Whisky i naleśniki - ebook

GÖTE­BORG, PIĄ­TEK, 2 MARCA 2012

Kiedy tuż po sie­dem­na­stej Ven­dela opu­ściła kli­nikę, tra­fiła w sam śro­dek praw­dzi­wej śnie­życy. Ogromne i piękne płatki śniegu pi­ko­wały na chod­nik, gdzie na­tych­miast po­chła­niała je brą­zowa breja. Świat wy­glą­dał tak, jakby zima po­sta­no­wiła po­zbyć się ca­łego śniegu za­le­ga­ją­cego na raj­skich pół­kach i zrzu­cić go na zie­mię.

Ven­dela chcia­łaby mieć na­dzieję, że to ostat­nia taka śnie­życa, po­dej­rze­wała jed­nak, że zima da jesz­cze znać o so­bie nie tylko w marcu, ale i w kwiet­niu. Dla­czego wio­sna za­wsze musi tak zwle­kać? Lato na­staje, za­nim czło­wiek się zo­rien­tuje, i pyszni się całą swą kwie­ci­stą wspa­nia­ło­ścią. Je­sień przy­cho­dzi po­woli z każ­dym ko­lej­nym desz­czem i wia­trem, który za­miata po­żół­kłe li­ście. Tylko wio­sna robi je­den krok do przodu, by za­raz wy­ko­nać dwa do tyłu.

Prze­gnała te po­nure my­śli. Było jej cie­pło, jesz­cze nie zmo­kła, a na do­da­tek cze­kał ją week­end bez córki.

Taki week­end, o ja­kim ma­rzyła.

Naj­pierw wie­czór na mie­ście z przy­ja­ciół­kami. Po­tem so­bota na za­ła­twie­nie spraw, ale nie po­zba­wiona kul­tu­ral­nej roz­rywki. I wresz­cie nie­dziela pod zna­kiem sportu i ko­le­żeń­skich plo­te­czek. Gdzieś trzeba bę­dzie też upchnąć do­mowe po­rządki.

A o szó­stej wie­czo­rem w nie­dzielę wróci Tilda i za­leje ją no­win­kami. Obie będą szczę­śliwe, że spę­dziły czas wolny osobno, i za­do­wo­lone, że znowu są ra­zem.

Ven­dela prze­szła na drugą stronę ulicy, a po­tem ru­szyła Pu­ste­rviks­ga­tan do mo­stu nad ka­na­łem Ro­sen­lund. Göte­borg po­ka­zy­wał się od naj­gor­szej strony. Czuła, jak mar­z­nie jej twarz, i miała prze­mo­czone nogi, gdy w końcu do­tarła do ulu­bio­nego sklepu spo­żyw­czego.

Oczami wy­obraźni roz­ko­szo­wała się cze­ka­jącą ją so­botą. Rano długo bę­dzie się ocią­gała ze wsta­niem, po­tem sta­ran­nie na­kryje stół do śnia­da­nia: żółty ob­rus, świeca, fi­li­żanka i spodek. Ugo­tuje jajko na miękko i zrobi kilka to­stów z se­rem i kon­fi­tu­rami. W dzbanku za­pa­rzy her­batę.

Wy­szła z torbą pełną za­ku­pów i nie bez wy­siłku ru­szyła w stronę Kungs­ga­tan i da­lej, po scho­dach pro­wa­dzą­cych do Norra Lin­den.

Była zmę­czona, a mimo to zi­gno­ro­wała windę w ka­mie­nicy i na czwarte pię­tro wbie­gła truch­tem: co­dzienna ak­tyw­ność fi­zyczna le­żała jej na sercu.

Po­de­szwy jej bu­tów szu­rały o po­sadzkę i zo­sta­wiały mo­kre ślady na stop­niach. Zdzi­wiła się, ile brudu na­nio­sła.

***

Przed jej drzwiami na ma­łym krze­sełku sie­działa ko­bieta. Miała po­nad sześć­dzie­siąt lat, krót­kie siwe włosy, ciemny płaszcz i czarne ko­zaki. Do brzu­cha przy­ci­skała torbę, przez co wy­glą­dała jak wie­wiórka z orzesz­kiem w łap­kach. Obok krze­sełka stała nie­wielka wa­lizka. Po­liczki ko­biety były za­czer­wie­nione i błysz­czące jakby od łez, ale na wi­dok córki uśmiech­nęła się sze­roko.

– Mama?! – za­krzyk­nęła Ven­dela.BO­RÄS, LATO 1969–BOŻE NA­RO­DZE­NIE 1971

Kiedy tam­tego lip­co­wego dnia 1969 roku Iris An­ders­son we­szła do księ­garni Mörc­ków, nie miała bla­dego po­ję­cia, że oto waży się jej przy­szłość. Gdyby o tym wie­działa, być może przy­sta­nę­łaby, przej­rzała film z cze­ka­ją­cym ją ży­ciem, mruk­nęła pod no­sem coś o nie­po­ro­zu­mie­niu, a po­tem od­wró­ciła się na pię­cie i ode­szła.

Ona jed­nak tylko na mo­ment za­wa­hała się w drzwiach, po czym od­waż­nie ru­szyła w stronę lady.

– Dzień do­bry – przy­wi­tała się grzecz­nie, cho­ciaż dziew­czyna za ladą nie wy­glą­dała na dużo star­szą.

– Dzień do­bry – od­parła Lis­beth Mörck. Druga córka księ­ga­rzy miała za­le­d­wie cztery lata wię­cej niż Iris, ale na jej palcu błysz­czał już praw­dziwy złoty pier­ścio­nek za­rę­czy­nowy, a pod su­kienką pęcz­niał cią­żowy brzuch, który był przy­czyną przed­wcze­snych za­ślu­bin.

– Na­zy­wam się Iris An­ders­son i je­stem nową po­moc­nicą – po­wie­działa Iris i do­kład­nie w tej sa­mej chwili po­my­ślała, że brzmi to po­twor­nie pre­ten­sjo­nal­nie.

– Och, wi­taj – od­parła Lis­beth z sze­ro­kim uśmie­chem, bo była osobą przy­ja­ciel­ską.

Po­ka­zała Iris, gdzie może po­wie­sić płaszcz, je­śli bę­dzie go ze sobą miała, i gdzie zmie­nić buty. Po­tem omio­tła wzro­kiem jej krótką ba­weł­nianą su­kienkę bez rę­ka­wów i buty na pła­skim ob­ca­sie i oznaj­miła, że grunt to do­bre wy­cho­wa­nie oraz sto­sowne ubra­nie. Iris od razu od­ga­dła, że cho­dzi o za­kryte ra­miona, raj­stopy przez okrą­gły rok i uprzej­mość wo­bec klien­tów. I miała ra­cję. Z cza­sem zro­zu­miała, że do­pusz­czone są pewne od­stęp­stwa od re­guły, pod wa­run­kiem że za­wsze bę­dzie grzecz­nie wi­tać po­ten­cjal­nych ku­pu­ją­cych.

Iris ni­gdy nie chciała pra­co­wać w księ­garni. Nie lu­biła ksią­żek, wo­lała ko­lo­rowe pi­sma. Je­dyną książką, jaką oprócz szkol­nych lek­tur prze­czy­tała w ca­ło­ści, była _Książka dla cie­bie_ Ker­stin Tho­rvall. Znała ją nie­mal na pa­mięć.

Po­da­nie o pracę zło­żyła w wielu dam­skich bu­ti­kach w mie­ście, ale nikt nie po­trze­bo­wał mło­dej i nie­do­świad­czo­nej pra­cow­nicy. Po­dob­nie było w kwia­ciarni i w skle­pie z pa­miąt­kami. Mo­głaby pra­co­wać dla Miss Björk, która pro­wa­dziła skład z tka­ni­nami, ale Iris czę­sto tam za­glą­dała jako klientka i wie­działa, że wła­ści­cielka jest osobą o dość wraż­li­wej psy­chice.

I tak tra­fiła do księ­garni. Nie dzięki urzę­dowi pracy, bo się do niego nie zgło­siła, lecz cho­dząc po pro­stu od sklepu do sklepu z uwie­rzy­tel­nioną ko­pią świa­dec­twa ukoń­cze­nia szkoły. W brą­zo­wej ko­per­cie miała też liczne re­fe­ren­cje, bo pra­co­wała wcze­śniej po są­siedzku jako opie­kunka do dzieci i wszy­scy w oko­licy mo­gli po­świad­czyć, że jest dziew­czyną od­po­wie­dzialną i uczciwą. Poza tym ce­cho­wała ją miła apa­ry­cja.

