Uczciwa oszustka - ebook

1

Był zwykły ciemny zimowy ranek i wciąż padał śnieg. W wiosce w ani jednym oknie nie paliło się światło. Katri osłoniła lampę, żeby nie obudzić brata. W pokoju było bardzo chłodno. Zagotowała kawę i postawiła termos przy jego łóżku. Pod drzwiami leżał duży pies i patrzył na nią, z nosem między łapami; czekał, aż razem wyjdą.

Na wybrzeżu śnieg padał od miesiąca. Jak daleko sięgano pamięcią, nigdy nie było tyle śniegu; sypał nieprzerwanie, piętrzył się przy drzwiach i oknach, obciążał dachy, nie ustawał ani na godzinę. Ledwie oczyszczone drogi dla pieszych błyskawicznie się zaśnieżały. Mróz sparaliżował pracę w szkutniach. Ludzie budzili się późno, bo nie było już poranków. W wiosce zalegała cisza i dziewiczy śnieg, dopóki rodzice nie wypuścili dzieci, które, pozostawione samopas, kopały tunele i groty. I wrzeszczały. Zabroniono im rzucania śnieżkami w okno Katri Kling, ale nic sobie z tego nie robiły.

Katri mieszkała na poddaszu nad sklepem z bratem Matsem i dużym psem, który nie miał imienia. Dzień w dzień wyprowadzała go przed świtem, maszerowała gościńcem w stronę cypla z latarnią morską. Ludzie zaczynali się budzić, mówili, że jak padało, tak pada, a ona znowu idzie z psem i ma na sobie kołnierz z wilczego futra. To nienaturalne, żeby nie nadać imienia swojemu psu, wszystkie psy powinny mieć imiona.

I mówili o Katri Kling, że obchodzą ją tylko liczby i brat. I zastanawiali się, skąd u niej żółte oczy. Oczy Matsa były niebieskie jak oczy jego matki, nikt nie potrafił sobie przypomnieć, jak wyglądał ojciec, nie pochodził z tych stron, dawno temu wyruszył na północ po zapas drewna i nigdy nie wrócił. Przywykli do tego, że wszyscy mają oczy mniej lub bardziej niebieskie, a u Katri były niemal tak żółte jak ślepia jej psa. Patrząc, zwężała je w wąskie szparki, więc rzadko udawało im się dostrzec ich nienaturalny kolor: żółty o lekkim odcieniu szarości. Wiecznie nieufna, w chwilach nagle rozbudzonej podejrzliwości obrzucała bliźnich spojrzeniem szeroko otwartych oczu, które niekiedy, w odpowiednim oświetleniu, były naprawdę żółte, co mogło ich przyprawić o silne uczucie niepewności. Odnosili wrażenie, że Katri Kling skupia się i polega wyłącznie na sobie i bracie, którego wychowywała i chroniła, odkąd skończył sześć lat. To trzymało wszystkich na dystans. I to, że nikt nigdy nie widział, żeby bezimienny pies kiedykolwiek merdał ogonem. I to, że ani ona, ani jej pies nie odwzajemniali niczyjej życzliwości.

Po śmierci matki Katri przejęła jej obowiązki ekspedientki w sklepie, poza tym prowadziła rachunki. Była bardzo bystra. W październiku złożyła wymówienie. Podobno sklepikarz najchętniej pozbyłby się Katri z poddasza, ale nie miał odwagi jej tego powiedzieć. Mats się nie liczył. Wysoki krzepki piętnastolatek, dziesięć lat młodszy od siostry, uchodził za prostaczka. Podejmował się dorywczych prac w wiosce, ale najwięcej czasu, jeśli tylko pozwalała na to pogoda, spędzał w szkutni braci Liljebergów. Liljebergowie zlecali mu rozmaite, niezbyt ważne zajęcia.

W Västerby od dawna zaprzestano połowów, bo się nie opłacało. Były tam trzy szkutnie; do jednej slipowano łodzie na zimę i wykonywano w niej przeglądy. Najlepszymi szkutnikami byli czterej nieżonaci bracia Liljebergowie. Najstarszy, Edvard, robił projekty. Poza tym jeździł furgonetką pocztową do miasteczka, skąd przy okazji odbierał towary do sklepu. Właścicielem samochodu, jedynego w wiosce, był sklepikarz.

