Suicydologia - ebook

Samobójstwo umyka spod kontroli rozumu.
Wybór śmierci samobójczej jest kontrowersyjny.
Życie w określonych warunkach nabiera destrukcyjnego
wymiaru. Ludzie nie chcą umierać, ale kontynuowanie życia
w sytuacjach kryzysowych przekracza ich możliwości psychiczne.
Brunon Hołyst

W zapobieganiu zachowaniom suicydalnym nie zawsze
osiągamy pożądany wynik. Ratując w zasadzie tylko ciało,
nie przywracamy woli życia. Trudno jest jednak zapobiegać
„śmierci” duszy, a więc chęci do ziemskiej egzystencji.
Na każdym człowieku ciąży moralny obowiązek ratowania tych,
na których spadały ciężary nie do udźwignięcia.
Brunon Hołyst

Suicydologia to interdyscyplinarna nauka o człowieku, ściśle powiązana z psychologią, pedagogiką, socjologią oraz innymi naukami humanistycznymi, społecznymi i przyrodniczymi, która opisuje zjawisko samobójstwa na podstawie analizy obiektywnych danych. Rocznie na świecie w wyniku samobójstwa umiera około miliona osób, a podejmowanych jest około 10 mln prób samobójczych. Zjawisko o takiej skali trzeba dobrze poznać, aby z nim skutecznie walczyć.

Niniejsza książka wnosi wkład w spełnianie obowiązku ratowania tych, którzy stracili wolę życia, poprzez:
• analizę etiologii zachowań suicydalnych,
• przedstawienie systemów zapobiegania zamachom samobójczym na świecie,
• przedstawienie programów pomocy osobom po usiłowaniu samobójstwa,
• omówienie kryminalistycznej problematyki suicydologii.

TABLE OF CONTENTS  | str. 15

WPROWADZENIE  | str. 23

Część pierwsza

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Rozdział I. CELE I ZADANIA SUICYDOLOGII  | str. 33

1. Instytucjonalizacja i profesjonalizacja nauki  | str. 33
2. Poznawcze i praktyczne zadania nauki  | str. 38
3. Przesłanki uzasadniające powołanie nowej dyscypliny naukowej – suicydologii   | str. 44
4. Teoretyczne aspekty suicydologii  | str. 47
5. Opis i charakterystyka zjawiska samobójstwa  | str. 60
6. Wyjaśnianie uwarunkowań zamachów samobójczych  | str. 62
7. Profilaktyka samobójstw   | str. 64

Rozdział II. POJĘCIE SAMOBÓJSTWA  | str. 80

Rozdział III. RYZYKO SAMOBÓJSTWA  | str. 103

1. Populacja o podwyższonym ryzyku samobójstwa  | str. 103
2. Etiologia ryzyka zachowań suicydalnych  | str. 105
3. Ryzyko zachowań suicydalnych  | str. 118
4. Skale pośrednio oceniające ryzyko samobójstwa   | str. 121
5. Identyfikacja współczynników ryzyka  | str. 127

Rozdział IV. STOSUNEK RELIGII DO SAMOBÓJSTWA  | str. 132

1. Uwagi wprowadzające  | str. 132
2. Samobójstwo w świętych księgach żydowskich  | str. 135
3. Chrześcijaństwo a samobójstwo  | str. 137
4. Samobójstwo a islam  | str. 145
5. Buddyjskie spojrzenie na samobójstwo  | str. 146
6. Hinduizm i samobójstwa w Indiach  | str. 150
7. Shintoizm a samobójstwa w Japonii  | str. 154
8. Poglądy konfucjanizmu na samobójstwo  | str. 156

Rozdział V. PROBLEM SAMOBÓJSTWA W POGLĄDACH FILOZOFÓW  | str. 159

Rozdział VI. SAMOBÓJSTWO W UJĘCIU EKONOMICZNYM  | str. 190

Rozdział VII. SAMOBÓJSTWO A PRAWO  | str. 204

1. Rys historyczny ustawodawstwa  | str. 204
2. Prawne aspekty samobójstwa w Kodeksie karnym i Kodeksie cywilnym  | str. 209
3. Problematyka samobójstwa w ustawodawstwie niektórych państw  | str. 213
4. Samobójstwa z pomocą  | str. 217

