Upadek Númenoru - ebook

Potem zaś wszyscy słuchali, a Elrond dźwięcznym głosem opowiadał o Sauronie i Pierścieniach Władzy i ich wykuciu dawno temu, w Drugiej Erze świata. Niektórzy znali część tej historii, lecz całej nie słyszał nikt i wiele oczu wpatrywało się w Elronda ze zgrozą i zachwytem, gdy opowiadał o elfich kowalach z Eregionu i ich przyjaźni z królestwem Morii, a także o żądzy wiedzy, dzięki której Sauron ich zniewolił. W owym czasie nie był jeszcze zły z wyglądu, toteż chętnie przyjęli jego pomoc. Poznali tajniki sztuki, a on — wszystkie sekrety, potem zaś ich zdradził, wykuwając potajemnie w Górze Ognia Jedyny Pierścień, by stać się ich panem. Ale Celebrimbor, pojąwszy jego zamiary, ukrył przed nim Trzy Pierścienie swojej roboty, a potem wybuchła wojna, krainę spustoszono, a bramy Morii zamknięto.

Następnie opowieść podążała śladem Pierścienia przez wszystkie kolejne lata; że jednak tę część historii przedstawiono gdzie indziej, tak jak sam Elrond zapisał ją w księgach wiedzy, pominiemy ją tutaj. Długa to bowiem opowieść, pełna czynów wspaniałych i straszliwych, a choć Elrond nakreślił ją zwięźle, nim skończył, słońce zawędrowało wysoko na niebie i ranek już przeminął.

Rozprawiał o Númenorze, jego chwale i upadku, i o powrocie do Śródziemia królów ludzi, którzy wyłonili się z głębin mórz, niesieni na skrzydłach sztormu.

Władca Pierścieni, t. I, Bractwo Pierścienia

Księga druga, rozdz. 2 „Narada u Elronda”O NINIEJSZEJ KSIĄŻCE

W Upadku Númenoru pragnę przedstawić w jednym tomie wybór pośmiertnie opublikowanych tekstów J.R.R. Tolkiena dotyczących Drugiej Ery Śródziemia. Książka ta nie powstałaby bez niezwykłych osiągnięć Christophera Tolkiena, który przedstawił czytelnikom Hobbita i Władcy Pierścieni bogate dziedzictwo mitów i historii, zarówno z Dawnych Dni, jak i z Drugiej Ery. Dokonał tego dzięki temu, że przez długie lata zarządzał i opiekował się wieloma rękopisami i szkicami swego ojca, gromadząc je, redagując, kompilując i opatrując bezcennymi komentarzami. To właśnie na kartach Silmarillionu, Niedokończonych opowieści, wielotomowej Historii Śródziemia i innych prac, zredagowanych i przygotowanych do publikacji przez Christophera Tolkiena, pierwszy raz opowiedziana została historia upadku Númenoru, wzrostu potęgi Saurona, wykucia Pierścieni Władzy i ostatniego przymierza elfów i ludzi, którzy razem stanęli do walki z mrocznym władcą Mordoru.

Moim zamierzeniem nie jest zastąpienie owych dzieł — każde z nich bowiem stanowi definitywną wersję tekstu J.R.R. Tolkiena z dodaniem bezcennych, wnikliwych komentarzy i analiz Christophera Tolkiena — lecz raczej pokazanie wyimków z powyższych książek z możliwie jak najmniejszą liczbą ingerencji redakcyjnych. W ten sposób ilustruję słowami samego autora bogate i burzliwe wydarzenia Drugiej Ery, których rekapitulację dał J.R.R. Tolkien w swojej „Rachubie lat” (chronologii krain Zachodu), zamieszczonej jako Dodatek B do Władcy Pierścieni i zreprodukowanej na początku niniejszego tomu. Dla czytelników pragnących bardziej dogłębnie poznać ową historię zamieszczamy na końcu książki przypisy, często wykorzystujące nieocenione doświadczenie redakcyjne Christophera Tolkiena i streszczające lub cytujące jego uwagi do opublikowanych oryginalnych tekstów źródłowych. Pomogą one zaspokoić ciekawość tych, którzy pragną dowiedzieć się czegoś więcej na temat Drugiej Ery Śródziemia.

