Thomas Cromwell. Nieopowiedziana historia najwierniejszego sługi Henryka VIII - ebook
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Thomas Cromwell. Nieopowiedziana historia najwierniejszego sługi Henryka VIII - ebook
Biografia autorstwa Tracy Borman ukazuje nie tylko makiawelicznego polityka, lecz także lojalnego sługę, wspaniałego przyjaciela i rewolucjonistę, który odmienił oblicze XVI-wiecznej Anglii. Thomas Cromwell był odpowiedzialny za kasatę zakonów w królestwie, zniszczenie kościołów i dzieł sztuki. Oskarżano go o zamordowanie Katarzyny Aragońskiej i skazanie Anny Boleyn. A jaka jest prawda?
To historia najbardziej zaufanego doradcy Henryka VIII – prawnika, księgowego i najemnika, który obiecał uczynić angielskiego władcę najbogatszym monarchą w Europie. To dzieje syna prostego kowala, który wspiął się na szczyt politycznej kariery, by skończyć na szafocie.
„Czy poznanie prawdy o Cromwellu w ogóle jest możliwe? Od dawna wśród historyków panuje pogląd, że pokaźny zbiór listów Cromwella może jedynie służyć za punkt wyjścia do jego oceny jako osoby publicznej, a materiały na temat jego życia prywatnego, charakteru, przekonań i poglądów są w najlepszym razie fragmentaryczne. Tymczasem, przygotowując się do pisania biografii Cromwella, odkryłam, jak bardzo w tej kwestii się mylono. Gdy zestawimy fragmenty listów Cromwella, jego notatki i rachunki skonfiskowane przy aresztowaniu, zaczyna się rysować fascynujący i niesłychanie intymny portret najważniejszego ministra króla Henryka VIII”.
Spis treści
Wprowadzenie
Rozdział 1. „Podróżnik obyty w świecie”
Rozdział 2. Kardynał
Rozdział 3. „Z niejakim smutkiem”
Rozdział 4. „Wóz albo przewóz”
Rozdział 5. „Kruchość spraw ludzkich”
Rozdział 6. „Królewska wielka sprawa”
Rozdział 7. „Zbyt szybki awans”
Rozdział 8. „Surowe słowa i straszliwe groźby”
Rozdział 9. „Zacny pan sekretarz”
Rozdział 10. Likwidacja zakonów
Rozdział 11. „Łaskawsza pani”
Rozdział 12. „Dama w Tower”
Rozdział 13. Rebelia
Rozdział 14. „Stosowna kara”
Rozdział 15. „Te łotry, co rządzą królem”
Rozdział 16. Flamandzka kobyła
Rozdział 17. „Cromwell się chwieje”
Rozdział 18. „Litości, litości, litości”
Rozdział 19. „Wielu lamentowało, lecz jeszcze liczniejsi się radowali”
Epilog. „Człowiek niskiego pochodzenia, lecz szlachetnych czynów”
Podziękowania
Bibliografia
| Kategoria: | Popularnonaukowe |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-66625-67-9 |
| Rozmiar pliku: | 3,6 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
WPROWADZENIE
Pewien portret, wiszący w The Frick Collection w Nowym Jorku, w ostatnich latach wzbudza znacznie większe zainteresowanie niż dawniej. Obraz, namalowany przez znanego mistrza z epoki Tudorów, Hansa Holbeina, przedstawia człowieka, który już za życia wzbudzał kontrowersje, a i dziś niezmiennie dzieli historyków. Przez wielu był napiętnowany jako makiaweliczny intrygant, który zniszczył zakony w Anglii, jedną królową usunął z tronu, a drugą doprowadził na szafot, i nie cofnął się przed niczym, byle tylko uzyskać upragnioną władzę. Inni niedawno podjęli starania o jego rehabilitację, przedstawiając go jako światłego, pobożnego i oddanego sługę króla; człowieka, którego inteligencja, poczucie humoru i gościnność zjednały mu wielu przyjaciół i... przysporzyły wrogów. Tym człowiekiem był Thomas Cromwell.
