Sztuka skutecznego pisania - ebook

1
Wejdź do głowy czytelnika

Dlaczego każdy jest taki zajęty? Niedostatek czasu jest częściowo kwestią postrzegania, a częściowo problemem dystrybucji.

„The Economist”

Zbyt zajęci, żeby zauważyć, że są zbyt zajęci.

„The New York Times”

Dlaczego masz poczucie, że wiecznie brakuje ci czasu.

„The Washington Post”

Czy znasz to uczucie, kiedy brakuje ci kilku godzin w dobie? Oczywiście, że znasz – jak każdy. W sondażu z 2018 r. przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych przez Pew Research Center 60% dorosłych respondentów – i 74% rodziców – zadeklarowało, że przynajmniej czasem czują się zbyt zajęci, żeby móc się cieszyć życiem. Te wyniki pokrywają się z wynikami naszych własnych badań, w których 60% respondentów stwierdziło, że w typowym miesiącu brakuje im czasu na zrobienie wszystkiego, co zamierzali. Kiedy jesteśmy pod presją czasu, zwykle próbujemy robić wiele rzeczy naraz. Jednak takie próby mogą w nas wywołać jeszcze większy stres, niepokój i zmęczenie.

Musimy pamiętać, że nasi czytelnicy doświadczają braku czasu równie dotkliwie, jak my sami. Różne czynniki rozpraszające wpływają zarówno na to, co czytają, jak i na ich sposób czytania. A więc żeby nauczyć się pisać dla zajętych czytelników, musimy najpierw zrozumieć, co się dzieje w zajętym mózgu.

Wszyscy dysponujemy ograniczonym czasem, dlatego ciągle musimy chodzić na kompromis, zwłaszcza kiedy jesteśmy zajęci. Poświęcanie większej ilości czasu na jedną rzecz oznacza, że na drugą poświęcimy go znacznie mniej. Możemy odpowiedzieć na kilka e-maili albo pójść na siłownię, ale nie możemy zrobić jednego i drugiego. Możemy też wybrać zgniły kompromis, odpowiadając na połowę e-maili i skracając o połowę czas ćwiczenia na siłowni. To nieubłagane współzawodnictwo o nasz czas ogranicza naszą zdolność do poświęcania uwagi wiadomościom, które otrzymujemy.

Dysponujemy nie tylko ograniczonym czasem, ale też ograniczoną uwagą. Skończona pojemność naszego umysłu determinuje nasz sposób poruszania się po świecie. Możemy próbować przekonać siebie samych, że potrafimy się aktywnie skupić na wielu rzeczach jednocześnie (oboje próbowaliśmy to robić podczas pisania tej książki), ale to kłamstwo. Nasza uwaga jest z natury ograniczona. Psycholog George A. Miller w swoim klasycznym badaniu potwierdził, że istnieje określony pułap liczby rzeczy, które możemy w tej samej chwili aktywnie utrzymywać w naszym umyśle: wynosi on mniej więcej siedem obiektów, plus minus dwa.

Przez większość czasu trwamy w błogiej nieświadomości naszych ograniczeń poznawczych. Pomyśl, co się dzieje, kiedy jedziesz samochodem zatłoczoną ulicą. Żeby uniknąć wypadku (i mandatu), musisz jednocześnie zwracać uwagę na rozmaite nachodzące na siebie szczegóły: światła drogowe, inne samochody, pieszych, rowerzystów, syreny pojazdów uprzywilejowanych, ograniczenia prędkości, dziury w jezdni, zasady ruchu drogowego i wiele innych rzeczy. Kiedy uczysz się prowadzić samochód, uwzględnianie wszystkich tych elementów wymaga ogromnego skupienia. W miarę zdobywania praktyki proces jazdy samochodem staje się tak automatyczny, że większość dorosłych potrafi prowadzić nawet w najbardziej zatłoczonych miastach, nie poświęcając temu zbyt dużo świadomej uwagi.