Rozdział VIII. SAMOBÓJSTWO JAKO PROBLEM KRYMINOLOGICZNY  | str. 231

Literatura uzupełniająca do części pierwszej  | str. 237

Część druga

METODOLOGIA BADAŃ SUICYDOLOGICZNYCH

Rozdział IX. CELE I KIERUNKI BADAŃ SUICYDOLOGICZNYCH  | str. 247

1. Identyfikacja trendów, wahań okresowych i cykli nasileń zamachów samobójczych  | str. 247
2. Gromadzenie i klasyfikacja danych na tematy specyficzne i peryferyjne problematyki
   samobójstw   | str. 250
3. Badania opinii publicznej w zakresie problematyki samobójstw   | str. 256
4. Aktualna tematyka suicydologiczna badań opinii publicznej w Polsce   | str. 257
5. Badania adekwatności antysuicydalnych przedsięwzięć profilaktycznych   | str. 263
6. Badania losów niedoszłych samobójców  | str. 266

Rozdział X. DOBÓR JEDNOSTEK BADANIA  | str. 268

1. Techniki substytucji wylosowanych jednostek niedostępnych  | str. 268
2. Randomizacja prób dla wielozmiennowych projektów badań   | str. 270
3. Wielkość prób adekwatna wobec postulowanej wiarygodności i dokładności
   wyników badania   | str. 271
4. Zagadnienia jednorodności próby   | str. 274

Rozdział XI. KONSTRUKCJA NARZĘDZI BADAWCZYCH  | str. 275

1. Wywiady i ich specyfika w zakresie suicydologii   | str. 275
2. Kwestionariusze   | str. 278

Rozdział XII. ANALIZA UZYSKANYCH DANYCH  | str. 283

1. Statystyki opisowe i metody ich tworzenia   | str. 283
2. Szacowanie parametrów statystycznych – wnioskowania generalizujące   | str. 293
3. Zasady statystycznej weryfikacji hipotez   | str. 296
4. Wybrane typy hipotez statystycznych i zarys metod ich weryfikacji   | str. 300
5. Komputerowa analiza statystyczna   | str. 306
6. Analiza wariancji   | str. 308
7. Regresja wielokrotna   | str. 318
8. Analiza dyskryminacyjna   | str. 320
9. Korelacje kanoniczne   | str. 322
10. Analiza czynnikowa   | str. 325
11. Analiza trendów – zmienności w czasie   | str. 326
12. Dane jakościowe i ich analiza   | str. 328
13. Regresja logistyczna   | str. 328
14. Analiza log-liniowa   | str. 331

Rozdział XIII. WYRÓWNYWANIE WYKŁADNICZE W ANALIZIE SZEREGÓW
CZASOWYCH – ZARYS METODY  | str. 335

Rozdział XIV. DANE ŹRÓDŁOWE I ICH WYKORZYSTANIE  | str. 339

1. Źródła danych o tematyce suicydologicznej   | str. 339
2. Typy publikowanych danych statystycznych   | str. 341

Literatura uzupełniająca do części drugiej  | str. 345

Część trzecia

SAMOBÓJSTWA W POLSCE I W NIEKTÓRYCH PAŃSTWACH

Rozdział XV. ŹRÓDŁA INFORMACJI O SAMOBÓJSTWIE  | str. 351

Rozdział XVI. SAMOBÓJSTWA W POLSCE  | str. 359

1. Uwagi wprowadzające  | str. 359
2. Płeć  | str. 363
3. Wiek  | str. 366
4. Województwo  | str. 369
5. Stan cywilny  | str. 375
6. Wykształcenie  | str. 378
7. Źródło utrzymania  | str. 378
8. Dzień tygodnia  | str. 381
9. Miejsce  | str. 385
10. Sposoby popełniania samobójstw  | str. 385
11. Przyczyny  | str. 387
12. Pandemia COVID-19  | str. 388

Rozdział XVII. SAMOBÓJSTWA WEDŁUG STATYSTYKI WHO  | str. 391

1. Uwagi wprowadzające  | str. 391
2. Współczynniki samobójstw  | str. 391
3. Nasilenie samobójstw w wybranych krajach pod względem płci i wieku  | str. 397
4. Wnioski z danych  | str. 404

