Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
1 stycznia 2020
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu - ebook
Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu jest opracowaniem prezentującym współczesną wiedzę na temat uzależnienia od alkoholu, pochodzącą z badań naukowych i obserwacji klinicznych. Wiedza naukowa jest bogato ilustrowana wypowiedziami pacjentów uczestniczących w różnych ośrodkach i programach terapeutycznych.
W książce Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu Czytelnik znajdzie:
• Omówienie zjawiska normatywnego i nienormatywnego używania alkoholu oraz opis skutków biologicznych i psychospołecznych używania tej substancji.
• Prezentację najważniejszych badań nad uwarunkowaniami alkoholizmu oraz omówienie wybranych koncepcji wyjaśniających etiopatogenezę i patomechanizmy utrzymywania się zaburzenia używania alkoholu.
• Analizę postępowania diagnostycznego oraz metod pomiaru stosowanych w badaniach przesiewowych i klinicznych – szczególną wartością tej części jest prezentacja treści na przykładzie diagnozy pacjenta.
• Opis zjawisk, które mają istotne znaczenie dla przebiegu i obrazu klinicznego szkodliwego używania alkoholu, bywają impulsem do rozpoczęcia leczenia (zjawisko „punktu zwrotnego” albo „osiągnięcia dna”).
• Prezentację różnych koncepcji głodu alkoholowego oraz najbardziej aktualne wyniki badań nad jego istotą i znaczeniem w przebiegu leczenia.
• Omówienie najważniejszych modeli terapii krótko- i średnioterminowych szeroko stosowanych w leczeniu ambulatoryjnym i stacjonarnym alkoholików.
• Suplement dotyczący badań nad zmianami stylu picia, zwłaszcza ilością i częstością wypijanego alkoholu przez Polaków w pierwszych miesiącach pandemii COVID-19.
Alkohol jest najbardziej rozpowszechnioną na świecie, legalną substancją psychoaktywną, która nie tylko przynosi ludziom poczucie przyjemności i odprężenia, lecz także jest źródłem cierpienia dla pijących i ich najbliższych.
Mimo upływu lat i ogromnej zmiany w rozumieniu zjawiska szkodliwego picia i uzależnienia od alkoholu, nadal w różnych środowiskach można się spotkać z wieloma przesądami i stereotypami na ten temat. Uzależnienie od alkoholu, zwłaszcza potwierdzone diagnozą kliniczną, jest często powodem naznaczenia i odrzucenia społecznego. Choć powszechne jest już uznawanie uzależnienia jako choroby, nadal można zaobserwować traktowanie alkoholizmu jako grzech, przejaw słabej woli lub charakteru i oczekiwanie, że alkoholik „weźmie się w garść”. W wielu środowiskach obecna jest opinia, że alkoholicy to osoby z „marginesu społecznego”, odznaczający się jakąś biologiczną, wrodzoną „wadą”. Tymczasem wiedza pochodząca z badań naukowych pokazuje, że alkoholicy to mężczyźni i kobiety, w różnym wieku i o różnym stopniu wykształcenia, pochodzący z różnych środowisk, często z tzw. „dobrych rodzin”, którzy wymagają specjalistycznych, dostosowanych do ich potrzeb i gotowości do zmiany oddziaływań terapeutycznych.
Czytelnik uzyskuje dostęp do ogromniej wiedzy empirycznej prezentowanej w monografii w sposób jasny i wszechstronny, a równocześnie ma okazję uczestniczyć w dyskusji nad tą wiedzą, prowadzoną przez Autorów. Lektura monografii Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu to znakomita okazja do zapoznania się z najnowszymi wynikami badań z wielu obszarów używania i nadużywania alkoholu.