Wybrane fragmenty i streszczenia zostały ułożone w porządku chronologicznym wyznaczonym przez „Rachubę lat” (chronologię krain Zachodu) i przedstawione w zatytułowanych na jej podstawie rozdziałach. Uzupełniono ją o dwa inne źródła: imiona i daty panowania królów Númenoru wymienione w Dodatku A: „Kronikach królów i władców” we Władcy Pierścieni oraz w tekście „Dynastia Elrosa. Królowie Númenoru” zamieszczonym w Niedokończonych opowieściach („Część druga. Druga Era”).

Wydarzenia Drugiej Ery, rozgrywające się odpowiednio w Númenorze i Śródziemiu, zostały przedstawione z wykorzystaniem materiałów z poniższych źródeł.

Dla historii Númenoru są to: tekst „Akallabêth” (w Silmarillionie); opowieść „Aldarion i Erendis” oraz tablica genealogiczna „Pierwsze pokolenia z dynastii Elrosa” (w Niedokończonych opowieściach); uwzględniam także materiały znalezione w „Historii Akallabêth” (w tomie Ludy Śródziemia), „Wczesnej historii legendy” i „Upadku Númenoru” (oba w tomie Utracona droga i inne pisma) oraz „Zatonięciu Anadûnê” (w tomie Sauron pokonany).

Zgodnie z życzeniami Christophera Tolkiena badania pism jego ojca wciąż trwają i niniejszy tekst dodatkowo czerpie z kolejnego pośmiertnego tomu Tolkienowskich pism: Natury Śródziemia (2021) pod redakcją Carla F. Hostettera. Wykorzystane tam źródła miały służyć przedstawieniu historii założenia Númenoru, jego geografii, przyrody, codziennego życia Númenorejczyków, dodatkowo czerpiąc z „Opisania wyspy Númenor” (w Niedokończonych opowieściach) i z zamieszczonych w Naturze Śródziemia tekstów: „O lądzie i zwierzętach Númenoru”, „Życie Númenorejczyków” i „O starzeniu się Númenorejczyków”. Fragmenty tu wykorzystane niekoniecznie pojawiają się w oryginalnym porządku przyjętym w Naturze Śródziemia, lecz są ułożone tak, żeby najlepiej pasowały do narracji chronologicznej.

Wydarzenia toczące się w Śródziemiu równolegle do tych rozgrywających się w Númenorze zostały wybrane i opisane na podstawie następujących tekstów: „O Pierścieniach Władzy i Trzeciej Erze” (w Silmarillionie), „Historia Galadrieli i Celeborna” (w Niedokończonych opowieściach) i „Galadriela i Celeborn” (w Naturze Śródziemia).

W niniejszej książce trzymamy się zasady ustanowionej przez Christophera Tolkiena, że opublikowane teksty traktujemy jako wersje ostateczne, a w przypadkach uwzględnienia materiału z wcześniejszych szkiców, gdzie spotykamy inne imiona, daty czy pisownię, owe warianty zostają poprawione, tak by pasowały do wersji ostatecznie przyjętej. W miejscach gdzie Christopher Tolkien uznał słowa bądź frazy zapisane odręcznie przez ojca za niepewne, towarzyszy im znak zapytania.

Ingerencje redakcyjne są drukowane drobniejszą czcionką i z wcięciem akapitowym; natomiast objaśniające poprawki edytora, wprowadzające fragmenty bądź zamieszczone w samym tekście, zostały ujęte w nawiasy prostokątne. Pierwsze słowa fragmentów w oryginale niezaczynających się wielką literą zostały przerobione, tak by ułatwić lekturę. Pominięcia słów w danym fragmencie zaznaczono trzema kropkami w nawiasie prostokątnym.

Książka ta zawiera także wyjątki z Listów J.R.R. Tolkiena (1981) pod redakcją Humphreya Carpentera przy współpracy Christophera Tolkiena, a także spore fragmenty Władcy Pierścieni odnoszące się do Drugiej Ery i przynoszące istotne, znaczące materiały. W niektórych z nich tekst został skrócony (ingerencje zaznaczono trzema kropkami w nawiasie prostokątnym) bądź dyskretnie przeredagowany; we wszystkich przypadkach przypisy końcowe kierują czytelnika do właściwych fragmentów trzech części owego dzieła, oznaczonych tu jako Fellowship, Towers i Return.

