Targowisko próżności. Tom 1 - ebook

I. CHISWICK MALL.

W słoneczny czerwcowy ranek, kiedy nasz wiek liczył nie więcej niż lat dziesięć, przed okazałą żelazną bramę pensji dla dziewcząt z dobrych domów, prowadzonej przez pannę Pinkerton, a położonej przy ulicy Mall w Chiswick, zajechała z szybkością czterech mil na godzinę ciężka kolasa familijna. Kolasę ciągnęły dwa tłuste konie w lśniącej uprzęży, na koźle zaś siedział tłusty stangret w peruce i trójgraniastym kapeluszu. Gdy ekwipaż zatrzymał się przed błyszczącym mosiężnym szyldzikiem panny Pinkerton, czarny lokaj, który drzemał obok stangreta, rozprostował kabłąkowate nogi, a kiedy pociągnął za dzwonek, co najmniej dwadzieścia głów ozdobiło wąskie okna starej, szacownej budowli z czerwonej cegły. Ba! Uważny obserwator mógłby zobaczyć nawet perkaty, czerwony nosek panny Jemimy Pinkerton sterczący nad doniczkami pelargonii w oknie prywatnego salonu pani przełożonej.

— Kareta pani Sedley, proszę siostry — oznajmiła panna Jemima. — Sambo, czarny lokaj, zadzwonił właśnie, a stangret ma nową, pąsową kamizelkę.

— Czy ukończyłaś, Jemimo, wszelkie przygotowania związane z wyjazdem panny Sedley? — zapytała starsza panna Pinkerton, majestatyczna dama, owa Semiramida Hammersmith, zaprzyjaźniona z doktorem Johnsonem i korespondentka samej pani Chapone.

— Pokojowe, proszę siostry, wstały dziś o czwartej. Kufry panny Sedley już spakowane — odrzekła panna Jemima. — Zrobiłyśmy też wiązankę kwiatów...

— Mówi się bukiet, Jemimo. To bardziej wykwintnie.

— A więc, proszę siostry, bukiet prawie taki jak stóg siana. Do sepetu Amelii włożyłam dwie flaszeczki wody goździkowej dla pani Sedley, a także przepis na tę wodę.

— Mam nadzieję, Jemimo, że nie zapomniałaś o rachunku panny Sedley? Aha! Oto kopia. Bardzo dobrze. Dziewięćdziesiąt trzy funty, cztery szylingi. Bardzo dobrze. Bądź łaskawa zaadresować: Wielmożny pan John Sedley. Zapieczętuj też mój liścik do jego małżonki.

Dla panny Jemimy odręczny list jej siostry, panny Pinkerton, zasługiwał na szacunek nie mniejszy niż autograf monarchy. Jak wiadomo, sama pani przełożona pisywała osobiście do rodziców wychowanek tylko w przypadkach, kiedy wychowanki te opuszczały pensję albo wybierały się za mąż i raz jeden, gdy biedna panna Birch zmarła na szkarlatynę. Panna Jemima była przekonana, że jeśli cokolwiek zdołałoby pocieszyć panią Birch po stracie córki, to chyba wymowne i pobożne arcydzieło, w którym panna Pinkerton donosiła o smutnym wydarzeniu.

W danym przypadku „bilecik panny Pinkerton brzmiał, jak następuje:

Chiswick 15 czerwca 18.. r.

„Wielce Szanowna Pani!

Po sześciu latach zwracam Jej Rodzicom Pannę Amelię Sedley jako młodą dame godną zająć stosowne miejsce w wysokich i wykwintnych kołach towarzyskich, do których słusznie przynależy. Oczywiście nie potrzebuję zapewniać Wielce Szanownej Pani, iż uważam to sobie za niewątpliwą przyjemność i prawdziwy zaszczyt. Cnót charakterystycznych dla młodych Angielek z dobrych domów oraz wykształcenia odpowiadającego jej urodzeniu i pozycji na pewno nie braknie przemiłej Pannie Sedley, której pilność i posłuszeństwo zyskały serca wychowawców, a wrodzony wdzięk i niezwykła łagodność usposobienia oczarowały wszystkie koleżanki — starsze i młodsze.

Co do muzyki, tańca, ortografii oraz wszelakich haftów i robótek niewieścich Panna Amelia spełniła najgorętsze pragnienia życzliwych jej osób. Geografia natomiast zostawia jeszcze wiele do życzenia, ponadto zaś pozwalam sobie zalecić na najbliższe trzy lata regularne stosowanie (przez cztery godziny dnia każdego) deski do prostowania pleców, bez której użycia nikt nie zdoła opanować tej wdzięcznej godności ruchów i postawy, tak nieodzownej każdej wykwitnej damie.

Pobożność i zasady moralne panny Sedley osiągnęły niewątpliwie poziom godny zakładu naukowego, który bywał zaszczycany wizytami Wielkiego Twórcy Słownika i znajdował się pod łaskawym patronatem Pani Chapone.

Opuszczając moją szkołę panna Amelia Sedley uwozi ze sobą serca koleżanek oraz życzliwe względy przełożonej, która ma zaszczyt kreślić się uniżoną sługą Wielce Szanowanej Pani

Barbara Pinkerton

P. S. Pannie Sedley towarzyszy panna Sharp. Uprzejmie proszę, aby jej wizyta na Russell Square nie przeciągnęła się ponad okres dziesięciodniowy, gdyż arystokratyczna rodzina, która zaangażowała pannę Sharp, życzy sobie rozpocząć korzystanie z jej usług w terminie możliwie najwcześniejszym.”

Zakończywszy ową epistołę panna Pinkerton napisała imię i nazwisko panny Sedley oraz swoje własne na karcie tytułowej Słownika Johnsona, którym to wybitnym dziełem obdarzała z reguły rozstające się z jej pensją wychowanki. Na okładce książki przylepiony był karton z kopią „Kilku słów do Młodej Damy opuszczającej pensję panny Pinkerton, przy ulicy Mall w Chiswick — pióra nieodżałowanej pamięci Wielebnego Doktora Samuela Johnsona”. Prawdę rzekłszy, panna Pinkerton miała ustawicznie na ustach nazwisko autora Słownika, jako że jedynej jego wizycie zawdzięczała reputację i majątek.