Szkutnicy z Västerby, dumni z natury, sygnowali swoje łodzie literą W, jakby ich wioska była najstarszą zachodnią społecznością w kraju^(). Kobiety szydełkowały kapy na łóżka według tradycyjnych, wypróbowanych wzorów i też opatrywały je literą W. W czerwcu zjeżdżali letnicy, kupowali łodzie i kapy i dopóki było ciepło, spędzali w Västerby beztroskie wakacje. Pod koniec sierpnia znów zapadała cisza i wszystko wracało do normy. Potem nadchodziła zima.

Teraz był granatowy poranek, śnieg się roziskrzył, w kuchniach zapłonęło światło i na dwór wybiegły dzieci. O szybę uderzyły pierwsze śnieżki, ale Mats wciąż spokojnie spał.

Ja, Katri Kling, często rozmyślam nocami. Jak na taką późną porę, moje myśli są niezwykle rzeczowe. Przeważnie myślę o pieniądzach, wielkich pieniądzach, żeby szybko, sprytnie i uczciwie zdobyć tyle pieniędzy, żebym już nie musiała o nich więcej myśleć. Potem je zwrócę. Przede wszystkim Mats dostanie swoją łódź, dużą łódź żeglugową z kajutą i silnikiem stacjonarnym, najlepszą, jaką kiedykolwiek zbudowano w tej żałosnej wioszczynie. Co noc słyszę śnieg sypiący w okno, miękki szept śniegu, który wiatr przygania znad morza; to dobrze, chciałabym, żeby schowała się pod nim cała wioska, żeby zniknęła, żeby nareszcie było czysto... Nie ma nic równie spokojnego i bezkresnego jak długie zimowe ciemności, które trwają i trwają, jakby się mieszkało w tunelu, gdzie czasami mrok gęstnieje i zapada noc, a czasami panuje szarówka. Jest się odgrodzonym od wszystkiego, osłoniętym i bardziej samotnym niż zwykle. Czeka się w ukryciu jak drzewo. Tutaj się mówi, że pieniądze śmierdzą, ale to nieprawda. Są czyste jak liczby. To ludzie śmierdzą. Każdy ma swój sekretny odorek, który się potęguje w chwilach gniewu, wstydu albo strachu. Pies to momentalnie wyczuwa, od razu wie. Gdybym była psem, wiedziałabym za dużo. Tylko Mats nie ma zapachu, Mats jest czysty jak śnieg. Mój pies jest duży, ładny i posłuszny. Nie lubi mnie. Darzymy się szacunkiem. Szanuję tajniki psiej natury, tajemniczość dużych psów, które zachowały coś ze swojej dzikości, ale im nie ufam. Jak ktokolwiek śmie ufać dużym czujnym spostrzegawczym psom i przypisywać im, jak to się mówi, niemal ludzkie cechy, mając na myśli te szlachetne i ujmujące?! Pies jest niemy i posłuszny, ale obserwuje nas, zna, wyczuwa naszą marność, powinniśmy być zdumieni, wzruszeni i oszołomieni, że nasze psy wciąż nam towarzyszą i nas słuchają. To wręcz niewiarygodne. Może nami gardzą. Może nam wybaczają. Albo dogadza im, że za nic nie są odpowiedzialne. Nigdy się tego nie dowiemy. Może widzą w nas jakichś niewydarzonych, przerośniętych i niekształtnych powinowatych, takie wielkie niemrawe chrząszcze. Bo na pewno nie bogów. Psy przejrzały nas na wylot i posiadły druzgocącą świadomość, którą trzyma w ryzach ich tysiącletnie posłuszeństwo. Dlaczego nikt się nie boi swojego psa? Jak długo dzikie zwierzę będzie wypierać swoją dzikość? Ludzie idealizują zwierzęta, a jednocześnie z pobłażliwą wyrozumiałością traktują ich naturalne zachowania: iskanie się, zagrzebywanie zgniłych kości, tarzanie się w śmieciach, szczekanie przez całą noc na drzewo... Co sami robią? Czy zakopują coś w ustronnym miejscu, żeby zgniło, odkopują i znowu zakopują, hałasują pod drzewami i w czymś się tarzają...? Nie. Ja i mój pies gardzimy nimi. Chowamy się we własnym tajemnym życiu, ukrywamy w naszej najgłębszej dzikości...