UWAGA DO POLSKIEGO WYDANIA

Upadek Númenoru jest w znacznej części — jak czytamy na stronie tytułowej — kompilacją fragmentów wielu tekstów J.R.R. Tolkiena. W Polsce ukazały się one w przekładach różnych tłumaczy albo nie zostały jeszcze przełożone, choć w przyszłości ukażą się w polskim tłumaczeniu w kolejnych tomach Historii Śródziemia. W celu nadania tekstowi Upadku Númenoru jednolitego charakteru stylistycznego, co przy umieszczeniu obok siebie efektów pracy translatorskiej rozmaitych tłumaczy byłoby niemożliwe, zdecydowaliśmy o powierzeniu całego przekładu jednej osobie. Ponieważ w związku z tym fragmenty utworów, które istnieją w spolszczonej wersji, zostały przetłumaczone na nowo, przypisy odsyłające do źródeł przytaczanych tekstów lokalizują je w oryginalnych wydaniach angielskich, a nie w polskich edycjach. Dlatego też tytuły dzieł, do których odsyła się w przypisach, podajemy w języku angielskim, choć te same utwory, jeśli wzmiankowane w tekście głównym, są tytułowane zgodnie z ich polskim przekładem.

Wykaz angielskich wydań dzieł J.R.R. Tolkiena, do których odsyłają skróty w niniejszej książce

-------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------ -------------
Letters The Letters of J.R.R. Tolkien, George Allen & Unwin, London 1981
Peoples The Peoples of Middle-earth, HarperCollinsPublishers, London 1996
Silmarillion The Silmarillion, George Allen & Unwin, London 1977
Lost Road The Lost Road and Other Writings, Unwin Hyman London 1987
Sauron Sauron Defeated, HarperCollinsPublishers, London 1992
UT Unfinished Tales of Númenor and Middle-earth, George Allen & Unwin, London 1980
LotR The Lord of the Rings, HarperCollinsPublishers, London 2004
Nature The Nature of Middle-earth, HarperCollinsPublishers, London 2021
Shaping The Shaping of Middle-earth, George Allen & Unwin, The Treason of Isengard, Unwin Hyman, London 1989 London 1986
-------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------ -------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książkiWSTĘP

SAGA O „MROCZNEJ ERZE”

Oto scena, która na zawsze zapisała się w historii współczesnej literatury: Pierścień Jedyny — należący do mrocznego władcy Saurona główny Pierścień Władzy, którego zniszczenie stanowiło cel epickiej wyprawy — wpada wprost w ogniste serce Orodruiny, Przeklętej Góry. Tak oto, powracając w ognistą czeluść, w której go wykuto, Pierścień zostaje w końcu unicestwiony.

Rzecz jasna, autorowi pozostają jeszcze do opisania inne tematy: uratowanie i uzdrowienie bohaterów, koronacja króla, a później ostateczne rozliczenia i pojednania, pożegnania, rozstania i wyjazdy. Ale zniszczenie Jedynego, a wraz z nim upadek Saurona i jego Czarnej Wieży, oraz koniec tysiącletniej wyniszczającej wojny z Wolnymi Ludami Śródziemia stanowi praktycznie punkt kulminacyjny Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena.

Dla samego autora jednak wszystko to było wyłącznie skomplikowanym dodatkiem do znacznie starszej opowieści — czy też raczej serii opowieści, nad którymi pracował przez wiele lat, a które obmyślał jeszcze dłużej. Jak napisał kilka lat przed publikacją Władcy Pierścieni: „Nie pamiętam czasów, kiedy nie rozwijałem”1.

Dzięki niestrudzonemu działaniu mechanizmów kultury popularnej Władca Pierścieni stał się powszechnie przyjętym symbolem sztuki mitotwórstwa, stawianym na równi z tworzonym przez stulecia bogactwem legend, ludowych opowieści i baśni. Ale dla Tolkiena przygody Bilba Bagginsa i monumentalna wyprawa jego ciotecznego bratanka Froda stanowiły jedynie cząstkę znacznie szerszej historii, sięgającej daleko w przeszłość.