Jednak badania pokazują, że jednoczesne wykonywanie kilku zadań sprawia, że nawet najbardziej doświadczeni kierowcy zaczynają jeździć gorzej: nazywa się to syndromem rozproszonego kierowcy. Niektórzy psychologowie zasugerowali, że rozmowa przez telefon podczas jazdy samochodem ma na nią równie negatywny wpływ, jak stężenie alkoholu we krwi mieszczące się w granicach prawa. Ta niezdolność do żonglowania zadaniami może się wydawać dziwna w świetle tego, że większość dorosłych mieszkańców Stanów Zjednoczonych jest jednocześnie doświadczonymi kierowcami i doświadczonymi użytkownikami telefonów. Czy wobec tego oba te zadania nie powinny im przychodzić z łatwością? Dlaczego nasz mózg nie radzi sobie z wykonywaniem dwóch znajomych czynności w tym samym czasie?

Odpowiedź odsyła nas ponownie do ograniczeń naszej uwagi. Neuronaukowcy wyróżnili wiele rodzajów uwagi. Przyjmijmy na użytek tej książki, że „uwaga” to proces mentalny polegający na zauważaniu tego, co się wokół nas dzieje, oraz ukierunkowywaniu i skupianiu naszych ograniczonych zasobów poznawczych. Dzięki obecnemu w mózgu systemowi uwagi możemy odnotować syreny karetek podczas jazdy samochodem, skupić się podczas wykładu albo przeczytać pilny e-mail z pracy i na niego odpowiedzieć. Moce przerobowe mózgu są ograniczone, co oznacza, że również nasz system uwagi ma pewien górny pułap.

Ograniczona zdolność naszych zajętych mózgów ma trzy konsekwencje, a każda z nich silnie wpływa na to, jak wchodzimy w interakcję z otaczającym nas światem – w tym również na to, co czytamy i jak to robimy:

• Nie możemy odnotowywać ani przetwarzać wszystkiego, co się wokół nas dzieje.

• Z czasem nasze skupienie się wyczerpuje – często szybciej, niż nam się wydaje.

• Z trudem przychodzi nam skupienie się na wielu rzeczach jednocześnie, a jednak staramy się to robić.

CO ZAUWAŻAMY, A CO NAM UMYKA

Zwykle mamy do czynienia z większą ilością informacji niż ta, którą potrafi przetworzyć nasz mózg: niezależnie od tego, czy prowadzimy samochód w zatłoczonym mieście, oglądamy koncert na żywo, czy uczestniczymy w zebraniu na Zoomie. System uwagi mózgu pomaga nam poradzić sobie z tym nadmiarem, ponieważ działa jak filtr. Wybiera informacje, na których powinniśmy się skupić, a resztę spycha na dalszy plan albo całkowicie usuwa z pola świadomości. Na przykład kiedy jedziemy samochodem przez miasto, nasz system uwagi pomaga nam zauważyć zagrożenia w ruchu drogowym, odsuwając wszystko inne, co dzieje się wokół nas. Kiedy prowadzisz, zazwyczaj nie dostrzegasz ludzi idących z zakupami, rozmawiających na chodniku itd.

Gdyby system uwagi nie był tak ograniczony, życie byłoby nie do zniesienia. Nasz mózg nieustannie ocenia wszelkiego rodzaju informacje (obrazy, dźwięki, doznania fizyczne, emocje i myśli), którymi jesteśmy bombardowani, i decyduje, które z nich są wystarczająco ważne, żeby przepuścić je przez filtr. Ten proces selekcji może następować poza naszą świadomością albo w sposób zamierzony, dzięki czemu jesteśmy w stanie nim kierować. Być może w tej chwili twój system uwagi ukradkiem odfiltrowuje różne dźwięki czy zdarzenia rozgrywające się w tle, żeby pomóc ci przeczytać to zdanie. Jednak kiedy ktoś zawoła cię po imieniu z sąsiedniego pokoju, twoja selektywna uwaga prawdopodobnie przeniesie się z tego zdania na tę osobę.

W przypadku czytelników selektywna uwaga przesądza też o tym, co dostrzegają i na czym się skupiają, wchodząc w kontakt z jakiegokolwiek rodzaju tekstem. Żeby się przekonać, jak działa selektywna uwaga, spójrz szybko na zamieszczony niżej obrazek, a potem przejdź do następnego akapitu.

