Teoretyczne i praktyczne kłopoty z wartościami i wartościowaniem - ebook
Wydawnictwo:
Rok wydania:
2013
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Teoretyczne i praktyczne kłopoty z wartościami i wartościowaniem - ebook
Każdy myślący człowiek szuka odpowiedzi na pytanie: Jak żyć? Jak żyć, by być wolnym i szczęśliwym człowiekiem, nie narażając się na negatywne reakcje innych ludzi, na restrykcje moralne i sankcje prawne? Jakie są dopuszczalne granice naszych dążeń do szczęścia i realizowania prawa do wolności? Wielu interesuje także nasza tożsamość i jej zależność od tożsamości wspólnoty, do której należymy. Pytamy, jaką rolę w kształtowaniu naszej tożsamości i naszego życia odgrywa tożsamość narodowa. Eseje zawarte w tej książce są próbą odpowiedzi na te i inne fundamentalne pytania za pomocą narzędzi współczesnej aksjologii, etyki i filozofii.
Spis treści
Rozdział I: Teoretyczne i praktyczne kłopoty z wolnością człowieka
Rozdział II: Teoretyczne i praktyczne kłopoty ze szczęoeciem
Rozdział II: Teoretyczne i praktyczne kłopoty z tożsamością narodową
Rozdział IV: Aksjologiczne aspekty starości. Czy starość może być piękna, dobra, mądra i szczęśliwa?
Rozdział V: Etyczne dylematy polityków
Rozdział VI: Etyka zawodowa nauczyciela akademickiego
Rozdział VII: Wartości i wartościowanie sztuki popularnej
Rozdział VII: Aksjologia Władysława Tatarkiewicza
Przypisy
Indeks osób
Nota bibliograficzna
| Kategoria: | Popularnonaukowe |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-7453-257-0 |
| Rozmiar pliku: | 599 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
WSTĘP
Chciałbym przynajmniej częściowo wyjaśnić, co zdecydowało o wyborze problematyki i tytułu książki. O wyborze problematyki zdecydowały oczywiście moje zainteresowania naukowe, ale także, w jakiejś mierze, osobiste doświadczenia życiowe.
Każdy myślący człowiek, przynajmniej od czasu do czasu, ma refleksje na temat życia ludzkiego w ogóle i swego własnego w szczególności. Szuka odpowiedzi na pytanie: jak żyć. Niektórzy nawet pytają o to premiera. Jak żyć, by być wolnym i szczęśliwym człowiekiem, nie narażając się przy tym na negatywne reakcje innych ludzi, na restrykcje moralne i sankcje prawne. Jakie są lub mogą być dopuszczalne granice naszych dążeń do szczęścia i realizowania prawa do wolności? Może nas także interesować nasza tożsamość i jej zależność od tożsamości wspólnoty, do której należymy. Jaką rolę w kaształtowaniu naszej tożsamości i warunkowaniu naszego życia odgrywa tożsamość narodowa? Czy przynależność do określonej wspólnoty ułatwia nam życie czy – przeciwnie – utrudnia? Czy w czasach globalizacji tożsamość narodowa może być zagrożona lub odwrotnie, czy ta tożsamość nie utrudnia nam otwarcia się na świat, na życzliwe kontakty i współpracę z reprezentantami innych wspólnot narodowych, regionalnych czy religijnych? Jeśli nawet uda mi się przekonać czytelników, że to jest problematyka, która może zainteresować nie tylko teoretyków, to pozostaje druga wątpliwość. Dlaczego nazywam problematykę książki „aksjologią stosowaną”? Przecież taka dziedzina filozofii nie istnieje. Użyłem takiej nazwy, by zasygnalizować, że zajmuję się ogólnymi problemami dotyczącymi wartości i wartościowania. W przypadku wartości nie zastanawiam się nad takimi kwestiami, jak: co to jest wartość, jakie rodzaje (typy) wartości można wyróżnić, jaki sposób istnienia jest wartościom właściwy, czy wartości są obiektywne czy subiektywne, absolutne czy względne, itd. W przypadku wartościowania zaś: czym się różnią sądy wartościujące od sądów orzekających, czy sądy wartościujące można weryfikować lub falsyfikować i tak dalej.