J.R.R. Tolkien w liście do syna Christophera w listopadzie 1944 roku ujawnił, w jakim stopniu „wielki Romans”, nad którym pracował, był nieustannie rozrastającą się, zmieniającą i nabierającą kształtów kroniką. Po wysłaniu Christopherowi najnowszych ukończonych rozdziałów wraz z zarysem pozostałej opowieści zauważył: „Kiedy w końcu już to napiszę, najpewniej będzie wyglądać zupełnie inaczej niż ten plan, bo gdy siadam do roboty, tekst zdaje się pisać się sam, jakbym odkrywał prawdę, której niedoskonałe cząstki dostrzegałem wcześniej we wstępnych szkicach”2.

To podejście do pisania wynikało z faktu, że Tolkien był jednocześnie uznanym naukowcem i amatorem na polu literatury. Choć święcie wierzył w znaczenie badań i zawodowo zajmował się analizą i użyciem słów, nieustannie — ku swojemu wielkiemu zdumieniu i zachwytowi — musiał zmagać się i dostosowywać do kolejnych pomysłów nieposkromionej, wyzwalającej, twórczej wyobraźni. Efektem owych zmagań stał się Władca Pierścieni: mistrzowsko obmyślone i wykonane arcydzieło literatury fantasy, będące ambitną „kontynuacją” wcześniejszego i znacznie skromniejszego Hobbita.

Z początku czytelnicy Tolkiena zdawali sobie sprawę jedynie z istnienia samej książki, nie z jej misternie, wręcz obsesyjnie skonstruowanych fundamentów, wzniesionych ciężką pracą zdyscyplinowanego umysłu naukowca. Dopiero później, stopniowo, szersze grono odbiorców dowiedziało się o ukrytym pod epicką (a przecież zmysłową i konkretną) opowieścią o Wojnie o Pierścień skomplikowanym labiryncie lingwistyki, chronologii, genealogii i historii. Część owych fundamentów stanowiło wciąż rozwijane dzieło, znane jako Silmarillion, misterna mozaika wymyślonej prehistorii Władcy Pierścieni i genezy legendarium Śródziemia.

W 1951 roku Tolkien szukał wydawcy, który zechciałby nie tylko rozważyć publikację nowiutkiego Władcy Pierścieni, ale też zgodziłby się na jednoczesne wydanie Silmarillionu, projektu, nad którym w owym czasie pracował z przerwami już od trzydziestu siedmiu lat.

Aby przekonać wydawcę, Tolkien napisał coś, co sam nazywał „krótkim szkicem” (choć miał on ponad siedem i pół tysiąca słów); miało to być streszczenie zarówno Silmarillionu, jak i Władcy Pierścieni, szczegółowo ukazujące współzależność obu projektów.

Najpierw opisał stworzenie Śródziemia — mit kreacji o wielkiej mocy i wartości literackiej — a po nim błyskotliwe historie zamieszkujących je różnych ras, ich wspaniałych dokonań i wielkich tragedii, które spotykały kolejne pokolenia żyjące w epoce nazwanej przez niego Pierwszą Erą. Następnie, przechodząc do dalszych wydarzeń, Tolkien napisał: „Kolejny cykl traktuje (czy będzie traktował) o Drugiej Erze. Jednak na Ziemi to mroczne czasy i nie opisuję (ani nie potrzebuję opisywać) zbyt wielu epizodów z jej historii”3.

To osobliwe stwierdzenie, bo do tej pory Tolkien zdążył już napisać większą część owej historii — w licznych, dość długich i szczegółowych brudnopisach — w tym pochodzenie i wzrost potęgi Saurona, tytułowego bohatera Władcy Pierścieni, czy dzieje wykucia Pierścieni Władzy i Jedynego Pierścienia, który miał rządzić nimi wszystkimi.

