Walt Disney. Potęga marzeń - ebook

Wstęp do nowego wydania

Mój ojciec był człowiekiem prostolinijnym – powiedziała Diane Disney Miller pod koniec 1993 roku, siedząc w biurze agencji Retlaw, niespełna półtora kilometra od studia, które siedemdziesiąt lat wcześniej założyli bracia Walt i Roy Disneyowie.

Walt utworzył agencję Retlaw (nazwa była anagramem jego imienia) w roku 1952. Miała ona na celu ochronę prawną nazwiska „Disney” i nadzór nad stroną finansową projektu Disneylandu.

– Sądzę, że bardzo łatwo było go rozgryźć – ciągnęła Diana. – Dążył do prostoty. Był zawsze bezpośredni, nie odznaczał się przebiegłością, chyba że pragnął osiągnąć określony cel. Pewnego razu podczas realizacji Mary Poppins ludzie zatrudnieni przy produkcji przyszli na przegląd dziennych materiałów zdjęciowych, a pokazano im Song of the South (Pieśń Południa). Nie wiedzieli, o co chodzi. Czyżby Walt Disney zamierzał wprowadzić do filmu animację? – zastanawiali się. Pamela L. Travers, autorka Mary Poppins, zapowiedziała, że nie życzy sobie żadnej animacji. To, co zrobił ojciec, skłoniło ich do refleksji. Chciał zastosować animację w Mary Poppins i zrobił to.

Diane widziała Walta Disneya przez pryzmat tej roli, którą jako jego córka znała najlepiej – roli ojca.

– Ciotka Ruth wspominała, jak ojciec zwierzył się jej pewnego razu, że chce mieć dziesięcioro dzieci i będzie im pozwalał na wszystko, na co tylko będą miały ochotę. W taki właśnie sposób traktował Sharon i mnie. Dał nam swobodę, ale nas nie rozpuszczał. Jak wiele dziewczyn, miałam bzika na punkcie koni i całkiem dobrze jeździłam. Marzyłam o własnym koniu, ale ojciec mi go nie kupił. Nie miałyśmy również zbyt wielu ubrań ani innych rzeczy.

Nie chciał, żebym pracowała. Niektórzy z moich przyjaciół chwytali się zajęć podczas wakacji, ale tatuś mi na to nie pozwalał. „Zabierzesz pracę komuś, kto jej naprawdę potrzebuje” – mawiał. Może chodziło mu o to, że przez całe życie ciężko pracował i pragnął dla swoich dzieci innego losu.

Nie starałam się nigdy o pracę w studiu i nigdy mnie do tego nie nakłaniał. Jedynym dniem, w którym lubiłyśmy z Sharon chodzić do studia, była niedziela. Wędrowałyśmy z tatą po pokojach, a on oglądał rysunki, którymi akurat się zajmowano.

Potem, kiedy zaczął budować swój pociąg, zabierał nas do warsztatu, gdzie pracował wspólnie z Rogerem Broggiem.

Kolację zawsze jadaliśmy późno, ponieważ ojciec do wieczora przesiadywał w studiu. Lubił nam opowiadać o tym, co robi, ale wypytywał też, co nam się przydarzyło. I uważnie nas słuchał.

Według mnie nie był człowiekiem porywczym, ale czasami czułam, że jest na mnie zły. Kiedy miałam piętnaście lat i właśnie nauczyłam się prowadzić samochód, rzadko bywałam w domu. Nie podobało mu się to. Spędzaliśmy wakacje w Palm Springs. Przesiadywałam w domu Zanucka, zawsze szeroko otwartym dla przyjaciół Susan i Darrylin. Spędzałam tam cały czas. Brałam samochód taty, piękny kabriolet oldsmobile. Pewnego dnia zajrzałam do domu, a ojciec warknął: „Wciąż cię gdzieś nosi! Nigdy cię nie ma! Po co mam tu siedzieć, skoro stale jesteś poza domem? Wyjeżdżam!”. I wrócił do wytwórni.

Bodajże następnego dnia jechałam Indian Avenue. Wyprzedzałam samochód jadący z prawej strony, gdy ten nagle skręcił w prawo i uderzył w błotnik mojego auta. Zadzwoniłam do ojca i ogromnie zdenerwowana wrzasnęłam do słuchawki, że rozbiłam jego samochód. A on na to spokojnie: „Zaraz tam będę”. I przyjechał od razu. Bez słowa wymówki. Taki właśnie był. Wpadał w szał tylko wtedy, gdy czuł, że się go lekceważy.

Diane Miller maluje obraz ojca skrajnie odmienny od tego, jaki wyłania się z obiegowych wersji. Wersje te nie pasowały również do mojej opinii o Walcie Disneyu, z którym miałem okazję rozmawiać i którego losy śledziłem przez blisko trzydzieści lat swojej reporterskiej pracy. Należy do tego dodać trzy lata poświęcone badaniom i pisaniu tej biografii. Nie chodzi wcale o to, że był bez skazy. Bywał nieprzystępny, zły, uparty, nieopanowany. Jednakże jego zalety aż nadto rekompensowały te słabostki.

Pomysł tej książki narodził się w roku 1973. Zostałem zaproszony do wytwórni na lunch z kilkoma współpracownikami Disneya. Zarząd reprezentował Card Walker, prezes Walt Disney Company, a Ron Miller, wiceprezes działu produkcji, a zarazem zięć Disneya, prowadził rozmowy w imieniu rodziny.

– Mieliśmy do czynienia z dwoma pisarzami, którzy próbowali napisać biografię Disneya, ale żaden nie spełnił naszych oczekiwań – powiedział Walker, postawny, budzący szacunek mężczyzna, którego poznałem, gdy pracował jeszcze w dziale reklamy. – Chcielibyśmy, abyś ty się tego podjął. Będziesz miał swobodny dostęp do wszystkich pracowników studia i do wszystkich nagrań.

– Rodzina życzy sobie, aby historia życia Walta została spisana, toteż wszyscy jej członkowie będą ci służyć pomocą – zapewnił mnie Miller. – Dajemy ci całkowicie wolną rękę. Możesz napisać historię Walta tak, jak ją widzisz.

Propozycja brzmiała nader kusząco. Byłem już autorem biografii Harry’ego Cohna, Irvinga Thalberga, Davida O. Selznicka i Waltera Winchel-la, lecz nigdy nie robiłem tego na zlecenie. Miało to swoje dobre strony: dysponowałem pełną swobodą i mogłem o tych ludziach pisać otwarcie, nie obawiając się, że urażę czyjeś uczucia. Niedogodność polegała jednak na tym, że pracując jako osoba niezależna, miałem zazwyczaj trudności w nawiązaniu kontaktów z członkami rodziny, a wiele innych osób nie chciało ze mną rozmawiać w obawie przed konsekwencjami. Dostęp do listów i oficjalnych dokumentów też nie zawsze był możliwy.

Propozycja, którą przedstawiła rodzina Disneya, wydawała mi się korzystna. Miałbym szansę przeprowadzania rozmów z osobami, które blisko współpracowały z Waltem, oraz z jego rodziną. Mógłbym szperać bez przeszkód w archiwach. A co najważniejsze, miałem gwarancję, że będę mógł opisać życie Walta bez obawy, iż sprzeniewierzam się moim zasadom dziennikarskim czy pisarskim.