Problematyka wolności, szczęścia i tożsamości narodowej należy do najbardziej fundamentalych, aktualnych i kontrowersyjnych problemów naszych czasów. Dlaczego do analizy wartości sprawiających człowiekowi kłopoty w praktyce wybrałem właśnie szczęście, wolność i tożsamość narodową?
Wybitny socjolog francuski Edgar Morin już w latach szcześćdziesiątych XX wieku wypowiedział pogląd, że „idea szczęścia staje się w cywilizacjach indywidualistycznych ideą najważniejszą . Nigdy niewątpliwie w historii ludzkości nie znaliśmy tak powszechnego i tak potężnego, a zarazem tak naiwnego i ślepego wołania o szczęście” („Duch czasu” 1965, s. 121 i 126). Zjawiska i procesy psychologiczno-socjologiczne dostrzegane przez Morina już pół wieku temu, w naszych czasach uległy dalszej intensyfikacji. Mitologia szczęścia, gloryfikacja pogoni za szczęściem są motywami przewodnimi całej otaczającej nas kultury popularnej. W związku z tym, pojawiają się dziesiątki poradników: jak osiągnąć szczęście, jak zapewnić szczęście sobie i swoim najbliższym i tym podobne. Szczęście i możliwość jego osiągnięcia stało się przedmiotem badań psychologicznych i socjologicznych. W USA w latach dziewięćdziesiątych XX wieku powstał cały nowy nurt psychologii pozytywnej. Za jego inicjatora uważany jest Martin Seligman, którego książki (Optymizmu można się nauczyć, 1993 i 2000 oraz Prawdziwe szczęście, 2005) wydane zostały także w Polsce. Przeprowadzono też badania porównawcze dotyczące poziomu szczęścia w różnych krajach, a nawet empiryczne próby podniesienia poziomu szczęścia wśród przedstawicieli różnych grup społecznych lub mieszkańców jakiejś miejscowości (słynny eksperyment przeprowadzony w 2005 roku w angielskim miasteczku Slough pod hasłem Making Slough Happy). Pojawiły się też produkty farmakologiczne uszczęśliwiające ludzi, z których najbardziej znany jest chyba prozac.
Polska literatura przedmiotu nie jest bardzo bogata. Najbardziej znane są książki Władysława Tatarkiewicza O szczęściu (1947) oraz liczne i wartościowe publikacje Janusza Czapińskiego.
Teoretyczne kłopoty ze szczęściem, wolnością i tożsamością narodową są podobne, chodzi bowiem o trafne określenia tych wartości. Dwa pierwsze z tych pojęć są definiowane od wieków, może więc wystarczy dokonać trafnego wyboru, typując definicję zadowalającą.
Tożsamość narodowa traktowana jest przeze mnie jako wartość, ponieważ zaspokaja ona ważne potrzeby człowieka, a mianowicie: potrzebę p r z y n a l e ż n o ś c i do jakiejś trwałej wspólnoty (przynależność taka pozwala minimalizować poczucie samotności), potrzebę s z a c u n k u i u z n a n i a (którą szacowna wspólnota, jaką jest naród, pozwala zaspokajać) oraz potrzebę o r i e n t a c j i a k s j o l o g i c z n e j (trwała wspólnota dostarcza bowiem pewnych podstawowych wskazówek, jak żyć).
Natomiast kłopoty praktyczne są w przypadku każdej z tych wartości inne. W przypadku szczęścia chodzi przede wszystkim o to: 1. Czy szczęście można osiągnąć i jak to zrobić. 2. Czy można być trwale szczęśliwym i jak nie zgubić się w pogoni za mitycznym szczęściem, stając się jeszcze bardziej nieszczęśliwym. 3. Jak uszczęśliwiając siebie, nie unieszczęśliwić innych ludzi.