Podobnie, w ramach tego samego okresu ponad trzech tysięcy czterystu lat, przedstawił relację o zasiedleniu wyspy Númenor, opisał jej geografię i przyrodę, mieszkańców, ich historię polityczną, społeczną i kulturalną, a wreszcie wydarzenia, które doprowadziły do ostatecznego zepsucia, upadku i katastrofalnego końca.

Ambitne plany Tolkiena, by przedstawić czytelnikom pełny obraz mitologii, legend i historii wymyślonego świata jako preludium do dramatycznych wydarzeń Władcy Pierścieni, spełzły na niczym, bo — co zrozumiałe — żaden wydawca nie chciał ryzykować tak kosztownej i niepewnej inwestycji. Nie mając zatem innego wyjścia, musiał się zgodzić, by opowieść o Frodzie Bagginsie i Kompanii Pierścienia broniła się sama.

Mimo to stworzenie i ostateczny upadek Númenoru oraz powstanie Pierścieni Władzy pozostały kluczowymi wydarzeniami w chronologii Śródziemia — i kiedy w lipcu i listopadzie 1954 roku nakładem wydawnictwa George Allen & Unwin ukazały się dwa pierwsze tomy Władcy Pierścieni: Bractwo Pierścienia i Dwie wieże, czytelnicy po raz pierwszy mogli zapoznać się z fascynującymi urywkami owych dawnych historii, tworzącymi bogaty gobelin, na tle którego rozgrywały się zmagania Wolnych Ludów Śródziemia z Sauronem i siłami Mordoru. Owe monumentalne wydarzenia, choć pozostające jedynie na uboczu głównej narracji, w znacznym stopniu przyczyniły się — i wciąż się przyczyniają — do nieustającej popularności tej książki.

Gdy w roku 1955 ukazał się Powrót króla, trzeci i ostatni tom Władcy Pierścieni, Tolkien uzupełnił go o ponad sto stron Dodatków, zawierających wiele szczegółowych informacji na temat Śródziemia: jego języków, genealogii królów i władców oraz chronologii wydarzeń z Drugiej i Trzeciej Ery. Przez lata owe dodatki, poprawione w 1966 roku przy okazji drugiego wydania Władcy Pierścieni, stanowiły jedyną cząstkową informację dostępną przeciętnemu czytelnikowi, pragnącemu dowiedzieć się czegoś więcej na temat tła opublikowanych przygód pana Bilba Bagginsa i późniejszej wyprawy jego bratanka Froda.

Jak napisał sam Tolkien w przedmowie do drugiego wydania Władcy Pierścieni: „Historia ta rosła w miarę opowiadania, aż w końcu stała się kroniką Wielkiej Wojny o Pierścień, zawierającą wiele urywków poprzedzających ją, znacznie dawniejszych wydarzeń”. Po śmierci autora 2 września 1973 roku mogło się zdawać, że nie dowiemy się już niczego więcej na temat owych „znacznie dawniejszych wydarzeń” z dziejów Śródziemia, ale w maju 1977 roku Humphrey Carpenter wydał książkę J.R.R. Tolkien. Biografia, w której nie tylko ujawnił rozległy, szerszy niż wcześniej sądzono, zakres materiałów stworzonych przez Tolkiena, ale też przedstawił nowe, fascynujące szczegóły konkretnych poematów i fragmentów prozy, takich jak „Podróż Earendela Gwiazdy Wieczornej” i „Upadek Gondolinu”, pełnych uroku odwołań, zapowiadających pojawienie się, we wrześniu tego samego roku, Silmarillionu, przygotowanego do wydania przez Christophera, który poświęcił temu projektowi cztery lata wytężonej pracy, starając się umożliwić czytelnikom delektowanie się wielką wizją jego ojca: historią Pierwszej Ery Śródziemia.

Choć Silmarillion skupia się głównie na mitologii i historii „Dawnych Dni” Śródziemia, zawiera także dwa kluczowe teksty związane z Drugą Erą: oczywisty sam przez się esej „Pierścienie Władzy i Trzecia Era” oraz „Akallabêth”. Ten drugi opisuje dzieje wyspiarskiego królestwa Númenor — podarowanego ludziom ze Śródziemia, którzy wiernie walczyli u boku elfów w Wojnie Gniewu pod koniec Pierwszej Ery — i relacjonuje, jak, w rezultacie zepsucia przez Saurona, doszło do jego zniszczenia. Oryginalny tytuł, jaki Tolkien nadał tej opowieści, brzmiał „Upadek Númenoru”, później zmieniony na „Zagłada Númenoru”. W Silmarillionie Christopher Tolkien użył tytułu „Akallabêth” — co w języku Númenorejczyków oznacza „Ta, która upadła” bądź „Upadła” — informując, że choć żadna wersja tekstu nie nosiła takiego tytułu, tak właśnie nazywał go jego ojciec4.