Z recenzji prof. dr hab. Czesława Czabały
| Kategoria: | Psychologia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-01-21366-4 |
| Rozmiar pliku: | 2,4 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
WPROWADZENIE
Mimo upływu lat i ogromnej zmiany w rozumieniu zjawiska szkodliwego picia i uzależnienia od alkoholu, nadal w różnych środowiskach społecznych można się spotkać z wieloma przesądami i stereotypami. O ile używanie alkoholu jest powszechnie akceptowane, co więcej, pożądane w niektórych grupach i sytuacjach społecznych, o tyle szkodliwe używanie lub uzależnienie od alkoholu, zwłaszcza potwierdzone diagnozą kliniczną, jest często powodem naznaczenia i odrzucenia społecznego. Mimo uznania alkoholizmu za chorobę, podobną w istocie, przebiegu i konsekwencjach do wielu najcięższych schorzeń natury somatycznej czy psychicznej, nadal zaobserwować można w różnych środowiskach społeczno-kulturowych dwie dominujące postawy i nastawienia wobec ludzi z tym problemem. Jedni w dalszym ciągu uznają alkoholizm za grzech, przejaw słabej woli lub charakteru i oczekują od alkoholika „wzięcia się w garść” i okazania kimś, kto sam poradzi sobie z własną słabością, natomiast drudzy uznają ten stan za chorobę bądź nieadaptacyjny wzorzec zachowania czy nieprzystosowawczy sposób zmagania się ze stresem, podkreślając, że wymaga ona długotrwałego leczenia, które, mimo wielu nawrotów, przynosi w końcu, przynajmniej niektórym, dłuższe okresy abstynencji. Niektórzy wciąż uważają, mimo wyników badań, że alkoholicy to osoby z marginesu społecznego, pochodzący z rodzin patologicznych (cokolwiek by to miało znaczyć), odznaczający się jakąś biologiczną, wrodzoną „wadą”. Inni odwołują się do wiedzy zaczerpniętej z wielu badań naukowych, która pokazuje, że alkoholicy to mężczyźni i kobiety, w różnym wieku i o różnym stopniu wykształcenia, pochodzący z różnych środowisk, często z tzw. dobrych rodzin, którzy wymagają specjalistycznych, dostosowanych do ich potrzeb i gotowości do zmiany oddziaływań terapeutycznych. Ponadto w świadomości społecznej, a także czasem w środkach masowego przekazu istnieje wiele nie do końca sprawdzonych i udokumentowanych przekonań i opinii dotyczących funkcjonowania osób uzależnionych, sytuacji prowadzących do zmiany zachowania oraz czynników pomagających w utrzymywaniu abstynencji. Przekonania te (np. dotyczące konieczności osiągnięcia pełnego i głębokiego „dna”, aby się zmienić, lub tego, czym jest nawrót i jakie ma konsekwencje) uznają wszystkich uzależnionych za grupę osób o jednakowym obrazie klinicznym, czyli mówiąc inaczej – „takich samych”. Także to jest sprzeczne z wynikami badań i analiz, może też szkodzić skutecznemu leczeniu.
Książka pt. _Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu_ jest opracowaniem, w którym staraliśmy się pokazać, odwołując się do wyników badań naukowych nie tylko z obszaru psychologii, także innych dyscyplin naukowych oraz doświadczeń klinicznych i terapeutycznych płynących z naszej wieloletniej pracy z osobami uzależnionymi i członkami ich rodzin, jak bardzo zróżnicowane i złożone jest zjawisko nienormatywnego używania alkoholu. Tom składa się z 11 rozdziałów, w których przedstawiamy współczesną wiedzę pochodzącą z badań naukowych i obserwacji klinicznych, ze szczególnym uwzględnieniem dorobku polskich badaczy reprezentujących różne dyscypliny, takie jak medycyna, psychologia kliniczna i psychoterapia. Zamiast podsumowania zamieściliśmy Suplement, a w nim omówiliśmy badania nad zmianami stylu picia, zwłaszcza ilością i częstością wypijanego alkoholu przez Polaków w pierwszych miesiącach pandemii COVID-19. Wiedza naukowa jest bogato ilustrowana pojedynczymi wypowiedziami bądź historiami picia albo leczenia pacjentów uczestniczących w różnych ośrodkach i programach terapeutycznych. W blokach rozszerzających Czytelnik znajdzie szczegółowe omówienie wybranego problemu bądź wyników badań w obszarze prezentowanych w rozdziale zagadnień.