Powieść _W komnatach Wolf Hall_ (2009) autorstwa Hilary Mantel i jej kontynuacja _Na szafocie_, opublikowana trzy lata później szturmem podbiły świat. Dzięki temu bilety na sztuki Royal Shakespeare Company w kolejnym sezonie rozchodziły się niczym świeże bułeczki; na kanwie powieści Mantel powstał serial telewizyjny BBC, a autorka zdobyła dwie Nagrody Bookera. Mantel udało się stworzyć sympatyczną i porywającą postać literacką, wbrew opiniom, że jej historyczny pierwowzór zupełnie nie nadaje się na bohatera. Powieści Mantel ukazują, jakim człowiekiem prywatnie był Cromwell, który swe prawdziwe oblicze skrywał za niesławnym wizerunkiem publicznym. Czy jednak poznanie prawdy o Cromwellu jest możliwe? Od dawna wśród historyków panuje pogląd, że pokaźny zbiór listów Cromwella może jedynie służyć jako punkt wyjścia do jego oceny jako osoby publicznej, a materiały na temat jego życia prywatnego, charakteru, przekonań i poglądów są w najlepszym razie fragmentaryczne. Tymczasem, przygotowując się do pisania biografii Cromwella, odkryłam, jak bardzo w tej kwestii się mylono. Gdy zestawimy fragmenty listów Cromwella, jego notatki i rachunki skonfiskowane przy aresztowaniu, zaczyna się rysować fascynujący i niesłychanie intymny portret najważniejszego ministra króla Henryka VIII.
Holbein tylko częściowo zdołał uchwycić taki wizerunek na swym obrazie. Gdy malował Cromwella około 1532 roku, cieszył się już sławą artysty, który potrafi wydobyć osobowość pozującego, a nie tylko jego status. Do najsłynniejszych dzieł wspomnianego malarza należał między innymi portret króla Henryka VIII ukazanego w pozycji stojącej. Tymczasem wizerunek Cromwella jest zupełnie inny. To jeden z najbardziej trafnych i wymownych portretów, jakie powstały w czasach Tudorów. Dla pozującego nie jest zbyt pochlebny, ukazuje bowiem brutalnie jego prawdziwą naturę. Na pierwszy rzut oka widzimy zamyślonego i raczej zrzędliwego biurokratę. Cromwell wydaje się być pokaźnej postury, ale średniego wzrostu, choć to akurat trudno ocenić, gdyż przedstawiono go w pozycji siedzącej. Zwrócony nieco w prawo, spogląda w dal z uwagą, przeszywając jakiś obiekt swoimi świdrującymi szarymi oczami. Brwi ma lekko uniesione, jakby nieco cynicznie kwestionował czyjąś wypowiedź, a wąskie zaciśnięte usta tworzą długą linię. Wielki bulwiasty nos i podwójny podbródek nie tylko wskazują na zaawansowany wiek, ale i na tuszę.
Choć widać, że beret i płaszcz Cromwella zostały uszyte z materiału wysokiej jakości, jego strój nie wskazuje na modnego dworzanina. Głęboka czerń i kołnierz z brązowego futra zapewne mają odzwierciedlać niechęć Cromwella do wszelkiej ostentacji, a może po prostu świadczą o jego pragmatyzmie. Za czasów Henryka VIII opracowano zestaw surowych zasad dotyczących ubioru dworzan, co miało bezbłędnie identyfikować status danej osoby. Tylko członkowie rodziny królewskiej mogli nosić purpurę; książętom i markizom wolno było przypinać do peleryn rękawy ze złotego jedwabiu; hrabiowie mogli nosić sobole futro; a baronom pozwalano narzucać płaszcz z przedniego materiału z Niderlandów obszytego szkarłatnym lub błękitnym aksamitem; wreszcie poślednim szlachcicom wolno było założyć koszulę z adamaszku ze złotym kołnierzem. Nieważne, jak wysoką pozycję na dworze zdążył sobie wyrobić Cromwell, nie zapominajmy, że wywodził się z niskiego stanu i nie przysługiwał mu żaden z powyższych tytułów, zatem nie wolno mu było nosić przypisanych im wspaniałych kolorów i tkanin. Pozując do portretu, mógł oczywiście ubrać się nieco bardziej wykwintnie niż zazwyczaj, jednak – znając jego rozsądek – możliwe, że właśnie taki pospolity strój lubił.