Świat poznał więcej detali númenorejskich — historycznych, geograficznych i genealogicznych — gdy w roku 1980 Christopher Tolkien wydał Niedokończone opowieści Śródziemia i Númenoru, kolejny wybór tekstów, w większości niepełnych, zaczerpniętych z materiałów jego ojca, opisujących najróżniejsze szczególnie dramatyczne momenty z Trzech Er Śródziemia.

Podobnie jak Silmarillion, Niedokończone opowieści to owoc dogłębnych badań Christophera nad dokumentami pozostawionymi przez ojca, a sukces tej książki, mimo jej fragmentarycznego charakteru, stał się zaczątkiem wyjątkowego przedsięwzięcia w dziedzinie badań literackich, które w ciągu trzynastu lat zaowocowało powstaniem serii dwunastu autorytatywnych tekstowo tomów Historii Śródziemia.

Należy też wspomnieć o dwóch dalszych istotnych tekstach J.R.R. Tolkiena, odnoszących się do Númenoru. Jego fascynacja tą wyspą, jej stworzeniem i ostatecznym losem, ma swoje początki częściowo w nawracającym koszmarze sennym, który nawiedzał go od wczesnego dzieciństwa aż do czasów dorosłości. W datowanym na rok 1964 liście opisał go tak: „Ta legenda, mit czy może mętne wspomnienie jakiejś pradawnej historii zawsze mnie dręczyło. We śnie miewałem straszliwe wizje nieuchronnej Fali, albo wypiętrzającej się ze spokojnego morza, albo też górującej nad zieloną krainą. Od czasu do czasu sen wciąż powraca, choć egzorcyzmowałem go, pisząc o nim”5.

Zachętą do próby dokonania takich egzorcyzmów stała się dla Tolkiena najpewniej rozmowa z 1936 roku z C.S. Lewisem, przyjacielem i kolegą z towarzystwa Inklingów. Tolkien wspominał później: „L powiedział mi pewnego dnia: »Tollers, w istniejących historiach jest zbyt mało rzeczy, które naprawdę się nam podobają. Obawiam się, że będziemy musieli spróbować napisać własne«. Ustaliliśmy, że on spróbuje zająć się »podróżą kosmiczną«, a ja »podróżą w czasie«”6.

Lewis faktycznie napisał Z milczącej planety7, pierwszą część trylogii, w której wykorzystał konwencję fantastyki naukowej w alegorycznej rozprawie moralno-teologicznej. Próba Tolkiena okazała się mniej udana. „Zacząłem — napisał — pracę nad niedokończoną książką o podróżach w czasie, która miała zakończyć się obecnością mojego bohatera podczas zatonięcia Atlantydy. Miała nosić tytuł Númenor, Kraj na Zachodzie”8. Historia wielu pokoleń rodziny, począwszy od ojca i syna, Edwina i Elwina, miała posuwać się przez czas śladem ich przodków, aż do kluczowych postaci z okresu upadku Númenoru. „Moje wysiłki — wspominał później — po paru obiecujących rozdziałach na nic się zdały: za długo trwało, nim doszedłem do tego, co naprawdę chciałem stworzyć: nowej wersji legendy o Atlantydzie”9.

Choć Tolkien pisał o, jak sam to nazwał, swoim „kompleksie Atlantydy” bądź „obsesji Atlantydy”, przyznając się do oczywistych skojarzeń z fikcyjną wyspą opisaną w dialogach Platona, bardziej bezpośrednio pociągał go dramat cywilizacji pokonanej przez atlantydzką tragedię; coś, co od wielu stuleci kultury popularnej zawładnęło wyobraźnią ludzi10.