Struktura kolejnych rozdziałów książki i zawartych w nich treści jest, najogólniej rzecz ujmując, uporządkowana w taki sposób, żeby Czytelnik najpierw mógł się zaznajomić z istotą zjawiska i kryteriami rozróżniania picia umiarkowanego (normatywnego) od picia szkodliwego i uzależnionego, a następnie z różnymi modalnościami i procedurami leczenia w kontekście celu i dyspozycji pacjenta do zmiany. Początkowe rozdziały, pierwszy i drugi, są poświęcone omówieniu zjawiska normatywnego i nienormatywnego używania alkoholu w różnych podejściach, zwłaszcza w modelach społeczno-kulturowych i klasyfikacjach medycznych, w których wykorzystuje się nieco inne kryteria i wskaźniki ich różnicowania. Opisujemy, jak bardzo zmienia się podejście do nienormatywnego używania substancji psychoaktywnych w klasyfikacjach medycznych ICD-11 i DSM-5, pokazując przejście od myślenia kategorialnego do dymensjonalno-kategorialnego w ocenie nasilenia zaburzeń używania alkoholu. Pokazujemy też, jak różne skutki dla funkcjonowania całego organizmu człowieka oraz funkcjonowania psychospołecznego ma jednorazowe użycie, szkodliwe używanie i uzależnienie od alkoholu. Na podstawie badań epidemiologicznych przedstawiamy też najczęstsze zaburzenia psychiczne współwystępujące z uzależnieniem od alkoholu.
Rozdziały trzeci i czwarty poświęciliśmy szerokiej prezentacji tradycyjnych i współczesnych najważniejszych badań nad biologicznymi uwarunkowaniami alkoholizmu oraz omówieniu wybranych koncepcji psychologicznych i bio-psycho-społecznych modeli integracyjnych wyjaśniających etiopatogenezę i patomechanizmy utrzymywania się zaburzenia używania alkoholu. Analizy wyników badań w psychopatologii rozwojowej pozwoliły na pokazanie różnych trajektorii kształtowania się uzależnienia od alkoholu w zależności od dominujących mechanizmów dysregulacji emocjonalnej, które sprowadzić można do eksternalizacji lub internalizacji problemów. Wiedza ta do pewnego stopnia znalazła odzwierciedlenie w typologiach alkoholików i alkoholizmu, najczęściej wykorzystywanych do podejmowania szybkich decyzji co do sekwencji i celów terapii.
Szczególnie ważny wydaje nam się rozdział szósty poświęcony omówieniu zagadnień postępowania diagnostycznego o charakterze nozologicznym (różnicowym), wyjaśniającym uwarunkowania i patomechanizm utrzymywania się zależności od alkoholu oraz metod pomiaru stosowanych w badaniach przesiewowych i klinicznych poszczególnych objawów i nasilenia zaburzenia używania alkoholu. Krok po kroku – na przykładzie pana W. – pokazaliśmy postępowanie diagnostyczne, sposoby integrowania wiedzy pochodzącej z materiału klinicznego i wybranej koncepcji poznawczo-behawioralnej oraz integracyjnej, w celu podjęcia decyzji diagnostycznej o charakterze różnicowym i wyjaśniającym. Omówiliśmy także znaczenie oraz zasady postępowania diagnostycznego na różnych etapach leczenia, wskazując na kompetencje zawodowe klinicystów i terapeutów.