Otrzymawszy od starszej siostry rozkaz wydobycia Słownika ze schowka, panna Jemima przyniosła dwa egzemplarze, kiedy zaś majestatyczna dama opatrzyła autografem pierwszy, Jemima z niewyraźną i zalęknioną miną podsunęła jej drugi.

— Dla kogóż to, Jemimo? — zapytała panna Pinkerton tonem mrożącego chłodu.

Potulna niewiasta odwróciła się plecami do panny Pinkerton i zadrżała, a gorący rumieniec oblał jej zwiędłą twarz i szyję.

— Dla Becky Sharp, proszę siostry — bąknęła. — Dla Becky Sharp. Przecież i ona wyjeżdża.

— Jemimo! — zawołała majestatycznie dama takim tonem, jak gdyby to imię wypisywała dużymi drukowanymi literami. — Jemimo! Czy postradałaś zmysły? Odłóż egzemplarz do schowka i na przyszłość nie pozwalaj sobie, proszę, na tego rodzaju wybryki.

— Proszę siostry, to kosztuje tylko dwa szylingi i dziewięć pensów, a biedna Becky będzie okropnie zawiedziona, jak nic nie dostanie.

— Proszę mi zaraz przysłać pannę Sedley — zakomenderowała przełożona, a jej siostra nie odważywszy się powiedzieć już ni słowa wyszła drobnym kroczkiem z salonu, bardzo zmartwiona i zdenerwowana.

Cóż, panna Sedley była córką zamożnego londyńskiego kupca, a Becky Sharp bezpłatną praktykantką, a zatem (zdaniem panny Pinkerton) dość już dostała i stanowczo mogła się obejść bez zaszczytnego obdarowania Słownikiem na pożegnanie.

Na ogół biorąc podobne listy właścicieli żeńskich i męskich zakładów naukowych zasługują na wiarę nie bardziej niż cmentarne epitafia. Zdarza się jednak niekiedy, iż osoba, co pożegnała nasz padół, miała zalety charakteru i chrześcijańskie cnoty uwiecznione nad jej kośćmi kamieniarskim dłutem. Mógł to naprawdę być dobry ojciec, mąż czy syn lub dobra matka, żona albo córka — i rodzina pogrążona w rzeczywiście nieutulonym żalu mogła szczerze opłakiwać nieboszczyka lub nieboszczkę. Podobnie w szkołach wychowanek lub wychowanka może czasami zarobić rzetelnie na pochwały szafowane tak hojnie przez bezinteresownych preceptorów. Otóż Amelia Sedley należała do panienek szczególnego pokroju, nie tylko bowiem zasługiwała w pełni na wyrazy uznania zamieszczone w liście przełożonej, lecz zdobiły ją ponadto liczne, pełne uroku cechy, których majestatyczna Minerwa nie potrafiła dostrzec ze względu na znaczne różnice wieku i pozycji.

Otóż panna Sedley nie tylko śpiewała niczym skowronek albo pani Billington, nie tylko tańczyła niczym Hillisberg albo Parisot, nie tylko haftowała przepięknie, a z ortografią radziła sobie nie gorzej niż sam Słownik. Miała także tkliwe, zacne, radosne, szlachetne serduszko i dzięki niemu zyskiwała miłość każdego, kto się do niej zbliżył — od samej surowej Minerwy do zahukanej dziewki kredensowej czy jednookiej sprzedawczyni ciastek, której raz w tygodniu zezwalano je dostarczać młodym damom z renomowanej pensji. Pośród dwudziestu czterech tych młodych dam panna Sedley liczyła co najmniej dwanaście najbliższych przyjaciółek od serca. Nawet zazdrosna panna Briggs nigdy się o niej uszczypliwie nie wyrażała. Wyniosła i kostyczna panna Saltire (wnuczka lorda Dexter) przyznawała łaskawie, że Amelia ma piękną figurę. Panna Swartz pochodząca z St. Kitt, bardzo bogata Mulatka o wełnistych włosach, tak rozszlochała się w dniu odjazdu przyjaciółki, że trzeba było wezwać doktora Flossa i solami trzeźwiącymi z lekka odurzyć biedaczkę. Spokojna godność cechowała oczywiście zachowanie panny Pinkerton, damy na eksponowanym stanowisku i obdarzonej wypróbowanymi cnotami, ale panna Jemima pochlipywała od czasu do czasu na myśl o rozstaniu z faworytką i gdyby nie strach przed siostrą, dostałaby zapewne ataku histerycznego, jak bogaczka z St. Kitt, która płaciła podwójnie za naukę i pensjonat. Ale na tak zbytkowne objawy żalu mogą sobie pozwolić jedynie pensjonarki zasiadające przy stole pani przełożonej. Tymczasem biedna Jemima miała na głowie rachunki, pranie, wszelkie reperacje, desery, srebra stołowe, porcelanę i ustawiczne dozorowanie służby. Czy warto wszakże mówić o pannie Jemimie? Czytelnik nie usłyszy o niej zapewne do dnia sądu ostatecznego i kiedy zostawi ją za ażurową żelazną bramą pensji przy ulicy Mall, ona i jej złowroga siostra nigdy już nie przekroczą granic szczupłego światka naszej opowieści.

