Stolica Apostolska wobec Rosji i wschodniego chrześcijaństwa. Od Jana Pawła II do Franciszka - ebook

ABP TADEUSZ KONDRUSIEWICZ

Dialog katolicko-prawosławny
na przełomie stuleci

Ekscelencje, bracia w kapłaństwie, panie i panowie, bracia i siostry!

16 października 1978 r. kardynał Karol Wojtyła został wybrany następcą św. Piotra i przybrał sobie imię Jan Paweł II. 22 października podczas inauguracyjnej mszy nowego pontyfikatu byli obecni przedstawiciele innych wyznań. W homilii padły niezwykłe, przyjmujące formę modlitwy, słowa nowego papieża: „O Chryste, obym mógł stać się sługą Twojej jedynej władzy! I sługą sług!”, za którymi było gorące wezwanie do narodów całego świata: „Nie lękajcie się. Otwórzcie na oścież drzwi Chrystusowi! Otwórzcie granice państw, systemów ekonomicznych, politycznych, kierunków cywilizacyjnych”.

Te słowa stały się też zapowiedzią otwartości nowego papieża na świat i dialog ekumeniczny. Stawiając w centrum Chrystusa, Jan Paweł II przypomniał wołanie Zbawiciela: „Aby wszyscy stanowili jedno” i niejako potwierdził, że będzie dążył drogą Soboru Watykańskiego II, który uczy, iż „brak jedności jawnie sprzeciwia się woli Chrystusa, jest zgorszeniem dla świata, a przy tym szkodzi najświętszej sprawie przepowiadania Ewangelii wszelkiemu stworzeniu”.

Głęboko uświadamiając sobie i przyjmując blisko do serca ból podziału chrześcijan, od samego początku swego pontyfikatu Jan Paweł II, nie pokładając sił, gorliwie pracował i modlił się na rzecz tak pożądanej jedności chrześcijan. Już w swojej pierwszej encyklice Redemptor hominis – „Odkupiciel człowieka” podkreślił, że na tym etapie dziejów chrześcijaństwa i świata jedyną możliwością wypełnienia powszechnego posłannictwa Kościoła w dziedzinie ekumenicznej jest rzetelne, wytrwałe, pokornie i odważne szukanie dróg zbliżenia i jedności, bo inaczej nie wypełnimy testamentu Chrystusa.

Zaś w encyklice Ut unum sint pisze: „Ta jedność, którą Pan dał swemu Kościołowi i którą pragnie ogarnąć wszystkich, nie jest czymś mało istotnym, ale stanowi centralny element Jego dzieła. Nie jest też drugorzędnym przymiotem wspólnoty Jego uczniów, lecz należy do jej najgłębszej istoty. Bóg pragnie Kościoła, ponieważ pragnie jedności, i właśnie w jedności wyraża się cała głębia Jego agape. Wierzyć w Chrystusa znaczy pragnąć jedności; pragnąć jedności znaczy pragnąć Kościoła; pragnąć Kościoła, znaczy pragnąć komunii łaski, która odpowiada zamysłowi Ojca, powziętemu przed wszystkimi wiekami. Taki właśnie jest sens modlitwy Chrystusa: «ut unum sint»”.

W adhortacji apostolskiej Ecclesia in Europa mówi, że jedność chrześcijan jest „niezbędnym warunkiem większej wiarygodności w ewangelizacji”. Zgodnie z nauczaniem Jana Pawła II „dążenie ekumeniczne wywiera wpływ na życie wewnętrzne chrześcijan, którzy powinni pozwolić, aby ono ich kształtowało”.

3. Z nauki Soboru Watykańskiego i Jana Pawła II wynika, że ekumenizm nie jest „dodatkiem” czy uzupełnieniem tradycyjnego działania Kościoła, ale należy do całości jego życia. Kościoły łacińskiego i wschodniego obrządku mają wspierać dążenie do jedności chrześcijan. Kodeks prawa kanonicznego zaleca biskupom promować ekumenizm. A Kodeks prawa Kościołów Wschodnich – podkreśla, że kontakty ekumeniczne mają realizować się przez modlitwę, przykład życia, wierność tradycjom, wzajemne poznanie się, współpracę i braterski szacunek w sprawach i duchu.

