W cieniu Imperium Wschodzącego Słońca. Japoński projekt kolonialny i kultura filmowa w Azji Wschodniej - ebook

Wstęp

Gdy mowa o Argentynie, pierwsze skojarzenia, które przychodzą do głowy większości z nas, to z pewnością tango, Leo Messi, papież Franciszek, wołowina z grilla czy yerba mate. Wielu przywoła również utwór zespołu Maanam pt. Boskie Buenos oraz przypomni sobie „rękę Boga” Diego Maradony z ćwierćfinału Mundialu ’86. Fani literatury pamiętają na pewno, że to właśnie Argentyna stała się drugim domem wybitnego polskiego pisarza Witolda Gombrowicza. Skojarzenia te, choć z pewnością trafne, nie wyczerpują dyskusji na temat drugiego co do wielkości państwa Ameryki Łacińskiej. Argentyna – której nazwa pochodzi od łacińskiego słowa argentum oznaczającego srebro – jest krajem niezwykle różnorodnym i pod wieloma względami wyróżniającym się na tle innych w regionie. To również państwo, w którym historia stale przenika się z teraźniejszością, a rozpoczęte ponad pół wieku temu procesy społeczno-polityczne mają bezpośredni wpływ na kształt współczesnej debaty publicznej.

Argentyna zajmuje rozległe tereny rozciągające się od Ziemi Ognistej na południu po subtropikalne równiny na północy. Pod kątem historyczno-geograficznym państwo podzielić można na pięć podstawowych regionów różniących się od siebie florą, fauną i warunkami klimatycznymi: 1. region północno-zachodni (Noroeste argentino), gdzie szczyty Andów przenikają się z żyznymi dolinami i gęstymi lasami; 2. subtropikalny region północno-wschodni (Nordeste argentino), dzielący się na płaski subregion Chaco i wilgotny subregion międzyrzecza (litoral), który ze względu na gęstą sieć wielkich rzek określany jest również mianem Mezopotamii argentyńskiej; 3. położony u stóp Andów zachodni region Cuyo, znany głównie z produkcji wina; 4. południowy region Patagonii, gdzie dominuje klimat suchy i chłodny; 5. region Pampy w centralnej części kraju, dzielący się na część wilgotną (pampa húmeda), zdominowaną przez średniej wysokości trawy, i część suchą (pampa seca) o bardziej stepowym charakterze. Przez środek regionu Pampy przechodzi rozległe estuarium powstałe w wyniku połączenia się rzek Urugwaj i Parany – absolutnie kluczowa dla Argentyńczyków Río de la Plata. Nazwa ta, dosłownie oznaczająca „Srebrną Rzekę”, nadana została przez pierwszych Europejczyków, którzy wierzyli, że u jej źródeł znajdą zasobną w drogocenne kruszce cywilizację. To właśnie nad Srebrną Rzeką położona jest argentyńska stolica Buenos Aires i to tam dopatrywać się należy początków argentyńskiej państwowości. Mimo ogromnej roli, jaką odgrywała i wciąż odgrywa stolica, błędem byłoby utożsamianie Argentyny jedynie z Buenos Aires. Federalny charakter państwa, podzielonego na dwadzieścia trzy prowincje i autonomiczną stolicę, przypomina o różnorodności poszczególnych jego części. Aby w pełni zrozumieć tę specyfikę, konieczne jest sięgnięcie do historii.

Celem niniejszej książki jest przybliżenie czytelnikom dziejów Argentyny od czasów przybycia Europejczyków do Ameryki, określonego w tytule mianem spotkania światów1, do dziś. W polskiej literaturze praktycznie nie ma książki dotyczącej historii Argentyny, a tematyka związana z tym państwem w dalszym ciągu słabo przebija się do powszechnej świadomości. Zdecydowana większość prac naukowych poświęconych Argentynie powstała kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat temu, nierzadko stanowiąc część większego opracowania dotyczącego Ameryki Łacińskiej2. Tak jest w przypadku trzech tomów Dziejów Ameryki Łacińskiej pod redakcją Tadeusza Łepkowskiego, Roberta Mroziewicza i Ryszarda Stemplowskiego3. Pozycje przedstawiające zarys historii Srebrnej Rzeki autorstwa Waldemara Rómela (Argentyna) oraz Ignacego Krasickiego (Evita, Isabelita i Caudillo) wydane zostały odpowiednio w 1972 i 1977 r.4

Niniejsza monografia jest pierwszą całościową pracą dotyczącą historii Argentyny w języku polskim. Tak ogromny temat siłą rzeczy wymusza narzucenie sobie pewnych ograniczeń. Książka przedstawia dzieje Argentyny głównie z perspektywy procesów politycznych i zmieniających kraj procesów społecznych w skali makro. Szczególnie dużo miejsca poświęcono w niej rządom Juana Domingo Peróna – postaci absolutnie kluczowej dla kształtu współczesnej Argentyny. Autorka świadomie zdecydowała się pominąć bardzo bogatą dziedzinę argentyńskiej kultury, sztuki, literatury. Są to zagadnienia ważne, ale jednocześnie wyjątkowo rozległe, zasługujące na poświęcenie im osobnych (z pewnością kilku) tomów monografii.