Ponieważ jednak z Amelią będziemy mieć do czynienia długo i często, wypada wspomnieć w zaraniu znajomości, że jest to przemiła i urocza osóbka. Wiadomość, iż czeka nas ustawiczne towarzystwo istoty niewinnej i poczciwej, może niewątpliwie dodać otuchy zarówno w życiu, jak i przy czytaniu powieści, gdyż życie i literatura (zwłaszcza ta ostatnia) obfitują na ogół w czarne charaktery najpodlejszego gatunku. Amelia Sedley nie będzie heroiną romansu, nie ma więc potrzeby opisywać jej wdzięków. Obawiam się nawet, że jej nosek jest zbyt krótki, a policzki o wiele za czerstwe i pucołowate — zwłaszcza dla heroiny romansu. Atoli jej przyjemna twarz promienieje zdrową cerą, świeże usta ujmującym uśmiechem, a piękne oczy radością i niezłośliwym humorem, jeżeli oczywiście nie przepełniają ich łzy, co, niestety, zdarza się nader często. Bo niemądra panienka ma zwyczaj płakać nad zdechłym kanarkiem albo nad myszką pochwyconą przez zwinnego kota, albo nad smutnym zakończeniem najgłupszej nawet powieści. A jeśliby się znalazł ktoś dość bezwzględny, by odezwać się do niej szorstko... no to miałby się z pyszna! Nawet panna Pinkerton — dama wymagająca i podobna antycznym boginiom — przestała łajać Amelię. Spróbowawszy to zrobić raz jeden i chociaż na wrażliwości uczuć znała się nie lepiej niż na algebrze, nakazała nauczycielkom i metrom, by pannę Sedley traktowali szczególnie wyrozumiale, ponieważ wszelka surowość rani boleśnie tę delikatną młodą dame.

Jako się rzekło, Amelia miała zwyczaj albo śmiać się, albo płakać, kiedy więc wreszcie nadszedł dzień odjazdu, stanęła wobec trudnego wyboru. Cieszyła się serdecznie, iż wraca do domu, zarazem jednak cierpiała dotkliwie z racji rozstania z pensją. Od trzech dni mała Laura Martin, sierota, dreptała za nią nieustannie niby wierny piesek. Amelia musiała ofiarować i przyjąć przynajmniej czternaście prezentów, złożyć przynajmniej czternaście uroczystych przyrzeczeń, że będzie pisywać co tydzień.

— Listy do mnie możesz przesyłać pod adresem mojego dziadunia, hrabiego Dexter — powiedziała panna Saltire (nawiasem mówiąc, młoda dama aż nazbyt skromnie ubrana).

— Nie martw się, ile wydam na porto! Wszystko jedno! Droga, najdroższa! Pisuj codziennie! — wołała raz po raz wełnistogłowa panna Swartz, osóbka popędliwa, lecz uczuciowa i hojna.

Mała Laura Martin, sierota, która zaczynała właśnie uczyć się pisania rondem, ujęła rękę starszej koleżanki i nieśmiało spoglądając jej w oczy, szepnęła:

— Amelio, czy pozwolisz, że w listach będę cię nazywać mateczką?

Jestem przekonany, że Jones, który otworzy tę książkę w swoim klubie, uzna wyżej przytoczone szczegóły za idiotyczne, trywialne, dziecięco naiwne i okrutnie sentymentalne. Widzę nawet, jak ów Jones (nieco zaczerwieniony po zjedzeniu łopatki baraniej i wypiciu pół butelki wina) wydobywa ołówek, podkreśla wyrazy „idiotyczne, trywialne”, następnie zaś dodaje jako własne zdanie: „całkiem słusznie”. Cóż, Jones — osobnik wyższy, o nieprzeciętnym umyśle — uznaje w życiu i powieści tylko to, co wielkie i bohaterskie. Niechaj więc lepiej z góry otrzyma przestrogę i zainteresowanie zwróci w inną stronę.

Ale do rzeczy! Kwiaty, upominki, kufry i pudła na kapelusze panny Sedley znalazły się we wnętrzu i na dachu kolasy, a ich śladem powędrowała bardzo mała i bardzo stara walizka z wołowej skóry opatrzona starannie przymocowanym biletem wizytowym panny Sharp. Sambo z ironicznym uśmiechem podał ów bagaż stangretowi, stangret zaś z odpowiednio drwiącą miną ulokował go w stosownym miejscu. Nadeszła chwila rozstania, którego gorycz znacznie złagodziła podniosła oracja wygłoszona do wychowanki przez pannę Pinkerton. Przemówienie to nie natchnęło wprawdzie Amelii duchem filozoficznego spokoju, było jednak nieporównanie nudne, napuszone i rozwlekłe, a że uczennica nie otrząsnęła się jeszcze ze strachu przed majestatyczną damą, nie ważyła się w jej obecności dać upustu czysto osobistym wzruszeniom. Podobnie, jak przy uroczystych okazjach odwiedzin rodzicielskich, podano w salonie butelkę wina i kruche ciasteczka, a po tym skromnym poczęstunku panna Sedley mogła swobodnie odjechać.

— Idź na górę, Becky. Pożegnaj pannę Pinkerton — doradziła poczciwa Jemima młodej osóbce, która nie zwracając niczyjej uwagi schodziła po schodach z małą torbą podróżną w ręku.

— Trzeba będzie — odparła zagadnięta ze spokojem, który wydawał się dziwnym nawet dla siostry samej pani przełożonej.

Kiedy panna Jemima zastukała do drzwi i otrzymała pozwolenie wejścia, Becky wkroczyła do salonu pewnym krokiem i wyrzekła po francusku głośno i nienagannym akcentem:

— _Mademoiselle, je viens vous faire mes adieux._

Panna Pinkerton nie rozumiała po francusku, rządziła jedynie tymi, którzy znali ów język. Przygryzła więc wargi, zadarła dumnie w górę rzymski nos i dostojną głowę przystrojoną nader okazałym turbanem i odpowiedziała:

— Panno Sharp, życzę powodzenia.

Z tymi słowy machnęła ręką, aby przy okazji zwykłego gestu pożegnania dać Becky sposobność uściśnięcia jednego ze swoich palców, specjalnie w tym celu wysuniętego. Ale panna Sharp nie skorzystała ze sposobności, lecz skrzyżowała ramiona na piersi i z lodowatym uśmiechem złożyła ukłon, który Semiramida z Hammersmith pokwitowała dostojnym, a gniewnym ruchem turbana. Oczywiście było to podjazdowe starcie między damą młodą i starą, w którym ta ostatnia doznała porażki.

— Niechaj cię Bóg ma w swojej pieczy, drogie dziecię — rzekła ściskając Amelię i nad jej ramieniem mierząc zabójczym spojrzeniem pannę Sharp.

— Chodź ze mną, Becky — szepnęła panna Jemima i spiesznie wyprowadziła z salonu młodą osobę, za którą drzwi salonu zamknęły się raz na zawsze.