Co zauważyłeś w pierwszej kolejności? Być może plac zabaw, czteroosobową rodzinę na kocu piknikowym w dolnym rogu, samochód albo jednego z rowerzystów. Cokolwiek to było, wskazała to twoja selektywna uwaga wzrokowa. Mózg nie może natychmiast odnotować i przetworzyć wszystkich informacji wizualnych zawartych w tak szczegółowym obrazku, dlatego idzie na skróty. Mogą one zależeć od osoby, czasu i kontekstu. Istnieją jednak dwa niemal uniwersalne skróty, o których powinieneś pamiętać.

Skrót nr 1. Najszybciej zauważamy elementy, które kontrastują wizualnie z otoczeniem. Przekonaj się sam. Co dostrzegasz w pierwszej kolejności na zmodyfikowanej wersji obrazka?

Prawdopodobnie od razu spojrzałeś na osobę z psem pośrodku ilustracji. Automatycznie przyciąga ona uwagę naszego mózgu, ponieważ odstaje wizualnie od reszty elementów znajdujących się na obrazku. To samo dzieje się wtedy, kiedy spoglądasz na nocne niebo i natychmiast dostrzegasz księżyc w pełni. Nasz mózg wyewoluował w taki sposób, żeby automatycznie dostrzegać rzeczy odróżniające się od otoczenia. Jest to podstawowa cecha wzroku u wielu gatunków zwierząt – od ludzkich niemowląt po sowy płomykówki. Ma to niezwykle duży wpływ na to, jak czytelnicy odbierają tekst pisany.

Skrót nr 2. Możemy też intencjonalnie kierować naszą selektywną uwagą. Wróć do obrazka ze strony 25 i tym razem spróbuj odnaleźć osobę siedzącą na ławce. Prawdopodobnie nie błądziłeś wzrokiem po ilustracji, tylko zacząłeś od przyjrzenia się chodnikowi, szukając na nim ławek, a potem już z łatwością znalazłeś tę jedną, na której ktoś siedzi. Jeśli przyjrzysz się naprawdę uważnie, to zauważysz również, że ta osoba ma przy sobie małego psa na smyczy. Kiedy szukamy czegoś konkretnego, nasz system uwagi pomaga nam to skutecznie i szybko znaleźć.

Jednak skupiając się na konkretnych elementach, pomijamy inne, i często nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Czy za którymkolwiek z trzech razów, kiedy przyglądałeś się ilustracji, zauważyłeś konstrukcję na placu zabaw złożoną z czterech sześciokątów i jednego trójkąta? My nie dostrzegliśmy jej przy pierwszych kilku spojrzeniach na ten obrazek i podejrzewamy, że tak samo było z tobą. Ta konstrukcja wyróżnia się wizualnie jeszcze bardziej niż osoba siedząca na ławce, ale zapewne nie zauważyłeś niczego, co uczyniłoby ją godną twojej selektywnej uwagi (oczywiście aż do teraz). Dlatego twój wzrok się po niej prześlizgnął, chociaż znajduje się ona na widoku.

Badania pokazały, że kiedy zauważamy jeden z elementów sceny wizualnej i zaczynamy mu się przyglądać, mózg aktywnie blokuje dostrzeżenie innych elementów. W rezultacie często nie widzimy rzeczy, których nie szukamy. Naturalna tendencja mózgu do skupiania się na istotnych informacjach jest ważna w przypadku skutecznego pisania.PRZYPISY

------------------------------------------------------------------------

B. Allyn, They Ignored or Deleted the Email from Airbnb. It Was a $15,000 Mistake, npr.org, 12.12.2020, https://www.npr.org/2020/12/12/945871818/they-ignored-or-deleted-the-email-from-airbnb-it-was-a-15-000-mistake.

M. Chui i in., The Social Economy: Unlocking Value and Productivity through Social Technologies, McKinsey Global Institute, 2012.

