System prawa pracy. Tom III. Indywidualne prawo pracy. Część szczegółowa - ebook

 Tom III "Systemu prawa pracy", jako publikacja komplementarna do tomu II Systemu, dotyczy problematyki indywidualnego prawa pracy w aspekcie przedmiotowym. Szczegółowej analizie poddano w nim uprawnienia i obowiązki pracownika i pracodawcy, z zastosowaniem w przeważającej mierze systematyki Kodeksu pracy. Dodatkowo przedstawiona została pozycja prawna osób wyróżnionych podmiotowo, znajdujących się w szczególnej sytuacji w stosunkach pracy: osób młodocianych,
pracujących opiekunów i osób z niepełnosprawnościami. Autorami tomu są uznani przedstawiciele nauki prawa pracy, reprezentujący rożne ośrodki akademickie z całego kraju.

W opracowaniu omówiono w sposób ogólny uprawnienia oraz obowiązki stron stosunku pracy, w zakresie szczegółowym koncentrując się m.in. na zagadnieniach:
− równego traktowania w zatrudnieniu;
− obowiązku ochrony prywatności pracownika;
− zakazu konkurencji;
− wynagrodzenia za pracę;
− czasu pracy;
− urlopów pracowniczych;
− ochrony rodzicielstwa;
− odpowiedzialności pracownika i pracodawcy.

 

 Książka jest przeznaczona dla pracowników naukowych, będzie przydatna także dla prawników praktyków zajmujących się omawianą tematyką oraz przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości i administracji.

SŁOWO WSTĘPNE ......................................................................................................... 29

ROZDZIAŁ 1
Równe traktowanie i ochrona przed dyskryminacją ........................................ 33
1.1. Uwagi wstępne ..................................................................................................... 33
1.2. Gwarancje konstytucyjne i międzynarodowe, prawo Unii Europejskiej, prawo krajowe ...................................................................................................... 33
1.2.1. Konstytucja RP .......................................................................................... 33
1.2.2. Standardy ponadnarodowe .................................................................... 35
1.2.3. Prawo Unii Europejskiej .......................................................................... 39
1.2.4. Gwarancje równego traktowania i niedyskryminacji w ustawodawstwie polskim ................................................................... 42
1.3. Pojęcia równego traktowania i dyskryminacji ................................................. 44
1.4. Niedozwolone kryteria różnicowania sytuacji pracowników ...................... 52
1.5. Postacie i formy dyskryminacji .......................................................................... 61
1.5.1. Uwagi wstępne ......................................................................................... 61
1.5.2. Dyskryminacja bezpośrednia ................................................................. 61
1.5.3. Dyskryminacja pośrednia ....................................................................... 62
1.5.4. Molestowanie ............................................................................................ 65
1.5.5. Brak racjonalnych usprawnień .............................................................. 67
1.5.6. Postacie dyskryminacji ............................................................................ 70
1.6. Zakres podmiotowy nakazu równego traktowania i zakazu dyskryminacji ........................................................................................................ 70
1.7. Zakres przedmiotowy zakazu dyskryminacji ................................................. 76
1.8. Zakaz dyskryminacji w zakresie wynagrodzenia za pracę ........................... 78
1.8.1. Uwagi wstępne ......................................................................................... 78
1.8.2. Pojęcie wynagrodzenia za pracę ............................................................ 78
1.8.3. Praca jednakowa i praca jednakowej wartości .................................... 81
1.8.4. Różnicowanie wysokości wynagrodzenia ........................................... 85
1.9. Obowiązki pracodawcy w sferze równego traktowania i niedyskryminacji ................................................................................................ 89
1.10. Przypadki dozwolonego różnicowania sytuacji pracowników ze względu na potencjalne przesłanki dyskryminacji ................................... 90
1.11. Działania wyrównawcze ..................................................................................... 92
1.11.1. Uwagi wstępne ......................................................................................... 92
1.11.2. Charakter działań wyrównawczych ..................................................... 93
1.11.3. Warunki stosowania działań wyrównawczych ................................... 93
1.11.4. Forma prowadzenia działań wyrównawczych ................................... 95
1.11.5. Odpowiedzialność za niezrealizowanie lub nieprawidłowe realizacje działań wyrównawczych ....................................................... 96
1.12. Konsekwencje nierównego traktowania .......................................................... 97
1.12.1. Uwagi wstępne ......................................................................................... 97
1.12.2. Nieobowiązywanie postanowień aktów autonomicznych ............... 98
1.12.3. Nieważność postanowień umów o pracę (innych aktów, na podstawie których powstają stosunki pracy) ................................. 99
1.12.4. Odszkodowanie ........................................................................................ 100
1.12.5. Rozkład ciężaru dowodu ........................................................................ 110
1.12.6. Ochrona pracowników korzystających z uprawnień gwarantowanych zasadą równego traktowania i zakazu dyskryminacji 112
1.12.7. Inne konsekwencje naruszenia obowiązku równego traktowania w zatrudnieniu ................................................................... 115
1.12.8. Konsekwencje nierównego traktowania niebędącego dyskryminacją ........................................................................................... 118
1.13. Ochrona przed dyskryminacją w przepisach odrębnych ............................. 120
1.13.1. Uwagi wstępne ......................................................................................... 120
1.13.2. Ochrona przed dyskryminacją związkową ......................................... 120
1.13.3. Ochrona przed dyskryminacją pracowników tymczasowych ......... 123
1.13.4. Ochrona przed dyskryminacją zatrudnionych niebędących pracownikami ........................................................................................... 123