Po opisaniu istoty i uwarunkowań zaburzenia używania alkoholu, rozdziały siódmy, ósmy i dziewiąty posłużyły pokazaniu zjawisk, które mają istotne znaczenie dla przebiegu i obrazu klinicznego szkodliwego używania alkoholu, jak również odgrywają ważną rolę dla rozpoczęcia leczenia i jego przebiegu. W rozdziale siódmym skoncentrowaliśmy się na omówieniu zjawiska, które wśród terapeutów i osób uzależnionych nazywane jest „punktem zwrotnym” albo „osiągnięciem dna” – stanu, który niekiedy staje się impulsem do podjęcia terapii i zmiany funkcjonowania psychospołecznego. Fenomen nazywany „dnem” pochodzi ze słownictwa członków Anonimowych Alkoholików, którzy próbowali określić warunki, w jakich uznali, że mają poważny problem z alkoholem. Odwołując się do różnych modeli psychologii zdrowia i psychologii klinicznej, wskazaliśmy na wydarzenia zewnętrzne i doświadczenia psychiczne oraz aktywowane przez nie procesy wewnętrzne decydujące o tym, że niektórzy zaprzestają picia, choć wydawało się, że już nigdy to nie nastąpi. O ile doświadczenie „dna” sprzyja podjęciu terapii, o tyle pojawienie się głodu alkoholu, czyli nieopanowanego pożądania tej substancji psychoaktywnej, skutkuje najczęściej przerwaniem abstynencji. Głód występuje u większości uzależnionych po kilku godzinach od zmniejszania się ilości alkoholu we krwi, może też pojawić się nawet po długim okresie abstynencji. W rozdziale ósmym przedstawiliśmy różne koncepcje głodu alkoholowego, zarówno te bardziej fizjologiczne, jak i psychologiczne, oraz najbardziej aktualne wyniki badań nad jego istotą i znaczeniem w przebiegu leczenia. Obecnie nasilenie głodu alkoholowego u leczących się alkoholików jest traktowane jako jeden z najbardziej trafnych predyktorów nie tylko efektów leczenia, lecz także zagrożenia wystąpieniem nawrotu.
Istotne znaczenie dla przebiegu procesu leczenia i jego efektów mają współwystępujące ze szkodliwym piciem i uzależnieniem od alkoholu zaburzenia psychiczne i zachowania, które zostały szeroko omówione w rozdziale dziewiątym. Śledząc badania nad ich rozpowszechnieniem, łatwo zauważyć, że dominują wśród nich zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe i zaburzenia osobowości. Zaburzenia te znacząco modyfikują skuteczność leczenia, często wymagają uzupełnienia, zindywidualizowania i/lub przedłużenia terapii. Nie pominięto też tematu, który wydaje się ogromnie ważny, czyli rozpowszechnieniu myśli samobójczych i samobójstw w grupie kobiet i mężczyzn z zaburzeniami używania alkoholu.
Ostatnie dwa rozdziały, dziesiąty i jedenasty, poświęcone są pokazaniu różnych mniej lub bardziej złożonych zagadnień dotyczących leczenia osób uzależnionych i szkodliwie pijących oraz warunków, jakie powinny uwzględniać osoby będące w procesie zdrowienia. Omówiono najbardziej skuteczne modele terapii krótko- i średnioterminowych szeroko stosowanych w leczeniu ambulatoryjnym i stacjonarnym alkoholików. Przedstawiono wpływ czynników leczących specyficznych i wspólnych aktywowanych w różnych modalnościach terapii na jej skuteczność. Okazało się, że istotne znaczenie mają nie tylko specyficzne strategie i procedury leczenia, lecz także w dużej mierze relacja i sojusz terapeutyczny między terapeutą i pacjentem. Obserwowane od lat 80. XX w. zmiany w terapii osób z zaburzeniami używania alkoholu można określić mianem „kamieni milowych”, ponieważ odegrały one istotną rolę dla osiągnięcia większej skuteczności leczenia, a ich pozytywne efekty obserwujemy aktualnie. Do najistotniejszych zaliczyliśmy: 1) wdrożenie na oddziałach odwykowych programu leczenia opartego na doświadczeniach Minnesota (pomoc profesjonalna połączona z działaniami samopomocowymi) oraz modelu strategiczno-strukturalnego leczenia; 2) wykorzystanie terapii krótkoterminowych i terapii motywującej na wstępnych etapach leczenia; 3) możliwość przyjęcia przez terapeutów różnych celów terapii, obok dążenia do utrzymania pełnej abstynencji, pracy nad ograniczeniem szkód spowodowanych piciem; 4) uzgodnienie standardów kształcenia wywiedzionych z badań nad efektywnością pracy terapeutów oraz opracowanie programów szkolenia w zakresie terapii uzależnień od substancji psychoaktywnych.