Pies wstał, czekał przy drzwiach. Zeszli po schodach, przeszli przez sklep, w sieni Katri włożyła botki. Cały czas nocne myśli nie dawały jej spokoju; znikąd pomocy. Kiedy przystanęła na mrozie i wdychała czyste zimowe powietrze, wyglądała jak wysoki czarny posąg z nieprzystępnym psem u boku. Nigdy nie miał smyczy. Dzieci zamilkły i brodząc w śniegu, odeszły, ale za pierwszym węgłem znów się rozkrzyczały i zaczęły się bić. Katri minęła je i ruszyła w stronę latarni morskiej na cyplu. Choć Liljeberg woził tam butle gazowe, ślady opon były ledwo widoczne. Znad morza nadciągnął północno-zachodni wiatr. Jedna z bocznych dróg prowadziła pod górę do domu starszej pani Aemelin. Katri zatrzymała się, pies momentalnie znieruchomiał. Od nawietrznej oboje byli biali od śniegu, który powoli topniał na ich futrach. Katri patrzyła na dom. Nie po raz pierwszy. Przyglądała mu się od dawna, każdego ranka w drodze na cypel. Anna Aemelin mieszkała tam sama ze sobą i swoimi pieniędzmi. Przez całą długą zimę prawie nigdy nie wychodziła, wszystko, czego potrzebowała, przywożono jej ze sklepu, a raz w tygodniu sprzątała u niej pani Sundblom. Za to wczesną wiosną można było dostrzec jej jasny płaszcz na skraju lasu, gdzie niespiesznie przechadzała się między drzewami. Rodzice Anny Aemelin żyli długo, w ich lesie nikt nigdy niczego nie ściął. Umarli bogaci jak krezusy. Las pozostał nietknięty. Z czasem rozrósł się w nieprzebyty gąszcz i stał niczym mur tuż za domem, nazywanym w wiosce króliczym. Szara drewniana willa z białymi rzeźbionymi ramami okiennymi na szaro-białym tle zaśnieżonych drzew rzeczywiście przypominała dużego przycupniętego królika: czworokątne zęby białych zasłon werandy, brwi ze śniegu nad głupawymi łukowymi oknami i czujne uszy kominów. Wszystkie okna ciemne. Zbocze nie było odśnieżone.

Tam mieszka. Mats i ja też tam zamieszkamy. Ale muszę poczekać. Muszę się dobrze zastanowić, zanim przyznam Annie Aemelin ważne miejsce w moim życiu.

------------------------------------------------------------------------

^() Västerby – Wieś Zachodnia, Wästerby – historyczna pisownia m.in. nazw miejscowości (przyp. tłum.).2