Literatura uzupełniająca do części trzeciej  | str. 406

Część czwarta

ETIOLOGIA ZACHOWAŃ SUICYDALNYCH

Rozdział XVIII. SAMOBÓJSTWA KOBIET  | str. 413

Rozdział XIX. MODEL MOTYWACJI ZACHOWAŃ SAMOBÓJCZYCH  | str. 421

Rozdział XX. KONCEPCJA BRUNONA HOŁYSTA W ZAKRESIE ETIOLOGII ZACHOWAŃ SUICYDALNYCH  | str. 437

1. Suicydogenne układy sytuacyjne (SUS)  | str. 437
2. Klasyfikacja osobniczych skłonności samobójczych (OSS)  | str. 438
3. Częstość suicydogennej koincydencji SUS i OSS  | str. 441
4. Uwarunkowania zachowań suicydalnych w skali makro   | str. 442
5. Wpływ płci, wieku, wykształcenia i sytuacji rodzinnej na zakres postaw suicydalnych  | str. 446
6. Selekcja jednostek o osobniczych skłonnościach samobójczych (OSS)  | str. 453
7. Dobór prób reprezentujących populację jednostek z OSS  | str. 456

Rozdział XXI. OBYCZAJOWE I KULTUROWE UZASADNIENIE SAMOBÓJSTWA  | str. 458

1. Obyczaje a samobójstwo  | str. 458
2. Teorie kulturowe samobójstwa  | str. 465
3. Wpływ kultury na zachowania suicydalne  | str. 468
4. Samobójstwo w kulturze  | str. 474

Rozdział XXII. SAMOBÓJSTWO JAKO WYRAZ PROTESTU POLITYCZNEGO  | str. 490

Rozdział XXIII. SOCJOLOGICZNA INTERPRETACJA ZJAWISKA SAMOBÓJSTWA  | str. 504

Rozdział XXIV. ROLA RODZINY W GENEZIE SAMOBÓJSTW  | str. 519

Rozdział XXV. ZAINTERESOWANIA PSYCHIATRII SAMOBÓJSTWEM  | str. 528

Rozdział XXVI. PSYCHOLOGICZNE PODEJŚCIE DO ZAGADNIENIA SAMOBÓJSTWA  | str. 554

1. System wartości a kryteria zachowania  | str. 554
2. Teorie psychologiczne zachowań samobójczych  | str. 556
3. Pamięć autobiograficzna jako cel oddziaływań terapeutycznych na osoby zagrożone
   samobójstwem  | str. 579
4. Intruzyjne wspomnienia w etiologii zamachów samobójczych  | str. 581

Rozdział XXVII. PSYCHOANALITYCZNE TEORIE SAMOBÓJSTWA  | str. 585

Rozdział XXVIII. SUICYDOGENNE IMPLIKACJE ZESPOŁU STRESU POURAZOWEGO  | str. 598

Rozdział XXIX. ZACHOWANIA SUICYDALNE DZIECI I MŁODZIEŻY  | str. 616

1. Uwagi wprowadzające  | str. 616
2. Przebieg dorastania  | str. 624
3. Wpływ sytuacji rodzinnej na decyzje samobójcze  | str. 627
4. Suicydogenne problemy szkoły  | str. 628
5. Stresogenność środowiska rówieśniczego  | str. 636
6. Poczucie bezsensowności życia i winy  | str. 636
7. Stosunek do śmierci  | str. 638
8. Analiza osobowości suicydentów  | str. 638

Rozdział XXX. ZACHOWANIA SUICYDALNE OSÓB W OKRESIE DOROSŁOŚCI  | str. 644

Rozdział XXXI. ETIOLOGIA SAMOBÓJSTW OSÓB STARSZYCH  | str. 656

1. Wymiar samobójstw seniorów  | str. 656
2. Ogólna ocena uwarunkowań zachowań suicydalnych  | str. 659
3. Negatywne skutki samotności  | str. 668
4. Niski poziom zadowolenia z życia  | str. 673

Rozdział XXXII. BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA SAMOBÓJSTW  | str. 679