(Ron Miller dotrzymał słowa. W jednym tylko przypadku nie wykorzystałem posiadanej informacji. Chodziło o fakt, iż Sharon Disney była dzieckiem adoptowanym. Przez lata rodzina nie podawała tego faktu do wiadomości publicznej, ponieważ Sharon była na tym punkcie przewrażliwiona. Zmarła na początku 1993 r.)

Z entuzjazmem zabrałem się do pracy nad biografią. W roku 1956 Walt Disney zwrócił się do mnie z prośbą o napisanie książki na temat animacji i jego studia (w tym samym czasie zamierzali to zrobić jeszcze dwaj inni pisarze, ale nie zdołali zrealizować swego zamiaru). Walt wyjaśnił mi:

– To ja trzymałem zawsze wszystkie sznurki w ręku. Wszystko firmowałem własnym nazwiskiem. Robiłem tak rozmyślnie. Chciałem, żeby ludzie wiedzieli, że kiedy w czołówce pojawia się napis „Walt Disney” – oznacza to dobrą rozrywkę dla całej rodziny. Teraz zdecydowałem się powiedzieć o zasługach tych, którzy robili dla mnie te filmy.

Liznąwszy co nieco elementarnej wiedzy na temat animacji, zacząłem rozmawiać z animatorami, scenarzystami, malarzami tła, kompozytorami, reżyserami i ze wszystkimi, którzy brali udział w procesie produkcji. Zgłębiałem również historię studia Disneya i animacji jako takiej, od jaskiniowych rysunków, przez Dinozaura Gertiego, aż do Śpiącej królewny. Rezultatem tych poczynań była książka The Art of Animation (Sztuka animacji).

Potem, w roku 1965, wydawca zasugerował, żebym napisał biografię Walta Disneya dla dzieci. Książka została opublikowana poza firmą Disneya, ale zyskałem jej akceptację. Zdając sobie sprawę z tego, że Disney jest całkowicie zaprzątnięty skomplikowanym harmonogramem produkcji, własnym programem telewizyjnym, przygotowaniami do budowy parku na Florydzie, nowymi atrakcjami dla Disneylandu i masą innych projektów, miałem zamiar napisać tę książkę na podstawie dokumentacji. Jednak Walt skłonił mnie do czterech długich rozmów. Opowiedział obszernie o swojej młodości na farmie w Marceline, o tym, jak był gońcem w redakcji gazety w Kansas City, a potem uczniem i listonoszem w Chicago. Wydawało się, że pragnie przekazać swoje młodzieńcze doświadczenia młodym ludziom i opowiedzieć o tym, jak wykorzystał je w późniejszym życiu. Umarł rok później.

Jak na kogoś, kto czterdzieści lat cieszył się międzynarodową sławą, Walt Disney był człowiekiem, o którym niewiele wiedziano. Po części miało to swoje przyczyny w wymaganiach narzucanych przez hollywoodzką fabrykę snów. Joe Reddy, jowialny Irlandczyk, namiętny palacz cygar i kibic drużyny Notre Dame, zajmował się kontaktami Disneya z prasą z taką samą zręcznością, jak to czynił w przypadku swoich byłych pracodawców, Harolda Lloyda i Shirley Temple. Wiedział, kiedy wprawić w ruch machinę reklamy, a kiedy ją przyhamować, wiedział, jak lawirować wśród wrogo nastawionych dziennikarzy i jak zaskarbiać sobie przyjaźń tych przychylniejszych. Był też zbyt inteligentny, by nie zauważyć, iż Disney sam sobie robi najlepszą reklamę. Joe po prostu prowadził reportera do szefa i pykając cygaro, stawał na uboczu.

Disney podczas wywiadów rzadko oddawał się wspomnieniom. Jego wizjonerskie spojrzenie kierowało się ku przyszłości.

Realizacja fabularnego filmu animowanego mogła być zaplanowana na trzy lata, ale on potrafił opowiedzieć w najdrobniejszych szczegółach, jak będzie przebiegać. Większość rozmów z nim dotyczyła projektów i zdawało się, że mówiąc o nich, nadaje im formę, cyzeluje te pomysły. Tak więc dziennikarze, olśnieni twórczym rozmachem wyobraźni Walta, niewiele mogli się dowiedzieć o źródłach jego talentu.

W roku 1956 Walt udzielił obszernego wywiadu swojej córce Diane i Pete’owi Martinowi, czołowemu dziennikarzowi Saturday Evening Post. Wywiad ten znalazł się potem w serii artykułów opublikowanych w książce A Story of Walt Disney (Opowieść o Walcie Disneyu). Stenogramy tych wywiadów bardzo mi się przydały. Podobnie było z dokumentami firmy dotyczącymi najwcześniejszych lat. Fascynująca była lektura wspaniałych depesz Walta z Nowego Jorku do Roya, dziejów pertraktacji dotyczących Królewny Śnieżki, pełnego oburzenia memorandum, jakie Walt wysłał do ludzi odpowiedzialnych za wykorzystanie jednej z Disneyowskich postaci w reklamie piwa.

Tak jak w przypadku każdej biografii współczesnej osobistości, jądrem książki miały być relacje rodziny, przyjaciół i współpracowników. Miałem szczęście. Wprawdzie Roy O. Disney i Ub Iwerks już nie żyli, ale do wielu z tych, którzy mieli kontakt z Disneyem w najwcześniejszym okresie, udało mi się dotrzeć. Wilfred Jackson i Les Clark byli obecni przy narodzinach Myszki Miki. Dziewięciu Starców (Nine Old Men), tworzących animację do filmów fabularnych, począwszy od Królewny Śnieżki, ciągle jeszcze wspierało ekipę studia swoim mistrzostwem. Wdowa po Walcie, Lillian, jego córki i siostra, Ruth Disney Beecher, pozwoliły mi wejrzeć w mało znane epizody jego życia osobistego.

Im więcej rozmów przeprowadziłem, tym postać Roya O. Disneya nabierała ostrości. Miał on mniejsze ambicje niż jego młodszy brat. W ciągu wielu lat istnienia studia zadowalała go podrzędna pozycja. Dopiero po śmierci Walta Roy został zmuszony do przejęcia kierownictwa firmy i wzięcia na siebie oficjalnych obowiązków. Ale zawsze darzył Walta nieograniczonym zaufaniem w kwestii decyzji artystycznych dotyczących studia i nalegał, aby park na Florydzie nosił imię Walta Disneya, w wieczystym dlań hołdzie. Początkowo dał się poznać jako zręczny doradca finansowy, potem zaangażował się w organizację potężnego przedsięwzięcia, jakim był park na Florydzie.

Wdowa po Royu, Edna, jego syn, Roy E. Disney, oraz współpracownicy nakreślili portret człowieka pogodzonego z sobą i szczerze oddanego bratu, mimo niekiedy gwałtownych starć między nimi. W przeciwieństwie do braci Harry’ego i Jacka Warnerów czy Jacka i Harry’ego Cohnów, nieustannie ze sobą skłóconych, Roy i Walt Disneyowie pozostawali zawsze w idealnych stosunkach.