O wyborze dwóch następnych wartości: wolności i tożsamości, zadecydował między innymi fakt, że problematyka wolności i tożsamości narodowej była i jest przedmiotem szczególnego zainteresowania moich rodaków, a w naszych czasach stała się ważna i aktualna właściwie dla wszystkich. Wolność, jak słusznie zauważył Zygmunt Bauman, była „odwiecznym błogosławieństwem i przekleństwem człowieka”. Praktyczne problemy z wolnością wynikają przede wszystkim z faktu, że wolność jednostki nierozerwalnie wiąże się z odpowiedzialnością moralną jedostki za skutki jej decyzji. Jeśli, jak sądzą między innymi egzystencjaliści, wolność człowieka polega na możliwości dokonywania wyborów, które decydują nie tylko o jego losie, to praktyczne trudności dotyczą też braku uniwersalnych i niezawodnych kryteriów wyboru, tym bardziej że każdy wybór zakłada rezygnację z czegoś. Wolność nie jest wartością absolutną. Może być wykorzystywana w różnych celach. Nie może być nieograniczona. Musi być ograniczona nie tylko ze względu na dobro i wolność innych ludzi, lecz także ze względu na trudne do uniknięcia konflikty z innymi wartościami takimi jak bezpieczeństwo lub sprawiedliwośc społeczna.
Najważniejsze trudności praktyczne związane z tożsamością narodową dotyczą, z jednej strony, zagrożeń utraty tożsamości, związanych z procesami globalizacji, z drugiej zaś strony, obawy, że dla niektórych mniejszości narodowych tożsamość narodowa może się stać ciężarem utrudniającym kosopolityzację lub asymilację.
Kłopoty ze starością mają przede wszystkim praktycznych charakter, bo czym jest starość, każdy widzi. Niektórzy widzą to w domu rodzinnym, inni w parku lub na ulicy, a niektórzy po prostu w lustrze przy goleniu. Problematyka związana ze starością ma nie tylko aksjologiczny i etyczny, lecz także ekonomiczny, medyczny i społeczny wymiar. Jest to, krótko mówiąc, problematyka różnorodna i coraz bardziej aktualna. Ludzkość bowiem coraz bardziej starzeje się i proces ten ma charakter globalny. Za najważniejsze przyczyny tego zjawiska można uznać po pierwsze poprawę warunków bytowania i opieki zdrowotnej, po drugie zaś fakt, że rodzi się coraz mniej dzieci. Ta tendencja demograficzna dotyczy także Polski, która według prognoz za dwadzieścia, trzydzieści lat stanie się krajem starych ludzi. W roku 2020 ponad milion Polaków będzie się zbliżać do dziewięćdziesiątego roku życia, w 2025 połowa Polaków przekroczy czterdzieści pięć lat, a w 2035 co czwarty Polak przekroczy sześćdziesiąt pięć lat i będzie emerytem.
Simone de Beauvoir w roku 1970 napisała książkę „Starość” (liczącą prawie sześćset pięćdziesiąt stron), w której przedstawia smutny, a nawet dramatyczny obraz życia starych ludzi we współczesnym społeczeństwie. Obecnie książka ta ukazała się po polsku i okazuje się, że problematyka jej nie przestała być aktualna. Można powiedzieć, że wręcz przeciwnie.
Nie ulega wątpliwości, że starość jest jednym z najtrudniejszych okresów w życiu ludzkim. O tym, że kraje cywilizowane nie stały się krajami dla starych ludzi, decydują nie tylko czynniki ekonomiczne (niższe dochody emerytów) i zdrowotne związane z brakiem zadowalającej opieki medycznej. Okazuje się, że okres emerytalny nie jest wymarzonym rajem nie tylko ze względów materialnych, lecz także ze względu na dalekie od doskonałości relacje z dorosłą, jeszcze pracującą częścią społeczeństwa (w szczególności relacje z dorosłymi dziećmi) oraz ze względu na problemy psychologiczne i aksjologiczne związane z pogarszającą się sprawnością fizyczną i psychiczną, z bezczynnością, z utratą poczucia potrzebności i wartości, którym towarzyszyć może świadomość braku dodatniego bilansu życiowego.
