Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne. Zbiór zadań - ebook

WSTĘP

Ostatnimi czasy w kręgach profesjonalistów zajmujących się problematyką ubezpieczeniową tematem ożywionych dyskusji jest kwestia konieczności podnoszenia świadomości ubezpieczeniowej. Wskazuje się przy tym, że jedną z kluczowych determinant świadomości ubezpieczeniowej jest edukacja ubezpieczeniowa, która powinna być skierowana do wszystkich uczestników rynku ubezpieczeniowego – zarówno konsumentów, jak i pracowników instytucji rynku ubezpieczeniowego. Nie budzi wątpliwości, że o edukację społeczeństwa powinny dbać wszystkie podmioty rynku ubezpieczeniowego a także państwo. Obowiązek ten spoczywa również w szczególny sposób na uczelniach wyższych kształcących na kierunkach ekonomicznych i finansowych. Obecnie podstawą zdobywania wiedzy na przedmiotach traktujących o ubezpieczeniach są klasyczne podręczniki akademickie, uzupełniane pozycjami o ściśle naukowym charakterze. W piśmiennictwie krajowym w ostatnich latach pojawił się szereg wybitnych podręczników ubezpieczeniowych oraz imponująca liczba wartościowych opracowań naukowych. Brakuje natomiast publikacji stricte dydaktycznej, która mogłaby być wykorzystana wspomagająco przy prowadzeniu kursu w formie ćwiczeniowej lub warsztatowej. Oddając do rąk czytelników ten zbiór zadań wierzymy, że zapełni on zidentyfikowaną lukę w krajowym piśmiennictwie ubezpieczeniowym.

Uwzględniając złożony zakres podejmowanej problematyki oraz mając na uwadze dydaktyczny charakter przedkładanego opracowania zwracamy uwagę, że prezentowane w nim zadania i ćwiczenia z konieczności zawierają pewne uproszczenia, które naszym zdaniem usprawniają proces dydaktyczny. Stąd też publikacja ta powinna być traktowana przede wszystkim jako materiał edukacyjny, skierowany głównie do studentów kierunków ekonomicznych oraz osób rozpoczynających karierę na rynku ubezpieczeniowym. Dla bardziej zaawansowanych czytelników prezentowane treści i zadania mogą natomiast stanowić wartościowy materiał do powtórzeń.

Mając na uwadze edukacyjne przeznaczenie zbioru, na końcu każdego rozdziału zamieściliśmy wykaz literatury źródłowej. Wierzymy, że zestawienie kluczowych pozycji krajowej literatury z danych obszarów ułatwi studentom przeprowadzenie kwerendy piśmiennictwa dokonywanej na potrzeby przygotowywania prac dyplomowych z zakresu ubezpieczeń gospodarczych i ubezpieczeń społecznych.

Niniejsze opracowanie składa się z dziesięciu rozdziałów omawiających tematykę z zakresu ubezpieczeń gospodarczych i ubezpieczeń społecznych. Mając na uwadze dydaktyczne przeznaczenie opracowania, każdy z rozdziałów rozpoczyna się omówieniem podstawowych pojęć związanych z poruszaną problematyką oraz pytaniami problemowymi wprowadzającymi do tematu. Zasadnicza cześć poszczególnych rozdziałów obejmuje zróżnicowane ćwiczenia–kazusy, zadania obliczeniowe, zadania problemowe (case study) i schematy – adekwatne do charakteru przerabianych zagadnień. Ponadto każdy rozdział kończy się pytaniami testowymi wielokrotnego wyboru, które mogą być użyteczne przy powtórce materiału.

Rozdział pierwszy zawiera pytania i ćwiczenia dotyczące ryzyka oraz procesu zarządzania ryzykiem. Zawężając główną problematykę zadań, w rozdziale drugim skoncentrowano się na ubezpieczeniowej metodzie zarządzania ryzykiem. Ćwiczenia w kolejnych rozdziałach koncentrują się na szczegółowych zagadnieniach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych. W celu nabycia wiedzy z obszaru prawnej regulacji umowy ubezpieczenia oraz wykształcenia umiejętności analizy aktów prawnych w rozdziale trzecim zawarto kazusy oparte na przepisach kodeksu cywilnego. Zadania w czwartym koncentrują się na aspektach produktowych ubezpieczeń gospodarczych – student analizując ogólne warunki ubezpieczeń ma możliwość praktycznego wykorzystania nabytej wiedzy. W rozdziale piątym wykorzystując problemową metodę nauczania (kazusy prawne) przybliżono tematykę ubezpieczeń obowiązkowych. W rozdziale szóstym i siódmym zamieszczono zadania obliczeniowe z zakresu ekonomiczno-technicznych aspektów ubezpieczeń – ustalania wysokości odszkodowania i podstaw kalkulacji składki ubezpieczeniowej. W rozdziale ósmym autorzy przygotowali zadania rachunkowe dotyczące podstawowych elementów gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń. Zapoznanie studentów z zasadami funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych, w tym zabezpieczenia emerytalnego, jest głównym celem zadań ujętych w rozdziałach dziewiątym i dziesiątym.

