Stroiciel - ebook

*

Słońce i kobieca para­solka to obraz, jakim sta­nie się Birma w ostat­nich chwi­lach gasną­cej pamięci. Zasta­na­wiał się, które wizje pozo­staną – spie­niony po burzy kawowy nurt Saluin, pali­sady sieci rybac­kich przed świ­tem, jaskrawa barwa zmie­lo­nej kur­kumy czy ocie­ka­jące wil­go­cią pną­cza dżun­gli. Całe mie­siące te widoki drgały mu pod powie­kami, nie­kiedy roz­bły­sku­jąc i przy­ga­sa­jąc jak pło­mie­nie świec, cza­sami – wal­cząc o to, by je dostrze­żono, niczym towary roz­py­cha­ją­cych się na baza­rach kup­ców, a cza­sem po pro­stu odda­la­jąc się jak plamy wozów cyr­ko­wych. Każdy obraz rodził opo­wieść rzu­ca­jącą wyzwa­nie wia­ry­god­no­ści by­naj­mniej nie z powodu jakiejś wady samej fabuły, ale dla­tego, że Natura nie mogłaby pozwo­lić na takie stę­że­nie barw bez popeł­nia­nia kra­dzieży i two­rze­nia próżni w pozo­sta­łych czę­ściach świata.

Ponad tymi wido­kami wznosi się jesz­cze słońce, paląc i roz­le­wa­jąc się jak błysz­cząca biała farba. _Bedin-saya_, któ­rzy tłu­ma­czą sny w zaciem­nio­nych, peł­nych zapa­chów zakąt­kach tar­go­wisk, powie­dzieli mu, że słońce, które wscho­dzi nad Birmą, jest inne niż to, które pod­nosi się nad resztą świata. Wystar­czyło, by spoj­rzał w niebo. By ujrzał, jak oblewa drogi, wypeł­nia­jąc szcze­liny i cie­nie oraz burząc per­spek­tywę i struk­turę. Żeby zoba­czył, jak migoce, drga i pło­nie linia hory­zontu niczym prze­świe­tlony dage­ro­typ zwi­ja­jący swe brzegi w ogniu. Jak roz­pływa się niebo, roz­my­wają się kształty figow­ców, gęst­nieje powie­trze, a jemu tężeją oddech, gar­dło i krew. Jak z odle­głych dróg przy­by­wają zjawy, by wykrę­cić mu ręce. Jak skóra mu się łusz­czy i pęka.

Teraz to słońce wisi nad pyli­stą drogą. Idzie nią pod para­solką samotna kobieta; jej cienka baweł­niana sukienka drży w deli­kat­nym powie­wie, bose stopy zaś niosą na skraj pola widze­nia. Obser­wuje kobietę, gdy ta zbliża się do słońca. Chce ją zawo­łać, ale nie może wydo­być głosu.

Kobieta staje się czę­ścią mirażu, wid­mo­wego odbi­cia świa­tła i wody, które Bir­mań­czycy zwą _than hlat_. Wokół niej drży powie­trze, roz­sz­cze­pia­jąc jej postać i wpra­wia­jąc ją w wiro­wa­nie. I wtedy kobieta też znika. Pozo­stają tylko słońce i para­solka.*

_24 paź­dzier­nika 1886_

_Mini­ster­stwo Wojny_

_Lon­dyn_

_Sza­nowny Panie Drake,_

_z infor­ma­cji uzy­ska­nych od mojego per­so­nelu wynika, że otrzy­mał Pan prośbę naszego mini­ster­stwa w spra­wie odda­nia się w służbę Jej Kró­lew­skiej Mości, ale nie został Pan jesz­cze powia­do­miony o cha­rak­te­rze Pań­skiej misji. Ten list ma wyja­śnić pośpiech i szcze­góły sprawy nad­zwy­czaj­nej wagi. Zawiera także prośbę o zgło­sze­nie się w Mini­ster­stwie Wojny, gdzie uzy­ska Pan dal­sze infor­ma­cje od puł­kow­nika Kil­liana, szefa Wydziału Ope­ra­cyj­nego do spraw Birmy, jak rów­nież ode mnie._

_Krót­kie wpro­wa­dze­nie. Jak Pan praw­do­po­dob­nie wie, od czasu zaję­cia przez nas sześć­dzie­siąt lat temu leżą­cych na wybrzeżu sta­nów Birmy po nie­dawną anek­sję Man­da­laju i Gór­nej Birmy Jej Kró­lew­ska Mość postrzega oku­pa­cję i pacy­fi­ka­cję tego tery­to­rium jako rzecz naj­waż­niej­szą dla bez­pie­czeń­stwa naszego Impe­rium w całej Azji. Pomimo zwy­cięstw mili­tar­nych nowe wyda­rze­nia sta­no­wią poważne zagro­że­nie dla naszych bir­mań­skich posia­dło­ści. Ostat­nie raporty wywiadu potwier­dziły kon­so­li­da­cję sił fran­cu­skich wzdłuż Mekongu w Indo­chi­nach, pod­czas gdy lokalne powsta­nia w Bir­mie zagra­żają naszemu pano­wa­niu w odle­glej­szych regio­nach tego kraju._

_W 1869 roku, za pano­wa­nia bir­mań­skiego króla Min­don Mina, wysła­li­śmy do Birmy leka­rza, majora Anthony’ego Car­rolla, absol­wenta Uni­ver­sity Col­lege Hospi­tal w Lon­dy­nie. W 1874 roku skie­ro­wano go do odle­głego poste­runku woj­sko­wego w sta­nach Sza­nów, na wschod­nich rubie­żach kolo­nii. Dla woj­ska major Car­roll od początku oka­zał się nie­za­stą­piony, i to ze wzglę­dów dalece wykra­cza­ją­cych poza jego bez­po­śred­nie obo­wiązki medyczne. Udało mu się zawią­zać wiele soju­szy z miej­sco­wymi ksią­żę­tami, a jego pla­cówka, cho­ciaż odda­lona od naszego dowódz­twa, umoż­li­wia dostęp do połu­dnio­wej czę­ści pła­sko­wyżu Szan i natych­mia­stowe roz­wi­nię­cie oddzia­łów ku gra­nicy z Syja­mem. Szcze­góły doty­czące suk­cesu Car­rolla są dość nie­zwy­kłe i zosta­nie Pan o nich nale­ży­cie poin­for­mo­wany, gdy zgłosi się Pan w Mini­ster­stwie Wojny. Kwe­stią inte­re­su­jącą teraz Koronę jest nie­zwy­kła notatka, jaką otrzy­ma­li­śmy od majora w zeszłym mie­siącu, ostatni z wielu nieco iry­tu­ją­cych listów doty­czą­cych jego zain­te­re­so­wa­nia for­te­pia­nem._