ROZDZIAŁ 2
Prawa i obowiązki stron stosunku pracy ............................................................. 127
2.1. Uwagi wstępne ..................................................................................................... 127
2.2. Uprawnienia pracodawcy ................................................................................... 128
2.2.1. Uprawnienia normodawcze ................................................................... 128
2.2.2. Uprawnienia warunkowane szczególnymi potrzebami pracodawcy ............................................................................................... 131
2.2.3. Zabezpieczenie przed działalnością konkurencyjną pracownika i zakaz podejmowania przez niego dodatkowego zatrudnienia ..... 135
2.3. Żądanie zabezpieczenia roszczeń od pracownika .......................................... 138
2.3.1. Uwagi wstępne ......................................................................................... 138
2.3.2. Zabezpieczenie roszczenia odszkodowawczego z tytułu pracowniczej odpowiedzialności materialnej ..................................... 142
2.3.3. Zabezpieczenie innych roszczeń pracodawcy .................................... 154
2.4. Obowiązek ochrony prywatności pracownika ............................................... 155
2.4.1. Uwagi wstępne ......................................................................................... 155
2.4.2. Pojęcie prywatności .................................................................................. 157
2.4.3. Ochrona prywatności na gruncie regulacji konstytucyjnych i prawnomiędzynarodowych ................................................................. 162
2.4.3.1. Ochrona prywatności na gruncie Konstytucji RP ............. 162
2.4.3.2. Ochrona prywatności w prawie międzynarodowym ....... 166
2.4.3.2.1. Ochrona prywatności w aktach prawnych przyjętych przez ONZ ..................... 166
2.4.3.2.2. Ochrona prywatności w aktach prawnych przyjętych przez Radę Europy .................................................................. 168
2.4.3.2.3. Ochrona prywatności w aktach prawa Unii Europejskiej ..................................................................... 173
2.4.4. Obowiązek ochrony prywatności pracownika na gruncie przepisów prawa pracy ........................................................................... 177
2.4.4.1. Przedmiot ochrony .................................................................. 177
2.4.4.2. Artykuł 111 k.p. jako źródło obowiązku ochrony prywatności pracownika ........................................................ 179
2.4.4.3. Zakres prywatności pracownika i jego determinanty ...... 181
2.4.4.4. Zakres dopuszczalnej ingerencji pracodawcy w zachowania pracownika podejmowane poza czasem pracy ............................................................................ 189
2.4.4.5. Ocena sposobu uregulowania problematyki ochrony prywatności w prawie pracy ................................................. 191
2.4.5. Ochrona wizerunku pracownika na gruncie prawa autorskiego .... 191
2.4.6. Obowiązek ochrony prywatności pracownika a ochrona jego danych osobowych .................................................................................. 194
2.4.6.1. Uwagi wstępne ........................................................................ 194
2.4.6.2. Przetwarzanie danych osobowych w zatrudnieniu. Pojęcie danych osobowych i zakres zastosowania RODO w stosunkach pracy ................................................... 195
2.4.6.3. Dopuszczalność przetwarzania danych osobowych pracowników i kandydatów do pracy ................................. 199
2.4.6.4. Dopuszczalność przetwarzania tzw. wrażliwych danych osobowych pracowników i kandydatów do pracy .................................................................................... 209
2.4.6.5. Prawna problematyka monitoringu w relacjach pracowniczych ......................................................................... 217
2.4.6.6. Obowiązki pracodawcy jako administratora danych związane z gromadzeniem danych kandydatów do pracy i pracowników ......................................................... 228
2.4.7. Środki prawne przysługujące pracownikowi w razie naruszenia przez pracodawcę obowiązku poszanowania jego prywatności ..... 231