Dla Jana Pawła II ekumenizm to nieodwracalne zobowiązanie Kościoła katolickiego, aby iść naprzód drogą prowadzącą do jedności, nie zniechęcając się trudnościami. Do tego też wzywał innych. I tak, podczas wizyty rosyjskich biskupów „ad limina” w 2001 r. powiedział: „Nie trzeba tracić ducha w obliczu trudności i nawet niepowodzeń, jakie są na drodze do ekumenizmu, lecz z pomocą modlitwy ze wszystkich sił należy kontynuować budowanie pełnej jedności pomiędzy uczniami Chrystusa”.

4. Bardzo znacząca w tym sensie dla Jana Pawła II była jego współpraca z Kościołami prawosławnymi. W 1979 r. spotkał się z Patriarchą Konstantynopolskim Dimitrosem I w Fanarze. Owocem tego spotkania stało się nawiązanie dialogu teologicznego pomiędzy Kościołem katolickim a Kościołami prawosławnymi pozostającymi w kanonicznej jedności z Konstantynopolem. Patriarcha ekumeniczny odwiedził Rzym z rewizytą w 1987 r. Pomiędzy dwoma Kościołami zaistniał dobry zwyczaj przyjmowania w Rzymie w uroczystość Apostołów Piotra i Pawła delegacji Ekumenicznego Patriarchatu, a na święto Andrzeja Apostoła w Fanarze – delegacji Stolicy Apostolskiej.

W encyklice Ut unum sint Jan Paweł II podkreśla dwa wymowne z punktu widzenia ekumenicznego wydarzenia, mające bardzo ważne znaczenie w stosunkach Wschód–Zachód. Pierwsze to przypadający na rok 1984 jubileusz Apostołów Słowian, świętych Cyryla i Metodego, których Papież ogłosił patronami Europy, razem ze św. Benedyktem. Fakt, iż zostali oni postawieni w jednym rzędzie z założycielem monastycyzmu zachodniego, podkreśla tak kościelną, jak i kulturalną tradycję, a także duchowe początki dwutysiącletniej historii chrześcijaństwa w Europie. Drugie to świętowanie w 1988 r. jubileuszu 1000-lecia chrztu Rusi. Wszystko to upewnia nas, że Kościół ma oddychać dwoma płucami – wschodnim i zachodnim.

Podczas uroczystego nabożeństwa w Bukareszcie w obecności patriarchy rumuńskiego Teoktysta 9 maja 1999 r. Jan Paweł II zakończył homilię następującymi słowami: „moje szczere życzenie w tym, aby prośba Jezusa o jedności: «Ojcze, ... aby wszyscy stanowili jedno» (J 17, 21) zawsze była żywa w waszych sercach i na waszych ustach”. Te słowa papieża były przyjęte z wielkim entuzjazmem, tak że obecni na nabożeństwie ludzie zaczęli skandować: „unidad, unidad” – czyli „jedność”.

Szczególną miłością Jan Paweł II darzył Rosyjski Kościół Prawosławny, chociaż nie dane mu było odwiedzić Moskwy i Rosji. Podczas wizyty na Litwie 5 września 1993 r. w Wilnie zwrócił się w języku rosyjskim ze specjalną odezwą do Rosjan i braci prawosławnych: „Z tych ziem, stanowiących naturalny pomost pomiędzy Środkową i Wschodnią Europą, ja w sposób szczególny witam sąsiednią Rosję i w szczególności chrześcijańskie wspólnoty, ponad którymi dzięki swemu znaczeniu historycznemu wznosi się Kościół Prawosławny, na czele którego stoi Jego Świątobliwość Patriarcha Moskiewski. Wszystkim nam znane są wydarzenia, które w ostatnim stuleciu odcisnęły swe piętno na historii z głębokimi i często godnymi ubolewania następstwami dla krajów ościennych i całego świata.

Z wielkim zainteresowaniem i udziałem my wszyscy śledzimy te wysiłki Rosji, które pokłada, aby wejść w czas mocniejszej wolności, a także wewnętrznej i międzynarodowej solidarności. Jestem pewien, że członkowie katolickiej wspólnoty razem z innymi chrześcijańskimi kościołami wniosą swój wkład w osiągnięcie dobra i pokoju, którego wszyscy życzą Rosji w tym tak znaczącym momencie jej historii.