Rozdział XXXIII. CHOROBY PRZEWLEKŁE A SAMOBÓJSTWO  | str. 709

1. Uwagi wprowadzające  | str. 709
2. Nowotwory  | str. 711
3. Stwardnienie rozsiane   | str. 714
4. Padaczka  | str. 717
5. Urazy i udar mózgu  | str. 718
6. Uszkodzenia rdzenia kręgowego  | str. 718
7. Zaburzenia autoimmunologiczne  | str. 720
8. Choroby nerek  | str. 721
9. Cukrzyca (diabetes mellitus)  | str. 721
10. Wrzód trawienny  | str. 723
11. Zaburzenia serca  | str. 723
12. Astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc  | str. 723
13. Choroby jelit  | str. 724
14. Przeszczepy wątroby  | str. 724
15. Choroby nieuleczalne  | str. 724
16. AIDS  | str. 725
17. Choroba Parkinsona  | str. 726
18. Migrena  | str. 727
19. Szum w uszach  | str. 727
20. Niepełnosprawność intelektualna  | str. 727

Rozdział XXXIV. TERRORYŚCI-SAMOBÓJCY  | str. 729

Rozdział XXXV. MECHANIZMY ZBIOROWYCH SAMOBÓJSTW CZŁONKÓW SEKT  | str. 738

Rozdział XXXVI. BEZROBOCIE A SAMOBÓJSTWA  | str. 750

Rozdział XXXVII. SUICYDOGENNE ASPEKTY BEZDOMNOŚCI  | str. 759

Rozdział XXXVIII. SUICYDOGENNE ASPEKTY SAMOTNOŚCI  | str. 766

Rozdział XXXIX. SAMOBÓJSTWA POLICJANTÓW  | str. 776

1. Zakres zjawiska samobójstwa policjantów  | str. 776
2. Stres w pracy policji jako czynnik suicydogenny  | str. 779

Rozdział XL. SAMOBÓJSTWA WIĘŹNIÓW W ZAKŁADACH KARNYCH  | str. 790

1. Samobójstwa w polskich zakładach karnych  | str. 790
2. Samobójstwa w zakładach karnych w innych krajach  | str. 793

Rozdział XLI. ANALIZA ETIOLOGII ZACHOWAŃ SUICYDALNYCH NA PODSTAWIE NOTATEK SAMOBÓJCÓW  | str. 795

Literatura uzupełniająca do części czwartej  | str. 822

Część piąta

KRYMINALISTYCZNA PROBLEMATYKA SUICYDOLOGII

Rozdział XLII. MEDYCZNE ŹRÓDŁA INFORMACJI O SAMOBÓJSTWIE  | str. 841

Rozdział XLIII. OGÓLNA METODYKA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKACH ZNALEZIENIA ZWŁOK  | str. 851

Rozdział XLIV. SPOSOBY ZAMACHU SAMOBÓJCZEGO  | str. 863

1. Uwagi historyczne  | str. 863
2. Pojęcia wyjściowe  | str. 864
3. Trafność diagnozowania „zewnętrznej” przyczyny samobójstwa  | str. 866
4. Schemat informacji o cechach i stanach sprawcy zamachu  | str. 868
5. Stopień naruszenia integralności cielesnej  | str. 874
6. Sposób popełnienia zamachu a płeć sprawcy  | str. 876