Obraz Holbeina przekonująco ukazuje błyskotliwość umysłu Cromwella i niezwykłą wręcz pracowitość. Odnosimy wrażenie, jakby artysta przypadkiem natknął się na niego w gabinecie, pogrążonego w myślach nad jakąś trudną sprawą, stąd na jego obliczu widoczna jest taka determinacja. Cromwell siedzi na długiej ławie lub krześle, za którym widać bogato zdobioną ścianę. Przed nim na biurku, między stosem listów i piórem, leży misternie oprawiona księga. W lewej ręce, zdobnej w dwa okazałe pierścienie, Cromwell trzyma kolejny list. Scena na obrazie sugeruje, że minister właśnie otrzymał korespondencję, której treść wymaga namysłu przed napisaniem stosownej odpowiedzi. Widać, że nie jest to oderwany od życia uczony, lecz człowiek czynu, przebiegły i zdecydowany pragmatyk, który wszelkie sprawy pragnie rozwiązać zgodnie ze swoimi przekonaniami.
O ile Holbeinowi udało się przekonująco, choć bezlitośnie, sportretować Cromwella jako niezwykle żywego i ambitnego dworzanina, o tyle niewiele dowiadujemy się o jego bardziej ujmujących cechach. Pozostają nam listy, w których ujawnia się jego niewymuszone poczucie humoru, elokwencja i umiejętność błyskotliwej repliki, jak również kąśliwość, talent parodystyczny, a przede wszystkim – życzliwość i ciepło. Chcąc poznać Cromwella, powinniśmy także odwołać się do relacji innych ludzi, którzy go opisywali. Według Eustace Chapuysa, ambasadora Świętego Cesarstwa Rzymskiego, obejmującego swym zasięgiem Niemcy, Niderlandy, Hiszpanię i częściowo teren Włoch, niezgrabny chód Cromwella i pozorne znudzenie błyskawicznie znikały, jeśli tylko temat rozmowy wzbudził jego zainteresowanie. Twarz natychmiast mu jaśniała i ukazywała rozliczne emocje – błyskotliwość i rozbawienie, lecz także spryt i refleksję. W takich chwilach Cromwell starał się zaprzęgać cały swój urok, zabawiał więc obecnych niewymuszonym poczuciem humoru i rozbrajał życzliwością. Jak zauważył ambasador, jeśli zdarzało mu się wtrącić ostrą lub kąśliwą uwagę, zwykle rzucał na swego rozmówcę łobuzerskie spojrzenie z ukosa. Niczym kameleon potrafił dostosować się do nastroju słuchaczy i otoczenia, raz rzucając komplement doskonale dobranym pochlebstwem, a kiedy indziej niszcząc rozmówcę zgryźliwą krytyką. Szesnastowieczny historyk John Foxe uważał, że Cromwell miał „taką zręczność umysłu, jakiej nikt w Anglii jeszcze długo mieć nie będzie”1. Nawet jego wrogowie przyznawali, że cechowały go niezrównane talenty towarzyskie, wdzięk i gościnność. Chapuys opisywał, w jaki sposób rozbrajał swym urokiem osobistym nawet najbardziej doświadczonych wyjadaczy na dworze, tak że nieopatrznie zdarzało im się palnąć coś, czego później gorzko żałowali.