Analizie tej psychologicznej i aksjologiczno-etycznej problematyki poświęcony jest VI rozdział książki zatytułowany „O aksjologicznych aspektach. Czy starość może być piękna, dobra, mądra i szczęśliwa?” Kłopoty ze starością w znacznej mierze wynikają stąd, że żadna z zainteresowanych stron, to znaczy sami starzy ludzie, ich dorosłe dzieci i społeczeństwo nie są dostatecznie przygotowani do problemów związanych ze starością. Młodych ludzi zajętych bieżącymi kwestiami ich życia osobistego i zawodowego problemy te nie interesują, bo ich bezpośrednio nie dotyczą. Młodzi nie biorą też pod uwagę, że starość stanie się kiedyś także ich udziałem, szybciej niż im się wydaje. Na znaczną część starych ludzi starość spada jak grom z jasnego nieba, nie są bowiem wcale na nią przygotowani. Dla społeczeństwa starzy ludzie są przede wszystkim kłopotliwym ciężarem. Niestety, nie ma i być nie może uniwersalnej recepty na to, by starość stała się piękna. Piękna starość jest czyms rzadkim i wyjątkowym i zdarza się znacznie rzadziej niż piękna złota jesień. Można jednak starać się, by starość stała się znośna. Zależy to nie tylko od społeczeństwa i dorosłych dzieci, zależy to w znacznej mierze samych ludzi w starszym wieku. Od tego, czy potrafią oni pogodzić się z nieuchronnymi dolegliwościami starości i czy potrafią zdobyć się na właściwą postawę życiową wobec świata, swoich bliskich i siebie samych.
W dalszej części książki piszę o dylematach etycznych polityków, ponieważ moralne skutki ich zachowań i decyzji są ogromne, a wybory, których muszą dokonywać – trudne nie tylko z pragmatycznych, ale i etycznych względów. Zajmuję się też etyką zawodową nauczyciela akademickiego, bo przez pięćdziesiąt siedem lat byłem nauczycielem akademickim (jeszcze zresztą jestem, choć nie na pełny etat) i wciąż lubię tę pracę.
Problematykę wartości i wartościowania sztuki popularnej podjąłem z dwóch zasadniczych względów. Sztuka ta odgrywa coraz większą rolę w naszych czasach, niezależnie więc od czynników komercyjnych, z którymi wiąże się ten fakt, musi zaspokajać jakieś ważne potrzeby odbiorców. Tymczasem znaczna część teoretyków i krytyków sztuki traktuje ją pogardliwie jako jarmarczną produkcję dla pospólstwa. Konsumenci sztuki popularnej mają prawo wyboru, natomiast teoretycy nie mogą ignorować faktów. Powinni je badać i interpretować.
Książka kończy się szkicem poświęconym aksjologii Władysława Tatarkiewicza, który obok Henryka Elzenberga i Romana Ingardena był współtwórcą polskiej aksjologii. O aksjologii Tatarkiewicza pisali już inni autorzy, między innymi Lesław Hostyński, Andrzej Książek i Ryszard Wiśniewski. Mój szkic nie jest jednak powtórzeniem ich prac, między innymi dlatego, że staram się przedstawić osobistą aksjologię Władysława Tatarkiewicza, uwzględniając jego i swoje wspomnienia oraz korespondencje.
Chciałbym przynajmniej częściowo wyjaśnić, co zdecydowało o wyborze problematyki i tytułu książki. O wyborze problematyki zdecydowały oczywiście moje zainteresowania naukowe, ale także, w jakiejś mierze, osobiste doświadczenia życiowe.