***

Iris nie­źle się czuła w księ­garni, cho­ciaż pierw­szego lata, za­nim przy­zwy­cza­iła się do cho­dze­nia przez cały dzień na ob­ca­sach, nie­raz po­twor­nie bo­lały ją nogi.

Lu­biła ukła­dać książki w od­po­wied­nim po­rządku i wy­kła­dać na półki pa­pier, ko­perty i ołówki. We wrze­śniu Lis­beth prze­stała pra­co­wać i cho­ciaż Iris cza­sami czuła się nie­swojo sam na sam z klien­tami, bo pa­trzyli na nią jak na dziecko, jej ego bar­dzo na tym sko­rzy­stało. Była prze­cież po­moc­nicą księ­ga­rza, która do­kład­nie wie, co znaj­duje się na za­ple­czu i co klient może za­mó­wić do domu.

***

Kiedy do Iris do­tarło, że Karl Mörck naj­wy­raź­niej za­biega o jej względy, za­miast wpaść w po­płoch, zro­biła się jesz­cze bar­dziej pewna sie­bie. Już wcze­śniej uma­wiała się z chłop­cami na randki, z nie­któ­rymi na­wet się ca­ło­wała. Tym ra­zem jed­nak było ina­czej. Za­częło się od tego, że prze­szli na ty, a stało się to pew­nego dnia pod­czas prze­rwy obia­do­wej. Iris za­zwy­czaj sia­dała w parku, by zjeść swoje ka­napki, wtedy jed­nak pa­dało, a do wy­płaty bra­ko­wało jesz­cze ty­go­dnia i nie miała pie­nię­dzy na po­si­łek w ba­rze. Za­ra­biała osiem ko­ron na go­dzinę i nie było to mało. Co mie­siąc zo­sta­wiała dwie­ście ko­ron w domu, a pra­wie dru­gie tyle wpła­cała na pocz­tową ksią­żeczkę oszczęd­no­ściową. Reszta szła na nowe su­kienki, ko­lo­rowe cza­so­pi­sma, ma­ki­jaż, płyty i kino. I oczy­wi­ście na ny­lo­nowe poń­czo­chy, które co chwila rwały się w księ­garni na­je­żo­nej drza­zgami.

Tam­tego dnia Iris sie­działa przy stole i ja­dła bułki z pasz­te­tem i ki­szo­nym ogór­kiem, przy­go­to­wane przez mamę. Jak przy­stało na piękną i przy­zwo­itą dziew­czynę, na­dal miesz­kała z ro­dzi­cami.

W pew­nym mo­men­cie wszedł Karl Mörck. Na obiady cha­dzał do matki, ale kawę wy­pi­jał w ką­ciku ku­chen­nym. Iris po­my­ślała, że w tym ma­łym po­miesz­cze­niu zro­biło się jesz­cze cia­śniej niż za­zwy­czaj. Wy­jęła z szafki fi­li­żankę i spodek, na­lała kawy z im­bryka i po­dała męż­czyź­nie.

– Pro­szę, pa­nie Mörck – po­wie­działa.

– Iris, pro­szę nie na­zy­wać mnie pa­nem – od­parł z uśmie­chem.

– Do­brze – wy­szep­tała.

– Mów mi Karl.

– Karl – po­wtó­rzyła po­słusz­nie, po czym usia­dła, roz­ło­żyła ga­zetę i wró­ciła do bułki.

– Co czy­tasz? – za­py­tał Mörck.

Iris po­ka­zała mu okładkę, prze­żu­wa­jąc in­ten­syw­nie kęs, żeby nie po­wie­dzieć „Bil­djo­ur­na­len” z peł­nymi ustami, bo, och, co za wstyd, jesz­cze coś wy­plu­łaby na stół.

Kiedy jej piękne kasz­ta­nowe oczy spo­tkały się z oczami Karla, dziew­czyna po­bla­dła. Zro­biło jej się wstyd, że cho­ciaż sie­dzi w księ­garni, czyta ko­lo­rowe pi­semko dla pa­nie­nek. Sama nie wie­działa dla­czego, ale na­gle sku­piła się na bułce i na wy­gry­zio­nym przez dwa równe rzędy jej bia­łych zę­bów pasz­te­cie. Nie był to przy­jemny wi­dok, spło­nęła więc ru­mień­cem. Karl nie wie­dział, że sie­dząca przed nim dziew­czyna my­śli o pasz­te­cie z wą­troby, uśmiech­nął się więc i po­wie­dział:

– Za­miast tego po­win­naś się­gać po książki. A mamy spory wy­bór.

– Yhm – mruk­nęła, by nie otwie­rać ust.

Od tam­tej pory już za­wsze pa­mię­tała, by za­bie­rać na za­ple­cze ja­kąś książkę. Ale o ga­ze­cie też nie za­po­mi­nała, żeby mieć co czy­tać.

***

Gdy na­de­szły święta Bo­żego Na­ro­dze­nia, Karl dał jej pre­zent. Przyj­mu­jąc od niego pła­ską pa­czuszkę, cała po­czer­wie­niała: ona nic dla niego nie przy­go­to­wała. Oprócz pa­czuszki do­stała też ko­pertę wy­peł­nioną no­wymi dzie­się­cio­ko­ro­no­wymi bank­no­tami, którą otwo­rzyła jesz­cze tego sa­mego wie­czoru. Ale książkę roz­pa­ko­wała do­piero w Wi­gi­lię.

Był to Ucie­ki­nier prze­cina swój ślad Ak­sela San­de­mose.

Iris po­czuła lek­kie roz­cza­ro­wa­nie. Za­częła czy­tać, ale nie star­czyło jej sił, prze­szła więc do ostat­niego roz­działu, by spraw­dzić za­koń­cze­nie, co na nie­wiele się zdało. Nie zro­zu­miała na­wet, na czym po­lega prawo Jante¹. Przed ni­kim się jed­nak z tym nie zdra­dziła, a już na pewno nie przed Kar­lem Mörc­kiem. Od razu po prze­rwie świą­tecz­nej ład­nie po­dzię­ko­wała mu za pre­zent.

Na­stęp­nym kro­kiem było za­pro­sze­nie do kina.

Do­piero wtedy Iris na­prawdę się prze­ra­ziła. Karl nie był już pierw­szej mło­do­ści, miał o całe dzie­sięć lat wię­cej niż ona. Jed­no­cze­śnie czuła się wy­róż­niona. O jej rękę ubie­gał się praw­dziwy męż­czy­zna, przy­stojny, za­wsze pod kra­wa­tem i pach­nący wodą ko­loń­ską Old Spice. Atrak­cyj­no­ści przy­da­wała mu lekka woń ry­zyka, jaką w star­szych męż­czy­znach wy­czu­wają tylko sie­dem­na­sto­let­nie pa­nienki.

Iris przy­jęła za­pro­sze­nie. Po­szli do kina, po ki­nie do ka­wiarni, gdzie za­mó­wili kawę i ciastka. Dziew­czyna była tak oszo­ło­miona bli­sko­ścią i za­pa­chem Karla, że nie mo­gła ni­czego prze­łknąć. Sie­działa i dzio­bała wi­del­czy­kiem na­po­le­onkę.

– Nie sma­kuje ci? – za­py­tał Karl.

– Ależ skąd, jest pyszna – od­parła po­śpiesz­nie, za­chi­cho­tała i pod­nio­sła do ust ka­wa­łek kru­chego cia­sta. Wtedy Karl prze­chy­lił się w jej stronę i pal­cem do­tknął jej po­liczka.

– Okru­szek – wy­ja­śnił.

Iris pra­wie ze­mdlała z roz­ko­szy.

***

Karl ad­o­ro­wał ją bez po­śpie­chu, ale kon­se­kwent­nie. Na Boże Na­ro­dze­nie 1970 roku po­da­ro­wał jej po­wieść lau­re­ata Na­grody No­bla, a kilka mie­sięcy póź­niej – złotą bran­so­letkę na uro­dziny. Kiedy Iris skoń­czyła dzie­więt­na­ście lat, wszy­scy – a zwłasz­cza Karl i jego matka – uwa­żali ich za parę.

Reszta, czyli pier­ścio­nek za­rę­czy­nowy i ślub, była już czy­stą for­mal­no­ścią. Iris zro­zu­miała, że jest w nim za­ko­chana. Po­do­bało jej się, że Karl jest taki sys­te­ma­tyczny i zor­ga­ni­zo­wany, urody też mu nie bra­ko­wało. Świetna par­tia dla każ­dej dziew­czyny.