Ponadto próbowaliśmy odpowiedzieć na wiele nurtujących pytań, np. 1) czy terapia problemów alkoholowych przeznaczona jest tylko dla szczególnych osób („VIP-ów”) czy też możliwa jest skuteczna pomoc szerokiej grupie pacjentów?; 2) jakie warunki musi spełniać osoba lecząca się, żeby skutecznie przeciwdziałać nawrotom?; 3) czy występują znaczące różnice w przebiegu i efektach leczenia między kobietami i mężczyznami uzależnionymi od alkoholu?; 4) czy uczestnictwo w ruchu AA jest niezbędne dla zachowania trzeźwości? To tylko przykłady najważniejszych zagadnień szeroko omówionych w rozdziale poświęconym programom profesjonalnej terapii i grupom samopomocy Anonimowych Alkoholików czy społeczności terapeutycznej. Nie sposób w krótkim wprowadzeniu wskazać na wszystkie omawiane w poszczególnych rozdziałach problemy i zagadnienia, które wydały nam się ważne z perspektywy opisowej i wyjaśniającej istotę, przejawy i konsekwencje zaburzeń używania alkoholu oraz procesu leczenia i uzyskanych efektów.
Książka _Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu_ jest efektem nie tylko długotrwałej pracy nad poszukiwaniem źródeł i ich prezentacją, lecz także naszych wielogodzinnych dyskusji, a czasem sporów. Chcieliśmy w niej pokazać, oprócz współczesnej wiedzy, także naszą filozofię rozumienia osób uzależnionych, zwracając uwagę na ich ogromne zróżnicowanie, zarówno w obrębie objawów, jak i zasobów osobistych oraz doświadczeń życiowych. Książka jest więc adresowana do wszystkich Czytelników zainteresowanych tą problematyką, zarówno profesjonalistów, jak i tych, którzy chcą przyjrzeć się własnemu i swoich bliskich stylowi picia czy zdrowienia w przebiegu terapii.
Lidia Cierpiałkowska i Jan Chodkiewicz
Poznań, Łódź, czerwiec 2020 rok
Mimo upływu lat i ogromnej zmiany w rozumieniu zjawiska szkodliwego picia i uzależnienia od alkoholu, nadal w różnych środowiskach społecznych można się spotkać z wieloma przesądami i stereotypami. O ile używanie alkoholu jest powszechnie akceptowane, co więcej, pożądane w niektórych grupach i sytuacjach społecznych, o tyle szkodliwe używanie lub uzależnienie od alkoholu, zwłaszcza potwierdzone diagnozą kliniczną, jest często powodem naznaczenia i odrzucenia społecznego. Mimo uznania alkoholizmu za chorobę, podobną w istocie, przebiegu i konsekwencjach do wielu najcięższych schorzeń natury somatycznej czy psychicznej, nadal zaobserwować można w różnych środowiskach społeczno-kulturowych dwie dominujące postawy i nastawienia wobec ludzi z tym problemem. Jedni w dalszym ciągu uznają alkoholizm za grzech, przejaw słabej woli lub charakteru i oczekują od alkoholika „wzięcia się w garść” i okazania kimś, kto sam poradzi sobie z własną słabością, natomiast drudzy uznają ten stan za chorobę bądź nieadaptacyjny wzorzec zachowania czy nieprzystosowawczy sposób zmagania się ze stresem, podkreślając, że wymaga ona długotrwałego leczenia, które, mimo wielu nawrotów, przynosi w końcu, przynajmniej niektórym, dłuższe okresy abstynencji. Niektórzy wciąż uważają, mimo wyników badań, że alkoholicy to osoby z marginesu społecznego, pochodzący z rodzin patologicznych (cokolwiek by to miało znaczyć), odznaczający się jakąś biologiczną, wrodzoną „wadą”. Inni odwołują się do wiedzy zaczerpniętej z wielu badań naukowych, która pokazuje, że alkoholicy to mężczyźni i kobiety, w różnym wieku i o różnym stopniu wykształcenia, pochodzący z różnych środowisk, często z tzw. dobrych rodzin, którzy wymagają specjalistycznych, dostosowanych do ich potrzeb i gotowości do zmiany oddziaływań terapeutycznych. Ponadto w świadomości społecznej, a także czasem w środkach masowego przekazu istnieje wiele nie do końca sprawdzonych i udokumentowanych przekonań i opinii dotyczących funkcjonowania osób uzależnionych, sytuacji prowadzących do zmiany zachowania oraz czynników pomagających w utrzymywaniu abstynencji. Przekonania te (np. dotyczące konieczności osiągnięcia pełnego i głębokiego „dna”, aby się zmienić, lub tego, czym jest nawrót i jakie ma konsekwencje) uznają wszystkich uzależnionych za grupę osób o jednakowym obrazie klinicznym, czyli mówiąc inaczej – „takich samych”. Także to jest sprzeczne z wynikami badań i analiz, może też szkodzić skutecznemu leczeniu.