_Powód naszego nie­po­koju jest nastę­pu­jący: cho­ciaż jeste­śmy przy­zwy­cza­jeni do nie­co­dzien­nych próśb majora doty­czą­cych jego badań medycz­nych, to w zakło­po­ta­nie wpra­wił nas list, który otrzy­ma­li­śmy w grud­niu zeszłego roku, zawie­ra­jący prośbę o natych­mia­stowe naby­cie i dostar­cze­nie for­te­pianu Érarda. Z początku nasi ofi­ce­ro­wie w Man­da­laju scep­tycz­nie odnie­śli się do pety­cji, dopóki dwa dni póź­niej posła­niec nie dostar­czył kolej­nej wia­do­mo­ści, pod­kre­śla­ją­cej powagę żąda­nia, jakby Car­roll prze­wi­dział nie­do­wie­rza­nie naszego per­so­nelu. Reak­cją na naszą odpo­wiedź, że dostar­cze­nie for­te­pianu jest nie­moż­liwe ze wzglę­dów logi­stycz­nych, było przy­by­cie kolej­nego zzia­ja­nego posłańca. Przy­niósł on krótką notatkę, któ­rej treść warto przy­to­czyć w cało­ści:_

_Sza­nowni Pano­wie,_

_z całym sza­cun­kiem dla Waszego urzędu niniej­szym ponow­nie przed­kła­dam swoją prośbę o dostar­cze­nie for­te­pianu. Jestem świa­dom zna­cze­nia mojej pla­cówki dla bez­pie­czeń­stwa tego regionu. Żeby moje usilne nale­ga­nie nie zostało po raz kolejny źle zro­zu­miane, pro­szę przy­jąć do wia­do­mo­ści, że zre­zy­gnuję ze sta­no­wi­ska, jeżeli instru­ment nie zosta­nie mi dostar­czony przed upły­wem trzech mie­sięcy. Jestem w pełni świa­domy, że moja ranga i lata służby upo­waż­niają mnie do otrzy­ma­nia hono­ro­wej odprawy i peł­nych korzy­ści, gdy­bym wró­cił do Anglii._

_major lekarz_

_Anthony J. Car­roll,_

_Mae Lwin, stany Sza­nów_

_Jak może Pan sobie wyobra­zić, list ten wywo­łał poważną kon­ster­na­cję wśród naszego per­so­nelu. Jako sługa Korony major był bez skazy; jego akta są wzo­rowe, jed­nak dobrze rozu­mie, że jeste­śmy zależni od niego i jego soju­szy z miej­sco­wymi ksią­żę­tami, oraz to, jak nie­zwy­kle ważne są takie alianse dla każ­dego euro­pej­skiego mocar­stwa. Po deba­cie zaapro­bo­wa­li­śmy jego prośbę i w stycz­niu for­te­pian Érarda z 1840 roku wysłano okrę­tem z Anglii; dotarł do Man­da­laju na początku lutego, po czym pod oso­bi­stym nad­zo­rem Car­rolla instru­ment prze­trans­por­to­wano na pla­cówkę przy pomocy pie­szych tra­ga­rzy i sło­nia. Cho­ciaż cała ta eska­pada stała się dla czę­ści naszego per­so­nelu w Bir­mie źró­dłem spo­rej fru­stra­cji, misja zakoń­czyła się powo­dze­niem. W następ­nych mie­sią­cach Car­roll kon­ty­nu­ował wzo­rową służbę, zna­ko­mi­cie spi­su­jąc się przy wyty­cza­niu tras zaopa­trze­nio­wych przez pła­sko­wyż Szan. W zeszłym mie­siącu otrzy­ma­li­śmy kolejną prośbę. Wil­goć, oka­zuje się, wypa­czyła kor­pus érarda w takim stop­niu, że instru­ment się roz­stroił, a wszyst­kie próby nastro­je­nia go na miej­scu zawio­dły._

_I tak docho­dzimy do sedna tej kore­spon­den­cji. W swoim liście Car­roll szcze­gól­nie prosi o stro­iciela, któ­rego spe­cjal­no­ścią są for­te­piany Érarda. Mimo naszych suge­stii, że być może ist­nieją jakieś prost­sze spo­soby napra­wie­nia instru­mentu, major pozo­stał nie­ugięty. W końcu się zgo­dzi­li­śmy, a prze­gląd spisu lon­dyń­skich stro­icieli for­te­pia­nów pozwo­lił stwo­rzyć listę kilku zręcz­nych rze­mieśl­ni­ków. Jak Panu zapewne wia­domo, więk­szość prak­ty­ku­ją­cych w Pań­skim zawo­dzie to ludzie w bar­dzo zaawan­so­wa­nym wieku, któ­rzy nie podo­łają tru­dom podróży. Dokład­niej­sze docie­ka­nia pozwo­liły stwier­dzić, że odpo­wied­nim kan­dy­da­tem byłby Pan lub pan Claude Hastings z Poul­try Street w City. Ponie­waż wymie­nia się Pana jako znawcę for­te­pia­nów Érarda, uzna­li­śmy za sto­sowne popro­sić o Pań­ską pomoc. Jeśli Pan odmówi, skon­tak­tu­jemy się z panem Hasting­sem. Za trzy­mie­sięczną służbę Korona gotowa jest wyna­gro­dzić Pana jak za roczną pracę._

_Panie Drake, ma Pan odpo­wied­nie umie­jęt­no­ści i doświad­cze­nie, by wypeł­nić to nad­zwy­czaj ważne zada­nie. Usil­nie pro­simy Pana, by jak naj­szyb­ciej skon­tak­to­wał się Pan z naszym mini­ster­stwem w celu omó­wie­nia tej sprawy._

