Uchodźcy, migranci i Kościół katolicki. Polska debata migracyjna po 2015 roku w kontekście nauczania Kościoła katolickiego - ebook

Zamiast motta: trzy opowieści

Jesień 2015 roku, lekcja fizyki w społecznym gimnazjum. W ramach powtórki nauczyciel przygotował uczniom zadanie: „4 uchodźców z Syrii próbuje dopłynąć do Grecji na tratwie o wymiarach 1 m × 2 m × 20 cm i gęstości 800 kg/m³. Oblicz, ilu uchodźców trzeba zepchnąć z tratwy, aby dopłynąć do celu, jeśli każdy waży 60 kg”. __ Jeden ze zgorszonych treścią polecenia rodziców postanowił zareagować. Pedagog, „młody, uzdolniony i doceniany przez uczniów”, trzykrotnie wybierany na „Nauczyciela Roku”, nie do końca rozumiał jednak przyczynę całego zamieszania. „Trochę się pośmieli, znaczy cel spełniony: zadanie ich zainteresowało. (...) Miałem na celu tylko zainteresowanie młodzieży, aby jak najwięcej uczniów chciało obliczyć siłę wyporną i nośną tratwy. Gdybym mówił o sile nośnej klocka zanurzonego w wodzie, to ile osób bym zainteresował? Może ze dwie”1.

Gorący lipcowy piątek w 2018 roku, późne popołudnie. Kraków, popularna imprezowa dzielnica Dolne Młyny. Powoli zaczynają się gromadzić głodni rozrywek i relaksu młodzi mieszczanie, mniej lub bardziej ekscentrycznie wystrojeni, pełni nadziei na przeżycie weekendowej przygody. W jednym z najmodniejszych klubów w tej okolicy odbywa się spotkanie zorganizowane przez działającą na rzecz poprawy losu uchodźców inicjatywę. Gromadzi się całkiem spore grono uczestników. Mogą oni wysłuchać wykładów, opowieści osób pracujących z uchodźcami czy wreszcie – usłyszeć samych uchodźców. Udaje się uruchomić wideopołączenie na żywo z jednym z nich, przebywającym już długi czas w niemiłosiernie zatłoczonym obozie Moria na wyspie Lesbos. Młody mężczyzna pogodnym, choć wyraźnie przenicowanym długotrwałą udręką tonem relacjonuje zebranym w krakowskim klubie panujące w obozie warunki i dramatyczną codzienność. Pokazuje zdjęcia i filmy z tego prawdziwie nieludzkiego kawałka ziemi. Szukając formy przekazania pozdrowień i dodania otuchy ze strony słuchaczy, ktoś proponuje, by mu wspólnie pomachać, zapewniając o wsparciu i życząc wytrwałości. Uczestnicy spotkania odstawiają więc na moment na designerskie stoliki nietanie trunki i próbują wykonać ten gest. Dla niektórych jest on bardzo trudny do zrobienia.