Ja znowu chcę polecić Matce Bożej, w szczególny sposób czczonej przez naród rosyjski, tę nielekką, lecz opatrznościową drogę. Niech Matka Króla Pokoju dopomoże Rosji osiągnąć pokój tak w swoich granicach, jak i poza nimi. Niech wszyscy obywatele Rosji w wartościach duchowych odnajdą światło i siłę dla budowania przyszłości, godnej człowieka i odpowiadającej zamysłowi Ojca Niebieskiego”.

Jan Paweł II wykonał wiele gestów serdeczności i braterstwa z Cerkwią prawosławną Moskiewskiego Patriarchatu. Wiele razy mnie sam mówił o tym, że bardzo ceni Cerkiew prawosławną i chce większego zaufania pomiędzy naszymi Kościołami. Szczególnym gestem było przekazanie w 2004 r. patriarsze Aleksemu II bardzo czczonej w Rosji ikony Matki Bożej Kazańskiej.

Encyklika Ut unum sint przypomina, że nawiązując do „tradycji, po II Soborze Watykańskim przywrócono nazwę «Kościoły siostrzane» Kościołom partykularnym lub lokalnym, zgromadzonym wokół swego biskupa”. Ten termin ma głęboki sens teologiczny, bo poprzez chrzest stanowimy jedno w Chrystusie; mocą sukcesji apostolskiej kapłaństwo i Eucharystia łączą nas jeszcze głębiej; a uczestnicząc w darach, jakich Bóg udziela Kościołowi, trwamy w komunii z Ojcem przez Syna w Duchu Świętym.

Rozwój ekumenizmu był włączony w codzienną posługę Jana Pawła II. O tym mówił w swych odezwach, homiliach, deklaracjach, na audiencjach, rozmyślaniach na „Anioł Pański”, podczas wizyt biskupów „Ad limina”, a także spotkań z przedstawicielami innych kościołów i wspólnot chrześcijańskich czy z ambasadorami.

5. W 1984 r. Jan Paweł II podjął problem służenia następcy św. Apostoła Piotra podczas wizyty w Światowej Radzie Kościołów w Genewie, kiedy powiedział, że „przekonanie Kościoła katolickiego, iż zgodnie z tradycją apostolską i z wiarą Ojców zachował on w posłudze Biskupa Rzymu widzialny znak i gwarancję jedności, stanowi trudność dla większości pozostałych chrześcijan, których pamięć jest obciążona bolesnymi wspomnieniami. Wraz z moim poprzednikiem Pawłem VI proszę o przebaczenie za wszystko, za co jesteśmy odpowiedzialni”.

Odczuwając złożoną na niego odpowiedzialność, wzywał inne wyznania do braterskiego i cierpliwego dialogu, aby wzajemnie wysłuchać swoich racji, wystrzegając się jałowych polemik i mając na uwadze jedynie wolę Chrystusa, aby wszyscy stanowili jedno i aby świat uwierzył.

W ten sposób Jan Paweł II pierwszy raz w historii chrześcijaństwa podjął pytanie o wspólne z innymi chrześcijanami teologiczne badanie służenia następcy św. Piotra, tak aby pod zwierzchnictwem swojej jedynej Głowy, którą jest Chrystus – on w świecie był widzialną komunią wszystkich Jego uczniów.

Podczas pontyfikatu Jana Pawła II zaczęła działać wspólna Komisja teologiczna, która składa się z przedstawicieli Kościoła katolickiego i Kościołów prawosławnych. Po studiach w dziedzinie roli papieża w pierwszym tysiącleciu chrześcijaństwa, obecnie przechodzi się do studiów prymatu i synodalności w drugim tysiącleciu chrześcijaństwa, w tym o Kościołach Wschodnich.

Pontyfikat Benedykta XVI i Franciszka

6. Ogromną rolę w rozwoju stosunków pomiędzy Kościołem katolickim i Kościołami prawosławnymi odegrał papież Benedykt XVI. Jego precyzyjna myśl teologiczna i otwartość w głoszeniu prawdy zyskały mu wielki autorytet wśród prawosławnych braci. Kontynuował spotkania z najwyższymi prawosławnymi hierarchami, Patriarchat Moskiewski wydaje jego książki. Za czasów pontyfikatu Benedykta XVI zostały ustanowione pełne dyplomatyczne stosunki miedzy Federacją Rosyjską i Stolicą Apostolską.