_Z wyra­zami sza­cunku_

_puł­kow­nik Geo­rge Fit­zge­rald_

_Zastępca Szefa Wydziału Ope­ra­cyj­nego_

_do spraw Birmy i Indii Wschod­nich_

Było późne popo­łu­dnie. Pro­mie­nie sło­neczne, które wpa­dały przez małe okno, oświe­tlały pomiesz­cze­nie wypeł­nione ramami for­te­pia­nów. Edgar Drake, stro­iciel, spe­cja­li­sta od instru­men­tów Érarda, odło­żył list na biurko. For­te­pian z 1840 roku to piękny instru­ment, pomy­ślał, po czym deli­kat­nie zło­żył pismo i wsu­nął je do kie­szeni płasz­cza. Ale Birma jest daleko.1

Było popo­łu­dnie. W gabi­ne­cie puł­kow­nika Kil­liana, szefa Wydziału Ope­ra­cyj­nego do spraw Birmy w armii bry­tyj­skiej, Edgar Drake sie­dział obok dwóch ciem­nych, grze­cho­czą­cych rur grzew­czych i wyglą­dał przez okno, obser­wu­jąc strugi desz­czu. Miej­sce naprze­ciwko zaj­mo­wał puł­kow­nik, bar­czy­sty, spa­lony słoń­cem męż­czy­zna o gęstych rudych wło­sach. Obfite wąsy tego samego koloru, przy­cze­sane w syme­tryczny wachlarz, pod­kre­ślały sro­gość zie­lo­nych oczu. Za jego biur­kiem wisiała długa włócz­nia ple­mie­nia Bantu i malo­wana tar­cza, na któ­rej wciąż wid­niały ślady walki. Puł­kow­nik miał na sobie szkar­łatny mun­dur obla­mo­wany galo­nami z czar­nego moheru. Edgar będzie je pamię­tał, gdyż przy­po­mi­nały tygry­sie pręgi, a na tle szkar­łatu zie­lone oczy woj­sko­wego były nie­mal szma­rag­dowe.

Od wej­ścia puł­kow­nika minęło kilka minut. W tym cza­sie przy­su­nął fotel do mocno wypo­le­ro­wa­nego maho­nio­wego biurka i zaczął prze­bie­rać w sto­sie doku­men­tów. W końcu pod­niósł wzrok. Spod wąsów ofi­cera dobył się sten­to­rowy bary­ton.

– Dzię­kuję, że zechciał pan zacze­kać, panie Drake. Musia­łem się zająć pewną pilną sprawą.

Stro­iciel odwró­cił się od okna.

– Rozu­miem, panie puł­kow­niku – powie­dział, prze­su­wa­jąc pal­cami po ron­dzie kape­lu­sza, który trzy­mał na kola­nach.

– Jeśli nie ma pan nic prze­ciwko temu, możemy szybko przejść do rze­czy. – Woj­skowy pochy­lił się nad biur­kiem. – Witam w Mini­ster­stwie Wojny. Przy­pusz­czam, że to pierw­sza pań­ska wizyta w tym miej­scu. – I nie zosta­wia­jąc stro­icie­lowi czasu na odpo­wiedź, cią­gnął: – W imie­niu per­so­nelu i prze­ło­żo­nych wyra­żam uzna­nie, że poświę­cił pan uwagę temu, co uzna­jemy za kwe­stię nader istotną. Przy­go­to­wa­li­śmy wpro­wa­dze­nie doty­czące tła tej sprawy. Jeśli pan się zgo­dzi, to sądzę, iż naj­le­piej będzie, gdy naj­pierw je panu odczy­tam. Potem będziemy mogli omó­wić wszel­kie wąt­pli­wo­ści, jakie mogą się panu nasu­nąć po zapo­zna­niu się ze szcze­gó­łami.

Mówiąc to, poło­żył dłoń na sto­sie doku­men­tów.

– Dzię­kuję, panie puł­kow­niku – odparł cicho stro­iciel. – Muszę przy­znać, że bar­dzo mnie zasko­czyła wasza prośba. Jest abso­lut­nie nie­zwy­kła.

Wąsy puł­kow­nika zafa­lo­wały.

– Istot­nie, bar­dzo nie­zwy­kła, panie Drake, i w związku z tym mamy wiele do omó­wie­nia. Może to jesz­cze do pana nie dotarło, ale zle­ce­nie doty­czy tyleż czło­wieka, ile for­te­pianu. Zacznę więc od samego majora Car­rolla.

Stro­iciel ski­nął głową.