Potem nastąpiło burzliwe pożegnanie w sieni i przed domem. Brała w nim udział cała służba i wszystkie najlepsze przyjaciółki, i wszystkie inne młode damy, i nawet przybyły w danym momencie metr tańca. Uścisków, pocałunków, okrzyków, wybuchów płaczu i histerycznego wycia dobywającego się z pokoju panny Swartz (pensjonarki zasiadającej u stołu pani przełożonej) nie zdoła opisać żadne pióro i żadne tkliwe serce nie potrafi znieść spokojnie. Ale zawierucha minęła wreszcie i nastąpiło ostateczne rozstanie — to znaczy Amelia Sedley rozstała się z przyjaciółkami. Panna Sharp od kilku minut siedziała już skromnie w kolasie i z racji jej odjazdu nikt nie zalewał się łzami.

Sambo — właściciel pary kabłąkowatych nóg — zatrzasnął już drzwiczki pojazdu za płaczącą jaśnie panienką i zwinnie wspiął się na kozioł, gdy panna Jemima z paczką w ręku podbiegła żywo do otwartej bramy.

— Stój, stój! — zawołała i zatrzymawszy się koło kolasy dodała ciszej: — Droga Amelio, oto parę kanapek. Możesz być głodna w podróży. A dla ciebie, Becky... panno Sharp... książka, którą moja siostra... albo raczej ja... Wiesz już, to Słownik Johnsona. Nie możesz przecież odjechać bez upominku. No, do widzenia... Żegnaj. Jazda, stangrecie! Niech was obie Bóg błogosławi!

Zacna niewiasta, drżąc ze wzruszenia, uciekła do ogrodu. Lecz co się stało? W chwili gdy konie ruszały, panna Sharp wychyliła bladą twarz z okna kolasy i rzuciła, naprawdę rzuciła książkę w kierunku bramy!

Panna Jemima omal nie zemdlała z przerażenia.

— Jak żyję, nie widziałam... — wyjąkała. — Co za niebywała... — wzburzenie nie pozwoliło jej dokończyć ani jednego, ani drugiego z rozpoczętych zdań.

Kolasa odjeżdża szparko. Z trzaskiem zamyka się żelazna brama. Dzwonek wzywa na lekcję tańca.

Świat staje otworem przed dwoma panienkami, my zaś żegnamy na dobre Chiswick.II. W KTÓRYM PANNA SHARP I PANNA SEDLEY SPOSOBIĄ SIĘ DO BATALII

Kiedy panna Sharp spełniała opisany w poprzednim rozdziale czyn bohaterski i rzuciwszy Słownik na brukowaną ścieżkę, patrzyła, jak padał u stóp zdumionej panny Jemimy, z jej twarzy zniknął wyraz zaciętej nienawiści, pojawił się natomiast prawie równie nieprzyjemny uśmiech. Młoda dama cofnęła się w głąb kolasy, zasiadła wygodnie i wielce widać kontenta z siebie rzekła:

— Słownik załatwiony. No i, chwała Bogu, wydostałam się z Chiswick.

Amelia była niemal równie zgorszona jak siostra pani przełożonej, należy jednak pamiętać, że szkołę opuściła zaledwie przed minutą, a zbyt to krótki okres, by zatrzeć sześcioletnie wrażenia. Ba! U niektórych osób strach poczęty w młodości trwa do końca życia. Na przykład mój znajomy — pan liczący sobie lat sześćdziesiąt osiem — powiedział mi pewnego ranka przy śniadaniu: „Śniło mi się, że brałem w skórę od doktora Raine.” Twarz miał przy tym wzburzoną, gdyż w ciągu tej nocy wyobraźnia cofnęła go o pięćdziesiąt pięć lat. W głębi serca bał się doktora Raine i jego rózgi tak samo, gdy miał lat sześćdziesiąt osiem, jak niegdyś jako trzynastoletni urwis. Gdyby nawet w wieku lat sześćdziesięciu ośmiu ujrzał swojego wychowawcę w całej okazałości i uzbrojonego w wielką rózgę, gdyby usłyszał sakramentalne: „Spuść spodnie, chłopcze!”, wówczas... Zresztą, mniejsza o to! Tak czy inaczej, panna Sedley była wstrząśnięta rażącym objawem niesubordynacji.

— Jak mogłaś, Rebeko? — odezwała się po długiej pauzie.

— Myślisz, że panna Pinkerton wyłoni się ze swej jaskini, zawróci mnie i każe pójść do kozy? — roześmiała się panna Sharp.

— Nie... Ale...

— Nie cierpię tego domu — ciągnęła zbuntowana panna ulegając coraz gwałtowniejszej złości. — Mam nadzieję, że nie zobaczę go póki życia. Niechby się zapadł na dno Tamizy! A gdyby panna Pinkerton też się tam dostała, nie zrobiłabym nic, absolutnie nic, aby ją wyciągnąć. Możesz być pewna! Ach, cóż by to była za frajda patrzeć, jak się ta jędza pławi ze swoim turbanem, trenem i wszystkim! Cha, cha, cha! Jej nos sterczałby nad wodą niczym dziób łódki!

— Daj spokój! — obruszyła się panna Sedley.

— Dlaczego? Czy twój czarny fagas narobi plotek? — wybuchnęła śmiechem zirytowana młoda dama. — Wolna droga! Niech wróci. Niech powie pannie Pinkerton, że nienawidzę jej z całej duszy. Chciałabym, żeby wrócił. Chciałabym znaleźć okazję, żeby dowieść swojej nienawiści. Rozumiesz? Przez dwa lata spotykały mnie same zniewagi i obelgi. Byłam traktowana gorzej niż ostatnia pomywaczka kuchenna. Nigdy nie miałam przyjaciółek, i od nikogo prócz ciebie, Amelio, nie słyszałam dobrego słowa. Musiałam opiekować się smarkatymi z niższych klas i ze starszymi panienkami gadać po francusku, aż zbrzydł mi wreszcie język macierzysty. Jedną miałam satysfakcję: rozmówki francuskie z panną Pinkerton! To była kapitalna zabawa. Jędza nie rozumie ni słowa, a jest zbyt dumna, by się do tego przyznać. Myślę, że to jeden z powodów, dla których chętnie się mnie pozbyła. Hura! Dziękuję Bogu za swoją ojczyznę. _Vive la France! Vive l’Empereur! Vive Bonaparte!_

— Ach, Rebeko! Wstyd! Doprawdy wstyd! — zawołała panna Sedley, gdyż jej przyjaciółka wyrzekła potworne bluźnierstwo. W owe lata w Anglii okrzyk:

„Niech żyje Bonaparte!” był chyba gorszy niż: „Niech zyje Lucyper!” — Jak możesz, jak śmiesz wyrażać tak grzeszne, mściwe myśli?