Rozdział XLV. POWIESZENIE  | str. 878

Rozdział XLVI. ZADZIERZGNIĘCIE  | str. 889

Rozdział XLVII. SAMOBÓJCZE OTRUCIE  | str. 894

Rozdział XLVIII. SAMOBÓJSTWA DOKONANE ZA POMOCĄ BRONI PALNEJ  | str. 903

Rozdział XLIX. SAMOBÓJSTWO SPOWODOWANE RANAMI CIĘTYMI, KŁUTYMI LUB RĄBANYMI  | str. 911

Rozdział L. SAMOBÓJCZE OBRAŻENIA GŁOWY  | str. 917

Rozdział LI. SAMOBÓJSTWO PRZEZ UTONIĘCIE  | str. 919

Rozdział LII. SKOK Z WYSOKOŚCI  | str. 929

Rozdział LIII. SAMOBÓJSTWO PRZEZ PORAŻENIE PRĄDEM ELEKTRYCZNYM  | str. 935

Rozdział LIV. SAMOSPALENIE  | str. 941

Rozdział LV. SAMOBÓJSTWA W RUCHU DROGOWYM  | str. 945

Rozdział LVI. PRÓBA SAMOBÓJSTWA ZA POMOCĄ GAZÓW SPALINOWYCH  | str. 953

Rozdział LVII. SAMOBÓJSTWO ZŁOŻONE  | str. 957

Rozdział LVIII. SAMOBÓJSTWA ZE SPROWOKOWANYM UDZIAŁEM POLICJANTA  | str. 962

Rozdział LIX. NIEZWYKŁE PRZYPADKI SAMOBÓJSTW  | str. 978

Literatura uzupełniająca do części piątej  | str. 989

Część szósta

PROGRAM POMOCY OSOBOM PO USIŁOWANIU SAMOBÓJSTWA

Rozdział LX. OGÓLNE ZASADY POSTĘPOWANIA Z OSOBAMI PO USIŁOWANIU SAMOBÓJSTWA  | str. 993

Rozdział LXI. KRYZYSY W ŻYCIU CZŁOWIEKA A ZACHOWANIA SUICYDALNE  | str. 1012

Rozdział LXII. INSTYTUCJONALNE FORMY POMOCY W FAZIE KRYZYSU  | str. 1029

Rozdział LXIII. RATOWANIE WOLI ŻYCIA  | str. 1045

Rozdział LXIV. PSYCHOTERAPIA C.R. ROGERSA  | str. 1051

Rozdział LXV. TERAPIA STRATEGICZNA M.H. ERICKSONA  | str. 1060

Rozdział LXVI. LOGOTERAPIA V.E. FRANKLA  | str. 1066

Rozdział LXVII. PSYCHOTERAPIA PRZEZ ROZWÓJ K. DĄBROWSKIEGO  | str. 1070

Rozdział LXVIII. KSZTAŁTOWANIE I ROZWIJANIE ZAINTERESOWAŃ JAKO METODA PSYCHOKOREKCJI  | str. 1080

Rozdział LXIX. PROBLEM PONAWIANYCH ZAMACHÓW SAMOBÓJCZYCH  | str. 1084

Rozdział LXX. POSTĘPOWANIE ZAPOBIEGAWCZO-LECZNICZE WOBEC DZIECI I MŁODZIEŻY PRZEJAWIAJĄCYCH TENDENCJE SAMOBÓJCZE LUB PODEJMUJĄCYCH PRÓBY SAMOBÓJCZE  | str. 1090

Rozdział LXXI. POMOC PO SAMOBÓJSTWIE OSOBY BLISKIEJ  | str. 1100

1. Reakcja żałoby  | str. 1100
2. Żałoba jako zadanie  | str. 1104
3. Mechanizmy obronne  | str. 1105
4. Etapy i fazy żałoby  | str. 1107
5. Patologie reakcji żałoby  | str. 1110
6. Grupy wsparcia  | str. 1116
7. Internet w okresie żałoby  | str. 1118

Rozdział LXXII. POMOC PSYCHOLOGICZNA PO SAMOBÓJCZEJ ŚMIERCI UCZNIÓW  | str. 1122

Literatura uzupełniająca do części szóstej  | str. 1127

Część siódma

SYSTEMY ZAPOBIEGANIA ZAMACHOM SAMOBÓJCZYM

Rozdział LXXIII. O POTRZEBIE ZAPOBIEGANIA SAMOBÓJSTWOM  | str. 1133

Rozdział LXXIV. UJEMNE SKUTKI ZACHOWAŃ AUTODESTRUKCYJNYCH JAKO PRZESŁANKA DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH  | str. 1138