– Nie będę pana zanu­dzał szcze­gó­łami z mło­do­ści Car­rolla. Prawdę mówiąc, jego prze­szłość jest nieco tajem­ni­cza i nie­wiele o niej wiemy. Uro­dził się w tysiąc osiem­set trzy­dzie­stym trze­cim roku w rodzi­nie irlandz­kiej jako syn pana Tho­masa Car­rolla, nauczy­ciela lite­ra­tury grec­kiej w szkole z inter­na­tem w Oxford­shire. Cho­ciaż Car­rol­lo­wie nie byli bogaci, edu­ka­cyjne ambi­cje ojca musiały przejść na syna, który skoń­czył szkołę jako pry­mus, po czym opu­ścił dom i pod­jął stu­dia medyczne w Uni­ver­sity Col­lege Hospi­tal w Lon­dy­nie. Uzy­skaw­szy dyplom, Anthony Car­roll, zamiast otwo­rzyć pry­watny gabi­net, do czego skła­niała się więk­szość absol­wen­tów, pod­jął sta­ra­nia o posadę w pro­win­cjo­nal­nym szpi­talu dla ubo­gich. Nie­wiele wiemy na temat ówcze­snego życia Car­rolla poza tym, że przez pięć lat prze­by­wał na pro­win­cji. W tym cza­sie poślu­bił miej­scową dziew­czynę. Mał­żeń­stwo nie trwało długo. Jego żona wraz z dziec­kiem zmarła pod­czas porodu, a Car­roll nie oże­nił się ponow­nie. – Puł­kow­nik odchrząk­nął, pod­niósł kolejny doku­ment i mówił dalej: – Po śmierci żony Car­roll wró­cił do Lon­dynu, gdzie w cza­sie epi­de­mii cho­lery zło­żył poda­nie o posadę leka­rza w przy­tułku na East Endzie. Pra­co­wał tam tylko dwa lata. W tysiąc osiem­set sześć­dzie­sią­tym trze­cim roku uzy­skał patent ofi­cer­ski i został chi­rur­giem Woj­sko­wej Służby Medycz­nej. Od tej pory wiemy o nim wię­cej. Car­rolla przy­dzie­lono do dwu­dzie­stego ósmego pułku pie­choty w Bri­stolu, ale zale­d­wie po czte­rech mie­sią­cach wystą­pił o prze­nie­sie­nie do służby w kolo­niach. Prośba została bez­zwłocz­nie speł­niona i mia­no­wano go zastępcą szefa szpi­tala woj­sko­wego w Saha­ran­pu­rze w Indiach. Tam zyskał sobie wkrótce repu­ta­cję nie tylko świet­nego leka­rza, ale i po tro­sze awan­tur­nika. Czę­sto towa­rzy­szył eks­pe­dy­cjom do Pen­dżabu i Kasz­miru, wypra­wom, które nara­żały go na nie­bez­pie­czeń­stwo zarówno ze strony miej­sco­wych ludów, jak i rosyj­skich agen­tów. Jest to pro­blem, z któ­rym mamy do czy­nie­nia cały czas, gdyż car pró­buje prze­ciw­dzia­łać powięk­sza­niu się naszych zdo­by­czy tery­to­rial­nych. W Saha­ran­pu­rze Car­roll zyskał także sławę eru­dyty, cho­ciaż nic nie wska­zy­wało na to, by w przy­szło­ści miał obja­wić… no cóż… powiedzmy, zapał, który zaowo­co­wał prośbą o dostar­cze­nie for­te­pianu. Kilku prze­ło­żo­nych infor­mo­wało, że dok­tor Car­roll uni­kał uczest­ni­cze­nia w obcho­dach lekar­skich, i widziano go, jak czy­tał poezję w szpi­tal­nych ogro­dach. Takie postę­po­wa­nie było tole­ro­wane, acz nie­chęt­nie, po tym, gdy Car­roll publicz­nie wyre­cy­to­wał wiersz Shel­leya, _Ozy­man­diasa_, jak sądzę, jed­nemu z miej­sco­wych wodzów, któ­rego leczono w szpi­talu. Czło­wiek ten pod­pi­sał już trak­tat o współ­pracy, ale nie zgo­dził się oddać pod naszą komendę żad­nych oddzia­łów. W tydzień po zakoń­cze­niu rekon­wa­le­scen­cji wró­cił do szpi­tala i popro­sił o widze­nie z Car­rol­lem, który nie był wszak ofi­ce­rem linio­wym. Wódz przy­pro­wa­dził ze sobą trzy­stu­oso­bowy oddział, „żeby słu­żył poecie żoł­nie­rzowi”, to jego słowa, nie nasze, panie Drake. – Puł­kow­nik pod­niósł wzrok. Wyda­wało mu się, że na twa­rzy stro­iciela for­te­pia­nów dostrzega lekki uśmiech. – Szcze­gólna histo­ria, wiem.

– To piękny wiersz.

– Ow­szem, cho­ciaż przy­znaję, że cały epi­zod był może troszkę nie­for­tunny.

– Jak to?

– Wybie­gamy tutaj zanadto w przy­szłość, panie Drake, ale jestem zda­nia, że cała ta sprawa z érardem ma coś wspól­nego z „żoł­nie­rzem”, który w więk­szym stop­niu usi­łuje stać się „poetą”. For­te­pian, przy­znaję, to tylko moja opi­nia, przed­sta­wia… jak to naj­le­piej ująć?… nie­lo­giczne roz­sze­rze­nie tej stra­te­gii. Jeśli dok­tor Car­roll żywi szczere prze­ko­na­nie, że pre­zen­ta­cja muzyki w takim miej­scu może przy­spie­szyć zapro­wa­dze­nie pokoju, pozo­staje mieć nadzieję, że spro­wa­dzi tam dosyć strzel­ców, by go bro­nić.

Stro­iciel mil­czał, nato­miast puł­kow­nik popra­wił się w fotelu.

– Przy­zna pan, panie Drake, że wywar­cie wra­że­nia na miej­sco­wym wodzu recy­ta­cją poezji to jedna sprawa, a prośba, żeby prze­trans­por­to­wać for­te­pian do naj­od­le­glej­szego z naszych for­tów, to zupeł­nie inna kwe­stia.

– Nie­wiele wiem o woj­sko­wo­ści – powie­dział Edgar Drake.

Puł­kow­nik zer­k­nął na niego, po czym wró­cił do papie­rów. To nie jest czło­wiek, który by spro­stał kli­ma­towi i wyzwa­niom Birmy, pomy­ślał. Wysoki, szczu­pły męż­czy­zna o pro­stych, siwie­ją­cych wło­sach, luźno zwi­sa­ją­cych nad oku­la­rami w dru­cia­nej opra­wie, wyglą­dał bar­dziej jak nauczy­ciel, a nie ktoś zdolny podo­łać woj­sko­wym obo­wiąz­kom. Wyglą­dał sta­rzej niż na swoje czter­dzie­ści jeden lat; brwi miał ciemne, a policzki obra­mo­wane mięk­kimi boko­bro­dami. W kąci­kach jasnych oczu widać było zmarszczki, cho­ciaż nie takie, zauwa­żył puł­kow­nik, jak u czło­wieka, który się czę­sto uśmie­cha. Miał na sobie sztruk­sową mary­narkę, muszkę i zno­szone weł­niane spodnie. Wszystko to spra­wia­łoby przy­gnę­bia­jące wra­że­nie, pomy­ślał ofi­cer, gdyby nie nie­zwy­kle pełne jak na Anglika wargi, zasty­głe w gry­ma­sie wyra­ża­ją­cym ni to oszo­ło­mie­nie, ni lek­kie zasko­cze­nie, i zmięk­cza­jące rysy jego twa­rzy w odra­ża­jący spo­sób. Puł­kow­nik zauwa­żył też, że stro­iciel nie­ustan­nie masuje dło­nie; ich nad­garstki gubiły się w otchła­niach ręka­wów mary­narki. Nie był przy­zwy­cza­jony do takich dłoni; zbyt deli­katne jak na męż­czy­znę, cho­ciaż kiedy się przy­wi­tali, puł­kow­nik poczuł, że są szorst­kie i silne, jakby poru­szały je kry­jące się pod zgru­białą skórą druty.