Książka stanowi wynik wieloletnich badań politologiczno-historycznych nad Argentyną prowadzonych przez autorkę na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. W celu przygotowania książki autorka przeprowadziła kwerendy w ośrodkach argentyńskich i europejskich, a także, co wyjątkowo istotne, ciekawe i bardzo pouczające rozmowy z argentyńskimi politologami i historykami. Zrozumienie argentyńskiej perspektywy dziejów jest szczególnie ważne w kontekście tematyki książki – to Argentyńczycy stanowią przecież głównych bohaterów tej historii.

Powstanie niniejszej książki nie byłoby możliwe, gdyby nie wsparcie udzielone autorce w Instytucie Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalne słowa podziękowania należą się Dyrekcji Instytutu, a także Współpracowniczkom i Współpracownikom z Zakładu Ameryki Łacińskiej IAiSP UJ. Szczególnie dziękuję Kierownikowi Zakładu, a jednocześnie redaktorowi serii „Studia Latynoamerykańskie Uniwersytetu Jagiellońskiego” w Wydawnictwie Universitas, prof. Karolowi Derwichowi. Muchas gracias!

1 Mówienie o spotkaniu dwóch światów jest zdecydowanie bliższe prawdzie niż utarta w Europie narracja o „odkryciu Ameryki”. Przed przybyciem Europejczyków na terenach amerykańskich istniały zwarte skupiska ludzkie, niekiedy wręcz prężnie działające organizmy państwowe. Trudno mówić o odkrywaniu czegoś, co nigdy nie znajdowało się w ukryciu, a najwyżej było niedostępne.

2 Por. R. Stemplowski, Zależność i wyzwanie: Argentyna wobec rywalizacji mocarstw anglosaskich i Trzeciej Rzeszy, Książka i Wiedza, Warszawa 1975; A. Dembicz (red.), Relacje Polska–Argentyna: historia i współczesność, CESLA, Warszawa 1996; M. Kula (red.), Dzieje Polonii w Ameryce Łacińskiej, Ossolineum, Wrocław 1983; Z. Dobosiewicz, W. Rómmel (red.), Polonia w Ameryce Łacińskiej, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1977.

3 T. Łepkowski (red.), Dzieje Ameryki Łacińskiej: od schyłku epoki kolonialnej do czasów współczesnych, t. I: 1750–1870/1880, Książka i Wiedza, Warszawa 1977; R. Mroziewicz, R. Stemplowski (red.), Dzieje Ameryki Łacińskiej: od schyłku epoki kolonialnej do czasów współczesnych, t. II: 1870/1880–1929, Książka i Wiedza, Warszawa 1979; R. Stemplowski (red.), Dzieje Ameryki Łacińskiej: od schyłku epoki kolonialnej do czasów współczesnych, t. III: 1930–1975/1980, Książka i Wiedza, Warszawa 1983.

4 W. Rómmel, Argentyna, Książka i Wiedza, Warszawa 1972; I. Krasicki, Evita, Isabelita i Caudillo, Książka i Wiedza, Warszawa 1977.Spis treści

Wstęp

Rozdział 1.Spotkanie światów i okres kolonialny

1.1. Początki europejskiej obecności

1.2. Wczesny okres kolonialny

1.3. Reformy Burbonów i Wicekrólestwo La Platy

Rozdział 2.Niepodległość i wojna domowa

2.1. Inwazje brytyjskie

2.2. Dekada rewolucji

2.3. Wojny domowe i samodzielność prowincji

Rozdział 3.Konsolidacja państwowości

3.1. Upadek Rosasa i droga do zjednoczenia

3.2. Prezydentury historyczne

Rozdział 4.Argentyna nowoczesna

4.1. „Republika konserwatywna”

4.2. Rządy radykałów

Rozdział 5.„Niesławna dekada” i rewolucja ’43

5.1. Rządy Uriburu

5.2. Concordancia

5.3. Rewolucja ’43

Rozdział 6.Peronizm

6.1. Początki peronizmu

6.2. Peronizm jako siła polityczna

6.3. Pierwsza kadencja Peróna

6.4. Druga kadencja Peróna i kryzys peronistowskiego modelu rządów

6.5. Upadek Peróna

Rozdział 7.Antyperonizm

7.1. „Rewolucja wyzwoleńcza”

7.2. Frondizi i powrót wojskowej interwencji

7.3. „Rewolucja argentyńska”

Rozdział 8.Przemoc polityczna i terroryzm państwowy

8.1. Powrót peronistów

8.2. Proces Reorganizacji Narodowej

Rozdział 9.Demokratyzacja

9.1. Transformacja demokratyczna

9.2. Dekada Menema

9.3. Kryzys gospodarczy

Rozdział 10.Argentyna w XXI wieku

10.1. Kirchneryzm

10.2. Mauricio Macri i nowe otwarcie

10.3. Peronizm w cieniu pandemii?

Zakończenie

Bibliografia

Indeks osobowy