— Cóż, zemsta może być grzeszna, ale w gruncie rzeczy jest zupełnie naturalna. Daleko mi do anioła!

Ostatnie zdanie panny Sharp zawierało bezsprzecznie znaczną dozę prawdy. Młodej damie daleko było do anioła. W ciągu przytoczonej rozmowy dwukrotnie dziękowała Bogu, lecz po raz pierwszy z racji uwolnienia się od niemiłej sobie osoby, a po raz wtóry dlatego, że miała możność poniżenia czy zawstydzenia nieprzyjaciółki. Oba te motywy nie stanowią wyrazu chrześcijańskich uczuć i są raczej sprzeczne z obyczajami niewiast o miłym i łagodnym charakterze. Tak! Becky Sharp nie była łagodna ani miła. Młoda mizantropka zwykła twierdzić, że świat źle się z nią obszedł, a nie ulega wątpliwości, że ludzie surowo przez cały świat traktowani na los taki w pełni zasługują. Świat to zwierciadło ukazujące każdemu odbicie jego własnej twarzy. Zrób nadąsaną minę, a świat odpowie ci posępnym, nieżyczliwym wzrokiem. Śmiej się do niego i z nim razem, a okaże się przyjemnym, wesołym kompanem. Młodzież ma wolną wolę i swobodny wybór! Jeżeli nawet świat traktował po macoszemu pannę Sharp, to i panna Sharp nie przysłużyła się nigdy i nikomu żadnym dobrym uczynkiem, nie mogła więc wymagać, by wszystkie młode damy pobierające nauki w Chiswick były równie delikatne i subtelne jak nasza bohaterka, by miały anielski charakter Amelii i na jej wzór starały się uśmiechem i dobrym słowem łagodzić niechęć Rebeki Sharp wobec rodzaju ludzkiego. Dla tych właśnie powodów i dla takich przymiotów charakteru wybraliśmy pannę Sedley na bohaterkę powieści, gdyż w odmiennym przypadku nic nie mogłoby nam przeszkodzić w postawieniu na jej miejscu panny Swartz albo Crump, albo Hopkins.

Ojciec Rebeki był malarzem i w swoim czasie nauczycielem rysunków w szkole panny Pinkerton. Człowiek inteligentny i przyjemny kompan, żywił niechęć do gruntownych studiów i obok skłonności do popadania w długi miał wybitne zamiłowanie do knajpy. Po pijanemu bijał żonę i córkę, a następnego dnia rano cierpiał na migrenę, urągał więc ludzkości, zapoznającej jego geniusz, oraz z wrodzoną inteligencją i często z zupełną słusznością lżył tych durni, kolegów po pędzlu. Na utrzymanie zarabiał z niesłychanym trudem, że zaś w kawalerskich czasach winien był pieniądze wszystkim w promieniu mili od Soho (gdzie zamieszkiwał), przyszło mu na myśl, iż polepszy swoją sytuację żeniąc się z młodą Francuzką, która pracowała jako operowa statystka. Panna Rebeka Sharp nie mówiła nigdy o skromnym zawodzie swojej rodzicielki, lecz twierdziła, że ród Entrechat zajmował poczesne miejsce wśród gaskońskiej szlachty, i była bardzo dumna z takiego pochodzenia. I — rzecz szczególna — im bardziej młoda dama posuwała się w latach, tym więcej jej przodkowie po kądzieli zyskiwali majątku i splendorów.

Statystka operowa zdobyła gdzieś jakie takie wykształcenie, toteż jej córka mówiła po francusku biegle, z czysto paryskim akcentem i dzięki tej, rzadkiej w owe lata umiejętności, znalazła miejsce u wymagającej panny Pinkerton. Matkę pochowała wcześnie, a ojciec, utraciwszy wszelką nadzieję na odzyskanie zdrowia, po trzecim ataku _delirium tremens_ napisał do panny Pinkerton męski i patetyczny list i opiece jej polecił osierocone dziecię. Dokonawszy tego dzieła wyzionął ducha i po kłótni dwóch komorników nad zwłokami został złożony do grobu.

Panna Sharp liczyła siedemnaście lat, kiedy przybyła do Chiswick jako uboga pensjonarka. Jak nam już wiadomo, obowiązkiem jej była konwersacja francuska, w zamian za co korzystała z mieszkania i wyżywienia, otrzymywała kilka gwinei rocznie oraz miała prawo zbierać okruchy wiedzy szafowane przez profesorów wykładających w szkole panny Pinkerton.

Rebeka była drobna, szczupła, blada, jasnowłosa i oczy miała zazwyczaj skromnie spuszczone. Kiedy jednak uniosła je i otworzyła szeroko, były bardzo duże, dziwne i niepokojące — tak niepokojące, że spojrzenia ich, wystrzeliwane przez całą długość kościoła w Chiswick (od ławki szkolnej do pulpitu kaznodziei), przeszyły na wskroś serce przybyłego prosto z Oksfordu wielebnego Crispa, wikarego przy proboszczu Chiswick, wielebnym Flowerdew. Ów młody człowiek, przedstawiony w swoim czasie przez mamusię pannie Pinkerton, bywał niekiedy na herbatce w szkole przy ulicy Mall, kiedy więc zakochał się w pannie Sharp, prawie się jej oświadczył w nieśmiałym liściku, który miał być doręczony przez jednooką handlarkę słodyczy, na nieszczęście jednak został przejęty. Pani Crisp wezwana nagląco z Buxton wywiozła z Chiswick najdroższego chłopca, lecz serce panny Pinkerton trzepotało niespokojnie na samą myśl, iż choćby takiej miary uwodziciel trafił do jej gołębnika. Cnotliwa panna przepędziłaby niebezpieczną pupilkę, gdyby nie czuła się wobec niej zobowiązana, ale nie mogła uwierzyć solennym zapewnieniom, że panna Sharp nie zamieniła słowa z wikarym, nie licząc dwóch okazji, gdy ten ostatni składał wizyty pannie Pinkerton.