Nieopodal Raciborza w województwie śląskim znajduje się wieś Rudy, licząca niespełna 3000 mieszkańców. Znana jest między innymi z sanktuarium Matki Bożej Pokornej, które przynależy do Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Do tej miejscowości w 2019 roku przyjechała rodzina uchodźców z pogrążonego wojną domową Jemenu. Abdulhameed Hussein Mohammed Al-Sultan wraz z żoną Ahlam i czworgiem dzieci przybyli do Polski, zabierając z sobą tylko najpotrzebniejsze rzeczy, spakowane podczas ucieczki. Za namową kolegi ze studiów (Abdulhameed studiował na Politechnice Śląskiej w Gliwicach, zrobił tu nawet doktorat), który pomógł w znalezieniu mieszkania, rodzina osiedliła się właśnie w Rudach. Jak donosi prasa: „W powitanie uchodźców zaangażowała się miejscowa społeczność. Abdulhameed płynnie mówi po polsku, ale dla jego bliskich to obcy język. Z pomocą jednak przyszli nauczyciele ze szkoły podstawowej w Rudach. – Zorganizowaliśmy dla nich lekcje. Kiedy zaczął się koronawirus, daliśmy rodzinie laptopy, żeby lekcje odbywały się zdalnie. Pierwsze postępy już widać. Komunikujemy się już na podstawowym poziomie_ –_ mówi Adrian Plura, dyrektor szkoły”_._ We wsparcie integracji przybyszów zaangażował się również miejscowy proboszcz: „O tym, że Jemeńczycy zamieszkali w Rudach, poinformował mieszkańców ks. Sebastian Śliwiński, proboszcz miejscowej parafii. – Na mszy w trakcie ogłoszeń parafialnych poprosił o godne przyjęcie nowych mieszkańców. Reakcja była fantastyczna. Ludzie nie tylko chcieli poznać swoich nowych sąsiadów, ale zainteresowali się w jaki sposób można im pomóc – mówi Sylwia Brzezicka-Tesarczyk, wiceburmistrz Kuźni Raciborskiej. Abdulhameed jest wdzięczny za tę serdeczność. (...) – Aż mi wstyd dziękować. W Rudach spotykamy tylko dobrych ludzi. Wierzę, że będzie tu nasz dom, że zbudujemy tu naszą przyszłość _–_ zapewnia Jemeńczyk. (...) Szuka pracy i podkreśla, że przyjmie każdą, byleby utrzymać rodzinę. – Udało nam się już zaaklimatyzować w nowym miejscu. Teraz musimy już tylko normalnie żyć. Niczego nam więcej nie trzeba – mówi Abdulhameed”2.

Zamiast motta: dwie fotografie

Na wielu przedstawiających tułaczkę uchodźców zdjęciach Gilesa Duleya pozornie dzieje się niewiele, czasem zgoła nic3. To czarno-białe, statyczne portrety ludzi czy miejsc. Przykładem jedno z krajobrazowych ujęć – podobne milionom innych, robionych aparatem czy smartfonem każdego roku przez dokumentujących „ładne widoczki” turystów. Spokojne morze, w tle zamykające horyzont pasmo górskie, nad wszystkim chmury z przebijającymi się promieniami słonecznymi. Wystarczy jednak przeczytać dołączony do fotografii opis, by diametralnie zmienił się jej odbiór: „Widok Morza Egejskiego od strony Molyvos. Poprzedniego dnia, 28 października, Morze Egejskie stało się świadkiem jednej z najgorszych tragedii, kiedy zatonęła duża drewniana łódź przewożąca ponad 350 osób. Nikt nie jest pewien, ile osób zmarło tego dnia, większość szacunków podaje liczbę powyżej 40. Wiele z ofiar to dzieci. Lesbos, Grecja. 29 października 2015 roku”4. Spokój i cisza, które emanują ze zdjęcia, przestają kojarzyć się z nieśpieszną kontemplacją urokliwej panoramy. Przywołują raczej bezradne milczenie wywołane tragedią, bezgłośną żałobę po pozbawionych imienia ofiarach, których niesprawiedliwa śmierć nie wywołuje większego rezonansu. Możemy na to zdjęcie spojrzeć też z innej perspektywy, w ramach religijnie naznaczonej interpretacji. Przebijający się przez chmury snop intensywnego światła, zakreślający na wodzie widoczny kontur, przychodzi wówczas jakby z innego świata. Oto otwiera się niebo i rekonstruuje się w październiku 2015 roku na Morzu Egejskim biblijna opowieść o chrzcie Jezusa, kiedy to „otworzyły Mu się niebiosa i ujrzał Ducha Bożego (...). A głos z nieba mówił: «Ten jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie»” (Mt 3,16). Tak jakby i w tym wypadku Bóg „przyznawał się” do zapomnianych, nieszczęsnych ofiar ludzkiej niesprawiedliwości i ogłaszał im „swoje upodobanie”. Zdjęcie-dokument może stać się równocześnie świadectwem tajemniczego, eschatologicznego misterium.

