Toksykologia w zadaniach. Część II - ebook

WYKAZ AUTORÓW część I–II

Dr hab. n. farm. PIOTR ADAMOWICZ

Pracownia Analiz Toksykologicznych, Zakład Toksykologii Sądowej,

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Jana Sehna w Krakowie

Dr n. med. KRZYSZTOF CISZOWSKI

Klinika Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Prof. dr hab. n. farm. EWA FLOREK

Laboratorium Badań Środowiskowych,

Katedra i Zakład Toksykologii,

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Dr n. med. EWA GOMÓŁKA

Pracownia Informacji Toksykologicznej i Analiz Laboratoryjnych,

Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie;

Pracownia Toksykologiczna, Zakład Diagnostyki,

Szpital Uniwersytecki w Krakowie

Dr n. biol. AGNIESZKA GRZELAK

Katedra Biofizyki Molekularnej, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska,

Uniwersytet Łódzki

Dr n. med. PIOTR HYDZIK

Klinika Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Dr n. chem. KAMIL JUROWSKI

Niezależny toksykolog, safety assessor – specjalista ds. oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych, chemicznych i leków

Dr hab. n. farm. MARIA KAŁA

Wydział Promocji Zdrowia,

Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

Dr hab. n. med. LUCYNA KAPKA-SKRZYPCZAK, prof. IMW

Zakład Biologii Molekularnej i Badań Translacyjnych,

Instytut Medycyny Wsi w Lublinie

Mgr JOANNA KASPRZYK

Pracownia Wysokorozdzielczej Spektrometrii Masowej,

Wydział Chemii,

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Dr hab. n. farm. MIROSŁAW KROŚNIAK

Zakład Bromatologii, Wydział Farmaceutyczny,

Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie;

Pracownia Biopierwiastków, Collegium Medicum,

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Prof. dr hab. n. biol. MARCIN KRUSZEWSKI

Centrum Radiobiologii i Dozymetrii Biologicznej,

Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie;

Zakład Biologii Molekularnej i Badań Translacyjnych,

Instytut Medycyny Wsi w Lublinie

Prof. dr hab. n. biol. RYSZARD LASKOWSKI

Instytut Nauk o Środowisku, Wydział Biologii,

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Dr n. chem. WOJCIECH LECHOWICZ

Pracownia Analiz Toksykologicznych, Zakład Toksykologii Sądowej,

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Jana Sehna w Krakowie

Dr hab. n. farm. KATARZYNA MADEJ

Zespół Analiz Toksykologicznych i Farmaceutycznych,

Zakład Chemii Analitycznej, Wydział Chemii,

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Dr n. farm. MARTA NAPIERAŁA

Laboratorium Badań Środowiskowych,

Katedra i Zakład Toksykologii,

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Prof. dr hab. n. med. WOJCIECH PIEKOSZEWSKI

Zespół Analiz Toksykologicznych i Farmaceutycznych,

Pracownia Wysokorozdzielczej Spektrometrii Masowej,

Zakład Chemii Analitycznej, Wydział Chemii,

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Lek. IWONA POPIOŁEK

Klinika Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Prof. dr hab. n. wet. ANDRZEJ POSYNIAK

Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Dr n. chem. ADAM PROKOPOWICZ

Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych,

Centralne Laboratorium w Katowicach

Prof. dr hab. n. med. ANDRZEJ SOBCZAK

Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej, Wydział Nauk Farmaceutycznych, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr n. med. DOROTA SZPAK

Klinika Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Prof. dr hab. n. farm. MIROSŁAW SZUTOWSKI

Katedra i Zakład Toksykologii,

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dr hab. n. farm. MARIA WALCZAK, prof. UJ

Katedra i Zakład Toksykologii, Wydział Farmaceutyczny,

Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie;

Jagiellońskie Centrum Rozwoju Leków (JCET),

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Dr hab. n. farm. BARTOSZ WIELGOMAS

Katedra i Zakład Toksykologii, Wydział Farmaceutyczny,

Gdański Uniwersytet Medyczny

Dr hab. n. chem. DARIUSZ ZUBA, prof. IES

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Jana Sehna w KrakowieROZDZIAŁ 27 TOKSYKOLOGIA WYBRANYCH METALI