_______________

¹ Po­ję­cie stwo­rzone przez au­tora po­wie­ści: de­ka­log za­sad obo­wią­zu­ją­cych w fik­cyj­nym mia­steczku Jante (przy­pis tłum.).GÖTE­BORG, PIĄ­TEK, 2 MARCA 2012

Ven­dela czym prę­dzej otwo­rzyła drzwi i we­pchnęła matkę do przed­po­koju. W tym mo­men­cie usły­szała dzwo­nek te­le­fonu, który mu­siał roz­brzmie­wać już od dłuż­szego czasu, bo w po­wie­trzu wi­siały jego nie­po­ko­jące dźwięki. Chwy­ciła za prze­no­śną słu­chawkę, pod­czas gdy matka z wes­tchnie­niem ulgi znik­nęła w ła­zience. Ven­dela po­pa­trzyła jesz­cze, jak na szyl­dzie pod klamką po­ja­wia się ko­lor czer­wony – ko­lor ostrze­że­nia.

– Ven­dela Mörck.

– Och – ktoś po dru­giej stro­nie li­nii wstrzy­mał od­dech, po­tem eks­plo­do­wał: – Ven­dela! Tu Rig­mor. Stało się coś strasz­nego!

Rig­mor to żona Svena, naj­star­szego z dzieci pań­stwa Mörc­ków. Ko­bieta pod każ­dym wzglę­dem prze­ciętna, śred­niego wzro­stu i o wy­glą­dzie tak po­spo­li­tym, że jej opis pa­so­wałby do więk­szo­ści szwedz­kich ko­biet, może z wy­jąt­kiem Anity Ek­berg czy Bir­git Nils­son.

– Rig­mor, o co cho­dzi?

– Iris znik­nęła!

– Co ta­kiego?

– Znik­nęła. Na­gle. Po­szli ra­zem do le­ka­rza i tam mu ucie­kła. Po pro­stu opu­ściła po­cze­kal­nię bez słowa i prze­pa­dła. Gdy wy­szedł z ga­bi­netu, jej już nie było.

Ven­dela po­czuła na­ra­sta­jącą mi­grenę.

– U le­ka­rza – po­wtó­rzyła mi­mo­wol­nie, bo nic in­nego nie przy­cho­dziło jej do głowy.

– Tak. Na wi­zy­cie kon­tro­l­nej. Karl był taki grzeczny i ule­gły. Le­karz go po­chwa­lił. – Rig­mor mó­wiła tak, jakby cho­dziło o chłopca, który wła­śnie zdo­łał kilka razy pod­sko­czyć na jed­nej no­dze i na­ry­so­wać czło­wieka pod­czas bi­lansu czte­ro­latka. – A kiedy wy­szedł, Iris na niego nie cze­kała. Nie wiemy, gdzie się po­dziewa. Chcesz usły­szeć, co po­wie­dziano nam na ko­mi­sa­ria­cie?

– Za­mie­niam się w słuch – mruk­nęła Ven­dela.

– Że to do­ro­sła ko­bieta, więc nie mogą nic zro­bić przed upły­wem dwóch dni.

– Brzmi roz­sąd­nie.

– Roz­sąd­nie?! Ja nie wiem, kto tu osza­lał.

I jest strzała. Ven­dela od po­czątku na nią cze­kała.

– Ona jest do­ro­sła.

– Iris ni­gdy by tak nie znik­nęła. Ktoś ją mu­siał po­rwać. Albo źle się po­czuła. Py­ta­li­śmy w każ­dym szpi­talu, ale ni­g­dzie jej nie ma.

– Po­rwać? – prych­nęła Ven­dela, zer­ka­jąc na drzwi do ła­zienki. Ze środka nie do­cho­dził ża­den dźwięk, na­wet wody le­ją­cej się do umy­walki. Naj­wy­raź­niej Iris pod­słu­chi­wała z za­par­tym tchem. Prze­nio­sła wzrok na schody, gdzie obok fi­ku­śnego krze­sła da­lej stała wa­lizka. I dzie­cięcy ko­szy­czek z wy­tłoczką na jajka. Zimny po­wiew wia­tru prze­le­ciał przez klatkę, a chwilę póź­niej dało się usły­szeć trza­śnię­cie drzwiami na dole. Ven­dela wzięła od­dech i wy­rzu­ciła z sie­bie: – Rig­mor, prze­stań jej szu­kać. Wiem, gdzie jest.

– Ty wiesz?!

– Tak.

– Gdzie? Co z nią? – Na­gle zdzi­wie­nie w gło­sie Rig­mor za­stą­piła agre­sja: – Ona jest u cie­bie! Dasz ją do te­le­fonu? To… to ta­kie nie­ludz­kie… Tak so­bie odejść… – Rig­mor z prze­ję­cia za­bra­kło tchu. Wzięła głę­boki wdech i do­koń­czyła: – Czy ona nie ro­zu­mie, że my się mar­twimy? Je­ste­śmy wszy­scy u Karla i cze­kamy, aż się ode­zwie.

– Nie mogę jej za­wo­łać. Wiem, gdzie jest, ale w tym mo­men­cie jest nie­osią­galna.

Nie kła­mała. Iris od za­wsze uwa­żała, że gdy ko­bieta sie­dzi w ła­zience, nie wolno jej prze­szka­dzać. Poza tym wszystko sły­szała, Ven­dela nie mo­gła więc po­wie­dzieć, co robi matka. I na­wet gdyby za­pu­kała do drzwi, nie usły­sza­łaby żad­nej od­po­wie­dzi z wy­jąt­kiem ab­so­lut­nej ci­szy lub szumu wody. Je­śliby w tym mo­men­cie dom za­czął się pa­lić i do miesz­ka­nia wtar­gnęli stra­żacy, Iris praw­do­po­dob­nie spo­koj­nie uda­wa­łaby, że myje ręce.

– Ach, nie? – od­parła Rig­mor z nie­do­wie­rza­niem, za­raz się jed­nak otrzą­snęła i do­dała: – Oj­ciec chce z tobą roz­ma­wiać.

Ven­dela z nie­chę­cią przy­jęła tę in­for­ma­cję.

– Ven­dela! – w gło­sie Karla po­brzmie­wało znie­cier­pli­wie­nie.

– Tak?

Winda ru­szyła z dołu, mi­nęła czwarte pię­tro i su­nęła da­lej w górę. Co ta­kiego po­my­ślał so­bie ten ktoś w środku na wi­dok pla­sti­ko­wej torby, ma­łej wa­lizki i krze­sła na ko­ry­ta­rzu?

Ale oj­ciec nie miał bla­dego po­ję­cia, w ja­kim kie­runku zmie­rzają my­śli córki. Mó­wił o tym, co w tej chwili było dla niego naj­waż­niej­sze.

– Ode­szła. Le­karz był taki za­do­wo­lony, po­gra­tu­lo­wał mi wy­ni­ków. A ona taki nu­mer mi wy­krę­ciła. Pie­lę­gniarka po­wie­działa, że wy­szła od razu, jak tylko le­karz za­mknął drzwi ga­bi­netu. Ni­komu nie mó­wiła, gdzie się wy­biera. Że­nu­jąca sy­tu­acja. A na par­kingu był taki ruch, że pra­wie się zde­rzy­łem z ja­kimś fa­ce­tem, który je­chał pod prąd. Miał czel­ność twier­dzić, że to ja źle je­cha­łem.

Karl mu­siał zro­bić prze­rwę, by za­czerp­nąć tchu. Po chwili mó­wił da­lej:

– A gdy wró­ci­łem do domu, jej tam nie było.

– Tato, po­roz­ma­wiam z nią – obie­cała córka po­tul­nie.

– Jak to, ona jest z tobą? Mogę z nią po­mó­wić?

– To nie­moż­liwe. W tym mo­men­cie jest nie­osią­galna. Ale jak tylko będę mo­gła się z nią skon­tak­to­wać – do­dała to­nem, jaki za­zwy­czaj sto­so­wała wo­bec mło­do­cia­nych pa­cjen­tów, któ­rych mu­siała po­pro­sić o odro­binę cier­pli­wo­ści – prze­każę jej twoje słowa.

– Czyli co?

– Że to było dla cie­bie że­nu­jące. – Ven­dela za późno wy­czuła jad w swoim gło­sie.

Ale Karl miał skórę grubą jak u sło­nia, więc po­wie­dział tylko:

– Bo to prawda.

– Tato, mu­szę się roz­łą­czyć. Stoję w przed­po­koju i mam otwarte drzwi na klatkę.