Prze­niósł wzrok z powro­tem na doku­menty.

– W każ­dym razie Car­roll pozo­stał w Saha­ran­pu­rze pięć lat. Odbył nie mniej niż sie­dem­na­ście eks­pe­dy­cji i spę­dził wię­cej czasu w tere­nie niż na swoim sta­no­wi­sku.

Odczy­tu­jąc tytuły, puł­kow­nik zaczął prze­rzu­cać raporty doty­czące wypraw, któ­rym lekarz towa­rzy­szył. Wrze­sień 1866 – Pomiary w celu wyty­cze­nia trasy kole­jo­wej wzdłuż gór­nego biegu rzeki Satledź. Gru­dzień – Wyprawa kar­to­gra­ficzna kor­pusu hydro­lo­gów do Pen­dżabu. Luty 1867 – Raport na temat poro­dów oraz cho­rób położ­ni­czych we wschod­nim Afga­ni­sta­nie. Maj – Cho­roby zakaźne zwie­rząt hodow­la­nych i pły­nące z nich zagro­że­nia dla lud­no­ści w górach Kasz­miru. Wrze­sień – Wyprawa Towa­rzy­stwa Kró­lew­skiego w celu zba­da­nia gór­skiej flory w Sik­ki­mie. Zda­wało się, że ofi­cer czuje się zmu­szony wymie­nić wszyst­kie tytuły, co robił na jed­nym odde­chu, w związku z tym żyły na karku nabrzmiały mu tak, że same bar­dzo przy­po­mi­nały góry w Kasz­mi­rze – a przy­naj­mniej tak pomy­ślał Edgar Drake, który ni­gdy tam nie był ani nie stu­dio­wał ich geo­gra­fii, ale za to coraz bar­dziej nie­cier­pli­wił się ze względu na wyraźny brak w tej histo­rii choćby wzmianki na temat for­te­pianu.

– Pod koniec tysiąc osiem­set sześć­dzie­sią­tego ósmego roku – kon­ty­nu­ował puł­kow­nik – zastępca szefa naszego szpi­tala woj­sko­wego w Ran­gu­nie, wtedy jedy­nego więk­szego szpi­tala w Bir­mie, zmarł nagle na dyzen­te­rię. Na jego miej­sce szef medyczny z Kal­kuty zare­ko­men­do­wał Car­rolla, który przy­był do Ran­gunu w lutym sześć­dzie­sią­tego dzie­wią­tego roku. Słu­żył tam trzy lata, a ponie­waż jego zaję­cia miały głów­nie medyczny cha­rak­ter, posia­damy jedy­nie kilka rapor­tów na temat jego dzia­łań. Wszyst­kie dowody świad­czą, że był bar­dzo zajęty pracą w szpi­talu. – Puł­kow­nik prze­su­nął teczkę po bla­cie. – To jest zdję­cie Car­rolla zro­bione w Ben­galu.

Edgar odcze­kał chwilę, ale zro­zu­miał, że powi­nien wstać, żeby je obej­rzeć; pochy­lił się i upu­ścił przy tym kape­lusz na pod­łogę.

– Prze­pra­szam – mruk­nął, chwy­cił nakry­cie głowy, a potem sko­ro­szyt i usiadł z powro­tem.

Otwo­rzył teczkę na kola­nach. Wewnątrz znaj­do­wało się wło­żone do góry nogami zdję­cie. Obró­cił je żywo. Przed­sta­wiało wyso­kiego, pew­nego sie­bie męż­czy­znę z ciem­nymi wąsami i porząd­nie ucze­sa­nymi wło­sami, ubra­nego w mun­dur; stał nad łóż­kiem pacjenta, czło­wieka o ciem­niej­szej kar­na­cji, praw­do­po­dob­nie Indusa. W tle widać było inne łóżka i innych pacjen­tów. Szpi­tal, pomy­ślał Edgar i powró­cił spoj­rze­niem ku twa­rzy leka­rza. Nie­wiele mógł wyczy­tać z jej wyrazu. Była roz­ma­zana, jakby dok­tor znaj­do­wał się w nie­ustan­nym ruchu, cho­ciaż postaci wszyst­kich pacjen­tów dziw­nym zrzą­dze­niem losu ryso­wały się ostro. Edgar patrzył, sta­ra­jąc się dopa­so­wać czło­wieka do usły­sza­nej histo­rii, ale zdję­cie nie­wiele ujaw­niało. Pod­niósł się i odło­żył je na biurko puł­kow­nika.

– W tysiąc osiem­set sie­dem­dzie­sią­tym pierw­szym roku Car­roll popro­sił o prze­nie­sie­nie na odle­glej­szą pla­cówkę w środ­ko­wej Bir­mie. Ponie­waż był to okres wzmo­żo­nej dzia­łal­no­ści Bir­mań­czy­ków w doli­nie rzeki Ira­wadi, na połu­dnie od Man­da­laju, prośba majora została przy­jęta. Na nowym poste­runku, podob­nie jak w Indiach, Car­roll uczest­ni­czył w licz­nych wypra­wach badaw­czych pene­tru­ją­cych czę­sto połu­dnie wzgórz Szan. Cho­ciaż nie wia­domo dokład­nie jak – bio­rąc pod uwagę jego liczne zaję­cia – jed­nak zna­lazł czas, żeby nie­mal dosko­nale opa­no­wać język szan. Jedni twier­dzą, że nauczył się go od miej­sco­wego mni­cha, inni, że od kochanki. Mnisi czy kochanki, w sie­dem­dzie­sią­tym trze­cim roku otrzy­ma­li­śmy fatalną wia­domość, że Bir­mań­czycy, po dzie­się­cio­le­ciach infil­tra­cji, pod­pi­sali układ han­dlowy z Fran­cją. Mógł pan o tym sły­szeć, gazety roz­pi­sy­wały się na ten temat. Cho­ciaż woj­ska fran­cu­skie na­dal stały w Indo­chi­nach i nie posu­wały się za Mekong, trak­tat był oczy­wi­stą i nad­zwy­czaj nie­bez­pieczną zapo­wie­dzią przy­szłej współ­pracy fran­cu­sko-bir­mań­skiej i otwar­tego zagro­że­nia dla Indii. Natych­miast zaczę­li­śmy gwał­towne przy­go­to­wa­nia do zaję­cia sta­nów Gór­nej Birmy. Wielu szań­skich ksią­żąt oka­zało zadaw­nioną nie­chęć do bir­mań­skiego tronu i… – Puł­kow­nik zawie­sił głos, gdyż mono­log pozba­wił go tchu. – Słu­cha pan, panie Drake?