W przypadku każdej biografii, którą pisałem, miałem szczęście napotkać jakąś osobę mającą szczególny wgląd w życie interesującej mnie postaci. Sidney Buchman, utalentowany reżyser, którego kariera legła w gruzach za sprawą Czarnej Listy, dał mi klucz do postaci Harry’ego Cohna. Eddie Sherman, wieloletni menedżer Abbotta i Costello, pomógł mi zrozumieć istotę stosunków tego kłótliwego tandemu. W przypadku Walta Disneya zasługa ta przypadła Hazel George.

Była to pielęgniarka – ciepła, wyrozumiała kobieta, która leczyła kace, przeziębienia, złamane serca i inne dolegliwości, na jakie cierpieli pracownicy wytwórni. A wieczorami masowała Waltowi obolały kark w Miejscu Śmiechu (jak nazywali pokój przylegający do jego gabinetu), gdzie z pełną wobec siebie otwartością omawiali wydarzenia mijającego dnia. Jeśli Walt kiedykolwiek miał powiernika – to była nim Hazel.

Odnalazłem ją nieopodal studia, w skromnym mieszkanku, które dzieliła z Paulem Smithem, schorowanym już wtedy emerytem. Niegdyś zyskał on sławę jako kompozytor, autor muzyki do serii True-Life Adventures (Historie z życia wzięte) oraz do wielu innych filmów. Teraz z rozbawieniem słuchał niekończących się, bezcennych dla mnie opowieści o dyskusjach Hazel z Waltem.

Przekonacie się Państwo w trakcie lektury tej książki, że Walt Disney był Myszką Miki, a Myszka Miki była Waltem Disneyem. Ich osobowości były nierozłączne, zwłaszcza w pierwszym okresie nieprawdopodobnej sławy Mikiego. W miarę upływu czasu zmieniał się sposób postrzegania przez widzów obojga, i człowieka, i myszki. Początkowo podziwiano Mikiego za odwagę, zaradność i żądzę przygód. Dojrzały Miki bardziej się ustatkował, stał się życzliwym obserwatorem komediowych błazeństw młodszych członków grupy. Obecnie króluje raczej jako symbol.

Miki cierpiał z powodu deprecjacji swojego imienia. „To sposób obrony w stylu Myszki Miki” – mawiał sprawozdawca sportowy.

A mechanik samochodowy wygłaszał następujący komentarz: „Ten, kto przedtem grzebał w pana samochodzie, musiał mieć coś wspólnego z Myszką Miki”.

Termin ów wszedł nawet do słowników na określenie tego, co „dziecinne, naiwne, nieprzystosowane do rzeczywistości”.

Pochodzenie samego powiedzenia nie jest jasne. Archiwista Disneya, Dave Smith, nie znalazł jednoznacznego wyjaśnienia tej kwestii. Carl Nader, odpowiedzialny za produkcję filmów edukacyjnych w latach 1930-1940, przypomina sobie, że rewident podatkowy, po dokonaniu kontroli rachunków dotyczących kosztów filmów z okresu wojny, sarkał: „Zapewne księgowała to… Myszka Miki”. Smith cytuje termin: „Muzyka Myszki Miki (Mickey Mouse Music)”, pochodzący z wczesnego okresu filmu dźwiękowego. „Mickey Mousing” – to ironiczne określenie akcentowania muzycznym dźwiękiem każdego ruchu na ekranie. Poważni kompozytorzy muzyki filmowej złośliwie nazywali tę technikę „muzyczką mechaniczną”. Możliwe też, że źródłem takich określeń były zawiłe i często bezowocne poczynania podejmowane przez Mikiego we wczesnych kreskówkach.

Wizerunek Walta Disneya w świadomości publicznej również ulegał zmianom. Najpierw był on postrzegany jako pełen inwencji, twórczy geniusz, którego dokonania budziły zachwyt zarówno intelektualistów, jak i szerokiej publiczności. Od chwili otwarcia Disneylandu uważano go raczej za budowniczego, za kosmicznego marzyciela. W ćwierć wieku po śmierci jego postać obrosła legendą, a pisarze niekiedy usiłowali namalować portret człowieka zbyt różny od tego, jaki zapamiętali ci, którzy go znali.

Wprawdzie Walt Disney jako człowiek zatracił wyrazistość w społecznej świadomości, ale dla żyjących członków zespołu Nine Old Men – artystów, którzy pomogli mu stworzyć klasycznych dziś animowanych bohaterów – pozostał na zawsze kimś bliskim. Do dziś żyje czterech członków tego zespołu. Wszyscy prowadzą bardzo intensywną działalność. Poprosiłem ich o wspomnienie o Walcie.

– Był szlachetnym człowiekiem – powiedział Ollie Johnston – ale drażniło go to, co było złe lub słabe. Miał swoje sekrety, ale można je było wyniuchać. W dziale animacji mieliśmy krzesła z drewnianymi, giętymi poręczami. Kiedy Walt nudził się podczas konferencji, bębnił palcami w poręcz krzesła.

Rzadko nas chwalił. Nawet jeśli był zadowolony z tego, co się zrobiło, wtrącał: „Oczywiście zaznaczysz tu ten mały skręt” albo coś w tym rodzaju. Był piłą, ale wyszło nam to na dobre. Więcej pracowaliśmy. Niektórym chłopakom odbijało, kiedy się ich chwaliło, i nie chcieli potem nic robić przez dwa tygodnie.

Marc Davis:

– Miałem wrażenie, że Walt był facetem, który wiedział, czego chce, i wiedział, jak tego dokonać. Po pierwsze, musiał wynaleźć kogoś utalentowanego, kto zrealizuje to, co on zamierzył. Oczywiście, byliśmy przeciążeni pracą i kiepsko opłacani, ale nie martwiliśmy się tym. Sam Walt nigdy nie zrobił wielkiego majątku, dopiero ostatnimi laty lepiej mu się powodziło.

Davis przypomniał sobie, jak pojechał wraz z Waltem do Nowego Jorku, do parku rozrywki World Fair, aby przeprowadzić rozeznanie, jakiego rodzaju atrakcje należy zaprojektować dla Disneylandu. Disney zdjął plakietkę VIP-a i spacerował po wesołym miasteczku jak zwyczajny zwiedzający. „Chcę sprawdzić, jak to wszystko działa” – powiedział.

– Pamiętam, jak pewnego razu Walt wybierał się do Europy i poszedł się ostrzyc do fryzjera w Penthouse Club – opowiadał Davis. – Poprosił fryzjera Sala: „Ostrzyż mnie trochę inaczej, nie chcę, żeby mnie rozpoznali”. A Sal na to: „Jeśli pan nie chce, żeby pana rozpoznali, zgolę panu wąsy”. Walt czym prędzej zasłonił sobie górną wargę. Cóż, nie chciał być aż do tego stopnia nierozpoznawalny. Przypominał otwartą książkę.

– Według mnie nie był człowiekiem o zbyt skomplikowanym charakterze – zauważył Ward Kimball. – Po prostu w różnych sytuacjach różnie się zachowywał. To zależało od tego, jak się czuł, czy miał kaca, albo od pogody. Wielu ludzi uważało, że najlepsza pora na spotkanie z Waltem to poranek, wtedy był świeżutki. Inni twierdzili, że rano miewa zły humor i że wieczorami jest lepiej. Różne były szkoły w tej materii.

– Niektórym zdarzało się wpaść na jakiś pomysł i mówili: „On to kupi”. Szli na spotkanie z nim, a on ich wyrzucał za drzwi. Potem Walt umarł, a ludzie mówili: „On by to kupił”. Mylili się, zanim umarł, i mylili się potem. Co ich upoważniało do przypuszczenia, że mogą przeniknąć jego myśli?

Kimball zauważył, że Disney zawsze podkreślał, iż tylko praca zespołowa przynosi efekty, i nikt nie ośmielał się mu sprzeciwić. Pewien kompozytor zatrudniony w studiu zagrał podczas spotkania fragment jakiegoś utworu. Walt pokręcił głową i powiedział: „Mógłbyś to zrobić lepiej”. Kompozytor popatrzył na muzyków i mruknął: „Cóż, oto pełny przekrój jednoosobowej opinii publicznej”. Kimball od siebie dodał, że kompozytor przebrał miarę.

Frank Thomas dorzucił, że Disney szczycił się umiejętnością indywidualnego podejścia do każdego z członków swojego zespołu artystycznego.

Doskonały animator, Milt Kahl, miewał od czasu do czasu ataki furii. „Kahla należy trzymać na dystans przez kilka dni, a dopiero potem prowadzić z nim rozmowy” – mówił Walt.

Reżyser Dave Hand również miał gwałtowny temperament. Walt zwierzał się Thomasowi, że kiedy Dave wpada w szał, on zawsze chowa się za swoim biurkiem. „Hand to wielki facet i nie wiadomo, co mu strzeli do głowy”.

Frank Thomas pamiętał, że Disney zawsze dbał o dobrą atmosferę podczas spotkań:

– Jeśli ktoś nie zgadzał się na jego propozycję, pytał: „Dlaczego, u diabła, nie mogę tego zrobić? Jesteśmy tu po to, by wysuwać pomysły. Mogą być niedobre, ale jeśli do wszystkiego nastawiasz się negatywnie, na pewno nic z tego nie wyjdzie”.

Takim zapamiętali Walta Disneya jego animatorzy. Jako człowieka prostolinijnego.

Bob Thomas

Encino, styczeń 1994Przedmowa

Disneyland przeznaczony jest nie tylko dla dzieci. Kiedy człowiek przestaje być dzieckiem? Czy można z całą pewnością stwierdzić, że z dorosłego całkiem wygnano już dziecko? Wierzę, że dobra rozrywka trafia do wszystkich, do młodych i starych. Chcę, aby Disneyland był miejscem, do którego rodzice mogą przyprowadzić swoje pociechy – a nawet przychodzić tu sami i świetnie się bawić.

Walt Disney mówił mi to, prowadząc swój kabriolet szerokim bulwarem, wzdłuż którego rosły pachnące zagajniki drzew pomarańczowych. Dach samochodu był złożony, ale Walt nie zwracał uwagi na chłód kwietniowego poranka. Droga ze studia w Burbank do centrum Los Angeles, prowadząca przez rozległe sady okręgu Orange, nie absorbowała go również. Autostradę tę i ulice przemierzał regularnie już od roku. Pochłonięty był opowieścią o parku rozrywki, który budował w Anaheim.

– Wszystko zaczęło się, kiedy moje córki były jeszcze małe i zabierałem je w niedzielę do wesołego miasteczka. Siedziałem na ławce, jadłem prażone orzeszki ziemne i rozglądałem się wokoło. Zastanawiałem się, dlaczego, na Boga, nie ma jakiegoś lepszego miejsca, do którego mógłbym zabrać swoje dzieci i pobawić się razem z nimi? Rozwinięcie tego pomysłu zajęło mi około piętnastu lat.

Kabriolet skręcił z Harbor Boulevard na rozległy plac o czarnej nawierzchni, będący parkingiem Disneylandu. Była to bezkresna przestrzeń, pokryta świeżymi białymi liniami, znaczącymi miejsca postojowe samochodów przyszłych zwiedzających. Na jego krańcach przesuwały się do tyłu i do przodu walce drogowe, wygładzając parujący asfalt. Disney podjechał samochodem do wejścia, zza którego wyłaniała się dopiero co pomalowana stacja kolejowa. Jednym z mężczyzn oczekujących na jego przyjazd był eksadmirał Joe Fowler, kierownik budowy Disneylandu.

– Co słychać? – zapytał Disney.

– Okay – odpowiedział Fowler. – Obejrzałem rano cały park i myślę, że nie będzie kłopotów z otwarciem. Zdążymy na styk. Ale zdążymy.

– Mam nadzieję – odpowiedział Disney z kwaśną miną. – Inaczej będziemy musieli namalować ogromną liczbę transparentów z napisem „Uwaga! Otwarcie wystawy!”.

– Nie sądzę, aby do tego doszło, Walt – zapewnił Fowler.

– Na wszelki wypadek zamówiłem mnóstwo flag – powiedział Disney. – Zakryją to, co nie będzie gotowe.

Przystojny młody Teksańczyk, Earl Shelton, zaproponował, żeby objechać dżipem cały teren i sprawdzić, czy wszystko jest gotowe. Disney oparł się o swój samochód, zzuł obuwie i zamienił je na brązowe buty kowbojskie. Miał na sobie szare spodnie, czarną sportową kurtkę i czerwoną koszulę w kratę, a na szyi chustę z symbolem rancza Smoke Tree w Palm Springs. Stroju dopełniał biały kowbojski kapelusz.

Disney skierował się do przejścia pod torami kolejowymi, pospacerował po rynku, a następnie wspiął się na schody prowadzące do stacji kolejowej. Podążałem za nim.

– To będzie przyjemne, zacienione miejsce dla ludzi czekających na pociąg – powiedział, patrząc na jasny, lekki budynek stacji. – Spójrz na ten detal rzeźby. Zrobiliśmy setki fotografii i rysunków stacji kolejowych z ubiegłego wieku i skopiowaliśmy wszystkie szczegóły.

Przystanął na peronie. Zdawało się, że widzi otoczoną kłębami pary lokomotywę wtaczającą się na stację i podnieconych pasażerów wchodzących do wagonów. Zeszliśmy do Sheltona, który czekał na dole, przy dżipie. Objechaliśmy rynek i ruszyliśmy powoli wzdłuż ulicy Głównej. Budynki były już częściowo pomalowane, gdzieniegdzie widniały stalowe szkielety konstrukcji. Waltowi przypominało to główną ulicę miasteczka jego młodości w Missouri z przełomu wieków.

Opisał, jak będą wyglądały sklepy; lodziarnie, w których stać miały stoliki z marmurowymi blatami i krzesła z żeliwnymi oparciami; sklep z cukierkami, gdzie toffi i czekoladowe karmelki wyrabiać się będzie na oczach gości; sklep muzyczny z gramofonami i taperami grającymi na pianinie, a także nieme kino z sześcioma ekranami. Mówił o tym wszystkim stanowczym, rzeczowym tonem, znamionującym nieomylnie Amerykanina wywodzącego się z klasy średniej. Kiedy opisywał, jakie wrażenie na zwiedzających zrobi ta część Disneylandu, wyglądał jak natchniony. Proste, uniesione brwi, rozjaśnione oczy, wyraziście poruszające się wąsiki… Z tą samą wiarą urzeczywistniał swoje baśniowe historie. Teraz rozwodził się nad tym, ile radości sprawią wkrótce gościom wędrującym po parku te nieukończone jeszcze atrakcje.

Dżip wjechał na okrągły plac, na którym robotnicy wsadzali do ziemi potężne drzewo oliwne.

– Oto centralny punkt Disneylandu. Stąd można dojść do czterech rejonów parku – powiedział Walt. – Rodzice, gdy zechcą, mogą posiedzieć tu w cieniu, a ich dzieci w tym czasie będą zwiedzać tę część parku. Zaplanowałem to tak, by do każdego zakątka było dojście z centrum. Wiesz, jak to jest w wesołym miasteczku. Spacerujesz i spacerujesz, dopóki cię nie rozbolą nogi. Wiem coś o tym, bo mnie zawsze bolą. Nie chcę, by tu kogoś bolały nogi. Znużeni ludzie stają się poirytowani. A ja pragnę, żeby wychodzili stąd szczęśliwi. Będą mogli zwiedzić cały park, pokonując dystans nie większy niż dwie mile.

Najpierw pojechaliśmy do jego ulubionej Krainy Fantazji. Dżip skierował się w stronę mostu i ku zdobnemu w wieżyczki zamkowi Śpiącej Królewny, krytemu błękitną dachówką. Dziedziniec zamku zawalony był materiałami budowlanymi, stertami pak i świeżo malowanymi tarczami herbowymi, ale Walt oczami duszy widział, jak to będzie wyglądało:

– Wokoło feeria kolorów – czerwienie, żółcie, zielenie… Każda trasa będzie oznaczona malowidłami o wymiarach dwa i pół na osiemnaście metrów. Pośrodku umieścimy Karuzelę Króla Artura, a na niej skaczące konie. Tak, te konie będą skakać, a nie zwyczajnie kłusować. Nigdy przedtem nie oglądałeś takich tras w wesołym miasteczku!

Zaczął opisywać szczegółowo każdą z nich:

– W Locie Piotrusia Pana będziesz mógł wyfrunąć przez okno domu Darlingów, przelecieć nad Big Benem i nad Tamizą, aż do Nibylandii. W Szalonej Podróży Pana Ropucha¹ twój stary automobil wyląduje w stogu siana i rozbije się na płocie, w Przygodach Królewny Śnieżki zwiedzisz kopalnię diamentów należącą do krasnoludków, a potem powędrujesz przez Zaczarowany Las, gdzie spotkasz przerażającą czarownicę; na Zwariowanym Podwieczorku będziesz wirować w gigantycznych filiżankach, które kręcą się wokół własnej osi.

Potem przez bramę w ostrokole Davy’ego Crocketta wjechaliśmy do Krainy Dzikiego Zachodu; ostrokół był zbudowany z prawdziwych bali, zbitych potężnymi gwoździami. Disney opowiadał, że będą tamtędy przejeżdżać dyliżanse, mknące dalej przez Malowaną Pustynię i wzdłuż rzeki, która była jeszcze suchym rowem. Na jego dnie tkwił stalowy kadłub łodzi, z silnikiem parowym i drewnianym pokładem. Całą tę olbrzymią konstrukcję, jak wyjaśnił Disney, zbudowano w studiu. „Mark Twain”, zgodnie z tym, co mówił Walt, miał płynąć wodami przyszłej rzeki, jak wielkie parowce z ubiegłego wieku, żeglujące po Missisipi. W magazynach za Krainą Dzikiego Zachodu Disney zgromadził niektóre ze swoich skarbów: dwie maszyny parowe przeznaczone dla kolejek jeżdżących po Disneylandzie i prowadzących do Santa Fe, powozy, dyliżanse, trolejbusy – wszystko to skonstruowano u niego w studiu – automatyczne organy i pianina, projektory filmowe na korbkę, automaty do gry, zebrane przez skautów Disneya z całej Ameryki, rzędy ręcznie rzeźbionych koników z karuzeli, kupionych na Coney Island i w Toronto.

Kraina Przygód – był to kręty kanał z makietą tropikalnej dżungli po obu brzegach. Disney wysiadł z dżipa i ruszył wzdłuż kanału. Po drodze opowiadał mi, jak będzie wyglądała trasa przez dżunglę. Przewodnik powiezie podróżnych łodzią wielkimi rzekami świata, obok zrujnowanych świątyń, przez lasy tropikalne. Niebezpieczeństwo będzie się czaić na każdym kroku: hipopotamy nacierające na łódź i krokodyle z rozdziawionymi paszczami, tańczący na brzegu ludożercy, wodospad, który omal nie zatopi podróżników. W plastycznym opisie Disneya przygody stawały się realną rzeczywistością.

Dżip pomknął do Krainy Jutra, gdzie wznosiła się ku niebu potężna rakieta. Dzięki niej, tłumaczył Disney, goście przeżyją fantastyczną podróż na Księżyc i wrócą na Ziemię. Dzieciaki, które marzą o prowadzeniu samochodu, będą mogły poszaleć w miniaturowych pojazdach z napędem na ropę.

Wycieczka dobiegła końca, a Disney wdał się w rozmowę o bieżących problemach z jednym z mechaników. Potem zmienił buty, zdjął kapelusz i zaczął przygotowywać się do drogi powrotnej do Los Angeles. Raz jeszcze popatrzył na zamek stojący przy końcu niewybrukowanej jeszcze ulicy Głównej.

– Pamiętaj – powiedział – największej atrakcji jeszcze tu nie ma.

– A cóż to takiego?

– Ludzie. Wyobraź tu sobie tłumy ludzi. To dopiero będzie widok.

Był rok 1955. Walt Disney miał pięćdziesiąt cztery lata. Zdołał już nadać filmowi animowanemu rangę artystyczną i miał ogromny udział w rozwoju masowej rozrywki na świecie. Teraz stał u progu kolejnego sukcesu. Disneyland okazał się przedsięwzięciem nad wyraz udanym i równie nowatorskim w dziedzinie rozrywki na świeżym powietrzu jak niegdyś kreskówki Disneya w sferze filmu.

Disneyland oraz cykliczne programy telewizyjne dostarczyły funduszy na budowę parku i zapewniły mu reklamę, a także po raz pierwszy od trzydziestu lat zagwarantowały firmie Disneya finansowe bezpieczeństwo. Roy Disney nie musiał już naprzykrzać się bankierom, aby zapłacić pracownikom pensje. Problemy finansowe raz na zawsze przestały nękać Walta, a swoboda, jaką dzięki temu zyskał, nie umniejszyła jego możliwości twórczych. Wręcz przeciwnie, wpłynęła na ich rozwój. Przez ostatnie dziesięć lat swojego życia Walt Disney mobilizował siebie i swoich współpracowników do jeszcze większego wysiłku. Zdawał sobie sprawę, że ma już niewiele czasu. Zniecierpliwienie, jakie odczuwał, nie mogąc się doczekać zakończenia podjętych prac, rzutowało na kontakty zawodowe. Nie miał litości dla ludzi bez polotu.

Jak mówił jeden z jego scenarzystów:

– Kiedy Walt rzucał pomysł, nie oczekiwał, że go przechwycimy, nic w nim nie zmieniając. Trzeba było go rozwinąć. Biada, jeśli podjąłeś jakąś jego myśl i rozwinąłeś ją w złym kierunku. Wówczas unosił jedną brew i miażdżył delikwenta stwierdzeniem:

– Wydaje mi się, że nie zrozumiałeś, co miałem na myśli.

Disney posiadł nadzwyczajną zdolność do wydobywania z ludzi, którzy z nim pracowali, tego, co w nich najlepsze. Oni sami byli zaskoczeni swoimi osiągnięciami. Disney nigdy się nie dziwił. Miał w stosunku do nich ogromne oczekiwania i nie spoczął, dopóki nie zostały spełnione. Jasność jego wizji zmuszała współpracowników do maksymalnego wysiłku. Rysownicy przyznawali z respektem, że był najlepszym gagmanem w firmie. To był dowód najwyższego uznania. Potrafił nie tylko wymyślać dowcipy, umiał też konstruować całe opowiadanie, wikłając postać i jej działania w fantastyczne przygody. Przede wszystkim zaś miał dar opowiadania. Oczarowywał animatorów swoimi opowieściami podczas przeglądu materiałów zdjęciowych albo zabawiał zatłoczoną po brzegi widownię Radio City Music Hall. Nawiązywał z nimi kontakt zawsze w taki sam sposób. Miał niesamowitą umiejętność zjednywania sobie życzliwości odbiorców, co z kolei denerwowało intelektualistów i budziło ich podejrzliwość. Zacierali więc ręce, gdy ponosił porażkę, co i jemu się zdarzało. Każdy, kto osiąga tak wiele, musi się liczyć z niepowodzeniami. Disneya cechował jednak niezachwiany optymizm. Dzięki temu radził sobie z porażkami, z protekcjonalnymi krytykami, z bezwzględnymi bankierami, nielojalnymi pracownikami, nieuczciwymi dystrybutorami oraz ze wszystkimi innymi przypadłościami przemysłu filmowego. Pod koniec życia uskrzydlały go marzenia o stworzeniu uczelni integrującej wszystkie dziedziny sztuki, a także o zbudowaniu miasta, mogącego służyć za wzór przyszłym pokoleniom.

Jak to się stało? W jaki sposób jeden człowiek mógł oczarować miliony ludzi na całym świecie, dostarczając im rozrywki? Oto zagadka życia Walta Disneya. Odpowiedzi na to pytanie nie odnajdziemy w przeszłości. Jego rodzice byli prostymi ludźmi, którzy wędrowali po całym kraju w poszukiwaniu sposobu realizacji „amerykańskiego marzenia”. W młodości, jako uczeń, Walt niczym się nie wyróżniał. W szkole uchodził za marzyciela. Jego ulubionym zajęciem było rysowanie, ale rysunki te nie odznaczały się niczym szczególnym, więc kiedy tylko mógł sobie pozwolić na zatrudnienie rysowników lepszych od siebie, całkowicie powierzył im wykonawstwo.

Wydaje się rzeczą niewiarygodną, że niewykształcony rysownik z Kansas City, który zbankrutował po swoim pierwszym przedsięwzięciu filmowym, zrealizował dzieła świadczące o niedoścignionej wyobraźni i podjął się budowy miasta przyszłości. Biorąc pod uwagę dokonania, można go uznać za geniusza, ale słowo to w świecie filmu utraciło swoją moc. Wszelako i geniusz musi mieć korzenie.

Odpowiedź na pytanie o fenomen Disneya w znacznej mierze, jak sądzę, znajdziemy w formie ekspresji, jaką obrał w początkach swej kariery. Film rysunkowy jest tym gatunkiem, który poddaje się najsurowszej kontroli. Animator rysuje postacie, wprawia je w ruch, umieszcza na tle stanowiącym ich dopełnienie. Ma więc nad wszystkim całkowitą władzę.

Przed Disneyem w kreskówkach występowały banalne, dwuwymiarowe postacie, poruszające się dziwacznie na ubogo zaznaczonym tle. Disney upierał się przy postaciach trójwymiarowych, uczłowieczonych. Chciał, żeby źródłem humoru byli sami bohaterowie, a nie ich szokujące wyczyny. Jego rysunkowi aktorzy musieli poruszać się w sposób przekonujący i zróżnicowany. Nie mieli prawa wykonywać żadnych nieprecyzyjnych czy niepewnych ruchów.

W roku 1928 Walt Disney wysłał z Nowego Jorku do swojego naczelnego animatora, Uba Iwerksa, do Hollywood następujące zalecenia: „Pamiętaj, spraw, żeby działania postaci były zdecydowane i wyraźnie określone. Nie bój się przesady w dopowiadaniu rzeczy do końca. Na ekranie nigdy nie wygląda to tak dosadnie jak na desce kreślarskiej. Zawsze wyodrębniaj GAGI od reszty akcji – to niezmiernie ważne”. Przez całe lata Disney powtarzał swoim rysownikom: „To ma być czytelne!”. Czytelność sprawia, że działanie postaci staje się dobitne i zrozumiałe.

Żadnych sprzeczności, żadnych dwuznaczności.

Disney niezmiennie dążył do tego, aby jego filmy rysunkowe były coraz bardziej wiarygodne i śmieszne. Dodał dźwięk i kolor. Zmuszał swoich animatorów do doskonalenia umiejętności, tak by potrafili zrealizować pełnometrażowy film rysunkowy. Kiedy doszedł do kresu możliwości sztuki animacyjnej, zajął się nowymi przedsięwzięciami, takimi jak filmy z aktorami, filmy przyrodnicze, rozrywkowe programy telewizyjne, wreszcie Disneyland. Naturalnym biegiem rzeczy dokonała się zmiana, polegająca na przejściu od biernej widowni do widowni uczestniczącej. Walt Disney przeniósł do Disneylandu wszystkie doświadczenia i umiejętności, jakie nabył w ciągu trzydziestu lat pracy w filmie. Myślał kategoriami filmowymi. Chodziło o to, by gładko poprowadzić publiczność od jednej sceny do drugiej, przy zachowaniu pełnej kontroli nad poszczególnymi elementami składającymi się na całość tego przeżycia.

Projektantami Disneylandu byli reżyserzy filmowi – artyści. Mieli znajomość techniki tworzenia dekoracji i scenerii towarzyszących fabule. Ich ulica Główna była niepodobna do żadnej rzeczywistej ulicy Głównej w małym miasteczku. W Disneylandzie wszystkie sklepy i magazyny tworzyły całość, nawet szyldy i kolory komponowały się ze sobą. Zwiedzający przyjmowali to z dobrą wiarą. Myśleli: „Tak musiała wyglądać ulica Główna w dawnych czasach!”. Ale ona po prostu powinna była tak wyglądać.

Mimo że Disney nieustannie wprowadzał jakieś ulepszenia, w gruncie rzeczy zadowolony był z tego, co zdziałał w Disneylandzie. Nie podobała mu się jedynie powstała na obrzeżach neonowa dżungla moteli i barów szybkiej obsługi, walczących ze sobą o zainteresowanie klienta i jego dolary.

Po ukończeniu Disneylandu Disney zgodził się urządzić stoiska na Wystawie Światowej w Nowym Jorku w latach 1964-1965. Projektanci byli zaintrygowani. Dlaczego zamierzał poświęcić swój talent i czas na przygotowanie czegoś, co miano pokazywać tylko przez dwa lata, podczas trwania wystawy? Wydawało się to nielogiczne, zwłaszcza że Disney po raz pierwszy uczestniczyłby w imprezie, nad którą nie sprawował pełnej kontroli. Miał realizować widowiska dla innych firm i na oczach milionów widzów musiał współzawodniczyć z propozycjami innych narodów, krajów czy wielkich przedsiębiorstw.

W trakcie przygotowań do Wielkiej Wystawy zdradził się ze swoimi pomysłami jednemu z projektantów, Johnowi Henchowi. Spytał: „Co myślisz o zaprojektowaniu miasta przyszłości?” – i lekko się uśmiechnął. Temat nie został podjęty. Później Hench zdał sobie sprawę z tego, że udział w Wystawie Światowej był częścią długofalowego planu współpracy z przemysłem przy realizacji miasta przyszłości. Pierwszym krokiem miała być budowa kolejnego parku na Florydzie, powielającego wzór Disneylandu. Potem Disney zamierzał zbudować nowe miasto.

Od Myszki Miki do Miasta Przyszłości. Niewiarygodna była skala talentu Walta Disneya. Celem poniższej biografii jest prześledzenie jego rozwoju twórczego, a także ukazanie człowieka oraz epoki, w której żył i działał.1

Isigny-sur-Mer to małe, targane wiatrami miasteczko na wybrzeżu Normandii, kilka kilometrów od plaż, na których 6 czerwca 1944 roku wylądowali alianci. Z tego samego brzegu dziewięćset lat wcześniej wyruszyli na podbój Anglii francuscy wojownicy. Był wśród nich Hughes d’Isigny z synem Robertem. Tam też się osiedlili. W angielskiej formie nazwisko ich przyjęło brzmienie Disney. W okresie restauracji część rodu Disneyów przeniosła się do Irlandii i osiadła w okręgu Kilkenny. W roku 1801 urodził się Arundel Elias Disney, a w roku 1834 on i jego brat Robert wsiedli wraz z rodzinami na statek w Liverpoolu i popłynęli do Ameryki w poszukiwaniu lepszego życia. Po trwającej miesiąc podróży, 3 października przybyli do Nowego Jorku. Tam bracia się rozdzielili. Robert osiadł na farmie na Środkowym Zachodzie, Elias zaś powędrował nad granicę kanadyjską, do okręgu Goderich w Ontario.

Pierwsi biali ludzie pojawili się w tym rejonie zaledwie dziewięć lat wcześniej. Owych emigrantów – Szkotów, Niemców z Pensylwanii i Irlandczyków – zwabiono obietnicą budowy dróg i innych udogodnień oraz ceną ziemi, wynoszącą siedem szylingów i sześć pensów za akr. Ale przedsiębiorstwo handlujące ziemią zapomniało o obietnicach, a osadnicy zorientowali się, że przywiedli swoje rodziny w dzikie ostępy, gdzie nie było ani dróg, ani młynów, ani szkół, ani kościołów.

Eliasowi Disneyowi otuchy dodawała myśl o szerokich przestrzeniach, o wartkich strumieniach pełnych pstrągów, o bujnych lasach, w których żyły jelenie i łosie, o żyznych łąkach porośniętych dzikimi śliwami i jagodami. Zbudował młyn nad brzegiem rzeki Maitland i całkiem nieźle mu się wiodło. Mełł zboże i piłował drewno dla sąsiadów. Jego żona Maria urodziła mu szesnaścioro dzieci. Pierworodny syn, Kepple Disney, urodził się jeszcze w Irlandii, w roku 1833. Młyn Disneya prosperował wyśmienicie przez wiele lat, ale potem przyszły na Goderich złe czasy. Elias utracił zadłużony młyn.

Kepple ożenił się z emigrantką z Irlandii, Mary Richardson. Zamieszkali w pobliżu okręgu Bluevale. Kepple był postawnym, czarnobrodym mężczyzną. Imał się wielu zajęć, takich jak prace wiertnicze czy wydobywanie soli. Miał dosyć kanadyjskich zim. W roku 1878 wyruszył więc z najstarszymi synami, Eliasem i Robertem, do Kalifornii, w poszukiwaniu złota. Kiedy przejeżdżał przez Kansas, agent kolejowy Union Pacific namówił go do kupna osiemdziesięciu hektarów ziemi w okolicy Ellis. Kepple Disney posłał więc po resztę rodziny, aby zamieszkała z nim na nowej farmie. Nie stać go było na kupno drewna, zbudował więc dom z darni. Gospodarstwo zaczęło się rozwijać dzięki hodowli bydła i uprawie pszenicy, ale Kepplemu ceny drewna, narzucone przez kolej, wydawały się ciągle jeszcze zbyt wysokie. Toteż do budowy nowego domu użył kamienia wydobytego z kamieniołomów.

Elias Disney, najstarszy spośród jedenaściorga dzieci Kepplego, nie mógł usiedzieć na farmie. Porzucił ją i zatrudnił się jako mechanik w warsztacie kolejowym. Pracował razem z Walterem Chryslerem, późniejszym założycielem imperium samochodowego. Potem w charakterze pomocnika cieśli przyłączył się do ekipy budującej linię kolejową Union Pacific przez Kolorado. Kiedy kolej została doprowadzona do Denver, stracił zajęcie. W Denver trudno było o pracę, Elias próbował więc zarabiać na życie, grając na skrzypcach przed knajpami wraz z dwoma innymi muzykami amatorami. Ciężko było się z tego utrzymać, powrócił więc na rodzinną farmę w Ellis.

Wrócił do Kansas tym chętniej, że pozostała tam Flora, urodziwa córka sąsiada Disneyów, Charlesa Calla. Rodzina Callów pochodziła ze Szkocji i Anglii. Los emigranta przypadł w udziale Thomasowi Callowi, który przybył do Bostonu w roku 1636. Jego potomek, Eber Call, przeniósł się do Ohio w roku 1825. Syn Ebera, Charles, opuścił Oberlin College i wyjechał na poszukiwanie złota do Kalifornii, ogarniętej w roku 1849 gorączką złota. Kruszcu jednak nie znalazł, powrócił więc do Ohio, a potem osiadł wraz z żoną, ośmioma córkami i dwoma synami w Ellis, gdzie uczył w szkole. W roku 1884 przeniósł się z rodziną na Florydę, gdyż zanadto dały mu się we znaki zamiecie śnieżne.

Kepple Disney również miał dość surowego klimatu Kansas, podążył więc z synem Eliasem na Florydę w ślad za sąsiadami. Potem jeszcze raz podjął decyzję o powrocie do Kansas. Ale Elias pozostał na Florydzie. Kupił szesnastohektarową farmę w Kismet i wytrwale zalecał się do Flory Call, która zaczęła pracować jako nauczycielka w szkole podstawowej. Pobrali się w dzień Nowego Roku 1888 w domu rodziców Flory w Akron. Elias miał lat dwadzieścia osiem, a panna młoda dziewiętnaście.

Fotografie Eliasa i Flory ujawniają trafnie ich charaktery – on, w wykrochmalonym kołnierzyku i ciężkawym, wełnianym, kupnym garniturze, ma wielkie uszy i haczykowaty nos, czujne oczy i surowe rysy; ona, w sukni wysoko zapiętej pod szyją, ma głęboko osadzone oczy i zaciśnięte, pełne usta, na których czai się uśmiech. Byli przykładnym małżeństwem. Flora odznaczała się cierpliwością i wyrozumiałością wobec męża, któremu nie wiodło się w interesach.

Najpierw Elias sprzedał farmę i kupił hotel w Daltona Beach. Ale turystyka nie dopisała i zbankrutował. Mieli już wtedy syna. Herbert urodził się 8 grudnia 1888 roku. Elias zaczął więc pracować jako wiejski listonosz i zdecydował się na kupno niewielkiego gaju pomarańczowego. Wtedy nad krajem zawisła groźba wojny. Obowiązek patriotyczny skłonił Eliasa do wstąpienia w szeregi milicji. Kryzys został zażegnany, Elias nie widział sensu, żeby dalej pozostawać na służbie, tym bardziej że miał żonę, maleńkie dziecko i gaj pomarańczowy, który trzeba było uprawiać. Toteż opuścił obóz wojskowy i powrócił do domu. Niebawem policja wojskowa aresztowała go za dezercję. Próbował tłumaczyć, że nie jest dezerterem, skoro nie ma żadnej wojny. Wojskowi nie potrafili zbić jego argumentów. Zażądano zwrotu munduru. Elias jednak postanowił go zatrzymać na konto zapłaty, której nigdy nie dostał.

Mróz zniszczył zbiory pomarańczy, a Elias zapadł na malarię. Uznał, co często mu się zdarzało, gdy dopadały go przeciwności losu, że wszystko się poprawi, gdy się przeprowadzą. Przenieśli się do Chicago.

Siedemdziesiąt lat wcześniej Chicago było zbiorowiskiem baraków nad brzegiem jeziora Michigan. Kiedy jednak około roku 1889 Elias i Flora zjawili się tam wraz z synkiem, było to już potężne miasto liczące ponad milion dwieście tysięcy mieszkańców, z węzłem kolejowym, przez który transportowano pszenicę i wołowinę na Południe, a odzież i maszyny rolnicze na Zachód. Elias Disney, który całe życie spędził w małych miasteczkach, doznał zawrotu głowy w zetknięciu ze zgiełkiem metropolii, ale po niepowodzeniach na Florydzie stanowczo postanowił odnieść sukces. Przede wszystkim potrzebował mieszkania dla swojej rodziny. Uznał, że zbuduje własny dom, korzystając ze swych ciesielskich umiejętności, nabytych podczas pracy w Union Pacific. Flora chciała sama go zaprojektować. Przekonywała męża: „To nic trudnego; narysuj plan domu, a już ja będę wiedziała najlepiej, co zrobić, żeby dało się w nim żyć”.

Disney wybudował więc podług jej projektu niewielki, ładny dom na Tripp Avenue, jednej z dwóch brukowanych ulic w północno-zachodniej dzielnicy Chicago, pod numerem 1249. Pomalował go na niebiesko, a goście zachwycali się czystą linią i kształtem konstrukcji. Dokupił potem sąsiednią parcelę i postawił tam następny dom, na sprzedaż. Zaczął budować domy w innych częściach miasta, wszedł w układy z bankierami, którzy udzielali pożyczek jego przyszłym klientom. Plany sporządzała Flora, ona też dokonywała zakupu materiałów budowlanych, prowadziła księgowość, a nawet meblowała nowe domy na życzenie klientów. Kiedy popyt na domy gwałtownie spadł, Elias zatrudnił się jako stolarz na Amerykańskiej Wystawie Światowej, gdzie pracował siedem dni w tygodniu, za dolara dziennie.

Rodzina się powiększała. 30 grudnia 1890 roku urodził się Raymond Arnold Disney, a 24 czerwca 1893 roku Roy Olivier. Elias i Flora oraz ich dzieci uczęszczali do Kongregacyjnego Kościoła Świętego Pawła, gdzie proboszczem był Walter Parr, z którym Elias blisko się zaprzyjaźnił. Zaproponował, że zbuduje dla kongregacji nowy kościół. Postawił prosty, funkcjonalny budynek, kryty wysokim, stromym dachem. Flora grywała w nowym kościele na organach, a gdy proboszcz wyjeżdżał, kazania wygłaszał Elias. W roku 1901 i Flora, i żona proboszcza spodziewały się dziecka. Elias zaproponował więc przyjacielowi:

– Jeśli będziemy mieli chłopca, nazwę go twoim imieniem, a ty swojemu nadasz moje imię.

Walter Parr przystał na to.

Czwarty syn Eliasa i Flory przyszedł na świat w sypialni domu przy Tripp Avenue w niedzielę, 5 grudnia 1901 roku. Zgodnie z umową Elias nadał chłopcu imiona Walter Elias. Parrom również urodził się syn, który dostał imię Elias. Minęło osiem i pół roku od narodzin poprzedniego dziecka, Flora mogła więc poświęcić małemu Walterowi sporo czasu. Był chłopczykiem o łagodnym charakterze, ładniejszym niż pozostali synowie, którzy odziedziczyli po ojcu wydatny, rzymski nos. Matka lubiła ubierać Waltera w strojne ubranka, Roy zaś niezmordowanie woził braciszka tam i z powrotem wózkiem po Tripp Avenue, a nawet kupował mu zabawki ze swojego kieszonkowego – była to swego rodzaju zapowiedź ich przyszłej więzi.

Dwa lata po przyjściu na świat Waltera urodziła się Disneyom córeczka. Nazwali ją Ruth Flora. W owym czasie Elias wkładał wiele wysiłku w to, żeby nauczyć swoje dzieci życia w wielkim mieście. Ich sąsiadami byli przeważnie Polacy, Irlandczycy i Szwedzi, na ogół ciężko pracujący, bogobojni ludzie. Ale więzi w rodzinach ze Starego Świata uległy już rozluźnieniu, a wiele dzieciaków biegało bez nadzoru po ulicach, w czasie gdy ich rodzice zarabiali na chleb. Opodal domu Disneyów rozciągało się Cicero, późniejsza siedziba Ala Capone i innych notorycznych kryminalistów.

Niepokój Eliasa nasilał się, ilekroć przechodził on obok znajdujących się na rogu ulicy trzech knajp. Decyzja dojrzała, gdy dwóch chłopców z sąsiedztwa zostało aresztowanych za zabicie policjanta podczas napadu na zajezdnię tramwajową. Jeden z nich został skazany na dwadzieścia lat pobytu w Joliet Prison, drugi na dożywocie. Elias powiedział do żony:

– Floro, ci dwaj chłopcy nie byli starsi od Herba i Raya! Musimy wynieść się z tej przeklętej dzielnicy.

Zaproponował, żeby osiedlić się gdzieś na wsi, w otoczeniu podobnym do tego, w jakim oni sami spędzili dzieciństwo. Flora nie miała nic przeciwko temu. Elias objechał wioski w Kolorado i Alabamie, szukając odpowiedniego miejsca, ale nic takiego nie znalazł. W końcu odwiedził Marceline w stanie Missouri, gdzie jego brat miał posiadłość. Była to żyzna kraina, pofałdowana zielonymi, łagodnymi wzgórzami. W pobliżu znajdowało się miasteczko, w którym można było się zaopatrywać, kilka zakładów przemysłowych, kopalnie węgla oraz szyby naftowe, co dawało szansę ekonomicznej stabilizacji. To właśnie w Marceline, jak postanowił Elias, będą wieść godziwe życie i wychowywać po chrześcijańsku piątkę dzieci.