2.4.7.1. Środki prawne ochrony prywatności pracownika na gruncie prawa pracy .......................................................... 231
2.4.7.1.1. Uwagi wstępne ..................................................... 231
2.4.7.1.2. Ochrona prawna wynikająca z przepisów antydyskryminacyjnych ..................................... 231
2.4.7.1.3. Naruszenie prywatności jako podstawa rozwiązania umowy przez pracownika bez wypowiedzenia ............................................. 234
2.4.7.1.4. Roszczenia wynikające z nieuzasadnionego rozwiązania umowy o pracę .............................. 236
2.4.7.1.5. Roszczenia wynikające z wydania niewłaściwego świadectwa pracy ..................... 237
2.4.7.2. Środki ochrony prawnej pracownika wynikające z przepisów prawa cywilnego ............................................... 238
2.4.7.2.1. Uwagi wstępne ..................................................... 238
2.4.7.2.2. Przesłanki ochrony prywatności na gruncie przepisów kodeksu cywilnego .......................... 239
2.4.7.2.3. Legitymacja bierna w przypadku roszczeń wynikających z przepisów o ochronie dóbr osobistych .................................................... 241
2.4.7.2.4. Niemajątkowe środki ochrony prywatności pracownika ............................................................ 243
2.4.7.2.4.1. Roszczenia o zaniechanie naruszania prywatności ................ 243
2.4.7.2.4.2. Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia ....................... 244
2.4.7.2.4.3. Powództwo o ustalenie ................. 246
2.4.7.2.5. Majątkowe środki ochrony prywatności ......... 247
2.4.7.2.5.1. Roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia lub odpowiedniej kwoty na wskazany cel społeczny ........... 247
2.4.7.2.5.2. Roszczenie o naprawienie szkody na zasadach ogólnych ...... 250
2.4.7.2.5.3. Roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia .... 251
2.4.7.3. Środki prawne ochrony prywatności pracownika na gruncie przepisów o ochronie danych osobowych ..... 252
2.4.7.3.1. Uwagi wstępne ..................................................... 252
2.4.7.3.2. Prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego .......................................................... 252
2.4.7.3.3. Prawo do dochodzenia przed sądem ochrony swoich praw z pominięciem postępowania przed organem nadzoru ........... 255
2.4.7.4. Ocena środków ochrony prawa pracownika do prywatności w prawie polskim ....................................... 257
2.5. Obowiązki pracodawcy (art. 94 i n. k.p.) .......................................................... 258
2.5.1. Uwagi wstępne ......................................................................................... 258
2.5.2. Dopuszczenie pracownika do pracy ..................................................... 259
2.5.3. Dbałość o dobro pracownika .................................................................. 260
2.5.4. Respektowanie zasad współżycia społecznego, lojalnego zachowania wobec pracownika oraz współpracy z pracownikiem przy realizacji stosunku pracy .................................. 263
2.5.5. Poszanowanie godności i innych dóbr osobistych pracownika ....... 265
2.5.6. Przeciwdziałanie mobbingowi .............................................................. 267
2.5.7. Obowiązki informacyjne wobec pracownika ...................................... 273
2.5.8. Ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych .... 285
2.5.9. Obowiązki dotyczące organizacji, wykonywania i oceny pracy ...... 290
2.5.10. Prowadzenie i przechowywanie dokumentacji pracowniczej ......... 292
2.5.11. Wydanie pracownikowi świadectwa pracy ......................................... 298
2.5.12. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników .................................. 304
2.5.12.1. Szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy ........ 304
2.5.12.1.1. Prawny charakter obowiązków szkoleniowych z zakresu bhp ............................ 304
2.5.12.1.2. Edukacja szkolna w zakresie bhp ...................... 307
2.5.12.1.3. Stałe działania edukacyjne pracodawcy z zakresu bhp w stosunku do pracowników ... 308
2.5.12.1.4. Obowiązek sprawdzenia kwalifikacji i umiejętności oraz wiedzy pracownika z zakresu bhp przed dopuszczeniem do pracy ................................................................. 312