Edgar odwró­cił się zakło­po­tany.

– Tak… tak, oczy­wi­ście.

– Więc dobrze, będę kon­ty­nu­ował. – Puł­kow­nik spoj­rzał na papiery.

Stro­iciel ode­zwał się z waha­niem:

– Z całym sza­cun­kiem, panie puł­kow­niku, to nie­zwy­kle zło­żona i inte­re­su­jąca opo­wieść, ale muszę przy­znać, że nie poj­muję, do czego potrzebna jest panu moja eks­per­tyza… Rozu­miem, że w ten spo­sób zwykł pan doko­ny­wać wpro­wa­dze­nia, ale czy mogę prze­szko­dzić panu pyta­niem?

– Tak, panie Drake?

– No cóż… mówiąc cał­kiem szcze­rze, cze­kam, żeby usły­szeć, co się stało z for­te­pia­nem.

– Słu­cham?

– For­te­pian. Skon­tak­to­wano się ze mną, ponie­waż mini­ster­stwo chce mnie wyna­jąć do nastro­je­nia for­te­pianu. Pań­ska rela­cja jest bar­dzo wyczer­pu­jąca w odnie­sie­niu do czło­wieka, ale nie sądzę, żeby tego doty­czyło moje zle­ce­nie.

Twarz puł­kow­nika poczer­wie­niała.

– Jak oświad­czy­łem na początku, panie Drake, żywię naprawdę szczere prze­ko­na­nie, że to tło jest ważne.

– Zga­dzam się, sir, ale nie wiem, co się stało z for­te­pia­nem ani nawet czy mogę go napra­wić. Mam nadzieję, że pan to rozu­mie.

– Tak, tak. Oczy­wi­ście, że rozu­miem. – Puł­kow­nik zaci­snął szczęki.

Był gotów mówić o odwro­cie rezy­denta z Man­da­laju w 1879 roku, o bitwie pod Myin­gyan i oblę­że­niu gar­ni­zonu w May­myo, co było jedną z jego ulu­bio­nych opo­wie­ści. Mil­czał.

Edgar patrzył na swoje dło­nie.

– Prze­pra­szam… pro­szę, pro­szę, niech pan mówi dalej – powie­dział. – Cho­dzi tylko o to, że nie­ba­wem będę musiał pana poże­gnać, gdyż mam spory kawa­łek do domu, a naprawdę bar­dzo inte­re­suje mnie sprawa for­te­pianu.

Cho­ciaż puł­kow­nik go onie­śmie­lał, Edgar delek­to­wał się w duchu tym, że zdo­był się na ten krótki wtręt. Ni­gdy nie prze­pa­dał za woj­sko­wymi, za to coraz bar­dziej zaczy­nał lubić Car­rolla. Prawdę mówiąc, chciał poznać szcze­góły całej histo­rii, ale było pra­wie ciemno, a nic nie wska­zy­wało na to, że ofi­cer rychło skoń­czy.

Puł­kow­nik wró­cił do swo­ich papie­rów.

– Dobrze, panie Drake. Będę się stresz­czał. W tysiąc osiem­set sie­dem­dzie­sią­tym czwar­tym roku zaczę­li­śmy zakła­dać na tery­to­rium Szanu wysu­nięte pla­cówki, jedną w pobliżu Hsi­paw, drugą pod Taung­gyi, a kolejną, tę naj­bar­dziej odda­loną, w małej wio­sce zwa­nej Mae Lwin, na brzegu rzeki Saluin. Nie znaj­dzie pan Mae Lwin na żad­nej mapie i póki nie przyj­mie pan zle­ce­nia, nie mogę panu powie­dzieć, gdzie ona leży. Tam posła­li­śmy Car­rolla.

W pokoju posza­rzało i puł­kow­nik zapa­lił małą lampę na biurku. Świa­tło migo­tało, rzu­ca­jąc na kości policz­kowe woj­sko­wego cień jego wąsów. Ofi­cer przyj­rzał się uważ­nie stro­icie­lowi. Spra­wia wra­że­nie znie­cier­pli­wio­nego, pomy­ślał, po czym wziął głę­boki oddech.

– Panie Drake, żeby nie zatrzy­my­wać pana zbyt długo, zaosz­czę­dzę panu wielu szcze­gó­łów z dwu­na­stu lat spę­dzo­nych przez Car­rolla w Mae Lwin. Jeśli przyj­mie pan zle­ce­nie, możemy poroz­ma­wiać sze­rzej, a ja dostar­czę panu raporty woj­skowe. Jeśli, oczy­wi­ście, nie chce pan wysłu­chać tego teraz.

– Jeżeli nie ma pan nic prze­ciwko temu, chciał­bym usły­szeć o for­te­pia­nie.

– Tak, oczy­wi­ście, for­te­pian. – Puł­kow­nik wes­tchnął. – Co chciałby pan wie­dzieć? Jestem prze­ko­nany, że więk­szość szcze­gó­łów poznał pan z listu puł­kow­nika Fit­zge­ralda.

– Tak, Car­roll popro­sił o for­te­pian. Woj­sko kupiło érarda z tysiąc osiem­set czter­dzie­stego roku i wysłało go stat­kiem. Mógłby mi pan powie­dzieć coś wię­cej na ten temat?

– Doprawdy nie potra­fię. Nie przy­cho­dzi nam do głowy nic innego niż to, że chciał otrzy­mać for­te­pian, mając nadzieję na powtó­rze­nie suk­cesu, jaki odniósł, recy­tu­jąc Shel­leya.