Zupełnie inne misterium rozgrywa się na fotografii, która jest specyficznym portretem rodzinnym. Pozornie banalny koncept znów wydaje się pełen rozmaitych znaczeń. Wpisuje się w kulturową tradycję uwieczniania bliskich w momentach świętowania doniosłych życiowych wydarzeń. Także i tym razem Duley dookreśla przedstawioną na zdjęciu sytuację: „Rodzina pozuje do zdjęcia na plaży chwilę po dopłynięciu na brzeg. Dla mnie ich miny mówią wszystko, co powinienem wiedzieć o ich podróży. To nie jest zdjęcie świętowania, ta fotografia raczej mówi «Jesteśmy przynajmniej żywi». Lesbos, Grecja. 28 października 2015 roku”5.

Ten rodzinny portret to klasyczne _exemplum_ sformułowanej niegdyś przez Susan Sontag definicji, wedle której „fotografia jest jak cytat, jak maksyma albo przysłowie”6. Uwiecznieni niedługo po szczęśliwym przepłynięciu Morza Egejskiego członkowie rodziny poprzez swoją zwyczajność stają się posłańcami pewnej uniwersalnej prawdy o człowieku. Odziani w przydługawe, niedopasowane ubrania, ściśnięci do zdjęcia niczym na łódce, którą przypłynęli do Europy, przeniknięci niepewnością i lękiem, próbują odtwarzać standardową sytuację pozowania do rodzinnej fotografii. Zdjęcie staje się świadectwem hartu człowieczego ducha, jego niezwykłej siły do stawiania czoła największym nawet utrapieniom. Twarze kilkunastu uwiecznionych na zdjęciu osób emanują całą paletą emocji. Uśmiecha się wyłącznie znajdujący się pośrodku grupy mężczyzna, choć i jego uśmiech sprawia wrażenie przepełnionego bólem. Każda z utrwalonych na zdjęciu osób może być ikoną nieprzekazywalnego doświadczenia, które dotyka wypędzonych przez wojny, ubóstwo i brak perspektyw uchodźców. _Ecce homo_ – mógłby brzmieć podtytuł tego zdjęcia. Oto nagi w swoim istnieniu człowiek drugiej dekady XXI wieku. Tragizm dziedzictwa przemocy miewa czasem upiornie banalne dekoracje.

1 J. Klimowicz, _Topienie uchodźców na lekcji fizyki. Skandal w Białymstoku_, https://wyborcza.pl/1,35241,19165860.html .

2 A. Malinowska, _Uchodźcy z Jemenu przyjechali do Rud. Proboszcz poprosił o godne przywitanie_, https://wyborcza.pl/7,35063,26010245.html .

3 Cały poruszający cykl zdjęć, dokumentujący tułaczkę uchodźców, Giles Duley zatytułował _Legacy of War_ . Zanim podjął się projektu dokumentacji długofalowych konsekwencji działań zbrojnych, był rozchwytywanym londyńskim fotografem, współpracującym między innymi z takimi zespołami, jak Oasis, The Prodigy czy Underworld. Wykonany przez niego portret Marilyna Mansona zaliczony został przez wpływowy „Q Magazine” do najwybitniejszych fotografii w historii rocka. W 2000 roku Duley zdecydował się na radykalną zmianę swoich fotograficznych zainteresowań. Pochodzący z Londynu artysta, Wiedziony – jak twierdzi – chęcią zrobienia czegoś naprawdę istotnego, rozpoczął fotografowanie obszarów naznaczonych wojną, ludzkim ubóstwem i cierpieniem. Życie Duleya zostało przełamane pewnego feralnego dnia w 2011 roku, gdy w trakcie pracy w Afganistanie wszedł na minę przeciwpiechotną. Wybuch spowodował znaczne uszkodzenie ciała – fotograf stracił obie nogi i lewą rękę, przez czterdzieści dwa dni przebywał na oddziale intensywnej terapii, przechodząc kilkadziesiąt operacji. Pomimo tak dotkliwego okaleczenia Duley już po osiemnastu miesiącach powrócił do pracy fotografa, stając się wkrótce autorem jednych z najbardziej przejmujących, ikonicznych obrazów, ukazujących tułaczkę wygnańców – jak chociażby w dwuczęściowym cyklu _This is Europe, This is Now: Lesvos to Berlin, 2015_.