2.5.12.1.5. Organizacja szkoleń bhp dla pracowników i pracodawców ..................................................... 313
2.5.12.1.6. Czas szkoleń bhp .................................................. 321
2.5.12.1.7. Szkolenia bhp w okresie pandemii COVID-19 .............................................................. 322
2.5.12.1.8. Podsumowanie ..................................................... 323
2.5.12.2. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy ............................... 324
2.5.12.2.1. Geneza instytucji .................................................. 324
2.5.12.2.2. Obowiązek powołania służby bhp .................... 326
2.5.12.2.3. Powierzenie zadań służby bhp specjalistom zewnętrznym ........................................................ 328
2.5.12.2.4. Publiczny charakter służby bhp ........................ 331
2.5.12.2.5. Podsumowanie ..................................................... 335
2.5.12.3. Profilaktyczna ochrona zdrowia ........................................... 336
2.5.12.3.1. Uwagi ogólne ........................................................ 336
2.5.12.3.2. Obowiązek dokonywania oceny i udzielania informacji o ryzyku zawodowym oraz jego dokumentowania ................................ 337
2.5.12.3.3. Obowiązek podejmowania działań z zakresu prewencji wypadkowej i chorobowej .......................................................... 341
2.5.12.3.4. Badania NDS i NDN ............................................ 344
2.5.12.3.5. Badania lekarskie pracowników ........................ 345
2.5.12.3.6. Badania lekarskie w okresie pandemii COVID-19 .............................................................. 356
2.5.12.3.7. Obowiązki z zakresu zapewnienia posiłków profilaktycznych i środków higieny dla pracowników ................................... 359
2.5.12.3.8. Podsumowanie ..................................................... 361
2.5.12.4. Obowiązki organów sprawujących nadzór ........................ 362
2.6. Publicznoprawne obowiązki pracodawcy ....................................................... 364
2.6.1. Obowiązki pracodawcy jako płatnika składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i niektóre państwowe fundusze celowe oraz płatnika zasiłków finansowanych z ubezpieczeń społecznych 364
2.6.1.1. Obowiązki związane z opłacaniem składek i wypłatą zasiłków ................................................................... 364
2.6.1.2. Pozostałe obowiązki z zakresu ubezpieczeń społecznych .............................................................................. 374
2.6.2. Obowiązki pracodawcy jako płatnika zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ............................................................ 381
2.6.3. Obowiązki pracodawcy jako podmiotu realizującego niektóre zadania publiczne z zakresu polityki rynku pracy, przeciwdziałania skutkom bezrobocia oraz aktywizacji osób niepełnosprawnych 384
2.6.4. Obowiązki pracodawcy jako podmiotu wykonującego zadania z zakresu obronności ................................................................ 391
2.6.5. Obowiązki pracodawcy jako podmiotu wykonującego zadania z zakresu ochrony danych osobowych .................................. 393
2.7. Obowiązki pracownika ........................................................................................ 394
2.7.1. Pojęcie obowiązku prawnego a obowiązki pracownika .................... 394
2.7.2. Wybrane kryteria klasyfikacji obowiązków pracowniczych ............. 400
2.7.3. Obowiązek pracy ...................................................................................... 404
2.7.3.1. Obowiązek stosowania się do poleceń ................................ 406
2.7.3.2. Obowiązek wykonywania pracy starannie i sumiennie ............................................................................... 409
2.7.3.3. Obowiązek przestrzegania ustalonego czasu pracy .......... 413
2.7.4. Obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy ........................................ 416
2.7.4.1. Dobro zakładu pracy ............................................................... 417
2.7.4.2. Treść obowiązku dbania o dobro zakładu pracy ................ 419