Książka pt. _Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu_ jest opracowaniem, w którym staraliśmy się pokazać, odwołując się do wyników badań naukowych nie tylko z obszaru psychologii, także innych dyscyplin naukowych oraz doświadczeń klinicznych i terapeutycznych płynących z naszej wieloletniej pracy z osobami uzależnionymi i członkami ich rodzin, jak bardzo zróżnicowane i złożone jest zjawisko nienormatywnego używania alkoholu. Tom składa się z 11 rozdziałów, w których przedstawiamy współczesną wiedzę pochodzącą z badań naukowych i obserwacji klinicznych, ze szczególnym uwzględnieniem dorobku polskich badaczy reprezentujących różne dyscypliny, takie jak medycyna, psychologia kliniczna i psychoterapia. Zamiast podsumowania zamieściliśmy Suplement, a w nim omówiliśmy badania nad zmianami stylu picia, zwłaszcza ilością i częstością wypijanego alkoholu przez Polaków w pierwszych miesiącach pandemii COVID-19. Wiedza naukowa jest bogato ilustrowana pojedynczymi wypowiedziami bądź historiami picia albo leczenia pacjentów uczestniczących w różnych ośrodkach i programach terapeutycznych. W blokach rozszerzających Czytelnik znajdzie szczegółowe omówienie wybranego problemu bądź wyników badań w obszarze prezentowanych w rozdziale zagadnień.
Struktura kolejnych rozdziałów książki i zawartych w nich treści jest, najogólniej rzecz ujmując, uporządkowana w taki sposób, żeby Czytelnik najpierw mógł się zaznajomić z istotą zjawiska i kryteriami rozróżniania picia umiarkowanego (normatywnego) od picia szkodliwego i uzależnionego, a następnie z różnymi modalnościami i procedurami leczenia w kontekście celu i dyspozycji pacjenta do zmiany. Początkowe rozdziały, pierwszy i drugi, są poświęcone omówieniu zjawiska normatywnego i nienormatywnego używania alkoholu w różnych podejściach, zwłaszcza w modelach społeczno-kulturowych i klasyfikacjach medycznych, w których wykorzystuje się nieco inne kryteria i wskaźniki ich różnicowania. Opisujemy, jak bardzo zmienia się podejście do nienormatywnego używania substancji psychoaktywnych w klasyfikacjach medycznych ICD-11 i DSM-5, pokazując przejście od myślenia kategorialnego do dymensjonalno-kategorialnego w ocenie nasilenia zaburzeń używania alkoholu. Pokazujemy też, jak różne skutki dla funkcjonowania całego organizmu człowieka oraz funkcjonowania psychospołecznego ma jednorazowe użycie, szkodliwe używanie i uzależnienie od alkoholu. Na podstawie badań epidemiologicznych przedstawiamy też najczęstsze zaburzenia psychiczne współwystępujące z uzależnieniem od alkoholu.
Rozdziały trzeci i czwarty poświęciliśmy szerokiej prezentacji tradycyjnych i współczesnych najważniejszych badań nad biologicznymi uwarunkowaniami alkoholizmu oraz omówieniu wybranych koncepcji psychologicznych i bio-psycho-społecznych modeli integracyjnych wyjaśniających etiopatogenezę i patomechanizmy utrzymywania się zaburzenia używania alkoholu. Analizy wyników badań w psychopatologii rozwojowej pozwoliły na pokazanie różnych trajektorii kształtowania się uzależnienia od alkoholu w zależności od dominujących mechanizmów dysregulacji emocjonalnej, które sprowadzić można do eksternalizacji lub internalizacji problemów. Wiedza ta do pewnego stopnia znalazła odzwierciedlenie w typologiach alkoholików i alkoholizmu, najczęściej wykorzystywanych do podejmowania szybkich decyzji co do sekwencji i celów terapii.