Kamil Jurowski

ZADANIA

Zadania zamknięte

■ Zadanie 1. (0-1)

Wskaż poprawną odpowiedź. Klasyfikacja metali jako zanieczyszczeń w lekach została opisana w

A. wytycznych Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA – European Food Safety Authority).

B. wytycznych „Guidelines for elemental impurities – Q3D” (wytycznych ICH Q3D).

C. wytycznych do rozporządzenia 1223/2009.

D. odpowiedzi A i B są poprawne.

■ Zadanie 2. (0-1)

Wskaż poprawną odpowiedź. Kapelusznicy to grupa robotników z przełomu XVIII i XIX wieku, którzy zajmowali się produkcją kapeluszy. Jednym z etapów produkcji kapeluszy filcowych było karotowanie, tj. zmatowienie powierzchni skór za pomocą azotanu(V) pewnego metalu. Po zakończeniu tego procesu futra podgrzewano, a kapelusznicy byli chronicznie narażeni na ekspozycję wydzielających się oparów pewnej substancji. Do typowych objawów dla tej grupy robotniczej można zaliczyć: drżenie kończyn, zaburzenia umysłowe, chwiejny krok, jąkanie się i wyraźnie chorobliwą lękliwość. Metal związany z chorobą kapeluszników to

A. ołów.

B. rtęć.

C. kadm.

D. arsen.

■ Zadanie 3. (0-1)

Poniżej przedstawiono schematycznie kierunek przemian nieorganicznych związków pierwiastka X.

Źródło: W. Seńczuk (red.): Toksykologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005 (ryc. 11.2).

Wskaż poprawną odpowiedź. Metal X to

A. ołów

B. rtęć

C. kadm

D. arsen.

■ Zadanie 4. (0-1)

Wskaż dwie poprawne odpowiedzi (A, B, C lub D) (przed i po „ponieważ…”). Za to zadanie można uzyskać maksymalnie 1 pkt, jeśli zaznaczy się poprawnie dwie odpowiedzi.

Tal to pierwiastek metaliczny, który przechowuje się pod warstwą

A. wody,

B. gliceryny,

C. parafiny,

D. oleju kokosowego,

ponieważ na powietrzu

A. żółknie.

B. czernieje.

C. pokrywa się srebrzystym nalotem.

D. pokrywa się warstwą ponadtlenków.

■ Zadanie 5. (0-4)

Określ prawdziwość poniższych zdań – wpisz (x) pod literą „P”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub pod literą „F”, jeśli zdanie jest fałszywe.

---- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --- ---
Nr Zdanie P F
1 Najbardziej charakterystycznym objawem zatrucia polonem (²¹⁰Po) jest łysienie poprzedzone czernieniem mieszków włosowych, a dodatkowo obserwuje się: zaburzenia trawienia, bóle neurologiczne, zmiany psychiczne oraz zaburzenia funkcji układu sercowo-naczyniowego.
2 Ekspozycja na beryl drogą pokarmową jest znacznie bardziej niebezpieczna niż drogą inhalacyjną.
3 Zmiany skórne wywołane nieorganicznymi związkami ołowiu(II) (dermatozy) mogą obejmować: wysypkę, pigmentację lub hiperkeratozę leukodermalną.
4 Kumulacja ołowiu w kościach zachodzi przez całe życie, a trwałe wbudowanie tego metalu do tkanki kostnej polega na zastępowaniu jonów wapnia w krysztale hydroksyapatytu.
---- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --- ---

■ Zadanie 6. (0-4)

Określ prawdziwość poniższych zdań – wpisz (x) pod literą „P”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub pod literą „F”, jeśli zdanie jest fałszywe.

---- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --- ---
Nr Zdanie P F
1 Rtęć w postaci kationów i w związkach nieorganicznych jest filtrowana przez kłębuszki nerkowe i wydalana przez kanaliki nerkowe.
2 Arsen w powietrzu występuje zwykle w postaci arszeniku, który osadza się w dolnych częściach dróg oddechowych.
3 Tlenek osmu(VIII) jest silnie toksyczny – działa drażniąco na odsłonięte powierzchnie śluzowe, skórę, drogi oddechowe i pośrednio na nerki, powodując ostre zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, owrzodzenie rogówki oraz zapalenie: tchawicy, oskrzeli, płuc, nerek lub skóry, w zależności od ciężkości zatrucia.
4 Kumulacja kadmu, który charakteryzuje się szczególnie długim okresem półtrwania (10–30 lat), może nastąpić w mięśniach, nerkach i wątrobie.
---- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --- ---

Zadania otwarte

■ Zadanie 1. (0-2)

Czy połknięcie metalicznej rtęci na skutek rozbicia termometru rtęciowego jest szkodliwe?