ROZDZIAŁ 3
Zakaz konkurencji ................................................................................................... 424
3.1. Uwagi wstępne .................................................................................................... 424
3.2. Pojęcie zakazu konkurencji ................................................................................. 426
3.3. Rodzaje umów o zakazie konkurencji i ich relacja w stosunku do umowy o pracę i stosunku pracy ................................................................. 428
3.3.1. Umowy o zakazie konkurencji ............................................................... 428
3.3.2. Umowy o zakazie konkurencji a stosunek pracy i umowa o pracę ........................................................................................................ 430
3.4. Strony oraz treść umów o zakazie konkurencji ............................................... 433
3.4.1. Strony ......................................................................................................... 433
3.4.1.1. Pracownik ................................................................................. 433
3.4.1.2. Pracodawca ............................................................................... 435
3.4.2. Treść umowy ............................................................................................. 438
3.4.2.1. Zakres zakazu .......................................................................... 438
3.4.2.2. Okres obowiązywania zakazu konkurencji ........................ 442
3.4.2.3. Odszkodowanie ....................................................................... 443
3.4.2.4. Pozostałe postanowienia umowy ......................................... 446
3.5. Ustanie zakazu konkurencji ................................................................................ 448
3.5.1. Ustanie zakazu konkurencji zastrzeżonego w umowie o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy .................. 448
3.5.2. Ustanie zakazu konkurencji wynikającego z umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ............................. 448
3.5.2.1. Przyczyny ustania zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy wskazane w kodeksie pracy ..................... 449
3.5.2.2. Upływ okresu, na który zawarto umowę ............................ 449
3.5.2.3. Niewywiązywanie się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania ........................................................ 451
3.5.2.4. Ustanie przyczyny uzasadniającej zakaz ............................ 451
3.5.2.5. Przyczyny ustania zobowiązania uregulowane poza kodeksem pracy ............................................................. 453
3.5.2.5.1. Wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji ........................................................... 454
3.5.2.5.2. Umowne prawo odstąpienia od umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ..................................................... 455
3.5.2.5.3. Inne przypadki wygaśnięcia zobowiązania wynikającego z umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy występujące w praktyce ..................................... 458
3.6. Wykonanie umów o zakazie konkurencji ........................................................ 459
3.7. Skutki niewykonania umowy o zakazie konkurencji ..................................... 460
3.7.1. Niewykonanie zobowiązań przez pracownika i jego skutki ............ 460
3.7.2. Niewykonanie zobowiązań przez pracodawcę i jego skutki ............ 465
3.7.3. Dochodzenie roszczeń ............................................................................. 467

ROZDZIAŁ 4
Staż pracy .................................................................................................................. 471
4.1. Uwagi wstępne ..................................................................................................... 471
4.2. Definicja stażu pracy ............................................................................................ 473
4.3. Rodzaje stażu pracy ............................................................................................. 475
4.3.1. Kryteria podziału stażu pracy ................................................................ 475