Wiktymologia kryminalna - ebook

STRUKTURA KSIĄŻKI

Wiktymologia kryminalna – przegląd problemów

Wiktymologia kryminalna jest nową dziedziną wiktymologii społecznej. Jej gwałtowny rozwój przypada na lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte XX wieku. W tym czasie badacze poświęcili wiele uwagi ofiarom przestępstw.

W rozdziale 1 opisano ogólne zagadnienia wiktymizacji kryminalnej – zarówno jej teoretyczne podstawy i perspektywy rozwoju, potencjał wiktymogenny, podatność wiktymizacyjną, badania wiktymizacyjne, klasyfikację ofiar przestępstw, jak i determinanty zjawiska wiktymizacji oraz powtórnej wiktymizacji. Gdy do analizy kryminologicznej – wypełniając dotychczasową lukę – wprowadzono ofiary, teoretyczne perspektywy wiktymizacji odniosły sukces. Promują one ideę, że przestępczość jest procesualna i interaktywna, chociaż przyćmiona mrocznymi początkami precypitacji ofiary; dają do zrozumienia, że nie ma prostego i transparentnego związku między wiktymizacją i strachem przed przestępczością bądź między rodzajami przestępstw a ich wpływem na różne grupy społeczne. Pokazują również, jak przestępczość jest skoncentrowana w czasie, miejscu i społeczeństwie, oraz podkreślają, jak ostre, moralne, polityczne i ontologiczne podziały między ofiarą i sprawcą dają się obronić empirycznie. Przedstawiają niebezpieczeństwa generalizacji i przypisywania określonych cech ofiarom, a także wskazują sposoby, jakimi system wymiaru sprawiedliwości może pogorszyć wiktymizację i zachęcić do tego, co określa się mianem wtórnej wiktymizacji. Możemy dziś lepiej ocenić, jakie teoretyczne perspektywy wiktymizacji nie mogą się objawić i się nie objawiają.

W kolejnych dwóch rozdziałach omówiono zakres i skutki wiktymizacji kryminalnej oraz strach przed przestępczością. Klasyczna przestępczość dotyczy określonej liczby osób, np. przy kradzieży mienia pokrzywdzonym jest jedna lub kilka osób (np. członkowie rodziny). Natomiast skutki przestępczości zorganizowanej mają zasięg nieporównywalnie większy. Każde przestępstwo wywołuje ujemne skutki. Nie istnieją przestępstwa bez ofiar (victimless crimes). Przestępstwo powoduje u ofiar szkody psychosocjalne. Ofiary porównywalnych przestępstw mogą rozmaicie reagować na traumatyczne przeżycia – niektóre potrzebują profesjonalnej, psychologicznej pomocy i leczenia, inne zaś obywają się bez tego. Przy identycznych fizycznych obrażeniach albo podobnych stratach materialnych późniejsze skutki mogą się różnie kształtować. Wiktymizacja w przypadkach porównywalnych i podobnie przebiegających przestępstw ma charakter indywidualny. Są też wielkie różnice w rozmiarach szkód ofiar. Dopiero wraz z badaniem ankietowym ofiar przestępstw oraz stanu przestępczości również strach przed przestępczością został uznany za zjawisko ważne społecznie. Wyjaśnienia wymaga paradoks polegający na wysokim poziomie strachu przed wiktymizacją wśród kobiet, przy jednoczesnych niskich współczynnikach wiktymizacji rejestrowanych dla tej grupy społecznej. Starano się wyjaśnić ten paradoks, wskazując na występowanie wysokiego współczynnika wiktymizacji kobiet w sytuacjach, gdy napastnikami są znajome osoby, a te przypadki są zgłaszane. Tego typu wiktymizacja jest zjawiskiem częstym i stanowi źródło tak wysokiego poziomu zagrożenia wiktymizacyjnego w populacji kobiet.