Rozdział LXXV. PROGRAMOWANIE PROFILAKTYKI A MOTYWY I WARUNKI ZACHOWAŃ SUICYDALNYCH  | str. 1144

Rozdział LXXVI. STRATEGIE ZAPOBIEGANIA SAMOBÓJSTWOM  | str. 1162

1. Ogólna problematyka strategii  | str. 1162
2. Ocena różnych rodzajów strategii  | str. 1168

Rozdział LXXVII. ORGANIZACJE I STOWARZYSZENIA ZAPOBIEGAJĄCE SAMOBÓJSTWOM  | str. 1199

1. Uwagi wprowadzające  | str. 1199
2. Światowa Organizacja Zdrowia (The World Health Organization – WHO)  | str. 1199
3. Międzynarodowe Stowarzyszenie Zapobiegania Samobójstwom
   (International Association for Suicide Prevention, IASP)  | str. 1206
4. Światowe Stowarzyszenie Psychiatryczne – Sekcja Suicydologii
   (The World Psychiatric Association – WPA, Section of Suicidology)  | str. 1213
5. Europejskie Stowarzyszenie Psychiatryczne – Sekcja Suicydologii i Zapobiegania
   Samobójstwom (The European Psychiatric Association – WPA, Section of Suicidology
   and Suicide Prevention)  | str. 1215
6. Sieć Zapobiegania Samobójstwom Europejskiego Kolegium Neuropsychofarmakologii
   (The Suicide Prevention Network of the European College
   of Neuropsychopharmacology – ECNP)  | str. 1217
7. Amerykańskie Stowarzyszenie Suicydologiczne (American Association
   of Suicidology, AAS)  | str. 1219
8. Amerykańska Fundacja Zapobiegania Samobójstwom (The American Foundation
   for Suicide Prevention, AFSP)  | str. 1223
9. Międzynarodowa Akademia Badań Naukowych w Zakresie Samobójstw
   (The International Academy of Suicidal Research – IASR)  | str. 1226
10. Europejski Sojusz Przeciwko Depresji
    (European Alliance Against Depression, EAAD)  | str. 1228
11. Międzynarodowe Zapobieganie Samobójstwom (Suicide Prevention International, SPI)  | str. 1228
12. Polskie Towarzystwo Suicydologiczne   | str. 1230
13. Sekcja Naukowa Suicydologii Polskiej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego  | str. 1233

Rozdział LXXVIII. PROFILAKTYCZNY PROGRAM MIĘDZYNARODOWEGO STOWARZYSZENIA ZAPOBIEGANIA SAMOBÓJSTWOM  | str. 1235

Rozdział LXXIX. ŚWIATOWY DZIEŃ ZAPOBIEGANIA SAMOBÓJSTWOM – 10 WRZEŚNIA  | str. 1241

1. Zachowania suicydalne: zakres problemu  | str. 1241
2. Zachowania suicydalne: dalsze czynności profilaktyczne  | str. 1243

Rozdział LXXX. WOLONTARIAT W ZAPOBIEGANIU SAMOBÓJSTWOM  | str. 1249

1. Organizacje wolontariuszy  | str. 1249
2. Charakterystyka organizacji wolontariuszy  | str. 1253

Rozdział LXXXI. PRASA I TELEWIZJA W ZAPOBIEGANIU SAMOBÓJSTWOM  | str. 1259

Rozdział LXXXII. INTERNET W ZAPOBIEGANIU SAMOBÓJSTWOM  | str. 1279

Rozdział LXXXIII. RELIGIA W ZAPOBIEGANIU SAMOBÓJSTWOM  | str. 1304

Rozdział LXXXIV. ROLA HIGIENY PSYCHICZNEJ W ZAPOBIEGANIU AGRESJI  | str. 1311

Rozdział LXXXV. PSYCHOPROFILAKTYKA SUICYDOLOGICZNA U OSÓB W WIEKU PODESZŁYM  | str. 1325

Rozdział LXXXVI. ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM W SZKOŁACH  | str. 1336

1. Uniwersalne interwencje w przypadkach samobójstw uczniów  | str. 1336
2. Programy antysuicydalne w amerykańskich szkołach  | str. 1339

Rozdział LXXXVII. ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM POLICJANTÓW  | str. 1347

Rozdział LXXXVIII. ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM WIĘŹNIÓW  | str. 1350

Rozdział LXXXIX. KRYMINALISTYCZNE METODY ZAPOBIEGANIA SAMOBÓJSTWOM  | str. 1364

Literatura uzupełniająca do części siódmej  | str. 1369