To, że Holbein zignorował osobiste przymioty Cromwella, nie było z jego strony niedopatrzeniem. Kanclerz chciał, by potomni zapamiętali go jako męża stanu i osobę publiczną, nie zaś jako człowieka, który zwraca uwagę osobistymi przymiotami, można więc wyobrazić sobie, jak instruuje malarza, mówiąc, co ma wyrażać zamówiony portret. Nim Holbein zaczął tworzyć swoje studium, Cromwell już niejednokrotnie dał się poznać jako pragmatyczny człowiek interesu. Widać to nawet w początkowym okresie jego kariery, kiedy pogardliwie opisywał, jak musi „znosić” obrady swego pierwszego parlamentu w 1523 roku, podczas którego długie i chaotyczne spory ciągnęły się w nieskończoność tylko po to, by „zakończyć się tam, gdzie się zaczęły”2. Kolejnym przykładem może być rozmowa z kardynałem Pole’em w domu Wolseya na temat tego, jak najlepiej służyć swemu panu. Gdy Pole zaczął perorować na temat okazywania szacunku swemu mocodawcy, Cromwell przerwał mu dość obcesowo i poradził, by odłożył naukowe tomy, które czytywał, i zamiast tego zaczerpnął nauki z niedawno wydanej praktycznej księgi: _Księcia_ Machiavellego – niesławnego dzieła uchodzącego za wyraz politycznego pragmatyzmu, z którego pochodzi często (lecz błędnie) cytowane wyrażenie „cel uświęca środki”. Następnie Cromwell dodał, że najbardziej pożyteczną cechą dobrego polityka jest zdolność przejrzenia mocodawcy i odkrycia jego prawdziwych intencji i pragnień, a potem znalezienie sposobu, aby zaspokoić te pragnienia bez konieczności naruszenia zasad moralnych czy przykazań religii. Zakrawa to na ironię w ustach człowieka, który w swoim dążeniu do władzy tak znacząco „naruszył” zasady moralnego i religijnego życia w Anglii.
Dzięki pragmatyzmowi Cromwell potrafił trzymać emocje na wodzy i oddzielić je od sfery polityki i interesów. Najwyraźniej na okazywanie emocji mógł pozwolić sobie wyłącznie w sprawach osobistych. Wielokrotnie udowodnił, że potrafi działać w wyważony i stosowny, choć czasem bezwzględny, sposób. Nie wahał się przed wysłaniem wielu mężów (i niewiast) na śmierć, jeśli zaistniała taka konieczność polityczna. Nie miał również żadnych oporów przed określeniem wyniku procesu jeszcze przed jego rozpoczęciem, czego przykładem może być memorandum z wcześniej przygotowanymi instrukcjami dotyczącymi „opata z Reading, który miał zostać osądzony i stracony”3. W przeciwieństwie do swojego przeciwnika, księcia Norfolk, który pewnego razu stracił panowanie nad sobą i zagroził, że spuści lanie starszej córce króla – Marii, Cromwell nigdy nie działał pod wpływem gniewu czy emocji, lecz zawsze podejmował decyzje z rozwagą, namysłem i we właściwym momencie. Jak zauważył Roger Merriman, dziewiętnastowieczny redaktor jego korespondencji, „nieustannie skupiał swą uwagę na celu; czy droga prowadząca do jego osiągnięcia była gładka czy wyboista, nie miało dla niego żadnego znaczenia”4. W kronikach rzadko pojawiały się wzmianki na temat okazywanych przez niego emocji. Podobno łzy, jakie uronił na wieść o upadku kardynała Wolseya, głównego ministra Henryka VIII, w równym stopniu wyrażały smutek nad nieszczęsnym losem dawnego pana, co żal nad swoim własnym.
W życiu prywatnym Cromwell był jednak zupełnie inny. Z zapisów wyłania się obraz kochającego męża i ojca, oddanego przyjaciela i niezmordowanego dobroczyńcy biednych, wdów i innych ciężko doświadczonych przez los, którzy zgłaszali się doń po wsparcie. Był niezwykle lojalny wobec swych zwierzchników – czy to wobec Francesca Frescobaldiego, swego pierwszego pana we Włoszech, czy kardynała Wolseya, dzięki któremu rozpoczęła się jego wielka polityczna kariera, lecz przede wszystkim wobec króla – pana i władcy.