Annę Aemelin chyba można było nazwać miłą, ponieważ nigdy nie okazywała złości i miała rzadką umiejętność zapominania o rzeczach przykrych; otrząsała się z nich i wracała do swoich utartych manier. Na dobrą sprawę jej kapryśna życzliwość przerażała, ale nikt nie miał szans tego zauważyć. Traktowani ze zdawkową uprzejmością, okazjonalni goście czuli się w króliczej willi jak w obiekcie zabytkowym. Anna nie przybierała postawy obronnej, nie można byłoby jej zarzucić, że jest bez twarzy; po prostu żyła naprawdę tylko wtedy, kiedy oddawała się swoim szczególnym talentom odtwórczym. Oczywiście, zawsze w samotności. Anna Aemelin posiadła niewątpliwie wybitną zdolność koncentrowania się wyłącznie na jednym: na runie leśnym. Potrafiła je odmalować z niebywałą wręcz precyzją, nie pominęła żadnej, choćby najmniejszej igiełki. Jej akwarelki, naturalistyczne w każdym calu, były równie piękne jak kępy sprężystego mchu i wiotkie roślinki, po których się chodzi w gęstym lesie, ale rzadko zauważa. Anna Aemelin otworzyła ludziom oczy: zobaczyli ideę lasu, ożywały wspomnienia, przez chwilę ogarniała ich ciepła tęsknota. Szkoda, że Anna zakłócała tę harmonię, domalowując króliki – tatę królika, mamę królicę i dziecko króliczątko – których kwieciste ubarwienie w dużym stopniu odzierało las z jego tajemnicy. Kiedyś zwierzątka doczekały się negatywnej recenzji. Anna poczuła się dotknięta i opadły ją wątpliwości, ale cóż mogła zrobić, taka była wola dzieci i wydawnictwa. Mniej więcej co dwa lata wychodziła nowa książeczka. Za tekst odpowiadał wydawca. Czasami Anna miała ochotę skupić się wyłącznie na runie, krzewinkach i korzeniach drzew w mniejszej skali, wniknąć w serce mchu, żeby brązowo-zielony mikrokosmos stał się wielką dżunglą zaludnioną przez insekty. Króliki mogłaby zastąpić mrówczą rodziną, ale nie teraz, teraz było za późno. Anna wymazała to z pamięci. Zimą, kiedy leżał śnieg, nie malowała, tylko odpowiadała na listy dzieci, które pytały, dlaczego króliki są w kwiatki.

Ale tego dnia, kiedy zaczyna się opowieść o Annie i Katri, Anna nie pisze listów; siedzi w salonie i czyta bardzo zabawną książkę Przygody Jimmy’ego w Afryce. W poprzednim tomie Jimmy był na Alasce.

Przestronne niskie pokoje są piękne w śnieżnej poświacie. W parkiecie froterowanym raz w tygodniu przez panią Sundblom przeglądają się białe i niebieskie piece kaflowe i jasne meble stojące pod ścianami. Tata Anny Aemelin, potężny mężczyzna, zawsze chciał mieć wokół siebie dużo miejsca i lubił niebieski kolor, który z upływem lat był coraz bledszy. Króliczy dom tchnął niezmąconą duchowością, nosił piętno czegoś ostatecznego.

W południe Anna odłożyła książkę i postanowiła zadzwonić do sklepu, czego nie znosiła. Numer był zajęty. Czekając, aż będzie wolny, usiadła przy oknie wychodzącym na letnią werandę, gdzie leżała duża zaspa, którą północno-zachodni wiatr ułożył w śmiały zawijas, figlarny i surowy zarazem. Wirujące nad spiczastym zwieńczeniem płatki śniegu przypominały delikatny, przezroczysty wachlarz. Każdej zimy zawijas był identyczny i zaspa nieodmiennie piękna, ale za duża i zanadto zwyczajna, żeby Anna mogła zwrócić na nią uwagę. Zadzwoniła ponownie, tym razem się udało. Czy Liljeberg wrócił? Zapomniała o maśle i grochówce, tej w małej puszce. Sklepikarz jej nie usłyszał, powiedział, że droga ciągle nieodśnieżona, pocztowóz by się nie przebił, dlatego Liljeberg pojechał po pocztę na nartach i przy okazji przywiezie świeżą, krwistą wątrobę...

– Nie słyszę! – zawołała Anna Aemelin. – Krwistą chorobę? Czy coś się stało?

– Wątrobę – powtórzył sklepikarz. – Liljeberg przywiezie świeżą wątrobę, którą odłożę specjalnie dla pani, panno Aemelin, wspaniałą wątrobę...

Jego głos zanikł gdzieś w śnieżnej zamieci, pewnie znowu coś się popsuło na linii.

Anna z uczuciem ulgi wróciła do lektury, odcinając się od świata zewnętrznego. Właściwie grochówka mało ją obchodziła. Poczta też.

Edvard Liljeberg przyjechał z miasteczka, odpiął narty i cisnął plecak na schodki przed sklepem. Łamało go w krzyżu i nie miał nastroju do rozmowy. Wrzucił mokre od śniegu pakunki do kartonu i wniósł je do środka.