Każdy myślący człowiek, przynajmniej od czasu do czasu, ma refleksje na temat życia ludzkiego w ogóle i swego własnego w szczególności. Szuka odpowiedzi na pytanie: jak żyć. Niektórzy nawet pytają o to premiera. Jak żyć, by być wolnym i szczęśliwym człowiekiem, nie narażając się przy tym na negatywne reakcje innych ludzi, na restrykcje moralne i sankcje prawne. Jakie są lub mogą być dopuszczalne granice naszych dążeń do szczęścia i realizowania prawa do wolności? Może nas także interesować nasza tożsamość i jej zależność od tożsamości wspólnoty, do której należymy. Jaką rolę w kaształtowaniu naszej tożsamości i warunkowaniu naszego życia odgrywa tożsamość narodowa? Czy przynależność do określonej wspólnoty ułatwia nam życie czy – przeciwnie – utrudnia? Czy w czasach globalizacji tożsamość narodowa może być zagrożona lub odwrotnie, czy ta tożsamość nie utrudnia nam otwarcia się na świat, na życzliwe kontakty i współpracę z reprezentantami innych wspólnot narodowych, regionalnych czy religijnych? Jeśli nawet uda mi się przekonać czytelników, że to jest problematyka, która może zainteresować nie tylko teoretyków, to pozostaje druga wątpliwość. Dlaczego nazywam problematykę książki „aksjologią stosowaną”? Przecież taka dziedzina filozofii nie istnieje. Użyłem takiej nazwy, by zasygnalizować, że zajmuję się ogólnymi problemami dotyczącymi wartości i wartościowania. W przypadku wartości nie zastanawiam się nad takimi kwestiami, jak: co to jest wartość, jakie rodzaje (typy) wartości można wyróżnić, jaki sposób istnienia jest wartościom właściwy, czy wartości są obiektywne czy subiektywne, absolutne czy względne, itd. W przypadku wartościowania zaś: czym się różnią sądy wartościujące od sądów orzekających, czy sądy wartościujące można weryfikować lub falsyfikować i tak dalej.
Problematyka wolności, szczęścia i tożsamości narodowej należy do najbardziej fundamentalych, aktualnych i kontrowersyjnych problemów naszych czasów. Dlaczego do analizy wartości sprawiających człowiekowi kłopoty w praktyce wybrałem właśnie szczęście, wolność i tożsamość narodową?
Wybitny socjolog francuski Edgar Morin już w latach szcześćdziesiątych XX wieku wypowiedział pogląd, że „idea szczęścia staje się w cywilizacjach indywidualistycznych ideą najważniejszą . Nigdy niewątpliwie w historii ludzkości nie znaliśmy tak powszechnego i tak potężnego, a zarazem tak naiwnego i ślepego wołania o szczęście” („Duch czasu” 1965, s. 121 i 126). Zjawiska i procesy psychologiczno-socjologiczne dostrzegane przez Morina już pół wieku temu, w naszych czasach uległy dalszej intensyfikacji. Mitologia szczęścia, gloryfikacja pogoni za szczęściem są motywami przewodnimi całej otaczającej nas kultury popularnej. W związku z tym, pojawiają się dziesiątki poradników: jak osiągnąć szczęście, jak zapewnić szczęście sobie i swoim najbliższym i tym podobne. Szczęście i możliwość jego osiągnięcia stało się przedmiotem badań psychologicznych i socjologicznych. W USA w latach dziewięćdziesiątych XX wieku powstał cały nowy nurt psychologii pozytywnej. Za jego inicjatora uważany jest Martin Seligman, którego książki (Optymizmu można się nauczyć, 1993 i 2000 oraz Prawdziwe szczęście, 2005) wydane zostały także w Polsce. Przeprowadzono też badania porównawcze dotyczące poziomu szczęścia w różnych krajach, a nawet empiryczne próby podniesienia poziomu szczęścia wśród przedstawicieli różnych grup społecznych lub mieszkańców jakiejś miejscowości (słynny eksperyment przeprowadzony w 2005 roku w angielskim miasteczku Slough pod hasłem Making Slough Happy). Pojawiły się też produkty farmakologiczne uszczęśliwiające ludzi, z których najbardziej znany jest chyba prozac.
Polska literatura przedmiotu nie jest bardzo bogata. Najbardziej znane są książki Władysława Tatarkiewicza O szczęściu (1947) oraz liczne i wartościowe publikacje Janusza Czapińskiego.
Teoretyczne kłopoty ze szczęściem, wolnością i tożsamością narodową są podobne, chodzi bowiem o trafne określenia tych wartości. Dwa pierwsze z tych pojęć są definiowane od wieków, może więc wystarczy dokonać trafnego wyboru, typując definicję zadowalającą.