Szczególnego znaczenia nabiera nauczanie Benedykta XVI o wspólnej odpowiedzialności wszystkich chrześcijan za sprawę nowej ewangelizacji we współczesnym świecie. Według niego dialog ekumeniczny powinien uwzględniać dotykający znaczne obszary Ziemi kryzys wiary i przejawiającą się na różne sposoby potrzebę duchowości. Ubóstwo duchowe, niepostrzegające braku Boga w swym życiu jako pozbawienia czegoś istotnego, stanowi wyzwanie dla wszystkich chrześcijan. W tej sytuacji muszą oni powrócić do istoty wiary, aby wspólnie dawać światu świadectwo Bogu żywemu, który nas zna i miłuje, i oczekuje odpowiedzi naszej miłości w życiu powszednim. Jest to najpilniejszy nakaz dla wszystkich chrześcijan, który nas jednoczy, pomimo niepełnej komunii kościelnej.

7. Obecny Papież Franciszek przejął pałeczkę ekumenicznego biegu maratonowego i osiągnął niebywałe rezultaty. Przede wszystkim to ubiegłoroczne historyczne spotkanie Papieża Franciszka i Patriarchy Moskiewskiego i Wszechrusi Cyryla w Hawanie. Ostatni papieże, szczególnie Jan Paweł II i Benedykt XVI, torowali drogę do tego spotkania.

Było to spotkanie dwóch braci w wierze, a także dwóch chrześcijańskich liderów, którzy bronią moralnych zasad we współczesnym zsekularyzowanym świecie.

Podpisana przez nich wspólna, składająca się z 30 punktów deklaracja przedstawia kluczowe problemy i wyzwania współczesnego świata i jest niejako programem odpowiedzi na nie dwóch siostrzanych kościołów. Dokument też podkreśla, że katolicy i prawosławni nie są konkurentami, ale rodzeństwem. We współczesnym świecie zostali oni wezwani do braterskiej współpracy w głoszeniu Dobrej Nowiny zbawienia i do dawania wspólnego świadectwa godności i autentycznej wolności osoby ludzkiej, tak, aby świat uwierzył.

Bardzo znaczące jest to, że deklaracja, stwierdzając otwarcie Europy na wkład innych religii do swojej cywilizacji, zakłada, iż powinna ona zostać wierna swym chrześcijańskim korzeniom i tradycji. Chrześcijanie Europy Wschodniej i Zachodniej powinni razem głosić świadectwo Chrystusa i Ewangelii, aby zachować chrześcijańską duszę naszego kontynentu.

8. I chociaż przed nami jeszcze długa droga, trzeba przyznać, że w czasie pontyfikatów Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka został uczyniony milowy krok w sprawie jedności chrześcijan. Jesteśmy świadkami kardynalnej zmiany klimatu w stosunkach międzychrześcijańskich. Zakończyła się epoka konfrontacji. Przyszedł czas nie tylko wzajemnej tolerancji, ale i współpracy, co przejawia się w coraz lepszym zrozumieniu wspólnej odpowiedzialności za przyszłość chrześcijaństwa i losów świata w obliczu nowych groźnych wyzwań współczesności, kiedy aktualne pozostają słowa wielkiego Szekspira: „To be or not to be” – „Być czy nie być”, tym razem dla chrześcijaństwa.

Cieszy to, że coraz częściej widzimy chrześcijan różnych wyznań wspólnie zabierających głos w najbardziej aktualnych kwestiach życia współczesnego świata i broniących zasad moralnych itd. Ta sprawa w naszych czasach staje się naglącą, bo potrzebuje wspólnych starań w obronie wartości chrześcijańskich. Nie możemy zwlekać i odkładać na później, bo jutro rozpoczyna się dzisiaj. Jeżeli nie będziemy działali szybko i wspólnie, to pociąg Europy i świata odjedzie, a my pozostaniemy na peronie. W pociągu zaś ludzie zostaną zdani tylko na siebie w obliczu groźnych wyzwań sekularyzmu. Świat zostanie bez duchowego przewodnika i konsekwentnie bez Boga.

Wszystko to jeszcze raz potwierdza, że dążenie do rozwoju ekumenizmu i wzajemnej współpracy jest ostateczne i nieodwracalne i jest znakiem naszych czasów, bo bazuje na zawsze aktualnym wezwaniu Zbawiciela: „aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby i oni stanowili w Nas jedno, aby świat uwierzył, żeś Ty mnie posłał”.

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------