W porównaniu z niejedną wysoką i tęgą pensjonarką z zakładu naukowego panny Pinkerton, Rebeka Sharp wyglądała jak małe dziecko. Posiadała jednak żałosną mądrość nędzy. Wielu komorników potrafiła przegnać chytrze i odpędzić od drzwi swojego ojca. Wielu kupców potrafiła wprowadzić w dobry humor, ugłaskać i skłonić do udzielenia kredytu wystarczającego na jeden więcej posiłek. Często siadywała u boku ojca (który pysznił się inteligencją i dowcipem córki) i słuchała rozmów jego rozpasanych przyjaciół — rozmów bardzo nieodpowiednich dla panieńskiego ucha. Ale Becky nigdy nie była panienką. Sama zwykła mawiać, że w dziewiątym roku życia czuła się dojrzałą kobietą. Ach, czemuż panna Pinkerton wpuściła do swojej klatki tak niebezpiecznego ptaszka?

Zagadkę tę nietrudno wyjaśnić. Panna Pinkerton była przekonana, że ma do czynienia z najskromniejszą pod słońcem dziewczyną, gdyż Rebeka potrafiła wybornie grać rolę naiwnej, kiedy ojciec przyprowadzał ją do szkoły w Chiswick. Wystarczy powiedzieć, że na rok przed jej przyjęciem do zakładu, kiedy panna Sharp liczyła szesnaście lat, pani przełożona uroczyście i z krótką mówką okolicznościową podarowała jej lalkę — nawiasem mówiąc skonfiskowaną pannie Swindle, która niańczyła faworytkę podczas lekcji! Ojciec i córka pękali ze śmiechu wracając pieszo z przyjęcia wydanego w szkole z okazji rozdawania nagród, a uświetnionego obecnością wszystkich profesorów. Jakże wściekałaby się panna Pinkerton, gdyby mogła zobaczyć własną karykaturę uczynioną później z lalki przez tę małą komediantkę Becky! Młoda osóbka chętnie prowadziła dialogi ze swoim dziełem, czym wielce bawiła mieszkańców Newman Street, Gerard Street i inne uliczki w dzielnicy malarzy. Młodzi artyści przychodząc na dżin z wodą do siedziby swojego starszego kolegi — jowialnego i dowcipnego lenia, pana Sharpa — zwykli pytać Rebekę, czy panna Pinkerton jest w domu. Biedacy znali tę dame nie gorzej niż pana Lawrence’a lub Beniamina Westa prezesa Akademii Królewskiej.

Pewnego razu Becky miała zaszczyt spędzić kilka dni w Chiswick i z tej wizyty przywiozła drugą lalkę, którą nazwała Jemimą i na swój sposób upodobniła do siostry pani przełożonej. Wprawdzie zacna niewiasta przyrządzała galaretki owocowe i piekła ciastka, które dawała pannie Sharp w ilościach wystarczających dla trójki łakomych dzieci, a na pożegnanie wręczyła jej aż siedem szylingów, lecz swawolna dziewczyna miała więcej poczucia komizmu niż wdzięczności i pannę Jemimę parodiowała równie bezlitośnie jak jej siostrę.

Potem przyszła katastrofa. Becky została sprowadzona do Chiswick i szkoła stała się jej domem. Dławiła ją bezduszna rutyna tego zakładu, nieznośnie dręczyły modlitwy, posiłki, lekcje, spacery odbywane zgodnie z ustalonym raz na zawsze rytuałem. Biedna dziewczyna tęskniła tak bardzo do swobody i nędzy obskurnej pracowni w Soho, że wszyscy, nie wyłączając jej samej, uwierzyli, iż pożera ją rozpacz po stracie ojca. Zajmowała małą izdebkę na poddaszu i służące słyszały nieraz w nocy, że chodzi tam z kąta w kąt i szlocha. Ale Becky płakała ze złości, nie z żalu. Prawdę mówiąc, nie była obłudna, póki samotność nie nauczyła jej sztuki udawania. Nigdy dotychczas nie przebywała w towarzystwie kobiet, a jej ojciec, choć nicpoń, był człowiekiem utalentowanym i rozmowy z nim były tysiąc razy ciekawsze niż paplanina tego rodzaju osób płci żeńskiej, z jakimi panna Sharp zetknęła się ostatnio. Nudziła ją zarówno pompatyczna próżność pani przełożonej czy idiotyczna pogoda ducha jej siostry, jak lodowata poprawność guwernantek albo głupie plotki i świństewka starszych pensjonarek. Biedaczka nie posiadała tkliwego, macierzyńskiego serca, nie mógł więc ułagodzić jej i pojednać z życiem szczebiot najmłodszych pensjonarek, tak często powierzanych jej opiece. W szkole spędziła dwa lata, lecz ani jedna z małych dziewczynek nie zmartwiła się w dniu jej odjazdu. Dopiero pod koniec pobytu w Chiswick Becky przywiązała się do dobrej, obdarzonej gołębim sercem Amelii Sedley. Któż jednak potrafiłby nie przywiązać się do Amelii?

Szczęście czy też przywileje będące udziałem panienek z jej otoczenia sprawiały Rebece nieznośne męki zazdrości.

— Ale ta się nadyma i zadziera nosa! Dlaczego? Bo ma dziadka hrabiego! — mawiała o jednej z pensjonarek. „Wszystkie głupie gęsi płaszczą się i umizgają do tej Kreolki albo raczej do jej stu tysięcy funtów! Ja jestem tysiąc razy mądrzejsza i bardziej ujmująca mimo wszystkich jej bogactw. Jestem równie dobrze wychowana jak wnuczka hrabiego mimo całego jej arystokratycznego pochodzenia. A przecież ludzie mijają mnie tutaj, jak gdybym była powietrzem. Dawniej, u ojca, inaczej to wyglądało. Niejeden mężczyzna rezygnował chętnie z balu lub wesołej zabawy po to, by ze mną spędzić wieczór.”