– Dla­czego?

– Bo za­dzwo­ni­łeś, gdy wła­śnie wra­ca­łam z pracy.

– Tak, praca. Po­zdrów małą Tildę ode mnie. I po­proś matkę, żeby się jak naj­szyb­ciej do mnie ode­zwała. Po­wiedz, że je­stem na nią bar­dzo zły.

– Po­zdro­wię. – Ven­dela szybko odło­żyła słu­chawkę. Oczami wy­obraźni zo­ba­czyła ich przed sobą: ojca w fo­telu przed te­le­wi­zo­rem, z no­gami na pod­nóżku, a braci i ich żony ści­śnię­tych w grupkę. I wnuki, które bie­gają wkoło i ba­wią się w wojnę albo szep­czą so­bie coś na ucho. Za­zwy­czaj uci­sza je matka, mówi, żeby ba­wiły się w coś spo­koj­niej­szego albo żeby wy­szły ha­ła­so­wać na dwór.

A Rig­mor ser­wuje kawę i prze­ką­ski. Ale nie w sa­lo­nie, o nie! Ko­niecz­nie w kuchni, bo Rig­mor dba o dy­wany i sofy na­wet w kry­zy­so­wych sy­tu­acjach.

***

Ven­dela miesz­kała w trzy­po­ko­jo­wym miesz­ka­niu z kuch­nią, które sie­dem lat temu, gdy się do niego wpro­wa­dzała, wy­da­wało się ogromne. Te­raz Tilda do­ro­sła i za­częła oku­po­wać co­raz wię­cej prze­strzeni.

Wszyst­kie okna wy­cho­dziły na po­dwórko, a w po­ko­jach do­mi­no­wały białe ściany i drew­niane pod­łogi. Całe miesz­ka­nie, poza po­ko­jem Tildy, ume­blo­wane było dość skrom­nie, po czę­ści dla­tego, że Ven­delę ob­cho­dziła je­dy­nie wy­godna ka­napa do dys­po­zy­cji i masa ksią­żek do czy­ta­nia. Dla­tego w sa­lo­nie znaj­do­wał się drogi, ku­piony za go­tówkę na­roż­nik i wielka na całą ścianę bi­blio­teczka z książ­kami uło­żo­nymi al­fa­be­tycz­nie, we­dług na­zwisk au­to­rów.

Je­dy­nym rzu­ca­ją­cym się w oczy przed­mio­tem była lampa z lawą. Stała na sto­liku w ką­cie obok drzwi pro­wa­dzą­cych do sy­pialni. Włą­czona, świe­ciła na ró­żowo, a w jej wnę­trzu prze­le­wały się czer­wone bańki, które Ven­deli przy­po­mi­nały krew. Lampa na­le­żała do niej, ale to Tilda po­sta­wiła ją w miej­scu, z któ­rego była wi­doczna także z kuchni. I to ona co­dzien­nie ją za­pa­lała.

***

Ven­dela wzięła ko­szy­czek i wa­lizkę, a nad krze­słem chwilę się wa­hała. Do kogo na­le­żało? Ni­gdy przed­tem go nie wi­działa, co jed­nak o ni­czym nie świad­czyło, bo prze­cież krze­sła rzadko kiedy za­pa­dają w pa­mięć. Miało sza­ro­białą barwę, zgrabne nóżki, pół­okrą­głe opar­cie i mięk­kie błę­kitne sie­dzi­sko, zdo­bione ha­ftem krzy­ży­ko­wym. Tu i ów­dzie spo­śród mo­tywu zie­lo­nych li­ści wy­ła­niały się, jak główki ka­pu­sty, żółte i czer­wone róże.

Czyżby Iris przy­wio­zła je z Bo­rås? Ale po co?

Na matkę na­tknęła się do­piero w kuchni, kiedy wy­kła­dała za­kupy z torby.

Była ucze­sana i miała po­ma­lo­wane szminką usta, a mimo to jej twarz zdra­dzała zmę­cze­nie. Ven­dela czule ją przy­tu­liła.

Stały tak przez chwilę w ob­ję­ciu, po­tem córka po­sa­dziła ją przy stole.

– Je­steś głodna?

– Tak – od­parła Iris z za­że­no­wa­niem.

Ven­dela otwo­rzyła lo­dówkę, ale tam nie­wiele było. Praw­dziwe za­kupy pla­no­wała do­piero w so­botę. Na szczę­ście miała jajka, mleko i chleb, mo­gła więc przy­go­to­wać ja­jecz­nicę, po­dać z chle­bem i kil­koma pla­ster­kami po­mi­dora. Błąd! W tym mo­men­cie jej kuch­nia była jak sztab kry­zy­sowy, a praw­dzi­wych kry­zy­sów nie roz­wią­zuje się nad ta­le­rzem mięk­kiej ja­jecz­nicy. Tu po­trzeba cze­goś tłu­stego i słod­kiego.

– Chcesz na­le­śniki? – za­py­tała Ven­dela. – Z kon­fi­tu­rami. Mam też bitą śmie­tanę i na­lewkę.

– Tak, dzię­kuję. Na­le­śniki będą w sam raz – od­parła Iris, a na jej ustach za­kwitł blady uśmiech.

Ven­dela otwo­rzyła szafkę z su­chymi pro­duk­tami. Nie mu­siała na­wet sta­wać na pal­cach, żeby się­gnąć na naj­wyż­szą półkę.

Była wy­soka i bar­dzo szczu­pła. Miała duże stopy i dłu­gie, ko­ści­ste palce u rąk. Jej oczy były sza­ro­nie­bie­skie a włosy – naj­więk­szy atut – nie­zwy­kle gład­kie i ja­sne. W mło­do­ści za­pla­tała je w długi war­kocz, który spły­wał na plecy. Ścięła je, do­piero gdy po­ja­wiła się Tilda i tak już zo­stało. Lu­dziom mó­wiła, że krót­kie włosy są bar­dziej prak­tyczne, ale nie była cała prawda. Ven­dela lu­biła cho­dzić do fry­zjera. Uwiel­biała sze­lest no­ży­czek, włosy opa­da­jące na uszy i wprawny do­tyk rąk na gło­wie.

Za to­rebką mąki stała bu­telka.

– Na­lać ci kro­pelkę? – za­py­tała matkę.

– Lu­bisz whi­sky?

– Nie, nie bar­dzo. Szef dał mi w pre­zen­cie, bo on nie pije. Sam do­stał od pa­cjenta i nie miał od­wagi mu od­mó­wić. I tak tra­fiła do mnie.

Bu­telka była pra­wie pełna. Ven­dela wy­piła tylko kie­li­szek w li­sto­pa­dzie, kiedy za­pa­dła na grypę. Wszy­scy jej po­wta­rzali, że whi­sky to wspa­niałe le­kar­stwo. Ona jed­nak nie od­czuła żad­nego zba­wien­nego efektu, tylko bar­dziej mą­ciło jej się w gło­wie. Je­dyne, czego wtedy pra­gnęła, to po­ło­żyć się do łóżka i spać. Ale nie mo­gła, bo w domu była Tilda. Rzecz ja­sna mo­gła po­sa­dzić córkę przed te­le­wi­zo­rem i zo­sta­wić drzwi do sy­pialni otwarte. Wie­działa jed­nak, że je­śli ktoś za­dzwoni, Tilda od­bie­rze i od­po­wie:

– Mama nie może po­dejść. Śpi po al­ko­holu.

Coś ta­kiego mo­gło się wy­rwać dzie­wię­cio­latce nie­przy­wy­kłej do oglą­da­nia pi­ja­nej matki. Ven­dela zda­wała so­bie sprawę, że sa­motne matki mu­szą za­cho­wać mak­sy­malną czuj­ność i ostroż­ność, dla­tego ra­czej uni­kała al­ko­holu. Te­raz jed­nak sy­tu­acja była wy­jąt­kowa. Na­lała matce, ta wy­piła łyk i aż się wzdry­gnęła. Spoj­rzała na szklankę, którą po­dała jej Ven­dela: to była szklanka Tildy z po­sta­cią z bajki Di­sneya, a do­kład­nie z ra­kiem Se­ba­stia­nem. Na­pój do­cie­rał mu aż do oczu, przez co wy­glą­dał, jakby miał żół­taczkę. Albo jakby się to­pił. Iris wy­piła jesz­cze łyk, by oca­lić bie­daka.

Ven­dela też wzięła szklankę, dla to­wa­rzy­stwa. Jej była z Arielką. Ostat­nia z kom­pletu z wi­ze­run­kiem księ­cia po­zo­stała na półce.