4 http://legacyofwar.com/2433-2 .

5 Ibidem.

6 S. Sontag, _Widok cudzego cierpienia_, Kraków 2016, s. 30–31.INDEKS

A

Adamczyk Anita

Adamowski Janusz

Adamski Andrzej

Ahsan

Alexander Robin

Ali z Afganistanu

Alva Reginald

Ambrosini Maurizio

Aminata z Mali

Andrejuk Katarzyna

Androvičová Jarmila

Anita z Iraku

Apanowicz Jerzy

Appadurai Arjun

Armin z Iraku

Artin z Iraku

Augustyn, św.

Ayoub z Gwinei Konakry

Azouz z Maroka

B

Baczyński Jerzy

Baggio Fabio, CS

Bagnasco Angelo, kard.

Bajon Anna

Bakhtiar z Iraku

Balda Jaromír

Balicki Janusz, ks.

Banksy Robin

Bartłomiej I, patriarcha Konstantynopola

Bartolo Pietro

Bartosik Bartosz

Bartoszek Antoni, ks.

Baudrillard Jean

Bauman Zygmunt

Bel Kalid z Algierii

Benedykt XVI (właśc. Joseph Ratzinger), papież
56, 58, 61, 93, 95, 96, 170, 192, 223

Bertram Łukasz

Beylin Marek

Białach Sebastian

Bielecki Stanisław

Bielecki Tomasz

Bilewicz Michał

Błaszczak Mariusz

Bochenek Rafał

Bogacz-Wojtanowska Ewa

Borges Jorge Luis

Breivik Anders

Brudziński Joachim

Brzezicka-Tesarczyk Sylwia

Bulska Dominika

Burzyk Mateusz

C

Casaroli Agostino, kard.

Cekiera Rafał

Celiński Andrzej

Chmielewska Małgorzata, s.

Chmielewski Waldemar

Chrzczonowicz Magdalena

Ciesielska-Klikowska Joanna

Cioran Emil

Cisło Waldemar, ks.

Cisse z Senegalu

Cooke Kieran

Coumba z Mauretanii

Cylka Tomasz

Cywiński Paweł

Czaja Andrzej, bp

Czapka Elżbieta

Czarnecki Ryszard

Czerniejewska Izabela

Czupryn Amita

Czyżewski Marek

D

Dańkowski Dariusz, SJ

Dąbrowska Zuzanna

Dąbrowski Marcin, ks.

Delsol Chantal

Derrida Jacques

Dębska Katarzyna

Diallo z Senegalu

Długosz Antoni

Dojčár Martin

Draguła Andrzej, ks.

Drahoš Jiří

Duda Andrzej

Duley Giles

Dutkiewicz Ignacy

Dzięga Andrzej, abp

Dżamaldin Kamisa

F

Fatima z Afganistanu

Fatima z Algierii

Feldhoff Norbert, ks.

Fico Róbert

Fisichella Rino, kard.

Flis Daniel

Forman Miloš

Franciszek (właśc. Jorge Mario Bergoglio), papież

Franciszka Ksawera Cabrini, św.

Franczak Karol

G

Gaweł Łukasz

Gądecki Stanisław, abp

Gdula Maciej

Giemza Grzegorz, ks.