Wierzymy, że przedkładany zbiór zadań umożliwi szerokiemu gronu studentów nabycie wiedzy i umiejętności z obszaru ubezpieczeń, a także kształtowanie pożądanych kompetencji i postaw społecznych. Jednocześnie pokładamy nadzieję, że publikacja ta będzie użyteczna również dla praktyków rynku ubezpieczeniowego, umożliwiając im usystematyzowanie posiadanej wiedzy oraz podniesienie kwalifikacji zawodowych.

Niniejsza publikacja nie powstałaby bez wsparcia licznego grona osób. Podziękowania należą się w szczególności recenzentowi publikacji – prof. Lechowi Gąsiorkiewiczowi, którego sugestie bez wątpienia przyczyniły się do podniesienia poziomu merytorycznego przekładnej publikacji. Ponadto dziękujemy pracownikom Katedry Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń za ich cenne wskazówki, które były inspiracją dla części z prezentowanych treści. Pragniemy również docenić wydatną rolę studentów, którzy w trakcie naszych zajęć jako pierwsi rozwiązywali zadania zamieszczone w zbiorze. Ich uwagi i spostrzeżenia wydatnie przyczyniły się do wzbogacenia treści publikacji.

Maciej Cycoń

Tomasz JedynakROZDZIAŁ 1 WPROWADZENIE DO UBEZPIECZEŃ

1.1. Podstawowe pojęcia

Agent ubezpieczeniowy – przedsiębiorca wykonujący działalność agencyjną na podstawie umowy agencyjnej zawartej z zakładem ubezpieczeń, wpisany do rejestru agentów. Wykonywana przez niego działalność w zakresie dystrybucji ubezpieczeń (tj. czynności agencyjne), realizowana jest w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń.

Broker ubezpieczeniowy – osoba fizyczna albo osoba prawna, posiadająca wydane przez organ nadzoru zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń, wpisana do rejestru brokerów. Wykonywana przez niego działalność w zakresie dystrybucji ubezpieczeń (tj. czynności brokerskie), realizowana jest w imieniu lub na rzecz klienta.

Funkcja ochrony ubezpieczeniowej – wynika bezpośrednio z istoty metody ubezpieczeniowej i pełni nadrzędną rolę wobec pozostałych funkcji ubezpieczeń. Na płaszczyźnie ekonomicznej zakup ochrony ubezpieczeniowej oznacza pewność (po spełnieniu postulatu zasady realności ochrony ubezpieczeniowej) uzyskania świadczenia, będącego rekompensatą za powstałe straty. Z kolei rozpatrując aspekty psychologiczne, zwrócić należy uwagę na wpływ świadomości samego istnienia ochrony ubezpieczeniowej na poczucie bezpieczeństwa ubezpieczonego.

Funkcja prewencyjna ubezpieczeń – stanowi pochodną istnienia funkcji ochrony ubezpieczeniowej i dotyczy podejmowania działań zapobiegających pojawianiu się wypadków ubezpieczeniowych oraz przeciwdziałania powiększaniu się skutków tych wypadków.

Funkcja finansowa ubezpieczeń – podobnie do funkcji prewencyjnej, jest pochodną funkcji ochrony ubezpieczeniowej. Świadczenie ochrony ubezpieczeniowej jest uzależnione od zgromadzenia przez zakłady ubezpieczeń znacznych środków finansowych na pokrycie ewentualnych strat powstałych u podmiotów objętych ochroną. Akumulacja środków przez zakłady ubezpieczeń wpływa na transfer części dochodów gospodarstw domowych na rynki kapitałowe, a więc przyczynia się do przekształcania oszczędności w inwestycje, co z kolei wpływa na ogólny rachunek dochodu narodowego.

Funkcja redystrybucyjna ubezpieczeń – uiszczana składka ubezpieczeniowa jest proporcjonalna do ryzyka wnoszonego do funduszu ubezpieczeniowego i nie redukuje silniej wyższych dochodów (majątku), faworyzując przy tym niższe dochody (majątek). Redystrybucja w ubezpieczeniach sprowadza się do przeniesienia dochodu danej osoby w czasie, a jej efektem jest zachowanie niezmienionego stanu majątkowego osoby lub przedsiębiorstwa dotkniętego wypadkiem ubezpieczeniowym.

Klasyfikacja kodeksowa ubezpieczeń – w Kodeksie cywilnym wyróżniono ubezpieczenia majątkowe oraz ubezpieczenia osobowe. Kryterium podziału jest przedmiot ubezpieczenia. Przedmiotem ubezpieczenia w ubezpieczeniach majątkowych jest każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu (mienie, prawa, zobowiązania). W przypadku ubezpieczeń osobowych przedmiotem ochrony może być życie, zdrowie oraz zdolność do pracy.