– Mu­szę za­dzwo­nić – prze­pro­siła i wy­szła.

Nu­mer wy­stu­kała z pa­mięci.

Po­znały się z My­ran pierw­szego dnia szkoły w Bo­rås. Jej praw­dziwe imię brzmiało Mi­randa, nikt się do niej jed­nak tak nie zwra­cał, na­wet matka. My­ran i Ven­dela wie­działy o so­bie wszystko, były jak pa­pużki nie­roz­łączki aż do czasu, kiedy po­szły na stu­dia w Göte­borgu.

Te­raz dzwo­niły do sie­bie raz w ty­go­dniu i da­lej wszystko so­bie mó­wiły, co nie bar­dzo od­po­wia­dało Hen­ri­kowi, mę­żowi My­ran.

– Cześć, tu Ven­dela. Nie przyjdę dzi­siaj, nie mogę.

– Jak to? Ten zło­śli­wiec Måns po­wie­dział, że nie da rady wziąć Tildy także w tym ty­go­dniu?

– Tak. To zna­czy nie, nie o to cho­dzi. To przez matkę.

– Roz­cho­ro­wała się? Jak się czuje? Je­dziesz do niej? We­zmę Tildę do sie­bie. A może cię za­wiozę?

– Nie, nie trzeba. Matka jest u mnie. – Ven­dela gło­śno wes­tchnęła, po czym wy­rzu­ciła: – Ucie­kła z domu.

– Ucie­kła?! – My­ran o mały włos nie za­krztu­siła się od śmie­chu. – Prze­cież matki nie ucie­kają z domu. Tylko Ker­stin Tho­rvall tak zro­biła.

– Moja też.

Coś w gło­sie Ven­deli ka­zało My­ran prze­stać się śmiać.

– To może przyjdę do cie­bie, je­śli chcesz. Przy­niosę wino. I coś do je­dze­nia. Usy­cham w domu.

My­ran była wła­śnie na urlo­pie ma­cie­rzyń­skim po uro­dze­niu trze­ciego dziecka i już dawno zro­zu­miała, że to, co miało być przy­jemną prze­rwą w bły­sko­tli­wej ka­rie­rze, oka­zało się aresz­tem do­mo­wym w dziel­nicy wil­lo­wej, gdzie trudno spo­tkać są­siada.

Ale Ven­dela tego wie­czoru nie miała już siły na plo­teczki z My­ran. Jej przy­ja­ciółka po­tra­fiła być po­twor­nie uparta, jak owad, od któ­rego wzięła swoje imię². Ślepa na oto­cze­nie, z za­cię­ciem parła do przodu wbrew prze­ciw­no­ściom, nie do­strze­ga­jąc tego, co po le­wej czy pra­wej stro­nie. Gdyby Ven­dela za­wa­hała się choć na se­kundę, My­ran nie od­pu­ści­łaby, sku­pi­łaby się na wi­nie, na je­dze­niu i na fru­stra­cji, aż w końcu Ven­dela ule­głaby wbrew so­bie. Po­tem sie­dzia­łyby ra­zem z Iris przez cały wie­czór i wy­słu­chi­wały hi­sto­ry­jek z ży­cia matki trójki dzieci, aż w końcu Iris ze znie­cier­pli­wie­nia wy­wró­ci­łaby oczami, po­że­gnała się i po­szła spać. A prze­cież tego wie­czoru matka za­słu­gi­wała na wię­cej uwagi.

– Prze­łóżmy to na przy­szły ty­dzień, do­brze? – za­pro­po­no­wała więc gło­sem, ja­kim się zwra­cała do pa­cjen­tów, któ­rzy ży­czyli so­bie mieć śnież­no­białe zęby w pro­te­zie.

– W po­rządku – wes­tchnęła My­ran. Do­brze znała ten ton, który ozna­czał: „Je­stem otwarta na dys­ku­sję, ale nie ustą­pię ani o krok”.

– Utul dzieci, a po­tem weź bu­telkę i wy­pij­cie z Hen­ri­kiem. A my się usły­szymy w przy­szły pią­tek.

– Jak zwy­kle, za­śnie, za­nim pusz­czą film w te­le­wi­zji, i znowu będę oglą­dać sama – mruk­nęła My­ran i się roz­łą­czyła.

Ven­dela usma­żyła na­le­śniki. Uło­żyły je w krąg na swo­ich ta­ler­zach, po­sma­ro­wały kon­fi­tu­rami, zło­żyły i za­częły jeść. Iris opróż­niła swoją szklankę i za­raz do­lała so­bie jesz­cze tro­chę whi­sky, Ven­dela zaś po­prze­stała na tym, co miała.

Kiedy za­spo­ko­iły głód, Ven­dela odło­żyła sztućce i uważ­nie przyj­rzała się matce. Iris bar­dzo się po­sta­rzała w ciągu mi­nio­nych dwóch mie­sięcy, kiedy to wi­działy się po raz ostatni.

– Mamo – za­py­tała z po­wagą – po­wiedz, co się stało. Dla­czego tu przy­je­cha­łaś?

Iris odło­żyła nóż i wi­de­lec na ta­lerz. Wy­tarła usta ser­wetką i od­parła:

– Za­mie­rza po­rzu­cić swoją grupę wspar­cia. Cho­dził tam co środę. To dla­tego był taki spo­kojny. I miły.

– Wiem – mruk­nęła Ven­dela i przy­gry­zła dolną wargę.

– W środę wró­cił do domu i po­wie­dział, że już tego nie po­trze­buje. Że na­uczył się wszyst­kiego, co po­trzebne. Jakby to był ja­kiś kurs…

Iris za­częła szlo­chać.

– Był taki szczę­śliwy. Że mu się udało. Taki szczę­śliwy. Jakby do­ko­nał cze­goś wiel­kiego. Nie wie­dzia­łam, co ro­bić. Nie wie­dzia­łam, gdzie iść.

Matka roz­pła­kała się na do­bre. Ven­dela ob­jęła ją ra­mie­niem i przy­cią­gnęła do sie­bie.

_______________

² Myra (szw.) – mrówka.BO­RÅS 1972–1978

Mał­żeń­stwo wcale nie oka­zało się ta­kie cu­downe, jak Iris się spo­dzie­wała.

Przede wszyst­kim seks od­bie­gał od jej mło­dzień­czych wy­obra­żeń. Był cha­otyczny i nie­przy­jemny, a Karl, choć taki przy­stojny, od pasa w dół pre­zen­to­wał się dość za­baw­nie. Po­cił się i ję­czał, a gdy koń­czył, od­su­wał ją od sie­bie z za­do­wo­lo­nym: „Jak cu­dow­nie…”.

Po­tem wkła­dał spodnie od pi­żamy, ca­ło­wał ją w po­li­czek i za­sy­piał. Wszystko trwało nie dłu­żej niż trzy mi­nuty. Od razu też za­czy­nał chra­pać. Do tej pory Iris nie wie­działa, że męż­czyźni po­tra­fią tak ha­ła­so­wać przez sen. A Karl chra­pał po­twor­nie i to przez całą noc. Nikt jej na to nie przy­go­to­wał.

Przed ślu­bem Iris czy­ty­wała o sek­sie. Wio­sną po­ta­jem­nie przy­nio­sła so­bie na za­ple­cze _Pieśń o Czer­wo­nym Ru­bi­nie_³ jako przy­go­to­wa­nie do mał­żeń­stwa. Miej­scami po­wieść była nudna, poza tym dużo mó­wiła o sen­ty­men­tach i unie­sie­niu. A Iris wcale tak się nie czuła. Za­zwy­czaj le­żała cier­pli­wie i cze­kała, aż Karl skoń­czy. Ko­chała go, to ja­sne, ale bar­dziej jej się po­do­bało w cza­sach na­rze­czeń­stwa, gdy sia­dała mu na ko­la­nach i na­mięt­nie się ca­ło­wali. Te­raz albo ją od­ga­niał, albo, co gor­sza, od razu cią­gnął do sy­pialni.

Ca­łym ser­cem za­an­ga­żo­wała się tylko w go­to­wa­nie. Pew­nego razu na­wet się roz­pła­kała, bo nie wie­działa, co przy­go­to­wać na ko­la­cję. A miała ją po­dać do­kład­nie o szó­stej trzy­dzie­ści, bo o tej po­rze Karl zwykł wra­cać z księ­garni. Przed ślu­bem Iris ni­gdy nie go­to­wała, z wy­jąt­kiem lek­cji w szkol­nej sto­łówce. Ale całą wie­dzę, jaką tam zdo­była, wy­ko­rzy­stała w ciągu dwóch ty­go­dni. Po­tem za­częła od po­czątku.