Niemniej, upierając się przy rozdzieleniu sfery publicznej od prywatnej, przykładamy dzisiejszą miarę i patrzymy na dwór Tudorów z naszej perspektywy, co nie jest ani potrzebne, ani tym bardziej prawdziwe. Król Henryk załatwiał sprawy wagi państwowej zarówno w apartamentach prywatnych, jak i w gabinecie Tajnej Rady. Skądinąd pogardzana funkcja królewskiego „szambelana stolcowego” była jednocześnie jedną z najbardziej wymarzonych, gdyż zapewniała wyjątkowy dostęp do króla. Nie rozgraniczano wyraźnie funkcji publicznych od życia prywatnego, i dotyczy to również rodziny Cromwella. Praca w służbie króla nie kończyła się z chwilą wieczornego powrotu do domu. Jego posiadłość przy Austin Friars zawsze wypełniał gwarny tłum sekretarzy, urzędników i posłańców, a także członków rodziny i służby domowej. Cromwell regularnie gościł u siebie na posiedzeniach członków Tajnej Rady i omawiał kwestie dyplomatyczne z ambasadorem cesarza Karola V, jednocześnie obserwując swe jastrzębie kołujące nad ogrodem z tyłu pałacu. Jedyny zachowany list Cromwella do żony w takim samym stopniu dotyczy interesów, co spraw domowych. To swoiste pomieszanie publicznej i prywatnej sfery życia najważniejszego ministra króla Henryka VIII nie tylko nie powinno być problemem, lecz – przeciwnie – należy je uznać za klucz do zrozumienia jego charakteru.
Treść dostępna w pełnej wersji.
1 J. Foxe, _Actes and_ Monuments, Book III, London 1563, s. 645.
2 _Life and Letters of Thomas Cromwell_, ed. by R. B. Merriman, t. I, London, s. 313–314.
3 _Letters and Papers_, vol. XIV, no. 399.
4 R. B. Merriman, dz. cyt., t. I, s. 87.
Pewien portret, wiszący w The Frick Collection w Nowym Jorku, w ostatnich latach wzbudza znacznie większe zainteresowanie niż dawniej. Obraz, namalowany przez znanego mistrza z epoki Tudorów, Hansa Holbeina, przedstawia człowieka, który już za życia wzbudzał kontrowersje, a i dziś niezmiennie dzieli historyków. Przez wielu był napiętnowany jako makiaweliczny intrygant, który zniszczył zakony w Anglii, jedną królową usunął z tronu, a drugą doprowadził na szafot, i nie cofnął się przed niczym, byle tylko uzyskać upragnioną władzę. Inni niedawno podjęli starania o jego rehabilitację, przedstawiając go jako światłego, pobożnego i oddanego sługę króla; człowieka, którego inteligencja, poczucie humoru i gościnność zjednały mu wielu przyjaciół i... przysporzyły wrogów. Tym człowiekiem był Thomas Cromwell.
Powieść _W komnatach Wolf Hall_ (2009) autorstwa Hilary Mantel i jej kontynuacja _Na szafocie_, opublikowana trzy lata później szturmem podbiły świat. Dzięki temu bilety na sztuki Royal Shakespeare Company w kolejnym sezonie rozchodziły się niczym świeże bułeczki; na kanwie powieści Mantel powstał serial telewizyjny BBC, a autorka zdobyła dwie Nagrody Bookera. Mantel udało się stworzyć sympatyczną i porywającą postać literacką, wbrew opiniom, że jej historyczny pierwowzór zupełnie nie nadaje się na bohatera. Powieści Mantel ukazują, jakim człowiekiem prywatnie był Cromwell, który swe prawdziwe oblicze skrywał za niesławnym wizerunkiem publicznym. Czy jednak poznanie prawdy o Cromwellu jest możliwe? Od dawna wśród historyków panuje pogląd, że pokaźny zbiór listów Cromwella może jedynie służyć jako punkt wyjścia do jego oceny jako osoby publicznej, a materiały na temat jego życia prywatnego, charakteru, przekonań i poglądów są w najlepszym razie fragmentaryczne. Tymczasem, przygotowując się do pisania biografii Cromwella, odkryłam, jak bardzo w tej kwestii się mylono. Gdy zestawimy fragmenty listów Cromwella, jego notatki i rachunki skonfiskowane przy aresztowaniu, zaczyna się rysować fascynujący i niesłychanie intymny portret najważniejszego ministra króla Henryka VIII.