■ Zadanie 2. (0-2)

Jak należy rozumieć termin metal ciężki w kontekście toksykologicznym?

ODPOWIEDZI I KOMENTARZE DO ZADAŃ w rozdziale 27

Zadania zamknięte

■ Zadanie 1. (0-1) ODPOWIEDŹ D

■ Zadanie 2. (0-1) ODPOWIEDŹ B

■ Zadanie 3. (0-1) ODPOWIEDŹ D

■ Zadanie 4. (0-1) ODPOWIEDŹ B, C

■ Zadanie 5. (0-4) ODPOWIEDŹ 1 – F, 2 – F, 3 – F, 4 – P

■ Zadanie 6. (0-4) ODPOWIEDŹ 1 – P, 2 – F, 3 – P, 4 – P

Zadania otwarte

■ Zadanie 1. (0-2)

ODPOWIEDŹ Nie – rtęć metaliczna nie wchłania się z przewodu pokarmowego, gdyż zachowuje się jak metal szlachetny.

KOMENTARZ Rtęć metaliczna po połknięciu działa jak łagodny środek przeczyszczający. Najbardziej szkodliwa jest ekspozycja na opary rtęci.

■ Zadanie 2. (0-2)

ODPOWIEDŹ Metal ciężki to pierwiastek metaliczny posiadający odpowiedni „ciężar”, tj. „obciążenie biologiczne” w postaci istotnej kumulacji materialnej w ustroju – w takim kontekście za pierwiastki ciężkie należy uznać wyłącznie ołów, rtęć i kadm (oraz często arsen, mimo nie w pełni metalicznego charakteru).ROZDZIAŁ 28 TRUCIZNY OBECNE W ROŚLINACH WYSTĘPUJĄCYCH W POLSCE

Krzysztof Ciszowski
Kamil Jurowski

ZADANIA

Zadania zamknięte

■ Zadanie 1. (0-1)

Wskaż poprawną odpowiedź. Jedną z najsilniejszych trucizn roślinnych jest akonityna, która w naturze występuje w liściach i korzeniach

A. cis pospolity (Taxus baccata).

B. bielunia dziędzierzawy (Datura stramonium).

C. pokrzyku wilczej jagody (Atropa belladonna).

D. tojadu mocnego (Aconitum firmum).

■ Zadanie 2. (0-1)

Wskaż dwie poprawne odpowiedzi (A, B, C lub D) (przed i po „ponieważ…”). Za to zadanie można uzyskać maksymalnie 1 pkt, jeśli zaznaczy się poprawnie dwie odpowiedzi.

W wyniku zatrucia takimi roślinami, jak pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna), lulek czarny (Hyoscyamus niger) lub bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium), występuje

A. toksydrom cholinergiczny,

B. toksydrom sympatykomimetyczny,

C. toksydrom opioidowy,

D. toksydrom cholinolityczny,

ponieważ toksyny zawarte w tych roślinach wykazują działanie

A. pobudzające receptory opioidowe.

B. hamujące aktywność pompy sodowo-potasowej.

C. blokujące receptory muskarynowe.

D. hamujące napięciozależne kanały sodowe.

■ Zadanie 3. (0-4)

Określ prawdziwość poniższych zdań – wpisz (x) pod literą „P”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub pod literą „F”, jeśli zdanie jest fałszywe.

---- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --- ---
Nr Zdanie P F
1 Szczawiany nierozpuszczalne występujące w niektórych roślinach mogą być przyczyną hipokalcemii.
2 Zatrucie szczwołem plamistym (Conium maculatum) i szalejem jadowitym (Cicuta virosa) może wywołać drgawki i porażenie oddychania.
3 Taksyny A i B zawarte w cisie pospolitym (Taxus baccata) mają działanie hamujące depolimeryzację mikrotubul wrzeciona kariokinetycznego.
4 Wymioty, bóle brzucha, zaburzenia widzenia (żółtozielone otoczki wokół przedmiotów), zaburzenia świadomości i zaburzenia rytmu serca są charakterystyczne dla zatrucia rycyną z rącznika pospolitego (Ricinus communis).
---- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --- ---

Zadania otwarte

■ Zadanie 1. (0-2)

Podaj nazwę głównej toksyny zimowitu jesiennego (Colchicum autumnale) i opisz krótko mechanizm jej działania toksycznego.

ODPOWIEDZI I KOMENTARZE DO ZADAŃ w rozdziale 28

Zadania zamknięte

■ Zadanie 1. (0-1) ODPOWIEDŹ D

■ Zadanie 2. (0-1) ODPOWIEDŹ D, C

KOMENTARZ Rośliny takie, jak: pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna), lulek czarny (Hyoscyamus niger) lub bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium), zawierają alkaloidy tropanowe, np. atropinę, hioscyjaminę, skopolaminę i apoatropinę. Związki te są nieselektywnymi blokerami receptorów cholinergicznych typu M (muskarynowe), a w obrazie klinicznym obserwuje się objawy toksydromu cholinolitycznego, takie jak: pobudzenie, splątanie, majaczenie, suchość skóry i błon śluzowych, zaczerwienienie skóry, hipertermię, tachykardię, wzrost ciśnienia tętniczego, rozszerzenie źrenic i porażenie akomodacji, zaparcie i zatrzymanie moczu.

■ Zadanie 3. (0-4) ODPOWIEDŹ 1 – F, 2 – P, 3 – F, 4 – F

KOMENTARZ Szczawiany nierozpuszczalne w wodzie (wapnia, magnezu) występują w niektórych roślinach w postaci drobnych kryształków zwanych rafidami – te, jako nierozpuszczalne w wodzie, nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, zatem nie prowadzą do hipokalcemii. Ich spożycie powoduje natomiast miejscowe podrażnienie z odczynem zapalnym błony śluzowej jamy ustnej, gardła i krtani, z ryzykiem obrzęku tej okolicy, skutkującym niedrożnością górnych dróg oddechowych.

Zatrucie szczwołem plamistym (Conium maculatum) i szalejem jadowitym (Cicuta virosa) może wywołać drgawki i porażenie oddychania. Koniina i γ-koniceina zawarte w szczwole plamistym hamują receptory cholinergiczne typu N w płytkach nerwowo-mięśniowych, powodując początkowo pobudzenie, a następnie hamowanie ośrodków ruchowych i opuszkowych w rdzeniu przedłużonym i kręgowym. Cykutotoksyna szaleju jadowitego jest niekompetycyjnym antagonistą receptorów GABA, powoduje nadmierną stymulację szlaków cholinergicznych w mózgu i drgawki.

Mechanizm opisany w zdaniu 3 wykazuje paklitaksel, inna toksyna cisu pospolitego (Taxus baccata). Taksyny A i B wykazują głównie działanie kardiotoksyczne (zaburzenia rytmu i przewodzenia) w wyniku blokowania kanałów Ca²⁺ i Na⁺ w kardiomiocytach.

Wymioty, bóle brzucha, zaburzenia widzenia, zaburzenia świadomości i zaburzenia rytmu serca są charakterystyczne dla zatrucia glikozydami nasercowymi, zawartymi np. w naparstnicach (Digitalis spp.).

Zadania otwarte

■ Zadanie 1. (0-4)

ODPOWIEDŹ I KOMENTARZ Głównym związkiem toksycznym zimowitu jesiennego (Colchicum autumnale) jest kolchicyna. Mechanizm jej działania toksycznego polega na hamowaniu asocjacji monomerów tubuliny w polimer. Skutkiem tego jest hamowanie tworzenia mikrotubul wrzeciona podziałowego i zatrzymanie podziałów komórkowych (mitoz) w metafazie.ROZDZIAŁ 29 TRUCIZNY POCHODZĄCE OD ZWIERZĄT WYSTĘPUJĄCYCH W POLSCE