Na­prawdę ża­ło­wała, że nie po­szła na ja­kiś kurs.

Kiedy w naj­go­ręt­szy dzień sierp­nia po­dała gro­chówkę, Karl tylko się ro­ze­śmiał, ale na­stęp­nego dnia wró­cił do domu z _Ka­len­da­rzem do­brej go­spo­dyni_. Naj­pierw Iris się zi­ry­to­wała, po­tem jed­nak po­mysł przy­padł jej do gu­stu.

Naj­lep­sze w ka­len­da­rzu było to, że za­pew­niał jej go­towy plan, któ­rym mo­gła wy­peł­nić dni. Li­czyła, że po ślu­bie zo­sta­nie w księ­garni, ale Karl jej na to nie po­zwo­lił.

– Moja żona nie po­winna pra­co­wać – oznaj­mił.

Iris po­trak­to­wała jego słowa jako prze­jaw tro­ski i uprzej­mo­ści. Czę­sto się jed­nak nu­dziła. Nie miała wielu obo­wiąz­ków, kiedy Karla nie było w domu. Do tego do­szła kwe­stia pie­nię­dzy. Karl ło­żył na utrzy­ma­nie domu, ale sta­now­czo za mało. Co pią­tek, gdy wsta­wał od ko­la­cji, kładł pie­nią­dze na ku­chen­nym stole. Zu­peł­nie jak pod­czas spo­ra­dycz­nych wy­pa­dów do re­stau­ra­cji, gdy zo­sta­wiał kel­nerce na­pi­wek.

– Po­sta­raj się, aby to wy­star­czyło na ty­dzień – mó­wił.

Do­dat­kowo chciał, żeby pro­wa­dziła ze­szyt wy­dat­ków. Przy­jęła to jako nie­spra­wie­dliwy wy­móg. Trudno jej było pro­wa­dzić roz­li­cze­nia tak, żeby kwoty się zga­dzały, mu­siała bo­wiem pa­mię­tać, co i gdzie ku­piła. Naj­go­rzej sprawa przed­sta­wiała się ze sprze­dawcą ryb, bo on ni­gdy nie da­wał ra­chunku. Raz, gdy mu­siała wpi­sać kwotę o wiele wyż­szą od prze­wi­dy­wa­nej, na­nio­sła obok no­tatkę: wie­lo­ryb. Uznała to za ge­nialne po­su­nię­cie, ale Kar­lowi wcale nie było do śmie­chu.

***

Za­nim na­de­szła je­sień, przy­wy­kła do co­dzien­nej ru­tyny, do prac do­mo­wych i do spa­ce­rów. Pew­nego wrze­śnio­wego po­ranka za­pach kawy wy­wo­łał u niej mdło­ści. Do­kład­nie w chwili, gdy w drzwiach sta­nął Karl, po­chy­liła się nad ku­chen­nym zle­wem i zwy­mio­to­wała.

Jej mąż uśmiech­nął się z za­do­wo­le­niem, co tylko ją zi­ry­to­wało. Ale gdy zaj­rzała do ka­len­da­rza i zro­biła ob­li­cze­nia, zdała so­bie sprawę, że miał po­wód do ra­do­ści.

5 maja 1973 roku uro­dził się Sven i od tam­tej pory Iris nie miała już pro­blemu, co ro­bić z wol­nym cza­sem. Dzi­wiło ją tylko, jak taka mała istotka po­trafi sku­pić na so­bie uwagę nie tylko w dzień, ale i w nocy. Ni­gdy wcze­śniej nie czuła się tak zmę­czona, ale też i tak szczę­śliwa. Sven był słod­kim chłop­czy­kiem o ja­snych locz­kach. Iris z ra­do­ścią wy­cią­gnęła z szafy starą ma­szynę do szy­cia i za­brała się do przy­go­to­wa­nia dla synka pięk­nych ubra­nek.

Na­stęp­nym ra­zem, gdy po­czuła się źle, wie­działa, co ją czeka. Göte uro­dził się w czerwcu 1975 roku, a trzy lata póź­niej, w paź­dzier­niku, na świat przy­szła Ven­dela. Miesz­kali już wów­czas w ma­łym domku z trzema sy­pial­niami w Tran­da­red. Wody ode­szły jej w chwili, gdy stała na dra­bi­nie z fi­ra­nami w ręce.

Było jej do­brze i była szczę­śliwa. Na­wet je­śli jej ży­cie od­bie­gało od wi­zji z _Pie­śni o Czer­wo­nym Ru­bi­nie_ czy z ja­kiej­kol­wiek po­wie­ści Al­lersa. Ży­cie Iris przy­po­mi­nało ra­czej ku­chenny ka­len­darz do­brej go­spo­dyni.

_______________

³ Po­wieść nor­we­skiego pi­sa­rza Agnara My­klego (przy­pis tłum.).GÖTE­BORG, PIĄ­TEK, 2 MARCA 2012

Ven­dela przy­go­to­wała matce po­sła­nie na łóżku Tildy.

Iris wcią­gnęła do po­koju swoją małą wa­lizkę i za­brała się do wkła­da­nia ubrań do szu­flad. Gdy Ven­dela to zo­ba­czyła, ogar­nął ją nie­po­kój. Przed oczami sta­nęła jej scena z pew­nego filmu: bo­ha­terka przy­bywa na wy­so­kich ob­ca­sach, cią­gnąc za sobą jedną je­dyną wa­lizkę. Ma w niej nie tylko odzież na sześć mie­sięcy oraz naj­po­trzeb­niej­sze przy­bory, ale rów­nież swoje ta­jem­nice. Ven­dela wie­działa, że nie by­łoby do­brze, gdyby Iris za­miesz­kała ze swoją je­dyną córką i wnuczką. Na­wet je­śli tylko na pe­wien czas. Ale to nie był do­bry mo­ment, by o tym mó­wić, przy­naj­mniej do­póki jej łzy nie wy­schły.

– Mamo – po­wie­działa, wal­cząc ze sobą – bę­dziesz jesz­cze dziś piła whi­sky, czy mam iść po cu­kierki?

– Cu­kierki? – zdzi­wiła się Iris. Ven­dela była sto­ma­to­lo­giem, więc słowo to za­brzmiało w jej ustach jak prze­kleń­stwo w ustach przed­szko­laka. Trudno so­bie coś ta­kiego wy­obra­zić.

– Tak, cu­kierki. Cze­ko­la­dowe pra­linki albo ja­kąś gumę do żu­cia. Może chcia­ła­byś słoną lu­kre­cję?

– Zde­cy­do­wa­nie wolę cze­ko­ladę – od­parła Iris z uśmie­chem.

Ven­dela miała już wyjść, ale za­trzy­mała się w przed­po­koju.

– Mamo, skąd to krze­sło?

– Od two­jego mi­łego są­siada.

– Görans­sona?

Ven­dela wi­działa go za­le­d­wie kilka razy. Był w po­dob­nym wieku, wiecz­nie za­bie­gany, ale ni­gdy nie za­po­mi­nał o „dzień do­bry”. Przed­sta­wili się so­bie w chwili, kiedy on za­my­kał za sobą drzwi, a Ven­dela wła­śnie wra­cała ob­ju­czona siat­kami.

– Björn. Björn Görans­son – po­wie­dział, wy­cią­ga­jąc do niej rękę.

– Ven­dela Mörck.

Nie lu­biła swo­jego imie­nia. Nie po­do­bało jej się. W jej uszach brzmiało jak na­zwa wy­do­byta ze sta­rego pod­ręcz­nika geo­gra­fii czy prze­wod­nika tu­ry­stycz­nego. Coś w stylu: „Ven­dela to za­le­siona pół­nocno-za­chod­nia część Ukra­iny”. Albo: „Miej­sco­wość Ven­dela znana jest głów­nie z ce­ra­miki”. Nie po­ma­gały na­wet zdrob­nie­nia, które brzmiały albo jak na­zwa ma­ści na obo­lałe stopy, albo jak imię sta­ruszki sie­dzą­cej przy stole nad mi­seczką pełną cu­kro­wych la­se­czek.

Björn Görans­son był wy­soki – co naj­mniej metr dzie­więć­dzie­siąt, jak za­uwa­żyła Ven­dela, bo wy­so­kie dziew­czyny po­tra­fią ta­kie rze­czy osza­co­wać. Miał nie­re­gu­larne i nieco dzie­cinne rysy twa­rzy oraz pewną cha­rak­te­ry­styczną ce­chę – jedno oko nie­bie­skie, a dru­gie brą­zowe.