Tożsamość narodowa traktowana jest przeze mnie jako wartość, ponieważ zaspokaja ona ważne potrzeby człowieka, a mianowicie: potrzebę p r z y n a l e ż n o ś c i do jakiejś trwałej wspólnoty (przynależność taka pozwala minimalizować poczucie samotności), potrzebę s z a c u n k u i u z n a n i a (którą szacowna wspólnota, jaką jest naród, pozwala zaspokajać) oraz potrzebę o r i e n t a c j i a k s j o l o g i c z n e j (trwała wspólnota dostarcza bowiem pewnych podstawowych wskazówek, jak żyć).
Natomiast kłopoty praktyczne są w przypadku każdej z tych wartości inne. W przypadku szczęścia chodzi przede wszystkim o to: 1. Czy szczęście można osiągnąć i jak to zrobić. 2. Czy można być trwale szczęśliwym i jak nie zgubić się w pogoni za mitycznym szczęściem, stając się jeszcze bardziej nieszczęśliwym. 3. Jak uszczęśliwiając siebie, nie unieszczęśliwić innych ludzi.
O wyborze dwóch następnych wartości: wolności i tożsamości, zadecydował między innymi fakt, że problematyka wolności i tożsamości narodowej była i jest przedmiotem szczególnego zainteresowania moich rodaków, a w naszych czasach stała się ważna i aktualna właściwie dla wszystkich. Wolność, jak słusznie zauważył Zygmunt Bauman, była „odwiecznym błogosławieństwem i przekleństwem człowieka”. Praktyczne problemy z wolnością wynikają przede wszystkim z faktu, że wolność jednostki nierozerwalnie wiąże się z odpowiedzialnością moralną jedostki za skutki jej decyzji. Jeśli, jak sądzą między innymi egzystencjaliści, wolność człowieka polega na możliwości dokonywania wyborów, które decydują nie tylko o jego losie, to praktyczne trudności dotyczą też braku uniwersalnych i niezawodnych kryteriów wyboru, tym bardziej że każdy wybór zakłada rezygnację z czegoś. Wolność nie jest wartością absolutną. Może być wykorzystywana w różnych celach. Nie może być nieograniczona. Musi być ograniczona nie tylko ze względu na dobro i wolność innych ludzi, lecz także ze względu na trudne do uniknięcia konflikty z innymi wartościami takimi jak bezpieczeństwo lub sprawiedliwośc społeczna.
Najważniejsze trudności praktyczne związane z tożsamością narodową dotyczą, z jednej strony, zagrożeń utraty tożsamości, związanych z procesami globalizacji, z drugiej zaś strony, obawy, że dla niektórych mniejszości narodowych tożsamość narodowa może się stać ciężarem utrudniającym kosopolityzację lub asymilację.
Kłopoty ze starością mają przede wszystkim praktycznych charakter, bo czym jest starość, każdy widzi. Niektórzy widzą to w domu rodzinnym, inni w parku lub na ulicy, a niektórzy po prostu w lustrze przy goleniu. Problematyka związana ze starością ma nie tylko aksjologiczny i etyczny, lecz także ekonomiczny, medyczny i społeczny wymiar. Jest to, krótko mówiąc, problematyka różnorodna i coraz bardziej aktualna. Ludzkość bowiem coraz bardziej starzeje się i proces ten ma charakter globalny. Za najważniejsze przyczyny tego zjawiska można uznać po pierwsze poprawę warunków bytowania i opieki zdrowotnej, po drugie zaś fakt, że rodzi się coraz mniej dzieci. Ta tendencja demograficzna dotyczy także Polski, która według prognoz za dwadzieścia, trzydzieści lat stanie się krajem starych ludzi. W roku 2020 ponad milion Polaków będzie się zbliżać do dziewięćdziesiątego roku życia, w 2025 połowa Polaków przekroczy czterdzieści pięć lat, a w 2035 co czwarty Polak przekroczy sześćdziesiąt pięć lat i będzie emerytem.
Simone de Beauvoir w roku 1970 napisała książkę „Starość” (liczącą prawie sześćset pięćdziesiąt stron), w której przedstawia smutny, a nawet dramatyczny obraz życia starych ludzi we współczesnym społeczeństwie. Obecnie książka ta ukazała się po polsku i okazuje się, że problematyka jej nie przestała być aktualna. Można powiedzieć, że wręcz przeciwnie.