Krzysztof Ciszowski
Kamil Jurowski

ZADANIA

Zadania zamknięte

■ Zadanie 1. (0-1)

Wskaż poprawną odpowiedź. Jad żmii zygzakowatej (Vipera berus), którą można spotkać w Polsce

A. jest mniej toksyczny niż jad kobry królewskiej, zawiera głównie neurotoksyny presynaptyczne.

B. jest bardzo toksyczny, zawiera neurotoksyny postsynaptyczne.

C. nie jest bardzo toksyczny, zawiera składniki białkowe o działaniu enzymatycznym.

D. jest bardzo toksyczny, zawiera hialuronidazę.

E. jest umiarkowanie toksyczny, zawiera aflatoksynę B₁.

■ Zadanie 2. (0-1)

Wskaż poprawną odpowiedź. Zwierzęta mające znaczenie toksykologiczne można sklasyfikować jako zwierzęta

A. toksyczne i jadowite.

B. trujące i jadowite.

C. trujące, toksyczne i jadowite.

D. trujące, jadowite i niebezpieczne.

E. trujące, jadowite i nieszkodliwe.

■ Zadanie 3. (0-1)

Wskaż dwie poprawne odpowiedzi (A, B, C lub D) (przed i po „ponieważ”). Za to zadanie można uzyskać maksymalnie 1 pkt, jeśli zaznaczy się poprawnie dwie odpowiedzi.

Pierwsza pomoc w przypadku ukąszenia przez zwierzę morskie polega m.in. na

A. podaniu leków przeciwbólowych (np. paracetamolu),

B. podaniu silnych leków przeciwbólowych (np. morfiny),

C. umieszczeniu kończyny w gorącej wodzie do czasu ustania bólu,

D. wyciśnięciu jadu przez zastosowanie ekstraktora próżniowego jadu,

ponieważ

A. należy prowadzić leczenie objawowe.

B. w wysokiej temperaturze znoszona jest aktywność enzymatyczna większości jadów.

C. natychmiast należy pozbyć się jadu w celu uniknięcia dalszej dystrybucji.

D. należy zastosować leczenie chirurgiczne.

■ Zadanie 4. (0-4)

Określ prawdziwość poniższych zdań – wpisz (x) pod literą „P”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub pod literą „F”, jeśli zdanie jest fałszywe.

---- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --- ---
Nr Zdanie P F
1 Postępowanie po ukąszeniach przez krajowe gatunki pająków obejmuje: oczyszczenie miejsca ukąszenia (przemycie wodą z mydłem), uniesienie ukąszonej kończyny, unieruchomienie i zimne okłady.
2 Kantarydyna wykorzystywana była dawniej w medycynie ludowej jako afrodyzjak (suszone i mielone chrząszcze – tzw. mucha hiszpańska).
3 Przyjmuje się, że najbardziej jadowitym wężem jest kobra indyjska (Naja naja).
4 Bufotenina (5-hydroksydimetylotryptamina) jest związkiem o działaniu wazorelaksacyjnym i halucynogennym, obecnym w jadzie salamandry plamistej.
---- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --- ---

Zadania otwarte

■ Zadanie 1. (0-2)

Wyjaśnij, dlaczego nie zaleca się stosowania opasek uciskowych, bandaży elastycznych i okładów z lodu na ranę, a tym bardziej innych manipulacji (np. wysysanie jadu z rany) w obrębie miejsca ukąszenia przez żmiję zygzakowatą (Vipera berus).

■ Zadanie 2. (0-5)

Dziobak (Ornithorhynchus anatinus) to gatunek ssaka endemiczny dla wschodnich stanów Australii, prowadzący częściowo wodny tryb życia. Jest to przykład jednego z niewielu przedstawicieli ssaków jadowitych. Interesującym faktem jest to, że jad jest wytwarzany tylko przez samce dziobaka. Jad jest wystarczająco silny, by zabić mniejsze ssaki, ale nie zagraża życiu człowieka – dotychczas nie odnotowano w piśmiennictwie przypadków śmiertelnych wśród ludzi.

Podaj nazwy elementów aparatu jadowego dziobaków (1–3), który przedstawiono na poniższej rycinie.

■ Zadanie 3. (0-5)

Czy w Polsce występują jadowite ssaki? Odpowiedź uzasadnij.