W interpretacji Tolkiena katastrofalne zatonięcie Númenoru pod falami prowadzi do zmiany kształtu — albo „zakrzywienia” — świata, z płaskiego w kulisty, i do tego, że Krainy Zachodu zostały „usunięte na zawsze poza kręgi świata”. Ważnym elementem tego mitu było nieprzerwane istnienie Prostej Drogi, wiodącej na Pradawny Zachód, którą, choć obecnie pozostaje ukryta przed oczami wszystkich, wciąż może podróżować każdy, jeśli tylko ją znajdzie; idea ta pojawia się w proponowanym tytule książki, Utracona droga.

Dosłowny wzlot i upadek wyspy Tolkiena (bo pierwotnie została ona wydźwignięta z morza jako dar dla ludzi) ukształtowała nie tylko filozoficzna alegoria Platona, opisująca politykę państwa, ale też narracja judeochrześcijańska o słabości i omylności ludzi, zgodna z biblijną Księgą Rodzaju. Widać to wyraźnie w opisie Upadku Númenoru jako „Drugiego Upadku człowieka (czy też człowieka odnowionego, lecz wciąż śmiertelnego)”11.

Z prowadzonych przez Christophera Tolkiena żmudnych badań dokumentacji pozostawionej przez jego ojca jasno wynika, że opowieść o Númenorejczykach i ich losie powstawała w całkowitej harmonii z Silmarillionem i wciąż rozwijaną historią Śródziemia oraz naturalnych i nadnaturalnych praw, którym podlegało. Początkowy „pojedynek” z Lewisem, mający na celu stworzenie, jak to nazwał Tolkien, „misyjnego »thrillera« odkrywania Mitu”12, bardzo szybko nabrał znacznie większego znaczenia jako element jego legendarium — w istocie Númenor stał się podstawą konstruowanej przez Tolkiena struktury wydarzeń Drugiej Ery.

Choć nie miał jeszcze całego tekstu, Tolkien w 1937 roku pokazał swojemu wydawcy pierwszą wersję rozdziałów Utraconej drogi, lecz ten nie zareagował zachęcająco, twierdząc, że jest mało prawdopodobne, by książka nawet po ukończeniu odniosła sukces komercyjny.

W 1945 roku Tolkien powrócił do pomysłu odrębnego rozwinięcia idei atlantydzkiej podróży w czasie (wciąż powiązanej ze Śródziemiem). Zaczął wtedy pisać The Notion Club Papers , planowaną powieść o fantastycznym odkryciu, w odległym wówczas roku 2012, serii dokumentów związanych ze spotkaniami oksfordzkiego klubu literackiego i eksperymentów dwóch jego członków z podróżami w czasie. Klub Mniemań stanowi żartobliwe odwołanie do Inklingów, podobnego towarzystwa powiązanych z uniwersytetem oksfordzkim zdeklarowanych pisarzy-amatorów, którego najważniejszymi członkami byli Tolkien i Lewis. Nazwa Inklings została, rzecz jasna, sprytnie wybrana, by sugerować zarówno „idee” , jak i tych, którzy brudzą się atramentem , a użyte przez Tolkiena słowo notion było oczywistym synonimem inkling; co więcej, Tolkien poważnie rozważał pomysł, by część bohaterów należących do Klubu Mniemań stanowiła fikcyjne portrety jego samego i kolegów — Inklingów.

W owym czasie Tolkien wciąż musiał dokończyć Władcę Pierścieni, zarzucił więc pracę zarówno nad The Notion Club Papers, jak i nad Utraconą drogą, choć zdążył już naszkicować znaczną część książki i poświęcił sporo czasu na stworzenie númenorejskiego języka Adûnayân — czy też, w wersji zanglicyzowanej, adûnajskiego („języka Zachodu”). Po powrocie do Władcy Pierścieni i po jego ukończeniu Tolkien nie podjął już pracy nad The Notion Club Papers, bez wątpienia ze względu na to, że coraz bardziej skupiał się na Dawnych Dniach Śródziemia.