Sklepikarz stał za ladą, wciąż naburmuszony, że został bez ekspedientki.

– Długo ci zeszło.

Liljeberg bez słowa wycofał się do sieni i zabrał do sortowania poczty na stole.

Katri Kling zobaczyła przez okno, że wrócił, natychmiast zeszła na dół i zajrzała mu przez ramię, jak zwykle z papierosem w ustach.

– To listy do Aemelin – powiedziała, mrużąc oczy w chmurze dymu. Łatwo było je rozpoznać; najczęściej imię i nazwisko pisały bardzo małe dzieci, które przyozdabiały kopertę kwiatkami.

– Chcesz je od razu doręczyć?

– Nie ma pośpiechu – odparł Liljeberg. – Bycie listonoszem w naszej wiosce nie zawsze należy do przyjemności.

Mogłaby powiedzieć, że są trudne warunki narciarskie albo że w ogóle nie widać drogi, albo kiedy ją wreszcie odśnieżą, cokolwiek, żeby okazać zainteresowanie lub przynajmniej udawać, że się je okazuje, ale nie ona, nie Katri Kling. Patrząc przez dym spod przymrużonych powiek, pochyliła się nad stołem; czarne włosy przesłoniły twarz. Żeby ochronić się przed zimnem, narzuciła na siebie koc, który przytrzymywała zaciśniętymi dłońmi.

Wygląda jak czarownica, pomyślał Edvard Liljeberg.

– Mogę je zanieść do Aemelin.

– Raczej nie, pocztę roznosi listonosz. To coś w rodzaju zawodu zaufania publicznego.

Katri uniosła głowę i popatrzyła na niego szeroko otwartymi oczami; w ostrym świetle sieni były naprawdę żółte.

– Zaufanie. Masz do mnie zaufanie? – Odczekała chwilę. – Mogę je zanieść do Aemelin – powtórzyła. – To dla mnie ważne.

– Chcesz mi pomóc?

– Wiesz, że nie. Robię to wyłącznie dla siebie. Masz do mnie zaufanie czy nie masz?

Potem Liljeberg pomyślał, że mogła podać inny, prosty powód, mogła powiedzieć, że i tak zamierza wyjść z psem.

Tak czy inaczej, trzeba przyznać, że Katri Kling była uczciwa.

Anna znów zadzwoniła.

– Teraz lepiej słychać – obwieścił sklepikarz. – Mała puszka grochówki i masło. Liljeberg odebrał pocztę i przywiózł wątrobę, jest świeżutka, że tak powiem, prosto z brzucha! Odłożyłem ją specjalnie dla pani. Ale tym razem dostawcą nie będzie Liljeberg, tylko Kling, której akurat jest po drodze.

– Kto?

– Katri Kling, moja była ekspedientka. Od razu może przynieść wątrobę.

– Wątrobę...? – słabym głosem zaoponowała Anna. – Wygląda odrażająco i trudno ją przyrządzić... Ale skoro był pan tak miły i odłożył ją specjalnie dla mnie... Czy ta... Kling... czy ona wie, że ma wejść od kuchni?

Na linii znowu rozległy się piski. Jak zawsze o tej porze roku. Anna słuchała przez chwilę, po czym poszła do kuchni i nastawiła wodę na kawę.

Mats wrócił ze szkutni, kiedy zaczęło się ściemniać. Zimą w Västerby mężczyźni budowali łodzie tylko podczas odwilży, żeby zaoszczędzić na opale, i kończyli pracę przed zmrokiem ze względu na zużycie prądu. Mats zawsze wychodził ostatni.

– O, jednak udało im się ciebie pozbyć – powiedział sklepikarz. – Gdyby ci pozwolili, pewnie siedziałbyś tam po ciemku i szlifował.

– Teraz robimy poszycie – wyjaśnił Mats. – Czy mogę dostać coca-colę na kreskę?

– Jasne, chwila moment! Szkoda, że twoja kochana siostra nie chce cię już obsługiwać, wielka szkoda, była taka zwinna. Aha, poszycie. No proszę. Z poszyciem też sobie radzisz. Kto by pomyślał.

Ciąg dalszy w wersji pełnej