■ Zadanie 4. (0-5)

Czy kret europejski (Talpa europaea) jest ssakiem jadowitym? Odpowiedź uzasadnij.

ODPOWIEDZI I KOMENTARZE DO ZADAŃ w rozdzale 29

Zadania zamknięte

■ Zadanie 1. (0-1) ODPOWIEDŹ C

KOMENTARZ Jad żmii zygzakowatej (Vipera berus) cechuje się toksycznością określoną wskaźnikiem średniej dawki letalnej (LD₅₀) u myszy: 0,55 mg/kg mc. IV, 0,80 mg/kg mc. (podanie dootrzewnowe) i 6,45 mg/kg mc. (podanie podskórne).Jednorazowe ugryzienie żmii powoduje wstrzyknięcie 10–18 mg jadu. W niedawno przeprowadzonych badaniach (Al-Shekhadat i wsp., Toxins 2019, 11, 90) dotyczących jadu żmii zygzakowatej (badano okazy występujące na terenie Rosji) wykazano, że zawiera on głównie składniki białkowe o aktywności enzymatycznej, które decydują o głównie cytolitycznym działaniu jadu. Skład ten przedstawiał się następująco: fosfolipazy A₂ (PLA₂) 25,3% składników białkowych jadu, metaloproteinazy (SVMP) 17,2%, proteazy serynowe (SVSP) 16,2%, peptydy wazoaktywne (peptydy wzmacniające działanie bradykininy, BPPs) 9,5%, peptydy natriuretyczne typu C (C-NAP) 7,8%, oksydaza L-aminokwasów (LAO) 7,3%, śródbłonkowy czynnik wzrostu naczyń (svVEGF) 4,3%, białko lektynopodobne typu C (CTL) 3,5%, białko wydzielnicze bogate w cysteinę (CRISP) 3,5%, inhibitor proteaz typu Kunitza (KUN) 2,6%, dezintegryny (DISI) 1,6% i mniejsze ilości innych substancji (każda < 1%).

■ Zadanie 2. (0-1) ODPOWIEDŹ D

KOMENTARZ Zwierzęta jadowite (zwierzęta czynnie trujące) to zwierzęta, które mają specjalny aparat jadowy (żądło, kolec jadowy, zęby/kły) umożliwiający aktywne przeniesienie jadu do ciała ofiary na drodze: użądlenia, ukłucia, ugryzienia lub ukąszenia. Do zwierząt trujących (biernie trujące) należą te, u których w całym organizmie są rozmieszczone trucizny niebezpieczne po spożyciu przez inne zwierzęta lub człowieka. Do zwierząt niebezpiecznych zalicza się takie, które wytwarzają substancje szkodliwe.

■ Zadanie 3. (0-1) ODPOWIEDŹ C, B

KOMENTARZ Zanurzenie w gorącej wodzie jest sprawdzoną metodą pierwszej pomocy w przypadku ukąszeń przez jadowite zwierzęta morskie (ryby, mięczaki, meduzy, jeżowce i in.). Można zastosować zanurzenie w naczyniu z gorącą wodą lub polewanie gorącą wodą z prysznica, lub gorące okłady. Polewanie wodą z prysznica wydaje się najlepszą metodą, gdyż strumień wody może dodatkowo zmyć z miejsca ukąszenia komórki parzydełkowe. Temperatura wody powinna wynosić 42–45°C lub być najwyższą możliwie tolerowaną przez pacjenta, jednak nie powinna powodować oparzenia tkanek. Zanurzenie powinno trwać 30–90 minut lub do czasu ustąpienia bólu. Mechanizm działania tej formy terapii jest dwojaki: wysoka temperatura dezaktywuje większość aktywnych (zwłaszcza enzymatycznych) składników jadu oraz moduluje receptory bólowe, zmniejszając uczucie bólu.

■ Zadanie 4. (0-4) ODPOWIEDŹ 1 – P, 2 – P, 3 – F, 4 – F

KOMENTARZ Ukąszenia przez wszystkie krajowe gatunki pająków nie są niebezpieczne dla człowieka, dlatego postępowanie po ukąszeniu ogranicza się do: oczyszczenia miejsca ukąszenia (przemycie wodą z mydłem), uniesienia ukąszonej kończyny, unieruchomienia i zastosowania zimnych okładów.