Ven­dela za­uwa­żyła też z przy­jem­no­ścią, że jego zęby są pro­ste, a dzią­sła ja­sne i zdrowe.

Z za­my­śle­nia wy­rwał ją głos Iris:

– Tak. Görans­son. Wy­siadł z windy z krze­słem w ręku. Po­tem za­py­tał, co tu ro­bię. Po­wie­dzia­łam, że cze­kam na cie­bie. Wie, jak masz na imię.

– Ro­zu­miem – ucięła Ven­dela, która wo­la­łaby usły­szeć coś wię­cej o krze­śle. Po co praw­dzi­wemu męż­czyź­nie taki ko­biecy me­bel? Do niego bar­dziej pa­so­wał skó­rzany fo­tel. Cho­ciaż trudno z czymś ta­kim spa­ce­ro­wać po mie­ście. Ale cho­dze­nie z krze­słem pod pa­chą też jest dość nie­co­dzienne.

– Po­wie­dział, że ra­czej nie­prędko wró­cisz. Za­pro­sił mnie na kawę, a po­tem uży­czył krze­sła.

– Wy­pro­sił cię z miesz­ka­nia na schody?

– Tak, mu­siał je­chać po córkę do Ud­de­valli i spie­szył się na po­ciąg. Za­pew­ni­łam go, że dam so­bie radę.

Po córkę? Ven­dela znowu spoj­rzała na krze­sło. Za brzyd­kie jak dla dziecka.

– Kiedy mu je od­dasz?

– Może w nie­dzielę, gdy wróci.

– Do­brze.

– Czyż nie jest piękne?

– Mamo, jest dla cie­bie za małe. Gdyby krze­sła były psami, to sta­łoby się bia­łym pu­dlem mi­nia­tu­ro­wym. Nie mo­żesz na nim sia­dać, bo się roz­leci.GÖTE­BORG, SO­BOTA 3 MARCA 2012

W so­botę rano Ven­dela przy­nio­sła matce śnia­da­nie do łóżka.

– Och, ja­kie to miłe z two­jej strony – po­dzię­ko­wała Iris z za­do­wo­le­niem.

Kiedy z tacy zni­kła po­łowa jajka i bułka, do­dała:

– Nie jem śnia­dań w łóżku, od kiedy wy­je­cha­łaś.

– Na­wet w uro­dziny? Albo w Dzień Matki?

– Sama wiesz, jaki jest tata – Iris od­chrząk­nęła. – Ma za­wsze pełne ręce ro­boty.

– Naj­wyż­sza pora, że­byś so­bie przy­po­mniała, jak to jest – za­wy­ro­ko­wała Ven­dela, z tru­dem po­wstrzy­mu­jąc uśmiech, który ci­snął się jej na usta.

***

– Mamo – za­py­tała chwilę póź­niej. – Pa­mię­tasz An­ne­lie? Miesz­kała trzy domy da­lej.

Iris roz­pro­mie­niła się.

– Ja­sne, że pa­mię­tam. Za­wsze uprzejma i życz­liwa. Wiem, że też mieszka w Göte­borgu.

Zni­żyła głos, jakby się oba­wiała, że ktoś je pod­słu­chuje:

– Roz­wio­dła się. Jej mąż zna­lazł so­bie inną. Cho­ciaż ten zwią­zek nie trwał długo – za­koń­czyła z sa­tys­fak­cją w gło­sie.

– Wiem. Mieszka nie­da­leko, po dru­giej stro­nie. Spo­tka­ły­śmy się w syl­we­stra.

Ven­dela wła­śnie wró­ciła z Bo­rås po świę­tach. Była kom­plet­nie wy­czer­pana, jakby każda ko­steczka w jej ciele zwiot­czała, a ona utrzy­my­wała się na no­gach tylko dzięki sile woli. Z tru­dem brnęła do swo­jej klatki. Jej blok zo­stał wy­bu­do­wany wo­kół du­żego skweru z ma­łym pla­cem za­baw, pia­skow­nicą i zjeż­dżal­nią. Były tam też wy­as­fal­to­wane alejki, na któ­rych Tilda mo­gła uczyć się jazdy na ro­we­rze i na rol­kach. Ale tam­tego ostat­niego dnia grud­nia lo­do­waty wiatr za­mie­nił ten ka­wa­łek ziemi w nie­przy­stępne od­lu­dzie.

Ven­dela za­pła­ciła za tak­sówkę, wy­cią­gnęła z auta wa­lizkę i po­sta­wiła ją na śniegu, a po­tem za­częła cią­gnąć. Za­zwy­czaj kó­łeczka cho­dziły gładko i po­słusz­nie jak Pluto na smy­czy. Ale śnieg prze­mie­nił psi­sko w upar­tego jam­nika, który wbi­jał łapy w zie­mię i sta­wiał opór. W dru­giej ręce Ven­dela trzy­mała to­rebkę i ogromną siatkę z prze­two­rami, które Iris za­pa­ko­wała dla córki i wnuczki.

Szła przed sie­bie z wy­sił­kiem, kiedy na­gle usły­szała ra­do­sny głos:

– Wy­gląda na to, że po­trze­bu­jesz po­mocy.

Życz­liwa po­stać prze­jęła wa­lizkę i od­pro­wa­dziła ją pod klatkę.

To była An­ne­lie. Ale do­piero gdy za­pa­ko­wały wszystko do windy, przyj­rzały się so­bie uważ­nie.

– Ven­dela! – An­ne­lie za­krzyk­nęła we­soło, przy­trzy­mu­jąc drzwi, żeby się nie za­mknęły. – Córka księ­ga­rza!

– Cześć, An­ne­lie – od­parła Ven­dela i wci­snęła gu­zik na cy­fer­bla­cie.

– Ty tu miesz­kasz?

– Tak. A ty?

– Ja też. Prze­pro­wa­dzi­łam się la­tem. Z pew­no­ścią sły­sza­łaś, co u mnie, na­sze matki roz­ma­wiały o tym. Ale już jest do­brze.

– Tak, wiem – od­parła Ven­dela. Nie spusz­czała palca z gu­zika, żeby An­ne­lie zro­zu­miała, że te­raz pra­gnie je­dy­nie do­trzeć do miesz­ka­nia.

– Już cię nie za­trzy­muję. Faj­nie by­łoby się spo­tkać.

– Ja­sne – skła­mała Ven­dela. Ma­rzyła je­dy­nie o chwili spo­koju po świę­tach spę­dzo­nych z ro­dziną.

– Wiem, gdzie miesz­kasz! – An­ne­lie po­gro­ziła jej żar­to­bli­wie, po czym zwol­niła drzwi windy.

Cho­ciaż Ven­dela spo­dzie­wała się, że An­ne­lie z de­ter­mi­na­cją bę­dzie dą­żyła do spo­tka­nia – jak ro­bią osoby, które wła­śnie prze­żyły roz­sta­nie – była bar­dzo za­sko­czona, gdy w pierw­szy dzień No­wego Roku ktoś za­dzwo­nił do drzwi. Otwo­rzyła, nie od­ry­wa­jąc dłoni od klamki, go­towa bły­ska­wicz­nie je za­mknąć, gdyby to byli świad­ko­wie Je­howy albo na­trętna są­siadka z dru­giego pię­tra, która za­zwy­czaj pro­te­sto­wała, gdy ktoś bie­gał po scho­dach, zwłasz­cza je­śli to była Tilda.

Ale na ko­ry­ta­rzu stała An­ne­lie. Miała ró­żowe po­liczki i słońce w błę­kit­nych oczach, do któ­rych świet­nie pa­so­wał jej nie­bie­ski sza­lik.

– Szczę­śli­wego No­wego Roku! – za­wo­łała z uśmie­chem.

– I na­wza­jem – od­parła Ven­dela, blo­ku­jąc sobą wej­ście do miesz­ka­nia.

– Po­my­śla­łam, że pew­nie tak jak ja sta­łaś o pół­nocy w oknie i obie­cy­wa­łaś so­bie, że od ju­tra za­czniesz ćwi­czyć. Dla­tego chcia­łam za­pro­po­no­wać spa­cer po Slot­ts­sko­gen.

Ven­dela ro­ze­śmiała się.

– Wejdź – za­pro­po­no­wała. – Tylko włożę na sie­bie coś cie­płego.