Gierycz Michał

Giordan Giuseppe

Glaeser Zygfryd

Głódź Sławoj Leszek, abp

Gmiterek-Zabłocka Anna

Goban-Klas Tomasz

Gocko Jerzy

Gocłowski Tadeusz, abp

Gowin Jarosław

Goździak Elżbieta M.

Góral Anna

Górczyńska Marta

Górny Grzegorz

Grodecki Bartosz

Gryczyński Michał

Grygiel-Dorszewska Aneta

Grzybowska Krystyna

Guzdek Józef, bp

Guzek Damian

H

Hadzińska-Wyrobek Aleksandra

Halík Tomáš

Hall Dorota

Hansen Karolina

Hartman Jan

Hieronim, abp Aten

Hollerich Jean-Claude, kard.

Holme Caroline

Homer

Hussein Mohammed Al-Sultan Abdulhameed

Hussein Mohammed Al-Sultan Ahlam

I

Isakowicz-Zaleski Tadeusz, ks.

Itçaina Xabier

J

Jackowska Natalia

Jakubowski Piotr

Jan Paweł II (właśc. Karol Wojtyła), św., papież

Jan III Sobieski

Jaskułowski Krzysztof

Jendroszczyk Piotr

Jędraszewski Marek, abp

Jończy Romuald

Juza Marta

K

Kaczmarek Kamil M.

Kaczyńska Maria

Kaczyński Jarosław

Kajfosz Jan

Kalka Fides

Kamińska Magdalena

Kantorski Przemysław

Karim

Karnowski Jacek

Karnowski Michał

Karski Michał

Kasper Walter, kard.

Katner Filip

Kaźmierczak Łukasz

Kempa Beata

Kęska Paweł

Ki-moon Ban

Klementowska Iza

Klimowicz Joanna

Kobienia Joachim, ks.

Kofta Mirosław

Kokot Michał

Kolankiewicz-Lundberg Marta

Kołakowski Leszek

Komorowski Bronisław

Kopacz Ewa

Korczyński Tomasz Michał

Korwin-Mikke Janusz

Kosowicz Agnieszka

Kossewska Elżbieta

Kot Dobrosław

Kotras Marcin

Kowalski Sergiusz

Kryński Michał

Krzyżak Tomasz

Krzyżanowski Michał

Kuchciński Marek

Kuczyński Ernest

Kujawa Izabela

Kukiz Paweł

Kuligowski Waldemar

Kurdi Alan

Kurdupski Michał

Kurski Jacek

L

Laclau Ernesto

Lamin z Maroka

Laskowska Małgorzata

Legut Agnieszka

Lehmann Karl, kard.

Le Pen Marine

Leszczyński Adam

Leśniczak Rafał

Leon XIII (właśc. Gioacchino Pecci), papież

Libera Piotr, bp

Lisicki Paweł

Loredo Julio

Ł

Łodziński Sławomir

Łukaszenko Alaksandr

Łupak Sebastian

M

Mohamed z Maroka

Main Izabella

Malinowska Anna

Malinowski Przemysław

Malka z Algierii

Manson Marilyn

Marcyński Krzysztof

Mardini Yusra

Marody Mirosława

Mavelli Luca

Mazowiecki Tadeusz

Mazurek Beata

Markiewicz Kamil

Mateusz, św.

Mbembe Achille

Mehdi z Iranu

Merkel Angela

Michel z Konga

Międlar Jacek

Mikulska-Jolles Agnieszka

Miodek Jan

Miśkiewicz Tomasz

Mizanur

Moïsi Dominique

Morawiecki Kornel

Morawiecki Mateusz

Mościcki Paweł

Mouffe Chantal

Mularczyk Arkadiusz

Muszyński Henryk, abp

N

Ndiaye z Mauretanii

Necel Wojciech

Nosowski Zbigniew

Nowicka Ewa

Nowicki Tomasz

Nurefsan z Turcji

Nussbaum Martha C.