Holbein tylko częściowo zdołał uchwycić taki wizerunek na swym obrazie. Gdy malował Cromwella około 1532 roku, cieszył się już sławą artysty, który potrafi wydobyć osobowość pozującego, a nie tylko jego status. Do najsłynniejszych dzieł wspomnianego malarza należał między innymi portret króla Henryka VIII ukazanego w pozycji stojącej. Tymczasem wizerunek Cromwella jest zupełnie inny. To jeden z najbardziej trafnych i wymownych portretów, jakie powstały w czasach Tudorów. Dla pozującego nie jest zbyt pochlebny, ukazuje bowiem brutalnie jego prawdziwą naturę. Na pierwszy rzut oka widzimy zamyślonego i raczej zrzędliwego biurokratę. Cromwell wydaje się być pokaźnej postury, ale średniego wzrostu, choć to akurat trudno ocenić, gdyż przedstawiono go w pozycji siedzącej. Zwrócony nieco w prawo, spogląda w dal z uwagą, przeszywając jakiś obiekt swoimi świdrującymi szarymi oczami. Brwi ma lekko uniesione, jakby nieco cynicznie kwestionował czyjąś wypowiedź, a wąskie zaciśnięte usta tworzą długą linię. Wielki bulwiasty nos i podwójny podbródek nie tylko wskazują na zaawansowany wiek, ale i na tuszę.
Choć widać, że beret i płaszcz Cromwella zostały uszyte z materiału wysokiej jakości, jego strój nie wskazuje na modnego dworzanina. Głęboka czerń i kołnierz z brązowego futra zapewne mają odzwierciedlać niechęć Cromwella do wszelkiej ostentacji, a może po prostu świadczą o jego pragmatyzmie. Za czasów Henryka VIII opracowano zestaw surowych zasad dotyczących ubioru dworzan, co miało bezbłędnie identyfikować status danej osoby. Tylko członkowie rodziny królewskiej mogli nosić purpurę; książętom i markizom wolno było przypinać do peleryn rękawy ze złotego jedwabiu; hrabiowie mogli nosić sobole futro; a baronom pozwalano narzucać płaszcz z przedniego materiału z Niderlandów obszytego szkarłatnym lub błękitnym aksamitem; wreszcie poślednim szlachcicom wolno było założyć koszulę z adamaszku ze złotym kołnierzem. Nieważne, jak wysoką pozycję na dworze zdążył sobie wyrobić Cromwell, nie zapominajmy, że wywodził się z niskiego stanu i nie przysługiwał mu żaden z powyższych tytułów, zatem nie wolno mu było nosić przypisanych im wspaniałych kolorów i tkanin. Pozując do portretu, mógł oczywiście ubrać się nieco bardziej wykwintnie niż zazwyczaj, jednak – znając jego rozsądek – możliwe, że właśnie taki pospolity strój lubił.
Obraz Holbeina przekonująco ukazuje błyskotliwość umysłu Cromwella i niezwykłą wręcz pracowitość. Odnosimy wrażenie, jakby artysta przypadkiem natknął się na niego w gabinecie, pogrążonego w myślach nad jakąś trudną sprawą, stąd na jego obliczu widoczna jest taka determinacja. Cromwell siedzi na długiej ławie lub krześle, za którym widać bogato zdobioną ścianę. Przed nim na biurku, między stosem listów i piórem, leży misternie oprawiona księga. W lewej ręce, zdobnej w dwa okazałe pierścienie, Cromwell trzyma kolejny list. Scena na obrazie sugeruje, że minister właśnie otrzymał korespondencję, której treść wymaga namysłu przed napisaniem stosownej odpowiedzi. Widać, że nie jest to oderwany od życia uczony, lecz człowiek czynu, przebiegły i zdecydowany pragmatyk, który wszelkie sprawy pragnie rozwiązać zgodnie ze swoimi przekonaniami.