Zagadnienie ofiary przestępstwa jest na tyle szerokie i ważne, że poświęcono mu osobne rozdziały: 4 („Nowy model ofiary przestępstwa”), 5 („Związki ofiary ze sprawcą przestępstwa”) oraz 6 („Ofiara sprawcą przestępstwa”). Neopozytywistycznie zorientowane badania empiryczne nie zakończyły się pełnym poznawczym sukcesem, a formułowane teorie często nie wykroczyły poza zdroworozsądkowe stwierdzenia. Zadecydowała o tym forma kluczowego pytania wiktymologii: kto i dlaczego najczęściej staje się ofiarą przestępstwa? Na to pytanie można bowiem udzielić wielu odpowiedzi. Ze względu na krańcową wprost niejednorodność zbioru ofiar przestępstw ustalenie jakichkolwiek cech właściwych tylko ofiarom wydaje się niemożliwe. Wszystkie wymienione przez wiktymologię cechy ofiar są, niestety, tymi samymi cechami, którymi kryminologia opisuje sprawców. A te z kolei są cechami spotykanymi we wszelkiego rodzaju studiach zjawisk społecznych. Śledząc na co dzień dziennikarskie opisy zbrodni, trafiamy nie tylko na relacje, lecz także na interpretacje. Odsłania się przed nami tragedia życia rodzinnego. Czytelnicy mają szansę wystąpienia w roli oskarżycieli, obrońców i ofiar. Trudno w takiej sytuacji wyobrazić sobie kogoś, kto nie miałby nic do powiedzenia, kto nie miałby swych kryminologicznych i wiktymologicznych teorii.

W wielu przypadkach istnieją ścisłe relacje między ofiarą a sprawcą. Konkretna sytuacja jest bodźcem do popełnienia przestępstwa. Dlatego w literaturze kryminologicznej i wiktymologicznej wskazuje się na potrzebę opracowania zintegrowanej teorii sprawcy, ofiary i sytuacji. Dotychczas teorie kryminalizacji i wiktymizacji były rozwijane oddzielnie. Jednakże pełne wyjaśnienie przestępstwa musi brać pod uwagę zarówno decyzję sprawcy popełnienia przestępstwa, jak i codzienne czynności zwykłego obywatela zwiększające prawdopodobieństwo stania się ofiarą przestępstwa. Praktyka śledcza wykazuje jednak, że pewne grupy osób są szczególnie predestynowane do roli ofiar przestępstw. Współistnienie kilku elementów przyczynowych w zachowaniu ofiary nie pozwala na jednoczesne rozstrzygnięcie zagadnienia, czy i w jakim zakresie można ofiarom przypisać postępowanie zawinione, a w szczególności czy nawet przy postulowanej ostrożności ofiary nie doszłoby do zabójstwa np. osoby uciążliwej lub niewygodnej. Większość wiktymologów odczuwa swego rodzaju uzasadniony niepokój badawczy. Z jednej strony bowiem pojęcie „ofiara” samo przez się wzbudza współczucie, chęć udzielenia pomocy, gotowość do walki ze źródłem cierpienia, potępienia dręczyciela itd., a z drugiej – ofiarę tę obwinia się, czyni się ją pośrednim sprawcą zbrodni i występku, zarzuca się jej prowokację.

Rozdział 7 poświęcono wiktymizacyjnym aspektom przestępczości terrorystycznej. Specjaliści zwracają uwagę, że powszechnie niedocenianym zagrożeniem jest możliwość użycia przez terrorystów broni biologicznej. W tym kontekście wskazuje się na potencjalne wykorzystanie do ataku terrorystycznego pałeczek dżumy, które na początku 2017 r. zostały uznane przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization, WHO) za największe współcześnie zagrożenie biologiczne. Systematycznie rośnie poczucie osobistego zagrożenia atakami terrorystycznymi. Znamienne jest, że takie obawy w równym stopniu wyrażają kobiety i mężczyźni, mieszkańcy wsi i miast, ludzie młodzi i starsi, osoby lepiej i gorzej wykształcone. Można się spodziewać, że strach związany z atakami terrorystycznymi będzie się nasilał mimo spektakularnych sukcesów militarnych odnoszonych w bezpośredniej walce z terrorystami i ich poplecznikami. Idee terroryzmu, „przemycane” w programach propagujących sprawiedliwość społeczną i inne szczytne hasła, trafiają bowiem do umysłów i serc młodych, niedoświadczonych ludzi, którzy stają się narzędziem w rękach bezlitosnych fanatyków.

Kolejnym istotnym współcześnie tematem jest przestępczość narkotykowa, którą omówiono w rozdziale 8. Od lat utrzymuje się wysokie zagrożenie zarówno z powodu produkcji, jak i dystrybucji narkotyków syntetycznych (amfetaminy). Zjawiskiem, które nabrało szczególnego znaczenia na scenie narkotykowej w Polsce, było powstanie sieci sprzedaży detalicznej substancji działających na ośrodkowy układ nerwowy – tzw. dopalaczy. Środki tego rodzaju są produkowane, aby ominąć obowiązujące zakazy antynarkotykowe, a ich skład chemiczny ulega ciągłej ewolucji. Ponadto producenci tych środków zwykle nie podają ich pełnego składu chemicznego. Nieustanne powstawanie nowych substancji psychoaktywnych sprawia, że w wielu krajach legislacja nie nadąża z tworzeniem przepisów umożliwiających skuteczną kontrolę lub zakaz ich dystrybucji. Odpowiedzią na zmiany w prawie jest błyskawiczna reakcja producentów tych środków, mająca na celu ominięcie wprowadzanych właśnie zakazów.