Nie ulega wątpliwości, że starość jest jednym z najtrudniejszych okresów w życiu ludzkim. O tym, że kraje cywilizowane nie stały się krajami dla starych ludzi, decydują nie tylko czynniki ekonomiczne (niższe dochody emerytów) i zdrowotne związane z brakiem zadowalającej opieki medycznej. Okazuje się, że okres emerytalny nie jest wymarzonym rajem nie tylko ze względów materialnych, lecz także ze względu na dalekie od doskonałości relacje z dorosłą, jeszcze pracującą częścią społeczeństwa (w szczególności relacje z dorosłymi dziećmi) oraz ze względu na problemy psychologiczne i aksjologiczne związane z pogarszającą się sprawnością fizyczną i psychiczną, z bezczynnością, z utratą poczucia potrzebności i wartości, którym towarzyszyć może świadomość braku dodatniego bilansu życiowego.
Analizie tej psychologicznej i aksjologiczno-etycznej problematyki poświęcony jest VI rozdział książki zatytułowany „O aksjologicznych aspektach. Czy starość może być piękna, dobra, mądra i szczęśliwa?” Kłopoty ze starością w znacznej mierze wynikają stąd, że żadna z zainteresowanych stron, to znaczy sami starzy ludzie, ich dorosłe dzieci i społeczeństwo nie są dostatecznie przygotowani do problemów związanych ze starością. Młodych ludzi zajętych bieżącymi kwestiami ich życia osobistego i zawodowego problemy te nie interesują, bo ich bezpośrednio nie dotyczą. Młodzi nie biorą też pod uwagę, że starość stanie się kiedyś także ich udziałem, szybciej niż im się wydaje. Na znaczną część starych ludzi starość spada jak grom z jasnego nieba, nie są bowiem wcale na nią przygotowani. Dla społeczeństwa starzy ludzie są przede wszystkim kłopotliwym ciężarem. Niestety, nie ma i być nie może uniwersalnej recepty na to, by starość stała się piękna. Piękna starość jest czyms rzadkim i wyjątkowym i zdarza się znacznie rzadziej niż piękna złota jesień. Można jednak starać się, by starość stała się znośna. Zależy to nie tylko od społeczeństwa i dorosłych dzieci, zależy to w znacznej mierze samych ludzi w starszym wieku. Od tego, czy potrafią oni pogodzić się z nieuchronnymi dolegliwościami starości i czy potrafią zdobyć się na właściwą postawę życiową wobec świata, swoich bliskich i siebie samych.
W dalszej części książki piszę o dylematach etycznych polityków, ponieważ moralne skutki ich zachowań i decyzji są ogromne, a wybory, których muszą dokonywać – trudne nie tylko z pragmatycznych, ale i etycznych względów. Zajmuję się też etyką zawodową nauczyciela akademickiego, bo przez pięćdziesiąt siedem lat byłem nauczycielem akademickim (jeszcze zresztą jestem, choć nie na pełny etat) i wciąż lubię tę pracę.
Problematykę wartości i wartościowania sztuki popularnej podjąłem z dwóch zasadniczych względów. Sztuka ta odgrywa coraz większą rolę w naszych czasach, niezależnie więc od czynników komercyjnych, z którymi wiąże się ten fakt, musi zaspokajać jakieś ważne potrzeby odbiorców. Tymczasem znaczna część teoretyków i krytyków sztuki traktuje ją pogardliwie jako jarmarczną produkcję dla pospólstwa. Konsumenci sztuki popularnej mają prawo wyboru, natomiast teoretycy nie mogą ignorować faktów. Powinni je badać i interpretować.
Książka kończy się szkicem poświęconym aksjologii Władysława Tatarkiewicza, który obok Henryka Elzenberga i Romana Ingardena był współtwórcą polskiej aksjologii. O aksjologii Tatarkiewicza pisali już inni autorzy, między innymi Lesław Hostyński, Andrzej Książek i Ryszard Wiśniewski. Mój szkic nie jest jednak powtórzeniem ich prac, między innymi dlatego, że staram się przedstawić osobistą aksjologię Władysława Tatarkiewicza, uwzględniając jego i swoje wspomnienia oraz korespondencje.
więcej..