Nycz Kazimierz, kard.

Nykiel Marzena

O

Obirek Stanisław

Ohia-Nowak Małgorzata

Okamura Tomio

Okólski Marek

Omar z Mali

Orbán Viktor

Orla-Bukowska Anna

Ostrowski Maciej, ks.

Owsiak Jerzy

P

Paczuska Marzena

Palikot Janusz

Pawelski Leszek

Pawlicki Maciej

Pawliszak Piotr

Pawłowicz Krystyna

Pawłowska Karolina

Peragine Giovanni, bp

Perego Giancarlo, ks

Perszon Jan, ks.

Pędziwiatr Konrad

Pękala Leszek

Piekarski Mariusz

Pieronek Tadeusz, bp

Pietrusińska Marta

Piotrowicz Stanisław

Piotrowski Andrzej

Piotrowski Grzegorz

Piqué Elisabetta

Pisarek Adam

Pius XII (właśc. Eugenio Pacelli), papież

Plura Adrian

Pochanke Justyna

Polak Wojciech, abp

Popiełuszko Jerzy, ks.

Pospieszalski Jan

Prudhomme Marie

Przeciszewski Marcin

Przybysz Monika

Przyczyna Wiesław, ks.

Puchejda Adam

Putin Władimir

Pytel Jan Kanty, ks.

R

Rahma z Maroka

Rancew-Sikora Dorota

Rania

Rasoul z Iraku

Raspail Jean

Ratzinger Joseph zob. Benedykt XVI

Rembierz Marek

Ryba Mieczysław

Rybińska Aleksandra

Rydzyk Tadeusz, CSsR

Ryfiński Armand

Rytel-Andrianik Paweł

S

Sabik Aleksandra

Sadecki Andrzej

Sahid

Sakowicz Eugeniusz

Sakson Andrzej

Samiec Jerzy, bp

Sandrine z Konga

Sasin Jacek

Scaramuzzi Iacopo

Scheffer Paul

Schmiedel Ulrich

Schudrich Michael

Serveta z Iranu

Sękowski Stefan

Shiva z Iraku

Shostak Jana

Sikora Kamil

Sire Henry (ps. Marcantonio Colonna)

Sissoko z Mali

Skibicka Emilia

Skworc Wiktor, abp

Sławek Tadeusz

Słojewska Anna

Smith Cham Graeme

Sohel

Sontag Susan

Soral Wiktor

Soros George

Soufien z Maroka

Sowiński Sławomir

Stachowiak Paweł

Stomma Ludwik

Stratenwerth Anna

Strzałkowski Piotr

Subocz Marian, ks.

Sufian z Iranu

Sulayman z Senegalu

Sulík Richard

Suter Brigitte

Szczepaniak Karolina

Szczepanik Marta

Szostkiewicz Adam

Szumowski Łukasz

Szwemin Michał Tadeusz, ARTI

Szydło Beata

Ś

Śliwiński Sebastian, ks.

Świderska Aleksandra

T

Tadeusiewicz Ryszard

Tarnowska Monika

Tekieli Robert

Terlikowski Tomasz

Thioune z Mauretanii

Thoreau Henry David

Titaniec Marta

Tomczyk Cezary

Tornielli Andrea

Trochimczuk Monika

Trojanek Magdalena

Trojanowska-Strzęboszewska Monika

Trosiak Cezary

Trump Donald

Turkson Peter, kard.

Tusk Donald

Tykfer Mirosław, ks.

U

Urban Jerzy

Urbanek Bogdan

Urzędowska Marta

V

Vattimo Gianni

W

Waleed

Wals Federico

Warzecha Łukasz

Wasilewski Krzysztof

Waszczykowski Witold

Weil Simone

White Aidan

Wieliński Bartosz T.

Wielowieyska Dominika

Wigura Karolina

Wihtol Wenden Catherine de

Wilczyński Przemysław

Wildstein Bronisław

Wilgocki Michał

Wilson Erin K.