***

Przez wiele go­dzin włó­czyły się po alej­kach parku w to­wa­rzy­stwie licz­nych par trzy­ma­ją­cych się za ręce. Oglą­dały ro­dziny z dziećmi w wóz­kach albo na san­kach i zmar­z­nięte matki, które cier­pli­wie cze­kały, pod­czas gdy ich dzieci ba­wiły się na śniegu.

Sporo roz­ma­wiały, ale też sporo mil­czały. An­ne­lie przy­znała, że za­zwy­czaj tre­nuje w si­łowni.

– Wiesz gdzie? W tej po pra­wej, jak wy­sią­dziesz z tram­waju.

Ven­dela wie­działa. Tilda cho­dziła tam na ta­niec.

– Cho­dzę na po­wer jogę. Daje wy­cisk – do­dała An­ne­lie.

I żeby udo­wod­nić, w jak do­brej jest for­mie, pod­sko­czyła, ale przy lą­do­wa­niu pod­wi­nęła jej się noga i mu­siała chwy­cić Ven­delę za ra­mię, żeby nie upaść. Od tam­tego dnia uma­wiały się raz w ty­go­dniu na ćwi­cze­nia. Ven­delę za­in­te­re­so­wały tre­ningi po­wer jogi i szybko za­częła od­czu­wać ich do­bre dzia­ła­nie.

***

Iris uśmiech­nęła się do córki. Cze­kała na ciąg dal­szy opo­wie­ści, ale Ven­dela naj­wy­raź­niej już skoń­czyła. Po­wie­działa tylko:

– An­ne­lie pra­cuje w biu­rze ra­chun­ko­wym ra­zem z Vanją. Ją też pew­nie pa­mię­tasz. Były nie­roz­łączne.

Iris przy­tak­nęła i spoj­rzała na swoją kawę.

– Może wo­la­ła­byś her­batę? – Ven­dela za­py­tała szybko.

– Nie, nie. Może być kawa – skła­mała Iris.

Ven­dela wy­czuła kłam­stwo, ale po­trak­to­wała je jako prze­jaw życz­li­wo­ści. Mó­wiła więc da­lej:

– Jed­nym z klien­tów An­ne­lie jest wła­ści­ciel ga­le­rii sztuki. – Ven­dela po­my­ślała, że to miło mieć klien­tów, z któ­rymi można utrzy­my­wać kon­takty. Jej klien­tami byli pa­cjenci i nie po­winna się z nimi na­wet wi­tać na mie­ście, bo w cza­sie wol­nym też obo­wią­zy­wała ją ta­jem­nica le­kar­ska.

– Ga­le­rię? – za­py­tała Iris z za­in­te­re­so­wa­niem.

– Tak. Dzi­siaj mają wer­ni­saż, a my je­ste­śmy za­pro­szone.

– My? – upew­niła się Iris.

– Cóż, ja je­stem. Ale im wię­cej lu­dzi na wer­ni­sażu, tym le­piej.

Iris za­sta­no­wiła się nad sło­wami córki, po­pi­ja­jąc kawę.

– Brzmi nie­źle – od­parła w końcu.

– Ale do­piero po po­łu­dniu. Naj­pierw mu­szę zro­bić za­kupy. I jesz­cze po­sprzą­tać.

To ostat­nie zda­nie wy­po­wie­działa z na­dzieją, że usły­szy: „Ja ci po­mogę!”.

Ale nie usły­szała. Iris wes­tchnęła tylko i od­su­nęła tacę od sie­bie:

– Po­leżę jesz­cze w łóżku, je­śli to nie kło­pot.

– Ależ nie, skąd – za­pew­niła Ven­dela z roz­cza­ro­wa­niem.

Wtedy za­dzwo­nił te­le­fon.

– To pew­nie Karl – za­uwa­żyła Iris.

Ven­dela nie była tego taka pewna. Pod­nio­sła słu­chawkę, du­sząc w so­bie epi­tety, któ­rymi naj­chęt­niej ob­rzu­ci­łaby tego, kto ośmie­lił się za­dzwo­nić przed dzie­wiątą rano. Od razu jed­nak wy­czuła, że matka miała ra­cję. Po dru­giej stro­nie słu­chawki był oj­ciec i aż drżał z nie­cier­pli­wo­ści.

– Halo – po­wie­działa.

Karl po­mi­nął po­wi­ta­nie i od razu prze­szedł do sedna:

– Roz­ma­wia­łaś z nią? Kiedy wróci do domu?

– Tak. To od­po­wiedź na pierw­sze py­ta­nie. Oraz: nie wiem. To na dru­gie.

– Ale obie­ca­łaś, że z nią po­mó­wisz! – w gło­sie ojca brzmiała wy­raźna pre­ten­sja.

Czy na­prawdę obie­cała? I czy oj­ciec uważa, że „po­mó­wić z kimś” jest rów­no­znaczne z „prze­ko­nać”? Zresztą skąd pew­ność, że Ven­dela po­trafi i chce prze­ko­nać Iris do po­wrotu?

– Nie roz­ma­wia­ły­śmy o tym, kiedy wróci – od­parła więc bez wa­ha­nia.

To była prawda. Po­nie­waż Iris się roz­pła­kała, nie po­ru­szały ani te­matu Karla, ani ro­dziny w Bo­rås. Resztę wie­czoru spę­dziły przed te­le­wi­zo­rem na oglą­da­niu ko­me­dii, z mi­ską cu­kier­ków na sto­liku.

– Mu­sisz! Mu­sisz jej po­wie­dzieć, że ma wra­cać. Daj mi ją do te­le­fonu! – roz­ka­zał Karl. Przez wszyst­kie lata, kiedy Ven­dela miesz­kała z ro­dzi­cami, jego sta­now­czy głos za­wsze dzia­łał.

Ale te­raz Ven­dela już z nimi nie miesz­kała.

***

Ven­dela cof­nęła się pod ścianę, żeby nie wi­dzieć Iris w sy­pialni. Sły­szała tylko, jak matka wierci się w po­ścieli. Dzięki temu miała wra­że­nie, że jej kłam­stwo jest odro­binę mniej­szym oszu­stwem:

– Szcze­rze mó­wiąc, nie wiem, gdzie jest.

Karl wes­tchnął.

– Zro­bimy tak – mó­wiła da­lej. – Po­roz­ma­wiam z nią, jak tylko to bę­dzie moż­liwe. Na pewno wcze­śniej czy póź­niej do cie­bie za­dzwoni. Zresztą po­ra­dzisz so­bie przez… – i tu od­waga ją za­wio­dła. Chciała po­wie­dzieć „ty­dzień”, za­miast tego po­wie­działa: – Przez kilka dni.

– Ale kto mi bę­dzie go­to­wał? – za­krzyk­nął Karl.

– Po co, tato? Prze­cież mo­żesz ku­pić go­towe je­dze­nie i pod­grzać w mi­kro­fa­lówce. Na­wet Tilda to po­trafi. Kup książkę ku­char­ską i sam się na­ucz. Za­sko­czysz mamę, gdy wróci do domu.

– Jak mam się na­uczyć go­to­wać w kilka dni?

– Za­pisz się na ja­kiś in­ten­sywny kurs – rzu­ciła ra­do­śnie, zu­peł­nie jak w ga­bi­ne­cie, gdy trzeba było prze­ko­nać nie­let­niego pa­cjenta, że le­piej otwo­rzyć usta i za­mknąć oczy, bo i tak le­d­wie po­czuje za­strzyk ze znie­czu­le­niem.

Oj­ciec za­pro­te­sto­wał zu­peł­nie jak dziecko na fo­telu den­ty­stycz­nym.

– Na co mi ta na­uka, skoro mama wróci w przy­szłym ty­go­dniu?

Ven­dela po­czuła, że traci grunt pod no­gami. Wes­tchnęła ciężko i przy­znała:

– Tato, rób, jak uwa­żasz, ale nie mogę ci obie­cać, że mama na­prawdę wróci.

Karl za­czął się krztu­sić jak stary od­ku­rzacz. Prze­ra­ziło to Ven­delę, która do­piero te­raz zdała so­bie sprawę, że naj­wy­raź­niej sie­dział przy te­le­fo­nie, po­pi­ja­jąc po­ranną kawę. W końcu prze­stał kasz­leć i oznaj­mił:

– To ja­sne, że wróci.

– Tato, nie mogę dłu­żej roz­ma­wiać. Spie­szę się – skła­mała i się roz­łą­czyła. Się­gnęła po szla­frok i ru­szyła do ła­zienki.

– Naj­wyż­sza pora ku­pić apa­rat z au­to­ma­tyczną se­kre­tarką – mru­czała pod no­sem, gdy za­my­kała za sobą drzwi.