– Powód? – Stro­iciel się roze­śmiał; nie­ocze­ki­wa­nie ze szczu­płego ciała wydo­był się dziw­nie głę­boki dźwięk. – Ileż razy zadaję to samo pyta­nie moim klien­tom. Co pan powie o damie z towa­rzy­stwa, która nie odróż­nia Händla od Haydna, a nabywa bro­adwo­oda z tysiąc osiem­set dwu­dzie­stego roku i prosi o stro­je­nie go co tydzień, cho­ciaż nikt ni­gdy na nim nie gra? Lub jak wyja­śnić postę­po­wa­nie sędziego hrab­stwa, który upiera się, by jego instru­ment był prze­stra­jany co dwa mie­siące, dzia­ła­nie cał­ko­wi­cie zbędne, mógł­bym dodać, cho­ciaż cudow­nie wpły­wa­jące na stan moich inte­re­sów, jed­nak ten sam czło­wiek odma­wia wyda­nia zezwo­le­nia na prze­pro­wa­dze­nie dorocz­nego publicz­nego kon­kursu pia­ni­stycz­nego? Pro­szę mi wyba­czyć, ale dok­tor Car­roll nie wydaje się taki dzi­waczny. Sły­szał pan kie­dy­kol­wiek _Fan­ta­zje_ Bacha, sir?

– Tak sądzę… – Puł­kow­nik się zająk­nął. – Z pew­no­ścią musia­łem sły­szeć, ale bez obrazy, panie Drake, nie wiem, co to ma wspól­nego z…

– Dla mnie myśl o spę­dze­niu w dżun­gli ośmiu lat bez mu-zyki Bacha jest prze­ra­ża­jąca – rzekł Edgar, a po chwili dodał: – Brzmi naj­pięk­niej na érardzie z tysiąc osiem­set czter­dzie­stego roku.

– To moż­liwe, ale nasi żoł­nie­rze na­dal wal­czą.

Edgar Drake nabrał powie­trza. Nagle poczuł, że serce bije mu szyb­ciej.

– Prze­pra­szam, nie chcę, żeby moje uwagi wydały się aro­ganc­kie. W isto­cie z każdą chwilą pań­ska opo­wieść wcią­gała mnie coraz bar­dziej, ale czuję się zakło­po­tany. Jeśli pan tak potę­pia naszego pia­ni­stę, puł­kow­niku, to z jakiego powodu się tutaj zna­la­złem? Pan jest bar­dzo ważną osobą. To rzad­kie, żeby ofi­cer pań­skiej rangi spę­dzał tyle czasu na roz­mo­wie z cywi­lem, nawet ja to wiem. Wiem też, że pomi­ja­jąc już koszt naby­cia for­te­pianu, Mini­ster­stwo Wojny musiało zapła­cić olbrzy­mią kwotę za trans­port instru­mentu do Birmy. Poza tym pro­po­nu­je­cie mi hojne wyna­gro­dze­nie, cóż, _spra­wie­dli­wie_ moim zda­niem, ale z obiek­tyw­nego punktu widze­nia bar­dzo hojne. Pan jed­nak zdaje się nie­przy­chyl­nie usto­sun­ko­wany do mojego zle­ce­nia.

Puł­kow­nik odchy­lił się w fotelu i skrzy­żo­wał ramiona na piersi.

– Bar­dzo dobrze. Ważne, że to oma­wiamy. Otwar­cie oka­zuję dez­apro­batę, cho­ciaż pro­szę nie brać tego za brak sza­cunku. Major jest nad­zwy­czaj poży­tecz­nym żoł­nie­rzem, moż­liwe, że nie­zwy­kłym czło­wie­kiem, i nie spo­sób go zastą­pić. W tym mini­ster­stwie są pewne bar­dzo wysoko posta­wione osoby, które wielce inte­re­sują się jego dzia­ła­niami.

– Ale nie pan.

– Są ludzie, któ­rzy zagu­bili się w reto­ryce doty­czą­cej losu naszego Impe­rium i twier­dzą, że doko­nu­jemy pod­bo­jów nie po to, żeby zdo­by­wać nowe tereny i bogac­twa, ale by sze­rzyć kul­turę i cywi­li­za­cję. Nie prze­czę, lecz to nie jest obo­wią­zek Mini­ster­stwa Wojny.

– A jed­nak wspie­ra­cie Car­rolla.

Puł­kow­nik się zawa­hał.

– Jeśli mówię bez ogró­dek, panie Drake, to dla­tego, że jest ważne, by zro­zu­miał pan poło­że­nie Mini­ster­stwa Wojny. W pro­win­cji Szan panuje anar­chia. Z wyjąt­kiem Mae Lwin. Car­roll sfor­mo­wał wię­cej niż kilka bata­lio­nów. Jest nie­odzowny i dowo­dzi jed­nym z naj­bar­dziej zagro­żo­nych i naj­waż­niej­szych poste­run­ków w naszych kolo­niach. Szan jest istotna dla bez­pie­czeń­stwa naszej wschod­niej gra­nicy. Jeśli utra­cimy tę pro­win­cję, grozi nam inwa­zja… fran­cu­ska lub nawet syjam­ska. Jeżeli for­te­pian jest ustęp­stwem, na jakie musimy się zdo­być, żeby zatrzy­mać Car­rolla na pla­cówce, to jest to niska cena. Ale jego poste­ru­nek jest obo­zem woj­sko­wym, a nie salo­nem muzycz­nym. Mamy nadzieję, że kiedy for­te­pian zosta­nie nastro­jony, Car­roll wróci do swo­jej pracy. To ważne, żeby pan to zro­zu­miał, żeby pan pojął, że to _my_, a nie major Car­roll, wynaj­mu­jemy pana. Jego idee mogą być… kuszące.

Nie ufa mu pan, pomy­ślał Edgar.

– Zatem zwy­kła kon­ce­sja, jak na papie­rosy – powie­dział.

– Nie, to coś innego, myślę, że pan rozu­mie.

– Nie powi­nie­nem więc twier­dzić, że to z powodu for­te­pianu Car­roll jest nie­za­stą­piony?

– Dowiemy się, kiedy instru­ment zosta­nie nastro­jony. Prawda, panie Drake?

W odpo­wie­dzi Edgar się uśmiech­nął.

– Moż­liwe.

Puł­kow­nik pochy­lił się nad biur­kiem.

– Ma pan jesz­cze jakieś pyta­nia?

– Tylko jedno.

– Tak, o co cho­dzi?

Edgar spoj­rzał na swoje dło­nie.

– Prze­pra­szam, panie puł­kow­niku, ale co _kon­kret­nie_ stało się z for­te­pia­nem?

Ofi­cer wytrzesz­czył oczy.

– Sądzę, że to oma­wia­li­śmy.

Stro­iciel wziął głę­boki oddech.