W XXI wieku handel ludźmi jest uznawany za zbrodnię, która stanowi największe naruszenie praw człowieka. Świat staje się coraz bardziej świadomy niebezpieczeństwa, jakim jest rozprzestrzenianie się tego procederu. W prawodawstwie tworzy się nowe przepisy przeciwko handlarzom i werbownikom. Do walki z tą przestępczością dołączają nowe instytucje, prowadzi się szkolenia dla policji, służb granicznych, pracowników instytucji mających kontakt z ofiarami handlu ludźmi. Działania władz i służb państwowych są wspierane wiedzą i doświadczeniem organizacji pozarządowych. W rozdziale 9 wskazano na konsekwencje, które ponoszą ofiary handlu ludźmi, na negatywny wpływ tego procederu na ich kondycję psychiczną, emocjonalną oraz społeczną. Osoby te tracą zdrowie fizyczne, zmagają się z depresją, lękami, utratą poczucia sprawczości, a także obawą przed wtórną wiktymizacją. Przez lata głównymi ofiarami handlarzy w Polsce były kobiety, które wykorzystywano w seksbiznesie. Od pewnego czasu obserwujemy zmianę trendu: wraz z coraz większym zapotrzebowaniem na tanią siłę roboczą rośnie odsetek mężczyzn przymuszanych do pracy. Zmienia się charakter eksploatacji ofiar, a zatem i proporcje między płciami wśród poszkodowanych.

Bezsprzecznie nadużycie władzy, któremu został poświęcony rozdział 10, jest problemem niezwykle obszernym. Może być ono rozumiane dwojako: po pierwsze – jako użycie władzy w celu uniknięcia zastosowania norm prawnych wobec osób znajdujących się na wysokim szczeblu hierarchii społecznej lub gospodarczej, po drugie – jako użycie władzy w celu uniknięcia odpowiedzialności prawnej przez osoby wysoko postawione, które popełniły przestępstwo pospolite. Władza lub uprzywilejowana pozycja przestępców chroni ich przed ściganiem i karaniem. Nadużycie władzy jest radykalnym przejawem patologii władzy. Można do niej zaliczyć: niekompetencję, przedkładanie interesów partyjnych i grupowych nad interes publiczny (państwa i społeczeństwa), klientelizm i korupcję.

Wywieranie nacisku, presji i promowanie poglądów przez rządy państw lub organizacje pozarządowe jest w dzisiejszych czasach możliwe przez Internet. Wykorzystanie zdobyczy współczesnej technologii sprawia, że nadzór nad obywatelami jest łatwiejszy niż przed laty.

W ostatnim czasie w mass mediach coraz więcej uwagi poświęca się problematyce seksualnych nadużyć wobec dzieci. Informacje na ten temat dotyczą głównie rzadkich zjawisk, takich jak pornografia dziecięca i prostytucja dzieci, oraz spektakularnych przypadków morderstw dzieci na tle seksualnym. Wskutek tego codzienna rzeczywistość kryminalna w tym zakresie ulega zniekształceniu i wyciszeniu. Znacznie wypaczony obraz sytuacji pozwalają naprawić badania kryminologiczne i wiktymologiczne, dzięki którym możliwe jest aktualne i realne opisanie tego groźnego zjawiska. Wyniki te omówiono w rozdziale 11, przy czym dokonano tego w podrozdziałach, w których kolejno przedstawiono: rozmiary zjawiska, problematykę pedofilii, stan psychiczny i fizyczny dziecka wykorzystywanego seksualnie, nadużycia seksualne w sieci, obraz kobiet jako sprawczyń nadużyć seksualnych wobec dzieci, eksploatację seksualną dzieci.