Winiewski Mikołaj

Wiśniewska Katarzyna

Witkowski Maciej

Wodak Ruth

Wodziński Cezary

Wojcicki Kazimierz W.

Wojtyła Karol zob. Jan Paweł II

Wolniewicz Bogusław

Wolnik Magdalena

Wolton Dominik

Wójcik Łukasz

Wójcik Wiesław

Wrona Sylwia

Wysocki Józef, bp

Wyszyński Stefan, kard.

Y

Yaseen z Iraku

Z

Zadarko Krzysztof, bp

Zakaria z Algierii

Zamojski Jan E.

Zaremba Piotr

Zatońska Beata

Ząbek Maciej

Zdort Dominik

Zeman Miloš

Ziemkiewicz Rafał

Zięba Maciej, OP

Ziobro Zbigniew

Ziółkowski Jarosław

Zrinščak Siniša

Ż

Żalek Jacek

Żyłka PiotrBIOGRAM AUTORA

RAFAŁ CEKIERA – dr nauk społecznych, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Autor m.in. książek: _O pułapkach emigracyjnej lekkości. Doświadczenie tymczasowości w narracjach młodych polskich emigrantów poakcesyjnych_ (2014), _Zgryzoty i nadzieje. Socjologiczna analiza wpisów do ksiąg wotywnych w kaplicy św. Wendelina w Rudzicy_ (2016) oraz licznych artykułów w czasopismach naukowych i prasie popularnej (m.in. w „Znaku”, „W Drodze”, „Charakterach”). Zainteresowania naukowe: socjologia migracji, religii i kultury.SPIS RZECZY

Zamiast motta: trzy opowieści

Zamiast motta: dwie fotografie

Wprowadzenie

Realne dziedzictwo fantomowego kryzysu

O czym jest ta książka?

Kryzys się nie skończył

ROZDZIAŁ I
Nauczanie Kościoła katolickiego dotyczące uchodźców i migrantów

_Timeo Iesum transeuntem_

Wyzwanie dla sumienia świata

Godność migranta i szacunek dla jego kulturowej tożsamości

Prawo do migracji

Prawo państwa do własnej polityki migracyjnej

Kooperacja i solidarność międzynarodowa

Promowanie kultury spotkania

Integracja jako zadanie wzajemne

Rola mediów i rzetelnej komunikacji

Orędzia na Światowy Dzień Migranta i Uchodźcy – próba syntezy

Dwadzieścia (nie)prostych punktów. I dziesięć czasowników

Gesty Franciszka – czyli komunikacja i świadectwo

Jan Paweł II – promotor otwartości na uchodźców i migrantów

Podsumowanie: solidarna perspektywa i odrzucenie nacjonalizmów

ROZDZIAŁ II
Kościół katolicki w Polsce a debata wokół kryzysu migracyjnego

Retoryka egzaminu z chrześcijaństwa

Budowanie kontrnarracji

Powściągliwość czy podporządkowanie?

Spór o korytarze humanitarne – czyli o paraliżowaniu dyslokacji dyskursu

Przełamywanie dyskursu. Przypadek kard. Kazimierza Nycza i Kornela Morawieckiego

Uchodźcy i migranci w dyskursie medialnym

Kryzys migracyjny w mediach katolickich – studium przypadku

Nauczanie papieża Franciszka o uchodźcach i migrantach w polskich mediach

Podsumowanie: hegemonia polityki

ROZDZIAŁ III
Relokacje empatii

Przykłady politycznej instrumentalizacji kryzysu migracyjnego

Retoryka pojęć odwróconych

W sąsiedzkim kręgu

Procedury medialnej stygmatyzacji

Mamy na to memy

Notatki na marginesach

Podsumowanie: socjalizacja do pogardy?

Podsumowanie

Bibliografia

Indeks