Tak czy inaczej, Rebeka postanowiła wyzwolić się z więzienia i snując po raz pierwszy świadome plany na przyszłość, zaczęła samodzielnie zmierzać do celu.

Pilnie korzystała z nadarzającej się okazji nabywania wiedzy, a że była muzykalna i biegle mówiła po francusku, szybko przebrnęła skromny zakres nauk potrzebny, ówczesnym zdaniem, damom z towarzystwa. Grę na fortepianie ćwiczyła wytrwale i pewnego dnia, gdy pensjonarki udały się na przechadzkę, ona zaś została w domu, Minerwa podsłuchała jej nader poprawne wykonanie jakiegoś utworu i pomyślała rozsądnie, że mogłaby oszczędzić wydatku na nauczycielkę muzyki dla młodszych wychowanek. Wobec tego oznajmiła pannie Sharp, iż w przyszłości ona będzie udzielać lekcji małym dziewczynkom. Ku nieopisanemu zdumieniu dostojnej pani przełożonej śmiała dziewczyna odmówiła.

— Jestem tu po to, żeby rozmawiać z dziećmi po francusku, nie, by uczyć muzyki — wybuchnęła gwałtownie. — Na mnie nie zaoszczędzi pani pieniędzy. Proszę mi płacić, a będę dawać lekcje.

Minerwa musiała ustąpić i oczywiście znienawidziła Becky od tej pory.

— Od trzydziestu pięciu lat — odrzekła nie bez znacznej dozy słuszności — nie spotkałam nikogo, kto ważyłby się kwestionować mój autorytet w moim domu. Na własnym łonie wyhodowałam żmiję.

— Żmiję! Dobre sobie! — zawołała Becky, a starsza dama zdziwiła się tak bardzo, że omal nie zemdlała. — Przyjęła mnie pani tylko dlatego, że mogłam się przydać. Między nami nie ma mowy o wdzięczności. Nie cierpię tego domu. Pragnę się stąd wydostać. Nie będę robić nic, co nie należy do moich obowiązków.

Daremnie majestatyczna dama pytała Becky, czy zdaje sobie sprawę, iż rozmawia z panną Pinkerton. Krnąbrna dziewczyna roześmiała się jej w nos tak bezczelnie i drwiąco, że pani przełożonej groził atak histeryczny.

— Może mi pani dać jakąś okrągłą sumkę i raz na zawsze odczepić się ode mnie — powiedziała Becky. — Albo jeżeli pani woli, proszę mi znaleźć dobre miejsce guwernantki w arystokratycznym domu. To nic trudnego, jeśli tylko pani zechce.

Do takiego rozwiązania panna Sharp powracała wytrwale we wszystkich późniejszych sporach.

— Niech mi pani znajdzie posadę — mówiła. — Nienawidzimy się wzajemnie, a ja gotowa jestem odejść w każdej chwili.

Szacowna panna Pinkerton miała rzymski nos, turban, wzrost grenadiera i od dawna przywykła do nieograniczonej władzy udzielnej księżnej. Ale charakterem i siłą woli nie dorównywała swojej wychowance i prowadząc walkę daremnie próbowała przejąć ją grozą i poskromić. Pewnego razu zaczęła strofować ją publicznie, lecz Rebeka zastosowała wówczas wspomnianą już metodę odpowiadania po francusku, czym z kretesem pognębiła starszą dame. Dla utrzymania powagi we własnej szkole należało pozbyć się rebelianta, potwora, wężem zarzewia buntu, ponieważ zaś Minerwa usłyszała wdzie że niejaki sir Pitt Crawley szuka guwernantki, był skrupułów zarekomendowała pannę Sharp, choć ta ostatnia była zarzewiem buntu i wężem.

„Bez wątpienia — rozumowała — nie mogę jej zarzucić nic, z wyjątkiem postępowania wobec mojej osoby. Muszę też przyznać, że jej wykształcenie i uzdolnienia kwalifikują ją wysoko, bardzo wysoko. Tak! Panna Sharp ma głowę nie od parady i przynajmniej pod tym względem zrobi dobrą renomę systemowi naukowemu stosowanemu w moim zakładzie.”

W taki sposób pani przełożona pogodziła rekomendację z własnym sumieniem, umowa z Becky została rozwiązana i młoda osóbka odzyskała wymarzoną wolność dzięki batalii, która trwała kilka miesięcy, chociaż została tutaj opisana w niewielu zdaniach. W tym czasie panna Sedley kończyła siedemnasty rok życia i miała opuścić szkołę, że zaś przyjaźniła się z Becky („Pod tym jednym względem — myślała Minerwa — wychowawczyni może być niezadowolona z postępowania poczciwej Amelii”), uprosiła przyjaciółkę, by przed objęciem stanowiska guwernantki w arystokratycznej rodzinie spędziła tydzień w jej domu.

Dzięki takiemu zbiegowi okoliczności panienki jednocześnie wchodziły w świat. Dla Amelii był to świat nowy, olśniewający, spowity we wszystkie wdzięki świeżości. Dla Rebeki krył, być może, mniej zagadek, jeżeli bowiem wyznać całą prawdę o sprawie z wielebnym Crispem, wypada wspomnieć, że handlarka słodyczy szepnęła komuś, a ten ktoś powtórzył komuś innemu, iż nie wszystko, co tyczy panny Sharp i wielebnego Crispa, przeniknęło do publicznej wiadomości, gdyż jego list nie stanowił początku, lecz ciąg dalszy i był odpowiedzią. Ale któż rozezna całą prawdę w takich sprawach? Tak czy inaczej, Rebeka nie wchodziła może w świat po raz pierwszy, lecz w każdym razie wchodziła weń od nowa.