O ile Holbeinowi udało się przekonująco, choć bezlitośnie, sportretować Cromwella jako niezwykle żywego i ambitnego dworzanina, o tyle niewiele dowiadujemy się o jego bardziej ujmujących cechach. Pozostają nam listy, w których ujawnia się jego niewymuszone poczucie humoru, elokwencja i umiejętność błyskotliwej repliki, jak również kąśliwość, talent parodystyczny, a przede wszystkim – życzliwość i ciepło. Chcąc poznać Cromwella, powinniśmy także odwołać się do relacji innych ludzi, którzy go opisywali. Według Eustace Chapuysa, ambasadora Świętego Cesarstwa Rzymskiego, obejmującego swym zasięgiem Niemcy, Niderlandy, Hiszpanię i częściowo teren Włoch, niezgrabny chód Cromwella i pozorne znudzenie błyskawicznie znikały, jeśli tylko temat rozmowy wzbudził jego zainteresowanie. Twarz natychmiast mu jaśniała i ukazywała rozliczne emocje – błyskotliwość i rozbawienie, lecz także spryt i refleksję. W takich chwilach Cromwell starał się zaprzęgać cały swój urok, zabawiał więc obecnych niewymuszonym poczuciem humoru i rozbrajał życzliwością. Jak zauważył ambasador, jeśli zdarzało mu się wtrącić ostrą lub kąśliwą uwagę, zwykle rzucał na swego rozmówcę łobuzerskie spojrzenie z ukosa. Niczym kameleon potrafił dostosować się do nastroju słuchaczy i otoczenia, raz rzucając komplement doskonale dobranym pochlebstwem, a kiedy indziej niszcząc rozmówcę zgryźliwą krytyką. Szesnastowieczny historyk John Foxe uważał, że Cromwell miał „taką zręczność umysłu, jakiej nikt w Anglii jeszcze długo mieć nie będzie”1. Nawet jego wrogowie przyznawali, że cechowały go niezrównane talenty towarzyskie, wdzięk i gościnność. Chapuys opisywał, w jaki sposób rozbrajał swym urokiem osobistym nawet najbardziej doświadczonych wyjadaczy na dworze, tak że nieopatrznie zdarzało im się palnąć coś, czego później gorzko żałowali.
To, że Holbein zignorował osobiste przymioty Cromwella, nie było z jego strony niedopatrzeniem. Kanclerz chciał, by potomni zapamiętali go jako męża stanu i osobę publiczną, nie zaś jako człowieka, który zwraca uwagę osobistymi przymiotami, można więc wyobrazić sobie, jak instruuje malarza, mówiąc, co ma wyrażać zamówiony portret. Nim Holbein zaczął tworzyć swoje studium, Cromwell już niejednokrotnie dał się poznać jako pragmatyczny człowiek interesu. Widać to nawet w początkowym okresie jego kariery, kiedy pogardliwie opisywał, jak musi „znosić” obrady swego pierwszego parlamentu w 1523 roku, podczas którego długie i chaotyczne spory ciągnęły się w nieskończoność tylko po to, by „zakończyć się tam, gdzie się zaczęły”2. Kolejnym przykładem może być rozmowa z kardynałem Pole’em w domu Wolseya na temat tego, jak najlepiej służyć swemu panu. Gdy Pole zaczął perorować na temat okazywania szacunku swemu mocodawcy, Cromwell przerwał mu dość obcesowo i poradził, by odłożył naukowe tomy, które czytywał, i zamiast tego zaczerpnął nauki z niedawno wydanej praktycznej księgi: _Księcia_ Machiavellego – niesławnego dzieła uchodzącego za wyraz politycznego pragmatyzmu, z którego pochodzi często (lecz błędnie) cytowane wyrażenie „cel uświęca środki”. Następnie Cromwell dodał, że najbardziej pożyteczną cechą dobrego polityka jest zdolność przejrzenia mocodawcy i odkrycia jego prawdziwych intencji i pragnień, a potem znalezienie sposobu, aby zaspokoić te pragnienia bez konieczności naruszenia zasad moralnych czy przykazań religii. Zakrawa to na ironię w ustach człowieka, który w swoim dążeniu do władzy tak znacząco „naruszył” zasady moralnego i religijnego życia w Anglii.