W Stanach Zjednoczonych referenda pozwalają obywatelom niektórych stanów głosować bezpośrednio nad nowymi prawami lub poprawkami do konstytucji stanowych.

S. Reilly, S. Richey, Ballot Question Readability and Roll-Off: The Impact of Language Complexity, „Political Research Quarterly” 2011, vol. 64, no. 1, s. 59–67.

Why Is Everyone So Busy?, „Economist”, 20.12.2014, https://www.economist.com/christmas-specials/2014/12/20/why-is-everyone-so-busy.

A. Tugend, Too Busy to Notice You’re Too Busy, „New York Times”, 31.03.2007, https://www.nytimes.com/2007/03/31/business/31shortcuts.html.

K.M. Newman, Why You Never Seem to Have Enough Time, „Washington Post”, 24.03.2019, https://www.washingtonpost.com/lifestyle/2019/03/25/why-you-never-seem-have-enough-time/.

P. Van Kessel, How Americans Feel about the Satisfactions and Stresses of Modern Life, Pew Research Center, 5.02.2020, https://www.pewresearch.org/short-reads/2020/02/05/how-americans-feel-about-the-satisfactions-and-stresses-of-modern-life/.

Badanie sondażowe przeprowadzone wśród uczestników kursu podyplomowego dla menedżerów, luty 2021, N = 160.

G.A. Miller, The Magical Number Seven, Plus or Minus Two: Some Limits on our Capacity for Processing Information, „Psychological Review” 1956, vol. 63, no. 2, s. 81–97.

J. Hamilton, Multitasking in the Car: Just Like Drunken Driving, npr.org, 16.10.2008, https://www.npr.org/2008/10/16/95702512/multitasking-in-the-car-just-like-drunken-driving?storyId=95702512.

Definiujemy uwagę szerzej, niż to się zwykle robi w badaniach naukowych. Przez uwagę rozumiemy aktywność umysłową, którą można wykorzystać w danym momencie, żeby coś zauważyć, na coś się ukierunkować i na czymś się skupić. W zakres tej definicji wpadają takie składniki aktywności umysłowej, jak: pamięć robocza, selektywna uwaga, orientacja i funkcje wykonawcze. Przegląd naukowych ujęć uwagi i badań na temat jej różnych typów, zob. S.E. Petersen, M.I. Posner, The Attention System of the Human Brain: 20 Years After, „Annual Review of Neuroscience” 2012, vol. 35, s. 73–89.

L. Payne, R. Sekuler, The Importance of Ignoring: Alpha Oscillations Protect Selectivity, „Current Directions in Psychological Science” 2014, vol. 23, no. 3, s. 171–77.

J.M. Wolfe, T.S. Horowitz, Five Factors that Guide Attention in Visual Search, „Nature Human Behaviour” 2017, vol. 1, no. 3, s. 1–8, https://www.nature.com/articles/s41562-017-0058.

Zob. http://www.ikon-images.com/stock-photo-busy-iconic-london-scene-illustration-image00023061.html.

B.R. Stephens, M.S. Banks, Contrast Discrimination in Human Infants, „Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance” 1987, vol. 13, no. 4, s. 558.

W.M. Harmening, H. Wagner, From Optics to Attention: Visual Perception in Barn Owls, „Journal of Comparative Physiology A” 2011, vol. 197, no. 11, s. 1031–1042.

N. Tsuchiya, Ch. Koch, Continuous Flash Suppression Reduces Negative Afterimages, „Nature Neuroscience” 2005, vol. 8, no. 8, s. 1096–1101; R.M. Klein, Inhibition of Return, „Trends in Cognitive Sciences” 2000, vol. 4, no. 4, s. 138–147; D.J. Simons, Ch.F. Chabris, Gorillas in our Midst: Sustained Inattentional Blindness for Dynamic Events, „Perception” 1999, vol. 28, no. 9, s. 1059–1074; H. Berlin, Ch.A. Koch, Defense Mechanisms: Neuroscience Meets Psychoanalysis, „Scientific American”, 1.04.2009, https://www.scientificamerican.com/article/neuroscience-meets-psychoanalysis.