– Z całym należ­nym sza­cun­kiem, sir, roz­ma­wia­li­śmy o tym, co pań­skim zda­niem stało się z for­te­pia­nem, ja zaś chcę wie­dzieć, co się stało z érardem z tysiąc osiem­set czter­dzie­stego roku, który tkwi gdzieś w dżun­gli daleko stąd, dokąd chce pan mnie wysłać. Od pań­skiego mini­ster­stwa usły­sza­łem nie­wiele o instru­men­cie, pomi­ja­jąc fakt, że jest roz­stro­jony, co, mogę dodać, nastą­piło na sku­tek spęcz­nie­nia płyty rezo­nan­so­wej, a nie kor­pusu, jak wspo­mniano w liście. Jestem zdu­miony, że nie prze­wi­dzie­li­ście tego, iż for­te­pian się roz­stroi. Wil­goć doko­nuje strasz­nych spu­sto­szeń.

– Panie Drake, zro­bi­li­śmy to dla Car­rolla. Takie filo­zo­ficzne pyta­nia będzie pan musiał zadać mu oso­bi­ście.

– Mogę zatem zapy­tać, co wymaga naprawy?

Puł­kow­nik kaszl­nął.

– Takie szcze­góły nie zostały nam prze­ka­zane.

– Musiał do kogoś napi­sać o for­te­pia­nie.

– Mamy tylko jedną notatkę, dziwną i nie­zwy­kle zwię­złą jak na dok­tora, czło­wieka zazwy­czaj elo­kwent­nego, która spra­wiła, że pod­cho­dzi­li­śmy do jego prośby z pew­nym nie­do­wie­rza­niem, póki Car­roll nie zagro­ził zło­że­niem rezy­gna­cji.

– Mogę ją prze­czy­tać?

Po chwili waha­nia puł­kow­nik podał stro­icie­lowi skra­wek brą­zo­wego papieru.

– To papier z Szanu – wyja­śnił. – Podobno tubylcy słyną z jego wyrobu. Tro­chę to zasta­na­wia­jące, gdyż wcze­śniej dok­tor nie uży­wał tego papieru do pro­wa­dze­nia kore­spon­den­cji.

Papier był miękki, ręcz­nie robiony, matowy i z widocz­nymi włók­nami, zapi­sany ciem­nym atra­men­tem.

_Sza­nowni Pano­wie,_

_for­te­pian Érarda nie nadaje się już do gry i musi zostać nastro­jony i napra­wiony; jest to zada­nie, któ­rego się pod­ją­łem, ale nie podo­ła­łem mu. W Mae Lwin potrzebny jest pil­nie stro­iciel, któ­rego spe­cjal­no­ścią są érardy. Ufam, że to nie powinno być trudne. Znacz­nie łatwiej dostar­czyć czło­wieka niż for­te­pian._

_major lekarz_

_Anthony J. Car­roll,_

_Mae Lwin, stany Sza­nów_

Edgar uniósł wzrok.

– To mało, by uza­sad­nić wysła­nie czło­wieka na drugi koniec świata.

– Panie Drake, jako stro­iciel for­te­pia­nów Érarda cie­szy się pan dosko­nałą repu­ta­cją pośród lon­dyń­czy­ków, któ­rzy inte­re­sują się muzyką. Prze­wi­du­jemy, że cała podróż od momentu, gdy opu­ści pan Anglię, do chwili pań­skiego powrotu nie potrwa dłu­żej niż trzy mie­siące. Jak pan wie, zosta­nie pan hoj­nie wyna­gro­dzony.

– I muszę jechać sam.

– Pań­skiej żonie nie będzie niczego bra­ko­wało.

Stro­iciel wypro­sto­wał się na krze­śle.

– Ma pan jesz­cze jakieś pyta­nia?

– Nie, sądzę, że rozu­miem – powie­dział cicho, jakby mówił wyłącz­nie do sie­bie.

Puł­kow­nik odło­żył doku­menty i pochy­lił się.

– Poje­dzie pan do Mae Lwin?

Edgar Drake spoj­rzał w okno. Był zmierzch i wiatr bawił się spa­da­ją­cymi kro­plami, two­rząc poplą­tane cre­scenda i dimi­nu­enda desz­czu. Zde­cy­do­wa­łem się na długo przed tym, nim tu przy­sze­dłem, pomy­ślał.

Odwró­cił się do ofi­cera i ski­nął głową.

Uści­snęli sobie dło­nie. Kil­lian uparł się, by zapro­wa­dzić Drake’a do gabi­netu puł­kow­nika Fit­zge­ralda, któ­remu prze­ka­zał nowiny. Padły kolejne słowa, ale stro­iciel już nie słu­chał. Zda­wało mu się, że śni; real­ność decy­zji na­dal uno­siła się nad nim. Czuł, że powta­rza ski­nie­nie głowy, jakby sta­rał się uczy­nić swoją decy­zję rze­czy­wi­stą, a tym­cza­sem chciał pogo­dzić zni­ko­mość ruchu z donio­sło­ścią tego, co on ozna­czał.

Trzeba było pod­pi­sać doku­menty, usta­lić daty i upo­rząd­ko­wać kopie, które Edgar miał „prze­czy­tać w przy­szło­ści”. Major Car­roll, wyja­śnił Kil­lian, pro­sił, by Mini­ster­stwo Wojny dostar­czyło stro­icie­lowi wpro­wa­dza­jące lek­tury: z zakresu histo­rii, antro­po­lo­gii, geo­lo­gii i bota­niki.

– Nie zawra­cał­bym panu zbyt­nio głowy tym wszyst­kim, ale dok­tor pro­sił, żeby to panu prze­ka­zać – wyja­śnił. – Sądzę, że powie­dzia­łem panu wszystko, co naprawdę musi pan wie­dzieć.

Kiedy Edgar wyszedł, zda­nie z listu Car­rolla podą­żało za nim jak wątła smuga dymu tyto­nio­wego pły­nąca z salonu, w któ­rym odby­wał się kon­cert. _Znacz­nie łatwiej dostar­czyć czło­wieka niż for­te­pian._ Pomy­ślał, że polubi tego leka­rza; nie­czę­sto zda­rzają się takie poetyczne słowa w listach woj­sko­wych. A Edgar Drake miał wiele sza­cunku dla tych, któ­rzy w obo­wiązku odnaj­dują poezję.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki