Wewnątrzunijni partnerzy strategiczni Rzeczypospolitej Polskiej - ebook

Spis skrótów

-------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
AGD artykuły gospodarstwa domowego
AIDS (ang. Acquired Immune Deficiency Syndrome) Zespół nabytego niedoboru odporności
ASEAN (ang. Association of South-East Asian Nations) Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej
BBN Biuro Bezpieczeństwa Narodowego
BIZ bezpośrednie inwestycje zagraniczne
BSEC (ang. Black Sea Economic Cooperation) Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego
CACF (ang. China-Africa Cooperation Forum) Forum Współpracy Chińsko-Afrykańskiej
CDU (niem. Die Christlich Demokratische Union) Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna
CEA (fr. Commissariat à l'Energie Atomique) Komisariat Energii Atomowej
CMP (ang. Comparative Manifestos Project) projekt badawczy odnośnie do dokumentów o charakterze manifestów politycznych
CSU (niem. Die Christlich-Soziale Union in Bayern) Unia Chrześcijańsko-Społeczna w Bawarii
DCNS (fr. Direction des Constructions Navales Systèmes et Services) Dyrekcja Morskich Systemów Budowlanych i Usług
ECHR (ang. European Court of Human Rights) Europejski Trybunał Praw Człowieka
EDA (ang. European Defence Agency) Europejska Agencja Obrony
EPBiO Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony
EPS Europejska Polityka Sąsiedztwa
ESDC (ang. European Security and Defence College) Europejskie Kolegium Bezpieczeństwa i Obrony
ESDP (ang. European Security and Defence Policy) Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony
ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka
EUR euro
EURO 2012 Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku
EX eksport
Expo wystawy światowe
FAO (ang. Food and Agriculture Organization of the United Nations) Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa
FDP (niem. Die Freie Demokratische Partei) Wolna Partia Demokratyczna
FR Republika Francuska
G5 (ang. Group of Five) Grupa Pięciu
G6 (ang. Group of Six) Grupa Sześciu
G8 (ang. Group of Eight) Grupa Ośmiu
G13 (ang. Group of Thirteen) Grupa Trzynastu
G14 (ang. Group of Fourteen) Grupa Czternastu
GAERC (ang. General Affairs and External Relations Council) Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych
ICC (ang. International Criminal Court) Międzynarodowy Trybunał Karny
ILO (ang. International Labour Organization) Międzynarodowa Organizacja Pracy
IM import
IŚ Inicjatywa Środkowoeuropejska
KBWE Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
KE Komisja Europejska
LITPOLBAT Litewsko-Polski Batalion Sił Pokojowych
LNG (ang. Liquefied Natural Gas) gaz ziemny w postaci ciekłej
LPR Liga Polskich Rodzin
MFW Międzynarodowy Fundusz Walutowy
MR6 (ang. Manifesto Research Group) zespół badawczy analizujący dokumenty o charakterze manifestów politycznych
MSZ Ministerstwo Spraw Zagranicznych
NATO (ang. North Atlantic Treaty Organization) Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego
NB6 (ang. Nordic and Baltic EU member states’ foreign ministers) ministrowie spraw zagranicznych państw nordyckich i bałtyckich będących członkami UE
NIA francuski Narodowy Instytut Audiowizualny
NInA polski Narodowy Instytut Audiowizualny
NRD Niemiecka Republika Demokratyczna
NZ Narody Zjednoczone
OBWE Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
ODIHR (ang. Office for Democratic Institutions and Human Rights) Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych
PCA (ang. Partnership and Cooperation Agreement) Porozumienie o Partnerstwie i Współpracy
PCRD (fr. Programme-cedre de recherche et de développement) Europejski Plan Rozwoju Zdolności Obronnych
PdP Partnerstwo dla Pokoju
PEOP (ang. Pan-European Oil Pipeline) paneuropejski ropociąg
PGE Polska Grupa Energetyczna
PiS Prawo i Sprawiedliwość
PKB produkt krajowy brutto
PKN Orlen Polski Koncern Naftowy Orlen
PNWM Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży
PO Platforma Obywatelska
POLUKRLITBAT Polsko-Ukraińsko-Litewski Batalion Sił Pokojowych
PPP partnerstwo publiczno-prywatne
PRL Polska Rzeczpospolita Ludowa
PW Partnerstwo Wschodnie
RB Rada Bezpieczeństwa ONZ
RFN Republika Federalna Niemiec
RFSRR Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka
RL Republika Litewska
RO Rumunia
RP Rzeczpospolita Polska
RPA Republika Południowej Afryki
RPMB Rada Państw Morza Bałtyckiego
SLD Sojusz Lewicy Demokratycznej
SM stosunki międzynarodowe
SPD (niem. Die Sozialdemokratische Partei Deutschlands) Socjaldemokratyczna Partia Niemiec
TICAD (ang. Tokyo International Conference on African Development) Tokijska Międzynarodowa Konferencja w sprawie Rozwoju Afryki
UE Unia Europejska
UNESCO (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury
UP Unia Pracy
USA (ang. United States of America) Stany Zjednoczone Ameryki
V4 Grupa Wyszehradzka
WNP Wspólnota Niepodległych Państw
WPR Wspólna Polityka Rolna
WPZiB Wspólna Polityka Zagraniczna i Obrony
WTO (ang. World Trade Organization) Światowa Organizacja Handlu
ZSRR Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
-------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Wprowadzenie

Jak powinna wyglądać polityka zagraniczna państwa, które po ponad dekadzie intensywnych starań znalazło się w gronie członków dwóch międzynarodowych struktur identyfikowanych jako kwintesencja Zachodu? Jakie cele powinna sobie obrać Rzeczpospolita Polska 1 maja 2004 roku i, co nie mniej ważne, jak je skutecznie realizować? Jak prowadzić narodową politykę zagraniczną w organizacji o cechach ponadnarodowej wspólnoty, aby nie być postrzeganym jako gracz skoncentrowany wyłącznie na własnych partykularnych interesach, a jednocześnie nie narazić się na krytykę rodzimej opinii publicznej z powodu zbytniej uległości i bezczynności? Odpowiedzi na wszystkie powyższe pytania zdają się zawierać w umiejętnej polityce sojuszy, która pozwala państwu na wdrażanie priorytetowych dlań zadań w łączności z potrzebami innych uczestników stosunków międzynarodowych. Ponieważ zaś początek XXI wieku jest okresem wielkiej popularności nowego narzędzia z kanonu kooperatywnych zachowań państw – partnerstwa strategicznego – poszczególni polscy politycy starali się z niego w jak najlepszym zakresie skorzystać.

Celem niniejszej pracy było ustalenie, które z czterech zadeklarowanych przez Rzeczpospolitą Polską relacji specjalnych z państwami unijnymi spełniały w latach 2004–2010 kryteria materialnego partnerstwa strategicznego, odróżniając je tym samym od państw strategicznych w ujęciu formalnym oraz związków niewypełniających nawet warunków formalnego partnerstwa strategicznego. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż niniejsza praca nie pretenduje do przedstawienia stosunków Polski z czterema wybranymi państwami członkowskimi UE w sposób kompleksowy. Jej intencją było wyłącznie potwierdzenie istnienia między podmiotami cech charakterystycznych wspomnianej instytucji, co siłą rzeczy wiele aspektów badanych relacji pozostawiło poza nawiasem zainteresowania. Dopełnienie przeprowadzonej analizy stanowią refleksje odnośnie do przyczyn zaobserwowanego stanu rzeczy oraz wskazania co do tego, jak polska polityka wobec badanych państw może i powinna w nadchodzących latach wyglądać.

Znaczenie słów składających się na badany termin sugeruje istnienie pomiędzy podmiotami relacji partnerskich. W swoim podstawowym sensie wyraz partner rozumiany jest jako: „współuczestnik gry, rozmowy, zabawy; towarzysz, wspólnik”¹, w konsekwencji partnerstwo oznacza zaś: „współuczestniczenie w czymś, bycie partnerem”². Punktem wyjścia jest tu dobrowolne współdziałanie indywidualnych podmiotów, samodzielnych w podejmowanych decyzjach. Reasumując: aby mówić o partnerstwie strategicznym na gruncie stosunków międzynarodowych, musimy mieć do czynienia ze współpracą pomiędzy suwerennymi i autonomicznymi aktorami sceny międzynarodowej. Wychodząc z założenia, iż państwa pozostają nadal jedynymi aktorami areny międzynarodowej prowadzącymi politykę zagraniczną w pełnym tego słowa znaczeniu: zakres merytoryczny pracy ograniczony został do badania związków międzypaństwowych. W rezultacie poza obszarem jej zainteresowania pozostawione zostały partnerstwa, w których jedną ze stron stanowiły: kontynent, region, organizacja międzynarodowa lub ponadnarodowa, część składowa państwa złożonego lub jednostka samorządu terytorialnego. W świecie skomplikowanych i nakładających się na siebie zbieżności i sprzeczności interesów, a także charakterystycznych dla wszystkim ludzkich zbiorowości sieci preferencji i sympatii, każda wielostronna struktura jawi się w istocie jako zestaw wielu relacji bilateralnych. Dlatego też trzecim zawężeniem właściwości merytorycznej pracy było ograniczenie pola badawczego do stosunków dwustronnych.

Cezurą początkową pracy uczyniono datę akcesji Polski do Unii Europejskiej, kiedy to przesłanki prowadzenia przez nią polityki zagranicznej zmieniły się diametralnie. W pierwszej kolejności po osiągnięciu kluczowych celów nakreślonych u zarania III RP – członkostwa w polityczno-wojskowych strukturach świata zachodniego – Rzeczpospolita stanęła przed potrzebą wyznaczenia nowych priorytetów w domenie polityki zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. W drugiej angażujące na wielu płaszczyznach członkostwo w UE w połączeniu z niesatysfakcjonującą weryfikacją sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi podczas interwencji irackiej spowodowało postępującą europeizację działań zewnętrznych Polski. Po trzecie zaś, III RP, silnie zakotwiczona w euroatlantyckich organizacjach międzynarodowych, zaczęła skupiać więcej uwagi na wykorzystaniu potencjału swoich stosunków bilateralnych. Cezurę końcową pracy zdeterminowało z kolei zakończenie prezydentury Lecha Kaczyńskiego, jednego z najaktywniejszych na polu zawierania i kultywowania partnerstw strategicznych polskich polityków ostatnich lat. Reasumując: okres badawczy pracy rozciąga się pomiędzy 1 maja 2004 a 10 kwietnia 2010 roku. Dla uzyskania tła analizowanych relacji w uzasadnionych wypadkach skorzystano także z odniesień do wydarzeń z lat 1914–2004.

Z powodu zyskiwania na znaczeniu w omawianym okresie stosunków europejskich w ramach polskiej polityki zagranicznej, a także postępującego we współczesnym świecie zróżnicowania na tzw. globalną Północ i globalne Południe właściwość geograficzna pracy skoncentrowana została na Starym Kontynencie, a dokładniej na państwach członkowskich UE. Z oczywistych względów pod uwagę zostały wzięte przede wszystkim relacje z państwami, które w interesującym nas okresie Polska nazywała swoimi strategicznymi partnerami. Kryterium podpisania deklaracji ustanawiającej relacje specjalne lub użycia rzeczonego określenia w kontekście danego podmiotu w jednym z kluczowych dokumentów odnośnie do polskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa spełniły cztery państwa: Niemcy, Francja, Litwa oraz Rumunia. W celu przeprowadzenia niezbędnych porównań analizowane były także elementy stosunków III RP z pozostałymi członkami Unii.

W pracy zweryfikowane zostały następujące cztery hipotezy główne: H_(I) – pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec w latach 2004–2010 istniało materialne partnerstwo strategiczne. H_(II) – pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską w latach 2004–2010 istniało materialne partnerstwo strategiczne. H_(III) – pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską w latach 2004–2010 istniało materialne partnerstwo strategiczne. H_(IV) – pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Rumunią w latach 2004–2010 istniało materialne partnerstwo strategiczne. Hipotezy szczegółowe pracy, tożsame z cechami konstytutywnymi materialnego partnerstwa strategicznego, zostały podzielone na warunki podstawowe oraz warunki uzupełniające, a także poprzedzone warunkami wstępnymi.

Przyjętą w pracy podstawą do nazwania związku na arenie międzynarodowej materialnym partnerstwem strategicznym było spełnienie łącznie trzech warunków wstępnych: 1. współpraca została zawarta pomiędzy suwerennymi i autonomicznymi podmiotami stosunków międzynarodowych; 2. alians został zawarty pomiędzy państwami; 3. badana relacja jest bilateralna.

Wyróżniono cztery warunki podstawowe, które zachowane łącznie świadczą o istnieniu między państwami materialnych stosunków szczególnych. Odpowiadające im cztery hipotezy szczegółowe opatrzono z kolei pytaniami szczegółowymi oraz źródłami, w których poszukiwano na nie odpowiedzi: H₁ – stosunki pomiędzy podmiotami są relacjami partnerskimi – 1. czy odbywają się stałe i kryzysowe/okolicznościowe konsultacje na najwyższym szczeblu świadczące o tym, że oba państwa liczą się z opiniami i interesami drugiej strony (źródła: oficjalne strony internetowe oraz komunikaty prasowe: ministerstw spraw zagranicznych, rządów, prezydentów, ambasad; deklaracje o partnerstwie strategicznym i plany działań); H₂ – pomiędzy partnerami istnieje zbieżność celów strategicznych – 1. czy istnieje zbieżność przynajmniej jednego celu strategicznego wśród priorytetów prezentowanych przez strony w ich oficjalnych dokumentach odnośnie do polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (źródła: exposé oraz doroczne wystąpienia ministrów spraw zagranicznych, szefów państw i rządów; strategie bezpieczeństwa narodowego; przełomowe uchwały parlamentów); 2. czy ewentualne interesy całkowicie sprzeczne nie dotyczą kwestii kluczowych z punktu widzenia obu stron (źródła: exposé oraz doroczne wystąpienia ministrów spraw zagranicznych, szefów państw i rządów; strategie bezpieczeństwa narodowego; przełomowe uchwały parlamentów); H₃ – obaj partnerzy podzielają przeświadczenie, iż połączenie wysiłków i współpraca zwiększą prawdopodobieństwo realizacji zbieżnych celów strategicznych – 1. czy państwa tytułują się wzajemnie partnerami strategicznymi w oficjalnych dokumentach odnośnie do polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (źródła: exposé oraz doroczne wystąpienia ministrów spraw zagranicznych, szefów państw i rządów; strategie bezpieczeństwa narodowego; przełomowe uchwały parlamentów); 2. czy podpisano deklarację ustanawiającą między stronami partnerstwo strategiczne (źródła: oficjalne strony internetowe ministerstw spraw zagranicznych, rządów, prezydentów, ambasad); 3. czy w oficjalnych dokumentach odnośnie do polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państwa poświęcają sobie wzajemnie więcej uwagi w porównaniu do miejsca zarezerwowanego dla pozostałych państw regionu³ (źródła: exposé oraz doroczne wystąpienia ministrów spraw zagranicznych, szefów państw i rządów; strategie bezpieczeństwa narodowego; przełomowe uchwały parlamentów); H₄ – pomiędzy partnerami doszło do autentycznego i długofalowego współdziałania dla realizacji zbieżnych celów strategicznych – 1. czy państwa podpisują kolejne plany działań, które operacjonalizują deklaracje o partnerstwie strategicznym (źródła: oficjalne strony internetowe ministerstw spraw zagranicznych, rządów, prezydentów, ambasad); 2. czy pomiędzy partnerami istnieje wysoki stan wykonania konkretnych postanowień odnośnie do realizacji wspólnych celów strategicznych (źródła: oficjalne strony internetowe i komunikaty prasowe odpowiednich ministerstw, rządów, prezydentów, ambasad).

Model idealny stosunków specjalnych zakłada istnienie trzech warunków uzupełniających, które podobnie jak warunki podstawowe zyskały swoje odpowiedniki w hipotezach szczegółowych (wraz ze wskazaniem źródeł i właściwych im pytań szczegółowych): H₅ – relacje podmiotów cechują się uprzywilejowaniem i intensywnością przewyższającymi normalny dla obu państw poziom zbliżenia w stosunkach z innymi partnerami – 1. czy istnieje wysoka intensywność spotkań na najwyższym szczeblu: prezydentów, szefów rządów, ministrów spraw zagranicznych, na tle pozostałych państw Unii Europejskiej (źródła: oficjalne strony internetowe ministerstw spraw zagranicznych, rządów, prezydentów, ambasad); 2. czy państwa cieszą się wzajemnie uprzywilejowaniem w stosunkach gospodarczych na tle pozostałych państw Unii Europejskiej (źródła: oficjalne strony internetowe odpowiednich ministerstw i ambasad; opracowania statystyczne); H₆ – relacje partnerów cechują się wysoko rozwiniętą infrastrukturą – 1. czy nastąpiła instytucjonalizacja wzajemnych stosunków poprzez powołanie wspólnych organów, jednostek wojskowych, mechanizmu regularnych spotkań na najwyższym szczeblu, a także infrastruktury wspierającej kontakty międzyludzkie (źródła: oficjalne strony internetowe i komunikaty prasowe ministerstw spraw zagranicznych, rządów, prezydentów, ambasad; deklaracje o partnerstwie strategicznym i plany działań); H₇ – relacje partnerów cechują się dobrą atmosferą – 1. czy państwa cieszyły się pozytywnymi doświadczeniami historycznymi w zakresie współpracy dwustronnej w przeciągu 100 lat (1914–2004) poprzedzających okres badawczy (źródła: umowy dwustronne, w szczególności zaś traktaty sojusznicze); 2. czy występujące w relacjach dwustronnych problemy są rozwiązywane na bieżąco i na poziomie technicznym (nie przenoszą się na relacje międzypaństwowe) (źródła: oficjalne strony internetowe i komunikaty prasowe ministerstw spraw zagranicznych, rządów, prezydentów, ambasad); 3. czy nierozwiązane problemy w stosunkach dwustronnych nie dotyczą spraw kluczowych dla przynajmniej jednej ze stron (źródła: exposé oraz doroczne wystąpienia ministrów spraw zagranicznych, szefów państw i rządów; strategie bezpieczeństwa narodowego; przełomowe uchwały parlamentów).

Z kolei, aby zweryfikować istnienie pomiędzy badanymi pomiotami stosunków specjalnych w ujęciu formalnym, niezbędne było potwierdzenie dwóch pierwszych pytań (1. i 2.) hipotezy H₃.

Do potwierdzenia lub odrzucenia przyjętych hipotez wykorzystana została metoda badań dokumentów. Korzystając z podziału zaproponowanego przez Janusza Sztumskiego, należy podkreślić, iż krytycznej ocenie poddano zarówno dokumenty zebrane w sposób systematyczny, jak i dokumenty okolicznościowe⁴. W pracy zastosowane zostały różnorodne techniki badawcze, wśród których wymienić należy krytyczną analizę tekstu, a także ilościową oraz ilościowo-jakościową analizę treści.

Technika krytycznej analizy tekstu przysłużyła się do weryfikacji hipotez: H₁, H₃ (pytanie 2.), H₄ (pytania 1. i 2.), H₅ (pytanie 2.), H₆ oraz H₇ (pytania 1., 2. i 3.). Została ona użyta w celu poświadczenia zaistnienia określonych faktów w relacjach dwustronnych.

W przypadku hipotezy H₁ weryfikowano istnienie stałych i kryzysowych konsultacji na najwyższym szczeblu, rozumianych jako spotkania szefów państw, rządów i dyplomacji odbywające się regularnie (w formie szczytów lub międzyrządowych konsultacji) lub okazjonalnie (w sytuacjach wyjątkowych międzynarodowych napięć, szczególnie jeśli strony zajęły sporne stanowiska, a także w przededniu ważnych obrad w ramach organizacji międzyrządowych). Poza spotkaniami dwustronnymi pod uwagę zostały wzięte także gremia wielostronne, które można sklasyfikować jako struktury ekskluzywne – dostępne dla nielicznych.

Pytanie 2. hipotezy H₃ miało za zadanie potwierdzenie podpisania przez strony deklaracji o partnerstwie strategicznym, pojmowanej jako złożone przez najwyższe władze państwowe obu podmiotów wspólne oświadczenie woli, które wprost odwołuje się do chęci ustanowienia lub rozwijania między nimi relacji specjalnych.

Do zweryfikowania pytania 1. hipotezy H₄ konieczne było podpisanie przez państwa kolejnych planów działań. Aby dany dokument można było za takowy uznać, musiał on uzupełniać generalne deklaracje o zaangażowaniu w budowanie wyjątkowej relacji bilateralnej o główne obszary współpracy oraz ściśle określone zadania. Ponieważ intencją powyższego pytania było potwierdzenie istnienia nie tylko autentycznego, ale i długofalowego współdziałania, strony musiały zawrzeć przynajmniej dwa porozumienia operacjonalizujące oświadczenia o partnerstwie strategicznym, żeby niniejszą hipotezę można było ocenić jako potwierdzoną.

Z kolei pytanie 2. powyższej hipotezy (H₄) dedykowane zostało weryfikacji poziomu realizacji wspólnie wyznaczonych zadań. Ponieważ celem pracy nie było całościowe przedstawienie poszczególnych stosunków dwustronnych, a jedynie zbadanie występowania między nimi konkretnych cech partnerstwa strategicznego, ocena realnego stanu wykonania wspólnych celów opierała się wyłącznie na projektach i wydarzeniach dających się powiązać z treścią dokumentów uznanych za plany działań. Przyjęto założenie, iż znacząca realizacja podjętych zamierzeń, jako stawiająca podmioty w pożądanym świetle, powinna być odnotowana w oficjalnych komunikatach przynajmniej jednej ze stron lub/i kolejnych planach operacyjnych, uszczegółowiających wcześniejsze ustalenia. W przypadku braku jakiekolwiek wzmianki o postępach uznano, iż realne kroki nie zostały jeszcze podjęte lub dany projekt znajduje się w bardzo początkowej fazie wdrażania. W toku badań pod uwagę zostały wzięte także sytuacje, kiedy jeden z partnerów podjął działania sprzeczne ze wspólnie uzgodnionymi priorytetami.

Odpowiedź na pytanie, czy państwa cieszą się wzajemnie uprzywilejowaniem w stosunkach gospodarczych na tle pozostałych państw Unii Europejskiej (pytanie 2. hipotezy H₅) została udzielona na podstawie trzech wskaźników: wymiany handlowej, współpracy inwestycyjnej oraz dostępu do rynku. W przypadku obrotów handlowych o uprzywilejowaniu świadczyło znalezienie się w „pierwszej dziesiątce” państw UE pod kątem wartości eksportu i importu, a także granie roli głównego partnera handlowego w regionie. Współpraca inwestycyjno-kapitałowa pomiędzy stronami uznana była za ożywioną, jeśli państwa zajmowały pozycje od 1 do 10 we wzajemnych rankingach najważniejszych inwestorów zagranicznych, w tym także głównych odbiorców BIZ. Z kolei za brakiem uprzywilejowania w stosunkach gospodarczych przemawiało stosowanie jawnych lub ukrytych barier w dostępie do rynku partnera, w szczególności zaś przeciwdziałanie wolności przepływu osób.

Celem hipotezy H₆ było ustalenie, czy relacje partnerów cechowały się w badanym okresie wysoko rozwiniętą infrastrukturą. Instytucjonalizacja wzajemnych stosunków weryfikowana była poprzez potwierdzenie powołania wspólnych organów (takich jak: komitet konsultacyjny/doradczy przy głowach państw, zgromadzenie poselskie, grupa parlamentarna, forum, sektorowa rada/komisja międzyrządowa, grupa/zespół roboczy itp.), jednostek wojskowych (np. Litewsko-Polski Batalion Sił Pokojowych) oraz infrastruktury stymulującej kontakty międzyludzkie. Na tę ostatnią w niniejszej pracy składały się: współpraca kulturalna (np. Rumuński Instytut Kultury w Warszawie, Polski Sezon we Francji), wymiana młodzieżowa (np. Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży) i naukowa oraz kooperacja pomiędzy jednostkami samorządowymi (np. euroregiony, współpraca partnerska miast, gmin oraz województw). Ocenie podlegało także ustanowienie mechanizmu regularnych spotkań na najwyższym szczeblu. Niemniej – ponieważ ten aspekt poszczególnych relacji bilateralnych został omówiony przy okazji hipotezy H₁ – nie był on prezentowany powtórnie, a jedynie wzięty pod uwagę przy weryfikacji hipotezy H₆.

Pytanie 1. hipotezy H₇ dotyczyło istnienia pozytywnych doświadczeń historycznych w zakresie współpracy dwustronnej w przeciągu 100 lat poprzedzających okres badawczy. Z uwagi na intensywne interakcje pomiędzy Polakami a badanymi narodami w okresie I wojny światowej przyjęto ramy czasowe poprzedzające odrodzenie polskiej państwowości. Pod uwagę zostały wzięte zawarte w latach 1914–2004 porozumienia, w tym traktaty sojusznicze, a także przypadki toczenia przeciw sobie wojen. Miernikiem atmosfery relacji bilateralnych po roku 1989 uczyniono dodatkowo stanowiska zajęte wobec euroatlantyckich aspiracji partnera (oraz w przypadku Niemiec ich zjednoczenia).

Zadaniem pytania 2. hipotezy H₇ była odpowiedź na pytanie, czy ewentualne problemy pojawiające się w stosunkach dwustronnych badanych państw były rozwiązywane na bieżąco i na szczeblu technicznym, innymi słowy, czy nie przenosiły się na relacje międzypaństwowe. Za poziom techniczny rozumiemy tu kontakty pomiędzy wspólnymi organami, ambasadami tudzież kancelariami (prezydenta, premiera), zaś ranga międzypaństwowa oznacza rozmowy między szefami dyplomacji, rządów lub państw. Za bezzwłoczne rozstrzygnięcie sporu przyjęto natomiast sytuacje, kiedy czas potrzebny na dojście do kompromisu nie przekroczył kilkunastu miesięcy. Kwestie, które wyniknęły na długo przez rozpoczęciem okresu badawczego i nie doczekały się rozwiązania do dnia cezury końcowej pracy, zaliczono do grona problemów przewlekłych.

Z kolei pytanie 3. tejże hipotezy (H₇) miało rozstrzygnąć, czy nierozwiązane problemy w stosunkach dwustronnych dotyczyły spraw kluczowych dla przynajmniej jednej ze stron. Znaczenie spraw, które wywoływały spory pomiędzy partnerami, zostało określone na podstawie istnienia adnotacji na dany temat w oficjalnych dokumentach odnośnie do polityki zagranicznej i bezpieczeństwa choćby jednej strony. Podane w tym kontekście poszczególne wartości B i C⁵ miały tylko charakter informacji uzupełniających.

Ilościowa analiza treści została zastosowana dla potwierdzenia prawdziwości pytania 1. hipotezy H₅. Podstawą weryfikacji istnienia wysokiej intensywności spotkań na najwyższym szczeblu było wystąpienie wyraźnie większej ilości rozmów w cztery oczy pomiędzy najwyższymi przedstawicielami III RP i danego partnera na tle relacji obu państw z pozostałymi członkami Unii Europejskiej. Do spotkań na najwyższym szczeblu zaliczono wszystkie rozmowy dwustronne przeprowadzone pomiędzy głowami państw, szefami rządów oraz szefami dyplomacji. Ponadto, w stosownych tabelach znalazły się również wizyty złożone przez przewodniczących parlamentów i ministrów różnych resortów, jeśli choćby jednym z rozmówców była osoba piastująca urząd prezydenta, premiera lub ministra spraw zagranicznych. Za spotkania dwustronne uznane były także, wyraźnie wskazane w komunikatach prasowych, rozmowy w cztery oczy, które miały miejsce na marginesie spotkań multilateralnych. Każdorazowo zaprezentowane zostały dwie tabele: zestawienie spotkań na najwyższym szczeblu pomiędzy przedstawicielami Polski i danego partnera w okresie od 1.05.2004 roku do 10.04.2010 roku oraz zestawienie wizyt na najwyższym szczeblu pomiędzy Polską a pozostałymi państwami członkowskimi UE i pomiędzy danym partnerem a pozostałymi państwami członkowskimi UE. Pojawiające się różnice pomiędzy zamieszczonymi w nich liczbami wynikają z faktu, iż do sporządzenia pierwszej z nich użyto danych z witryn internetowych obu partnerów jednocześnie (zdarzały się wizyty odnotowane tylko przez jedną ze stron), zaś do drugiej wyłącznie stron jednego państwa (w kolumnie A – Polski, w kolumnie B – danego partnera). W charakterze informacji uzupełniającej omówiono również przykłady wspólnego celebrowania świąt oraz upamiętniania ważnych rocznic, a także przypadki odbywania pierwszej podróży zagranicznej po wybraniu na jeden z najwyższych urzędów państwowych do państwa partnera. Chociaż przytoczone fakty nie były brane pod uwagę w procesie weryfikacji hipotez, zostały zamieszczone jako uwypuklające wzajemne uprzywilejowanie stron lub jego brak.

Aby nie tylko zobrazować ilość wystąpienia konkretnych celów strategicznych/nazw państw w badanych dokumentach, ale także uchwycić ich kontekst i znaczenie, dla potwierdzenia lub obalenia hipotez: H₂ (pytania 1. i 2.) oraz H₃ (pytania 1. i 3.) zastosowana została ilościowo-jakościowa analiza treści. Przyjęta technika czerpie z przesłanek salience theory wypracowanej przez Manifesto Research Group⁶, zastosowano jednakże pewne modyfikacje i uzupełnienia.

Dla zbadania, czy pomiędzy partnerami istnieje przynajmniej jeden zbieżny cel strategiczny (pytanie 1. hipotezy H₂) oraz oszacowania wagi ewentualnych kwestii spornych (pytanie 2. hipotezy H₂), w ujęciu chronologicznym rozpatrzono najważniejsze dokumenty zawierające wytyczne sprawowania polityki zewnętrznej badanych państw w trzech krokach. Po pierwsze, wyłuskano z ich treści kwestie spełniające kryteria celu lub stanowiska⁷. Przyjęte ujęcie, koncentrując się na klarownym wyrażeniu własnego podejścia, eliminuje w pierwszej kolejności opisy zastanych warunków sprawowania polityki, nie opatrzone pragnieniem ich zmiany lub utrzymania status quo. W drugiej zaś wyklucza enumeracje dotychczasowych dokonań lub porażek. Ponadto, pozostawia poza nawiasem wszelkiego rodzaju wtrącenia i komentarze, symptomatyczne dla przemówień wygłaszanych przed publicznością, tytuły rozdziałów i sekcji, zwroty grzecznościowe, ogólne wstępy i zakończenia, nawiązania do sytuacji bieżącej niepowiązanej bezpośrednio z priorytetami polityki zagranicznej (np. roku wyborczego), a także specyfikacje wdrażania postawionych zadań przy pomocy konkretnych narzędzi i instytucji. Po drugie, określono, które cele będą przedmiotem analizy porównawczej. Na wstępie przyjęto założenie, że wszystkie intencje umieszczone w najważniejszych dokumentach państwowych wynikają z obranej przez dany podmiot strategii. Następnie wykluczono z toku dalszych czynności dążenia powiązane ze wzrostem potencjału i pozycji międzynarodowej państw, ale przyporządkowane bardziej ich polityce wewnętrznej (np. reorganizacja resortu spraw zagranicznych). Ponadto, interesy strategiczne odróżniono od interesów wrodzonych i reputacyjnych⁸. W ten sposób dokonane porównanie dotyczyło wyłącznie celów odnoszących się bezpośrednio do pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych oraz stanowisk zajmowanych wobec kwestii o znaczeniu globalnym lub regionalnym. Po trzecie, uszeregowano wyodrębnione cele wedle przywiązywanej do nich wagi. Jednym z założeń salience theory jest przeświadczenie, iż autorzy dokumentów mających charakter politycznych manifestów najwięcej miejsca (zdań) poświęcają w nich sprawom uważanym przez siebie za najważniejsze⁹. Biorąc pod uwagę fakt, iż w zależności od przyzwyczajeń językowych polityków pojedyncze zdania mogą się znacząco różnić swoją objętością, w niniejszej pracy funkcję jednostki badania pełnił wyraz. Główną kanwą badania było więc porównanie ilości słów poświęconych poszczególnym priorytetom (wartość A) z ilością wyrazów składających się na cały dokument (wartość B) oraz na jego części/rozdziały odnoszące się bezpośrednio do celów polityki zagranicznej lub/i bezpieczeństwa danego państwa (wartość C). Przeprowadzenie rozróżnienia na wartość B i C było szczególnie istotne w przypadku dokumentów, w których cele polityki zagranicznej i bezpieczeństwa były tylko jednym z opisywanych zagadnień, i pozwoliło wykluczyć z pomiaru fragmenty odnoszące się do polityki wewnętrznej lub obronnej. Dla dokumentów poświęconych wyłącznie polityce zagranicznej i bezpieczeństwa dodatkową funkcją rozdziału dwóch wartości było wyodrębnienie problemów będących w centrum zainteresowania niniejszej pracy od opisów nie spełniających kryterium celu/stanowiska. Dla ułatwienia wszystkie badane dokumenty zostały w momencie ich pierwszego przywołania w tekście przydzielone do grupy typu B (w których waga poruszanych kwestii była ustalona na podstawie wartości B) lub grupy typu C (w których o znaczeniu omawianych spraw zadecydowała wartość C). Ukoronowaniem zastosowanej techniki było uszeregowane celów strategicznych według przywiązywanej do nich wagi, tak aby możliwa była odpowiedź na pytanie, czy ewentualne interesy całkowicie sprzeczne dotyczą kwestii kluczowych z punktu widzenia obu stron. Dla obu grup dokumentów zastosowano trzy progi objętości: >15%, 10%>15% i 5%>10%, przy czym nie bez znaczenia była także sama ilość wyróżnionych punktów spornych.

Pytanie 1. hipotezy H₃ było skoncentrowane na określeniach, jakimi obdarzają się wzajemnie partnerzy w oficjalnych dokumentach odnośnie do polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Obok sformułowania partner strategiczny / partnerstwo strategiczne wzięto pod uwagę także wyrażenia bliskoznaczne takie jak stosunki specjalne / relacje szczególne oraz inne frazy świadczące o wyjątkowej wadze przywiązywanej do danego państwa. W toku badań uwzględniono wszystkie zdania poświęcone danemu podmiotowi w kontekście stosunków zarówno bilateralnych, jak i multilateralnych.

Podstawą techniki zastosowanej dla weryfikacji pytania 3. hipotezy H₃ było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, ile wyrazów poświęcają autorzy najważniejszych dokumentów państwowych na opisanie stosunków Polski z badanymi partnerami (wartość A) w porównaniu do ilości słów przypadających na omówienie wszystkich relacji dwustronnych (wartość D) oraz w zestawieniu z ilością wyrazów dotyczących dwustronnych stosunków wewnątrzunijnych (wartość E) lub pozaunijnych (wartość F)¹⁰. W sytuacji gdy jedno zdanie opisywało jednocześnie stosunki danego państwa z partnerami unijnymi i z pozaunijnymi, do obliczenia wartości E została wykorzystana ta jego część, która odnosiła się do państw członkowskich. W przypadku gdy jeden fragment opisywał łącznie dwa omawiane państwa lub więcej, został wliczony do wartości A każdego z nich. W związku z tym prosta suma wartości A wszystkich państw wewnątrzunijnych nie dawała w rezultacie podstawy do obliczenia wartości E – każdorazowo była ona zliczana manualnie¹¹. „Manualnie”, acz z pominięciem zdań o charakterze wstępnym (pozbawionych bezpośrednich odniesień do konkretnych podmiotów), była także podliczana podstawa do obliczenia wartości D. Pod uwagę wzięto wyłącznie wyrazy ze zdań w sposób bezpośredni związanych z aktualnymi relacjami dwustronnymi z omawianym państwem, nie zaś wszystkie, w których została użyta jego nazwa¹². W przypadku ustalania wagi przywiązywanej do relacji z poszczególnymi państwami ilościowa analiza treści została uzupełniona analizą jakościową – zbadana została kolejność użycia w tekście nazw państw członkowskich UE. Dla klarowności zestawienia każdy podmiot został ujęty tylko raz – miejsce w tabeli wyznaczyło mu pierwsze użycie jego nazwy w badanym dokumencie. W sporządzeniu listy rankingowej okoliczności wypowiedzi zostały zupełnie pominięte – odniesienia do stosunków dwu- czy wielostronnych potraktowano jako jedną kategorię.

Pod koniec każdego z czterech rozdziałów (od rozdziału drugiego do piątego) poświęconych na zaprezentowanie relacji Rzeczypospolitej z badanymi państwami zamieszczono podsumowanie ukazujące proces weryfikacji postawionych pytań i hipotez. W przypadku weryfikacji pytań wartość 1 została zarezerwowana dla odpowiedzi w pełni twierdzących, zaś wartość 0 dla odpowiedzi całkowicie negatywnych. Wartości pośrednie (0,25; 0,5; 0,75) oznaczały sytuacje, w których potwierdzenie postawionych przypuszczeń było możliwe tylko częściowo. Natomiast do pełnego potwierdzenia hipotezy szczegółowej wymagane było pełne potwierdzenie wszystkich składających się na nią pytań. Zsumowane wyniki weryfikacji poszczególnych pytań równe lub większe niż 50%, ale mniejsze od 100% oznaczały potwierdzenie hipotezy tylko częściowo. Z kolei potwierdzenie pytań w stopniu mniejszym niż 50% skutkowało obaleniem właściwej hipotezy szczegółowej. O weryfikacji hipotez głównych zadecydowało pełne lub częściowe potwierdzenie wszystkich hipotez szczegółowych (H₁, H₂, H₃, H₄) przyporządkowanych do warunków podstawowych badanego pojęcia. Innymi słowy, obalenie choć jednej z wymienionych powyżej czterech hipotez skutkowało niepotwierdzeniem przypuszczenia, iż pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a badanym państwem w latach 2004–2010 istniało materialne partnerstwo strategiczne.

Dodatkowo zastosowano zasadę, iż w przypadku zsumowanego wyniku weryfikacji pierwszych dwóch pytań (1. i 2.) hipotezy H₃ równego lub większego niż 50% za potwierdzone uznawano istnienie pomiędzy Polską a badanym pomiotem stosunków specjalnych w ujęciu formalnym. Niemożność potwierdzenia tychże pytań oznaczało obalenie hipotezy głównej w całości. Dla uwypuklenia stanu relacji dwustronnych pomiędzy III RP a poszczególnymi partnerami każdorazowo podano także ich ostateczną procentową wartość. Wyznaczony na podstawie procesu weryfikacji poszczególnych pytań współczynnik nie miał jednakże wpływu na potwierdzenie lub odrzucenie danej hipotezy głównej.

Przeprowadzenie badań wymagało kwerendy różnorodnych typów źródeł. Z racji innowacyjności podjętej tematyki, która nie doczekała się dotąd szerszego zainteresowania na gruncie nauki polskiej, rozważania teoretyczne powstały głównie w oparciu o opracowania w języku angielskim i ukraińskim oraz, w mniejszym stopniu, w języku polskim. Wykorzystane publikacje książkowe pochodziły przede wszystkim ze słynnej z bogatych zasobów Library of Congress. Spośród krajowych zbiorów bibliotecznych wartościowe opracowania znaleziono także w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, a także w bibliotece Wydziału Politologii i Studiów Międzynarodowych oraz w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. W końcowym etapie prac kwerenda uzupełniająca przeprowadzona została dodatkowo w niemieckich ośrodkach: Universitätsbibliothek Rostock oraz bibliotekach berlińskich (w tym głównie Bibliothek der Freien Universität). Obok publikacji książkowych wykorzystano szerokie spektrum materiałów dostępnych w Internecie. Ich podstawę materiałową stanowiły: monografie i prace zbiorowe, opracowania encyklopedyczne i słownikowe, artykuły zamieszczone w czasopismach naukowych oraz raporty instytucji analitycznych. W dużo mniejszym zakresie sięgnięto także po artykuły publicystyczne oraz dokumenty źródłowe (głównie przykłady podpisanych w ciągu ostatnich dwóch dekad deklaracji o partnerstwie strategicznym).

Dane wykorzystane w przeprowadzonych badaniach pochodziły głównie z dokumentów o charakterze manifestów (exposé oraz dorocznych wystąpień ministrów spraw zagranicznych, szefów państw i rządów; strategii bezpieczeństwa narodowego; przełomowych uchwał parlamentów), a także dwu- i wielostronnych porozumień międzynarodowych (umów, deklaracji i planów działań). Publikacje książkowe i opracowania zamieszczone w Internecie pełniły wyłącznie funkcję pomocniczą. Ważną pozycję w podstawie materiałowej zajęły komunikaty prasowe publikowane na oficjalnych stronach internetowych pięciu omawianych państw. W pierwszej kolejności użyto źródeł polsko- i anglojęzycznych, w drugiej zaś materiałów w językach narodowych partnerów (niemieckim, francuskim, litewskim i rumuńskim). Informacje odnośnie do funkcjonowania poszczególnych stosunków bilateralnych pochodziły dodatkowo z materiałów (raportów, treści witryn internetowych, roczników statystycznych) opracowanych przez organy państwowe i unijne. Ich autorami były głównie właściwe ambasady oraz ministerstwa, a także podległe im instytucje, takie jak instytuty kulturalne czy urzędy centralne.

Praca składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy, zatytułowany Instytucja partnerstwa strategicznego we współczesnych stosunkach międzynarodowych, zawiera rozważania teoretyczne odnośnie do rzeczonego pojęcia, zaś cztery kolejne: Relacje Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Federalną Niemiec, Relacje Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Francuską, Relacje Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Litewską oraz Relacje Rzeczypospolitej Polskiej z Rumunią, odpowiadają bezpośrednio hipotezom głównym oraz szczegółowym pracy.