Kantarydyna wykorzystywana była dawniej w medycynie ludowej jako afrodyzjak (stosowano w tym celu suszone i mielone chrząszcze produkujące kantarydynę – tzw. muchę hiszpańską). Działanie afrodyzjaku polegało na zwiększeniu przekrwienia narządów płciowych, co miało zwiększać doznania erotyczne podczas współżycia. Toksyczne dawki kantarydyny powodują m.in. bolesny priapizm.

Za najbardziej jadowitego węża na świecie uważa się tajpana pustynnego (Oxyuranus microlepidotus) z Australii, dla którego wartość LD₅₀ jadu dla myszy wynosi 0,025 mg/kg mc. (podanie podskórne). Dla porównania analogiczna wartość dla jadu kobry indyjskiej (Naja naja) jest 16 razy większa (wynosi 0,4 mg/kg mc. – dla myszy, podanie podskórne).

Bufotenina (5-hydroksydimetylotryptamina) jest związkiem o działaniu wazokonstrykcyjnym i halucynogennym, obecnym w gruczołach jadowych wielu ropuch (Bufo spp.), jednak jak dotąd nie wyizolowano jej z jadu salamandry plamistej (Salamandra salamandra).

Zadania otwarte

■ Zadanie 1. (0-2)

ODPOWIEDŹ I KOMENTARZ Wszelkie manipulacje w obrębie miejsca ukąszenia (nacinanie, przyżeganie, wysysanie), a także stosowanie opasek uciskowych, bandaży elastycznych czy okładów z lodu są zbędne w przypadku ukąszeń przez żmiję zygzakowatą (Vipera berus). Wynika to z relatywnie niskiej toksyczności systemowej jadu (śmiertelność po ukąszeniach tego gatunku szacuje się na <1%), a także znacznego odsetka (30–50%) ukąszeń suchych, tj. bez wstrzyknięcia jadu. Działania te są ponadto szkodliwe, ponieważ mogą nasilać miejscowe uszkodzenie i martwicę tkanek, jak również być źródłem zakażenia.

■ Zadanie 2. (0-5)

ODPOWIEDŹ 1 – ostryga, 2 – kanał jadowy, 3 – gruczoł jadowy.

KOMENTARZ Jak wspomniano, jad dziobaka (Ornithorhynchus anatinus) nie stanowi zagrożenia dla człowieka, natomiast może być śmiertelny dla myszy, psów i innych dziobaków. Ukąszenia u ludzi zdarzają się podczas chwytania samców dziobaków, dotyczą dłoni i nadgarstków. Od razu po ukąszeniu pojawiają się silny ból i obrzęk, które mogą się utrzymywać do 3 tygodni. Osłabienie i pogorszenie funkcji ukąszonej kończyny może trwać do 3 miesięcy. Nie opisywano niedokrwienia, martwicy tkanek, limfadenopatii, a tym bardziej zgonów u ludzi ukąszonych przez dziobaka. W jadzie dziobaka stwierdzono 19 różnych frakcji, w tym przynajmniej 10 białkowych (2 enzymy, peptydy defenzynopodobne, peptydy natriuretyczne typu C, czynniki wzrostu nerwów i inne), oraz składniki niebiałkowe.

■ Zadanie 3. (0-1)

ODPOWIEDŹ I KOMENTARZ Tak, w Polsce występują jadowite ssaki – rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens) oraz rzęsorek mniejszy (Neomys anomalus). Zwierzęta te mają toksyczną ślinę, która paraliżuje drobne zwierzęta wodne stanowiące ich pożywienie.

■ Zadanie 4. (0-1)

ODPOWIED I KOMENTARZ Dotychczas nie stwierdzono, aby kret europejski (Talpa europaea) był zwierzęciem jadowitym. Pogląd taki wynikał z faktu, że kret nagryza segmenty głowowe dżdżownic, powodując ich paraliż, dzięki czemu może je magazynować w celu późniejszej konsumpcji. Wydaje się jednak, że paraliż dżdżownic wynika z mechanicznego uszkodzenia ich ciała, a nie z działania wydzieliny gruczołów ślinowych kreta.