Szczególnie ważny wydaje nam się rozdział szósty poświęcony omówieniu zagadnień postępowania diagnostycznego o charakterze nozologicznym (różnicowym), wyjaśniającym uwarunkowania i patomechanizm utrzymywania się zależności od alkoholu oraz metod pomiaru stosowanych w badaniach przesiewowych i klinicznych poszczególnych objawów i nasilenia zaburzenia używania alkoholu. Krok po kroku – na przykładzie pana W. – pokazaliśmy postępowanie diagnostyczne, sposoby integrowania wiedzy pochodzącej z materiału klinicznego i wybranej koncepcji poznawczo-behawioralnej oraz integracyjnej, w celu podjęcia decyzji diagnostycznej o charakterze różnicowym i wyjaśniającym. Omówiliśmy także znaczenie oraz zasady postępowania diagnostycznego na różnych etapach leczenia, wskazując na kompetencje zawodowe klinicystów i terapeutów.
Po opisaniu istoty i uwarunkowań zaburzenia używania alkoholu, rozdziały siódmy, ósmy i dziewiąty posłużyły pokazaniu zjawisk, które mają istotne znaczenie dla przebiegu i obrazu klinicznego szkodliwego używania alkoholu, jak również odgrywają ważną rolę dla rozpoczęcia leczenia i jego przebiegu. W rozdziale siódmym skoncentrowaliśmy się na omówieniu zjawiska, które wśród terapeutów i osób uzależnionych nazywane jest „punktem zwrotnym” albo „osiągnięciem dna” – stanu, który niekiedy staje się impulsem do podjęcia terapii i zmiany funkcjonowania psychospołecznego. Fenomen nazywany „dnem” pochodzi ze słownictwa członków Anonimowych Alkoholików, którzy próbowali określić warunki, w jakich uznali, że mają poważny problem z alkoholem. Odwołując się do różnych modeli psychologii zdrowia i psychologii klinicznej, wskazaliśmy na wydarzenia zewnętrzne i doświadczenia psychiczne oraz aktywowane przez nie procesy wewnętrzne decydujące o tym, że niektórzy zaprzestają picia, choć wydawało się, że już nigdy to nie nastąpi. O ile doświadczenie „dna” sprzyja podjęciu terapii, o tyle pojawienie się głodu alkoholu, czyli nieopanowanego pożądania tej substancji psychoaktywnej, skutkuje najczęściej przerwaniem abstynencji. Głód występuje u większości uzależnionych po kilku godzinach od zmniejszania się ilości alkoholu we krwi, może też pojawić się nawet po długim okresie abstynencji. W rozdziale ósmym przedstawiliśmy różne koncepcje głodu alkoholowego, zarówno te bardziej fizjologiczne, jak i psychologiczne, oraz najbardziej aktualne wyniki badań nad jego istotą i znaczeniem w przebiegu leczenia. Obecnie nasilenie głodu alkoholowego u leczących się alkoholików jest traktowane jako jeden z najbardziej trafnych predyktorów nie tylko efektów leczenia, lecz także zagrożenia wystąpieniem nawrotu.
Istotne znaczenie dla przebiegu procesu leczenia i jego efektów mają współwystępujące ze szkodliwym piciem i uzależnieniem od alkoholu zaburzenia psychiczne i zachowania, które zostały szeroko omówione w rozdziale dziewiątym. Śledząc badania nad ich rozpowszechnieniem, łatwo zauważyć, że dominują wśród nich zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe i zaburzenia osobowości. Zaburzenia te znacząco modyfikują skuteczność leczenia, często wymagają uzupełnienia, zindywidualizowania i/lub przedłużenia terapii. Nie pominięto też tematu, który wydaje się ogromnie ważny, czyli rozpowszechnieniu myśli samobójczych i samobójstw w grupie kobiet i mężczyzn z zaburzeniami używania alkoholu.