Choć zawartość zaplanowanych i częściowo ukończonych tekstów Utraconej drogi i The Notion Club Papers jest tematycznie w sposób istotny powiązana z pismami númenorejskimi, zamieszczonymi w „Akallabêth” w Silmarillionie i innych pośmiertnie wydanych opowieściach z Drugiej Ery, obie te pozycje są radykalnie odmiennie zarówno stylistycznie, jak i w swoim wydźwięku, zwłaszcza że koncepcja podróży w czasie obejmuje częściowo scenerię „świata rzeczywistego” (oraz „świata przyszłości”).

Czytelników pragnących zgłębić dokładniej owe dyskretne eksperymenty dotyczące rozwoju idei Númenoru zachęcam do lektury dwóch tomów Historii Śródziemia Christophera Tolkiena: Utraconej drogi i innych pism (1987) oraz Saurona pokonanego (1992), choć spory i szczególnie znaczący fragment Utraconej drogi, zaliczony przez Christophera Tolkiena do „Rozdziałów númenorejskich”, został jako ilustracja tej problematyki przedrukowany w niniejszej książce w postaci Dodatku.

Christopher Tolkien zmarł w 2020 roku w wieku przeszło dziewięćdziesięciu pięciu lat, po życiu poświęconym zgłębianiu annałów Śródziemia i niemal pięćdziesięciu latach spędzonych na drobiazgowym opracowywaniu dzieł ojca. Pozostawione przez niego niezrównane literackie dziedzictwo ogromnie wzbogaciło zrozumienie i uznanie czytelników dla książki, która w 1997 roku została w głosowaniu uznana za najulubieńsze dzieło literackie dwudziestego stulecia i która obecnie — dzięki działaniom różnych mediów — cieszy się ogromną międzynarodową estymą.

Bez pasji, oddania i wiedzy Christophera historia Drugiej Ery Śródziemia nigdy nie zostałaby opowiedziana.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------

1 The Letters of J.R.R. Tolkien , nr 131, s. 143.

2 Ibid., nr 91, s. 104.

3 Ibid., nr 131, s. 150. Tolkien napisał ten list do Miltona Waldmana, redaktora w wydawnictwie William Collins, Sons & Co Ltd, pragnąc go zainteresować Silmarillionem i Władcą Pierścieni, ponieważ jego dotychczasowy wydawca, George Allen and Unwin (mimo znaczącego sukcesu Hobbita), obawiał się zakontraktowania dwóch dużych książek w czasie, kiedy branża wydawnicza miała problemy z powojennymi brakami papieru. Opis owego trudnego okresu w historii narodzin arcydzieła literatury można znaleźć w: Humphrey Carpenter, J.R.R. Tolkien: a biography (1977), s. 207–218, oraz Rayner Unwin, George Allen & Unwin: A Remembrancer (2021), s. 71–104.

4 The Peoples of Middle-earth , s. 142.

5 Letters, nr 257, s. 347.

6 Ibid., nr 294, s. 378.

7 Powieść Z milczącej planety ukazała się w roku 1938, jako pierwszy tom „Trylogii kosmicznej” C.S. Lewisa. Kolejne tomy to Perelandra (1943) i Ta ohydna siła (1945).

8 Letters, nr 257, s. 347.

9 Ibid., nr 294, s. 378.

10 W styczniu 1961 r. Tolkien napisał: „Númenor, skrócona forma od Númenórë, to mój własny wymysł, połączenie numē-n, „schodzenie, obniżanie się” (√ndū, nu), zachód słońca, Zachód, i nōrë „kraina, kraj” = Westernesse. Legendy o Númenórë stanowią jedynie tło do Władcy Pierścieni, choć (oczywiście) powstały jako pierwsze i zostały jedynie streszczone w Dodatku A. Wykorzystałem w nich do własnych celów legendę o Atlantydzie, nie posiłkowałem się jednak jakąś głębszą wiedzą — chodziło mi raczej o bardzo mnie interesującą tradycję o niosących kulturowe dary ludziach z Morza, która wywarła tak wielki wpływ na wyobraźnię mieszkańców krajów europejskich leżących na zachodnich wybrzeżach kontynentu” (Letters, nr 227, s. 303).

11 Ibid., nr 131, s. 154.

12 Ibid., nr 24, s. 29.