Korupcja jest zjawiskiem patologii społecznej, które obejmuje wiele zachowań przestępczych. Do zachowań tych zalicza się przede wszystkim: łapownictwo, płatną protekcję, nepotyzm. Działania te mają pewne wspólne cechy: naruszają prawo, przynoszą korzyści obydwu stronom układu, mają charakter utajniony. Korupcja występuje we wszystkich państwach świata, bez względu na położenie, formy sprawowania władzy, poziom dobrobytu społeczeństwa i dorobek kulturalny. Wraz z upływem stuleci korupcja staje się coraz większym problemem. Obserwuje się eskalację tego zjawiska w ujęciu zarówno ilościowym, jak i jakościowym. Sytuacje korupcyjne typu „dowody wdzięczności” w formie koperty z banknotami uległy marginalizacji. W niektórych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego pojawiły się inne. Obecnie działania przestępcze są maskowane legalnymi procedurami, np. biorący udział w przetargach publicznych mogą pozostawać w zmowie, a nawet oferować niższe ceny, wiedząc, że i tak jeden z nich wygra przetarg dla wszystkich. Statystyki i wyniki badań dotyczących zjawiska korupcji w wielu krajach zebrano w rozdziale 12. Ocena rzeczywistej wielkości przestępczości korupcyjnej oraz ciemnej liczby jest możliwa wyłącznie dzięki wykorzystaniu instrumentów badawczych wypracowanych przez kryminologię, przy czym ma ona zawsze charakter przybliżony i jest dyskusyjna.

Rozdział 13 został poświęcony wiktymologii zachowań nieumyślnych. Działania człowieka podejmowane w sytuacji zagrożenia charakteryzują się mniejszym lub większym stopniem podejmowania ryzyka, a konsekwencje ludzkich działań mogą się pojawiać bezpośrednio po nich lub po pewnym czasie. W badaniach psychologicznych nad użytecznością czynników, do których prowadzą różne działania, okazało się, że właśnie czas odgrywa istotną rolę jako modyfikator użyteczności wyniku, a także postrzegania zagrożenia, z którym wiążą się określone zachowania. Stwierdzono, że w miarę upływu czasu zmniejsza się zarówno użyteczność korzystania z wyników, jak i ujemna użyteczność czynników niepożądanych. Ludzie wolą natychmiastową lub krótkoterminową realizację korzyści, a opóźnione lub długoterminowe pojawianie się niepożądanych konsekwencji. Problematyka wiktymologicznych aspektów zachowań nieumyślnych stwarzających zagrożenie dla podmiotu znajduje swój wyraz w sytuacji, gdy jednostka staje się ofiarą przestępstwa. Wpływa na to taki system cech jednostki, grupy, makrostruktury społecznej, organizacji instytucjonalnej, organizacji państwowej oraz cech warunków życia, które prowadzą do powstawania zagrożeń przestępstwem.

W rozdziale 14 wyodrębniono zagadnienia dotyczące policjantów jako ofiar postaw agresywnych. Wiele uwagi poświęcono pracy policji ze społeczeństwem, a także nadużyciom policjantów w stosunku do obywateli, przybierającym niekiedy formę przemocy. Współpraca ze społeczeństwem to m.in. włączanie obywateli do programów prewencji przestępczości, a także zachęcanie ich do zgłaszania przestępstw, co stanowi istotną pomoc w ocenie stanu przestępczości. Istotne jest również uzyskiwanie pomocy społeczeństwa w wyjaśnianiu przestępstw oraz rozwiązywaniu konfliktów społecznych. Pozytywny obraz policji w społeczeństwie jest istotnym warunkiem jej skutecznej pracy. Nagłaśniane przez media akty przemocy ze strony policji są jedną z przyczyn załamania się współpracy ze społeczeństwem, z ujemnymi konsekwencjami dla efektywności jej działania. Mniej uwagi nadal poświęca się innemu aspektowi pracy policji, a mianowicie narażeniu na coraz częstsze akty przemocy, łącznie z zabójstwami.

Kolejny obszar, w którym wiktymologia ma niebagatelne znaczenie, to problematyka penitencjarna opisana w rozdziale 15. Istnieje bogata literatura naukowa, w której badacze zwracają uwagę na to, że w zakładach karnych – częściej niż w normalnych środowiskach – występują negatywne zmiany w psychice człowieka, zakłócenia w sferze świadomości, uczuć i procesu podejmowania decyzji, co bardzo często prowadzi do zaburzeń w zachowaniu. O tym, jak rozległy i wielowymiarowy jest to problem, świadczy zasadność wydzielenia osobnych podrozdziałów dotyczących odpowiednio: przepełnienia więzień, samobójstw wśród osadzonych, zjawisk przestępczości i wiktymizacji w zakładach karnych w wybranych państwach, aspektu członków rodziny osób uwięzionych czy podkultury więziennej w polskich zakładach penitencjarnych.