Ostatnie dwa rozdziały, dziesiąty i jedenasty, poświęcone są pokazaniu różnych mniej lub bardziej złożonych zagadnień dotyczących leczenia osób uzależnionych i szkodliwie pijących oraz warunków, jakie powinny uwzględniać osoby będące w procesie zdrowienia. Omówiono najbardziej skuteczne modele terapii krótko- i średnioterminowych szeroko stosowanych w leczeniu ambulatoryjnym i stacjonarnym alkoholików. Przedstawiono wpływ czynników leczących specyficznych i wspólnych aktywowanych w różnych modalnościach terapii na jej skuteczność. Okazało się, że istotne znaczenie mają nie tylko specyficzne strategie i procedury leczenia, lecz także w dużej mierze relacja i sojusz terapeutyczny między terapeutą i pacjentem. Obserwowane od lat 80. XX w. zmiany w terapii osób z zaburzeniami używania alkoholu można określić mianem „kamieni milowych”, ponieważ odegrały one istotną rolę dla osiągnięcia większej skuteczności leczenia, a ich pozytywne efekty obserwujemy aktualnie. Do najistotniejszych zaliczyliśmy: 1) wdrożenie na oddziałach odwykowych programu leczenia opartego na doświadczeniach Minnesota (pomoc profesjonalna połączona z działaniami samopomocowymi) oraz modelu strategiczno-strukturalnego leczenia; 2) wykorzystanie terapii krótkoterminowych i terapii motywującej na wstępnych etapach leczenia; 3) możliwość przyjęcia przez terapeutów różnych celów terapii, obok dążenia do utrzymania pełnej abstynencji, pracy nad ograniczeniem szkód spowodowanych piciem; 4) uzgodnienie standardów kształcenia wywiedzionych z badań nad efektywnością pracy terapeutów oraz opracowanie programów szkolenia w zakresie terapii uzależnień od substancji psychoaktywnych.
Ponadto próbowaliśmy odpowiedzieć na wiele nurtujących pytań, np. 1) czy terapia problemów alkoholowych przeznaczona jest tylko dla szczególnych osób („VIP-ów”) czy też możliwa jest skuteczna pomoc szerokiej grupie pacjentów?; 2) jakie warunki musi spełniać osoba lecząca się, żeby skutecznie przeciwdziałać nawrotom?; 3) czy występują znaczące różnice w przebiegu i efektach leczenia między kobietami i mężczyznami uzależnionymi od alkoholu?; 4) czy uczestnictwo w ruchu AA jest niezbędne dla zachowania trzeźwości? To tylko przykłady najważniejszych zagadnień szeroko omówionych w rozdziale poświęconym programom profesjonalnej terapii i grupom samopomocy Anonimowych Alkoholików czy społeczności terapeutycznej. Nie sposób w krótkim wprowadzeniu wskazać na wszystkie omawiane w poszczególnych rozdziałach problemy i zagadnienia, które wydały nam się ważne z perspektywy opisowej i wyjaśniającej istotę, przejawy i konsekwencje zaburzeń używania alkoholu oraz procesu leczenia i uzyskanych efektów.
Książka _Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu_ jest efektem nie tylko długotrwałej pracy nad poszukiwaniem źródeł i ich prezentacją, lecz także naszych wielogodzinnych dyskusji, a czasem sporów. Chcieliśmy w niej pokazać, oprócz współczesnej wiedzy, także naszą filozofię rozumienia osób uzależnionych, zwracając uwagę na ich ogromne zróżnicowanie, zarówno w obrębie objawów, jak i zasobów osobistych oraz doświadczeń życiowych. Książka jest więc adresowana do wszystkich Czytelników zainteresowanych tą problematyką, zarówno profesjonalistów, jak i tych, którzy chcą przyjrzeć się własnemu i swoich bliskich stylowi picia czy zdrowienia w przebiegu terapii.
Lidia Cierpiałkowska i Jan Chodkiewicz
Poznań, Łódź, czerwiec 2020 rok
więcej..