Zanim panienki przejechały rogatkę Kensingtońską, panna Sedley nie zapomniała wprawdzie o przyjaciółkach, lecz zdążyła już osuszyć oczy, a jakiś młody oficer gwardii, który mijając konno karetę wypatrzył w niej panienkę i powiedział głośno: „Piekielnie ładna dziewuszka!”, wywołał gorący rumieniec na lice Amelii i sprawił jej wiele przyjemności. Po drodze na Russell Square przyjaciółki wiele mówiły o dworze królewskim. Zastanawiały się, czy debiutantki noszą podczas prezentacji krynoliny i pudrowane peruki i czy ten zaszczyt spotka Amelię, która wiedziała już, oczywiście, że wystąpi na balu wydanym przez lorda majora.

Kiedy wreszcie kareta stanęła przed jej domem rodzinnym, panna Sedley wsparła się na ramieniu Sambo i z ekwipażu wyskoczyła tak radosna i roześmiana, że w całym Londynie trudno by było znaleźć ładniejszą i weselszą dziewczynę. Takiego przynajmniej zdania był czarny lokaj i stangret, a także ojciec i matka oraz cała służba, która zgromadziła się w hallu, aby ukłonem, miłym słowem i uśmiechem witać młodą panią.

Oczywiście, Amelia oprowadziła zaraz przyjaciółkę po całym domu i pokazała jej zawartość wszystkich swoich szaf i szuflad, a także wszystkie swoje książki, stroje i broszki, i naszyjniki, i koronki, i drobiazgi, i naturalnie fortepian. Przy sposobności zmusiła Rebekę do przyjęcia naszyjnika z białych krwawników, pierścionka z turkusem oraz prześlicznej sukienki z tiulu w delikatny rzucik, zbyt ciasnej wprawdzie dla właścicielki, lecz doskonale leżącej na jej przyjaciółce. Ponadto zadecydowała, iż poprosi matkę o pozwolenie ofiarowania Becky białego kaszmirowego szala. Przecież bez tego szala mogła się doskonale obejść, bo brat Józef przywiózł jej ostatnio z Indii aż dwa nowe!

Kiedy Rebeka zobaczyła owe dwa wspaniałe kaszmirskie szale, przywiezione dla siostry przez Józefa Sedleya, powiedziała zupełnie szczerze, iż „to musi być cudownie mieć brata”. Dzięki temu łatwo zyskała współczucie obdarzonej tkliwym sercem Amelii, przypominając dyskretnie, że jest sama na świecie — sierota bez krewnych ni przyjaciół.

— Ty nie jesteś przecież sama, Rebeko — powiedziała Amelia. — Widzisz, ja zawsze będę twoją przyjaciółką i będę cię kochała jak siostrę. Nie wątpisz chyba?

— Tak... Naturalnie. Ale to zupełnie coś innego mieć takich jak ty rodziców, dobrych, tkliwych, serdecznych, którzy dają ci wszystko, o co poprosisz, a przede wszystkim swoją miłość, skarb najcenniejszy. Mój biedny papa nie mógł mi dać niczego i nigdy nie miałam więcej niż dwie sukienki. A na dodatek mieć brata, drogiego brata! Ach, jak go musisz kochać, Amelio!

Panna Sedley wybuchnęła śmiechem.

— Co? — zdziwiła się Rebeka. — Nie kochasz brata! Ty, tak skora do miłości do wszystkich i wszystkiego?

— Tak... Oczywiście... Kocham go, ale...

— Ale co?

— Ale Józef mało, zdaje się, dba o to, czy go kocham, czy nie kocham. Jak wrócił do kraju po dziesięciu latach, ledwo mi podał dwa palce. Jest bardzo miły i dobry, ale prawie się do mnie nie odzywa i o swoją fajkę dba chyba znacznie bardziej niż... — urwała, gdyż nie chciała mówić źle o własnym bracie. — Był dla mnie bardzo dobry, jak byłam mała — dorzuciła żywo. — Widzisz, miałam pięć lat, kiedy wyjechał.

— Musi być bogaczem — podjęła panna Sharp. — Słyszałam, że wszyscy indyjscy nababowie są niesłychanie bogaci.

— Jak mi się zdaje, Józef ma znaczne dochody.

— A twoja bratowa? Czy to przyjemna, ładna pani?

— Cha, cha, cha! — roześmiała się znowu Amelia. — Przecież Józef jest kawalerem!

Być może, Amelia mówiła już o tym, lecz Becky zupełnie zapomniała i była raczej przekonana, że brat Amelii ma żonę, a Amelia sporą gromadkę bratanków i bratanic. Jaka szkoda, że pan Sedley jest kawalerem! Rebeka sądziła, iż od przyjaciółki słyszała coś przeciwnego. Ona tak przecież uwielbia małe dzieci!

— Czyżby? Zdawało mi się, że w Chiswick miałaś ich zupełnie dosyć — powiedziała panna Sedley, zdziwiona nieoczekiwaną tkliwością przyjaciółki.

Prawdę rzekłszy, w niedalekiej przyszłości panna Sharp nigdy nie wypowiedziałaby zdania, którego nieszczerość tak wyraźnie rzuca się w oczy. Należy jednak pamiętać, że biedna naiwna dziewczyna miała dopiero dziewiętnaście lat i kunsztu udawania musiała się uczyć własnym kosztem.

Sens przytoczonej ostatnio wymiany zdań kształtował się w sercu owej młodej damy w następujący prosty sposób: „Jeżeli pan Józef Sedley jest bogaty i wolny, dlaczego ja nie miałabym się za niego wydać? Mam przed sobą tylko dwa tygodnie, ale popróbować nie zawadzi.” Wobec tego Rebeka postanowiła wszcząć właściwe kroki i na początek zdwoiła czułość wobec przyjaciółki. Nakładając naszyjnik z białych krwawników ucałowała go tkliwie i oznajmiła, że nigdy, przenigdy się z nim nie rozstanie. Kiedy zaś odezwał się dzwon na obiad, zeszła po schodach otaczając ramieniem kibić koleżanki, jak to panienk mają w zwyczaju. Przed drzwiami salonu opanowałe ją takie wzruszenie, że obawiała się tknąć klamki.

— Dotknij mojego serca — szepnęła przyjaciółce. — Prawda, jak bije?

— Całkiem zwyczajnie — odpowiedziała Amelia. — Chodź, nie bój się. Papa na pewno nie zrobi ci krzywdy.