Klasyfikacja ustawowa ubezpieczeń (załącznik) – w załączniku do ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej wyodrębniono dwa działy ubezpieczeń: dział I – ubezpieczeń na życie oraz dział II – pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe. Podział ten bierze pod uwagę przede wszystkim horyzont czasowy oferowanej ochrony ubezpieczeniowej: w dziale I ubezpieczenia wyróżniają się (generalnie) długim okresem ochrony ubezpieczeniowej, a w dziale II krótkim okresem ochrony ubezpieczeniowej.

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) – centralny organ administracji rządowej sprawujący nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce, w tym nad rynkiem ubezpieczeniowym. Kompetencje KNF w zakresie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej obejmują m.in.: wydawanie i cofanie zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej, wydawanie zgody na powołanie osób na członków zarządu, sprawy związane z połączeniem i podziałem zakładów, przeniesienie portfela ubezpieczeń i reasekuracji, sprawy związane z likwidacją przymusową zakładów, ustanowienie zarządu komisarycznego zakładów, występowanie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości zakładów, nadawanie decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności, nakładanie kar pieniężnych na zakłady lub członków zarządu.

Polska Izba Ubezpieczeń (PIU) – organizacja ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego, reprezentująca wszystkie zakłady ubezpieczeń działające w Polsce. Przynależność zakładów ubezpieczeń do Izby jest obowiązkowa. Do głównych zadań PIU należy wspieranie ustawodawcy w zakresie kształtowania prawa ubezpieczeniowego. Polska Izba Ubezpieczeń prowadzi ponadto działania mające na celu zwiększenie świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa oraz prowadzenie wielostronnego dialogu na rzecz rozwoju sektora ubezpieczeń w Polsce.

Pośrednik ubezpieczeniowy – agent ubezpieczeniowy, agent oferujący ubezpieczenia uzupełniające, broker ubezpieczeniowy oraz broker reasekuracyjny, którzy wykonują dystrybucję ubezpieczeń albo dystrybucję reasekuracji za wynagrodzeniem.

Rzecznik Finansowy – urząd państwowy powołany w celu podejmowania działań w zakresie ochrony klientów podmiotów rynku finansowego. W odniesieniu do rynku ubezpieczeniowego działalność Rzecznika dotyczy wspierania klientów w sporach z: krajowym zakładem ubezpieczeń, zagranicznym zakładem ubezpieczeń, oddziałem i głównym oddziałem (zagranicznego zakładu ubezpieczeń), funduszem emerytalnym i towarzystwem emerytalnym, Ubezpieczeniowym Funduszem Gwarancyjnym, Polskim Biurem Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, brokerem ubezpieczeniowym, a także agentem ubezpieczeniowym i agentem oferującym ubezpieczenia uzupełniające wykonującymi czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń.

Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych (TUW) – zakład ubezpieczeń, który ubezpiecza swoich członków na zasadzie wzajemności. Realizacja zasady wzajemności możliwa jest w przypadku podejścia do ubezpieczonego nie tylko jako do klienta, lecz jako do członka-współwłaściciela towarzystwa ubezpieczeniowego. W tym celu wykorzystywana jest konstrukcja niestałej i nieostatecznej składki ubezpieczeniowej.

Zasada rozłączności działalności w zakresie ubezpieczeń na życie i majątkowych (zasada branżowości) – regulacja zgodnie z którą, zakład ubezpieczeń nie może wykonywać jednocześnie działalności w dziale I i dziale II. Zakład ubezpieczeń wykonujący działalność w dziale I używa w nazwie lub firmie wyrazów wyróżniających ten rodzaj działalności (np. „życie”, „na życie”).

Zasada realności ochrony ubezpieczeniowej – nadrzędna względem pozostałych zasad ubezpieczeniowych. Zasadę tę można rozumieć jako pewność otrzymania świadczenia w sytuacji, gdy przysługuje ono ubezpieczonemu. Istnienie ochrony ubezpieczeniowej jest warunkowane realizacją tejże zasady, dlatego też na jej straży stoją gwarancje zarówno prawne jak i ekonomiczne.

Zasada pełności ochrony ubezpieczeniowej – stanowi, iż warunki ubezpieczenia powinny zapewniać odszkodowanie, które w istotnym stopniu rekompensuje straty powstałe wskutek wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego. Odnosi się do ubezpieczeń majątkowych, bowiem w ubezpieczeniach osobowych, ze względu na brak wartości przedmiotu ubezpieczenia, nie można mówić o kompensacji strat.

Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej – ma na celu maksymalne upowszechnienie usług ubezpieczeniowych, a jej podstawę stanowi postulat mówiący, iż organizacja i funkcjonowanie ubezpieczeń powinny umożliwiać korzystanie z ubezpieczenia każdej zainteresowanej osobie, w miarę potrzeb.