Dzięki pragmatyzmowi Cromwell potrafił trzymać emocje na wodzy i oddzielić je od sfery polityki i interesów. Najwyraźniej na okazywanie emocji mógł pozwolić sobie wyłącznie w sprawach osobistych. Wielokrotnie udowodnił, że potrafi działać w wyważony i stosowny, choć czasem bezwzględny, sposób. Nie wahał się przed wysłaniem wielu mężów (i niewiast) na śmierć, jeśli zaistniała taka konieczność polityczna. Nie miał również żadnych oporów przed określeniem wyniku procesu jeszcze przed jego rozpoczęciem, czego przykładem może być memorandum z wcześniej przygotowanymi instrukcjami dotyczącymi „opata z Reading, który miał zostać osądzony i stracony”3. W przeciwieństwie do swojego przeciwnika, księcia Norfolk, który pewnego razu stracił panowanie nad sobą i zagroził, że spuści lanie starszej córce króla – Marii, Cromwell nigdy nie działał pod wpływem gniewu czy emocji, lecz zawsze podejmował decyzje z rozwagą, namysłem i we właściwym momencie. Jak zauważył Roger Merriman, dziewiętnastowieczny redaktor jego korespondencji, „nieustannie skupiał swą uwagę na celu; czy droga prowadząca do jego osiągnięcia była gładka czy wyboista, nie miało dla niego żadnego znaczenia”4. W kronikach rzadko pojawiały się wzmianki na temat okazywanych przez niego emocji. Podobno łzy, jakie uronił na wieść o upadku kardynała Wolseya, głównego ministra Henryka VIII, w równym stopniu wyrażały smutek nad nieszczęsnym losem dawnego pana, co żal nad swoim własnym.
W życiu prywatnym Cromwell był jednak zupełnie inny. Z zapisów wyłania się obraz kochającego męża i ojca, oddanego przyjaciela i niezmordowanego dobroczyńcy biednych, wdów i innych ciężko doświadczonych przez los, którzy zgłaszali się doń po wsparcie. Był niezwykle lojalny wobec swych zwierzchników – czy to wobec Francesca Frescobaldiego, swego pierwszego pana we Włoszech, czy kardynała Wolseya, dzięki któremu rozpoczęła się jego wielka polityczna kariera, lecz przede wszystkim wobec króla – pana i władcy.
Niemniej, upierając się przy rozdzieleniu sfery publicznej od prywatnej, przykładamy dzisiejszą miarę i patrzymy na dwór Tudorów z naszej perspektywy, co nie jest ani potrzebne, ani tym bardziej prawdziwe. Król Henryk załatwiał sprawy wagi państwowej zarówno w apartamentach prywatnych, jak i w gabinecie Tajnej Rady. Skądinąd pogardzana funkcja królewskiego „szambelana stolcowego” była jednocześnie jedną z najbardziej wymarzonych, gdyż zapewniała wyjątkowy dostęp do króla. Nie rozgraniczano wyraźnie funkcji publicznych od życia prywatnego, i dotyczy to również rodziny Cromwella. Praca w służbie króla nie kończyła się z chwilą wieczornego powrotu do domu. Jego posiadłość przy Austin Friars zawsze wypełniał gwarny tłum sekretarzy, urzędników i posłańców, a także członków rodziny i służby domowej. Cromwell regularnie gościł u siebie na posiedzeniach członków Tajnej Rady i omawiał kwestie dyplomatyczne z ambasadorem cesarza Karola V, jednocześnie obserwując swe jastrzębie kołujące nad ogrodem z tyłu pałacu. Jedyny zachowany list Cromwella do żony w takim samym stopniu dotyczy interesów, co spraw domowych. To swoiste pomieszanie publicznej i prywatnej sfery życia najważniejszego ministra króla Henryka VIII nie tylko nie powinno być problemem, lecz – przeciwnie – należy je uznać za klucz do zrozumienia jego charakteru.
Treść dostępna w pełnej wersji.
1 J. Foxe, _Actes and_ Monuments, Book III, London 1563, s. 645.
2 _Life and Letters of Thomas Cromwell_, ed. by R. B. Merriman, t. I, London, s. 313–314.
3 _Letters and Papers_, vol. XIV, no. 399.
4 R. B. Merriman, dz. cyt., t. I, s. 87.
więcej..