Ostatnie dwa rozdziały książki poświęcono ofiarom przestępstw. W rozdziale 16 opisano system pomocy ofiarom przestępstw, w rozdziale 17 zaś – aspekty mediacji między ofiarą a sprawcą przestępstwa. Szczególnie dużo informacji zawiera rozdział 16, w którym omówiono takie zagadnienia, jak: obowiązek państwa wobec pokrzywdzonego, kompensacja dla ofiar przestępstw na przykładzie wybranych państw, perspektywa ofiary w systemie restytucji oraz doradztwo ofiarom przestępstw. Dokładniej przedstawiono sytuację w Polsce – m.in. działalność Fundacji Pomocy Ofiarom Przestępstw, politykę państwa wobec ofiar przestępstw i działania policji na rzecz ofiar przestępstw. Podkreślono rolę wolontariatu w pomocy ofiarom przestępstw oraz w celach porównawczych dokonano analizy systemu pomocy ofiarom przestępstw w Stanach Zjednoczonych.

Ostatnie lata XX wieku zaznaczyły się w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości kryzysem filozofii karania i polityki penitencjarnej. Spośród istniejących środków karnych najbardziej krytykowana jest kara pozbawienia wolności i jej wykonywanie. Od wielu lat nie tylko w poszczególnych państwach, lecz także na forum międzynarodowym prowadzone są poszukiwania rozwiązań, które eliminowałyby konieczność stosowania tej kary i pozwoliłyby na zastąpienie jej innymi środkami. Istnieje wiele publikacji naukowych, których autorzy zwracają uwagę na to, że pozbawienie wolności jest najkosztowniejszym rodzajem kary przewidzianym przez prawo, i to zarówno pod względem ekonomicznym, jak i społecznym oraz psychologicznym. Wysokie koszty społeczne związane z resocjalizacją w ramach zakładu karnego są dlatego istotne z punktu widzenia celów kary pozbawienia wolności, że przy mało skutecznym przeciwdziałaniu ujemnemu wpływowi kryminogennego środowiska więziennego, występującego obiektywnie, większość osób zwalnianych i dopuszczających się ponownie przestępstw z reguły wykazuje znacznie wyższy stopień społecznego wykolejenia niż przed pozbawieniem wolności. Zauważono, że zastosowanie mediacji w sprawach karnych przynosi wiele korzyści sprawcy przestępstwa, ofierze i systemowi sprawiedliwości. Problematyka mediacji zamyka to najbardziej obszerne i kompletne kompendium wiedzy na temat wiktymologii.

Criminal Victimology – abstract

Criminal victimology is a new field of social victimology. Its rapid development took place in the seventies and eighties of the twentieth century. At the time researchers paid a lot of attention to crime victims. Chapter 1 describes criminal victimisation in general, including its theoretical basis and further development, potential for victimisation and victimisation susceptibility types victimisation studies, classification of victims of crime, as well as determinants of victimisation and secondary victimisation. The theoretical contributions of victimisation studies have successfully introduced the victim into criminological analysis, filling an existing gap. They promote the idea that crime is processual and interactive, although overshadowed by the suddenness with which its object is pushed into the status of a victim. They suggest that there is no simple and transparent link between victimisation and fear of crime or between types of crime and their impact on different social groups. They demonstrate how crime becomes more concentrated in time, place, and society, and indicate how sharp moral, political, and ontological divisions between the victim and the perpetrator can be defended empirically. They present the dangers of generalisation and assignment of certain characteristics to victims and identify the ways in which the justice system can aggravate victimisation and encourage what is called “secondary victimisation.” Today, we can better assess what the theoretical perspectives of victimisation cannot and do not bring to light.

The next two chapters discuss the scope and effects of criminal victimisation and the fear of crime. Classical crime affects a certain number of people – e.g., a case of property theft can aggrieve one or more persons (such as family members). The effects of organised crime are incomparably greater. Every crime has a negative effect – there are no victimless crimes. Crime causes various kinds of psychosocial harm to the victims. Victims of comparable crimes can react differently to traumatic experiences. Some of them need professional psychological help and treatment, while others do well without it. Identical physical injuries or similar material losses may have varied effects. Victimisation in comparable cases is of an individual nature. There are also great differences in the extent of damage suffered by the victims. It was only when a survey was conducted of victims of crime and the state of crime that fear of crime was also considered to be socially important. The paradox of high-level fear of victimisation among women, even as they experience low victimisation levels as a group, requires explanation. Attempts to explain this paradox indicate a high victimisation rate for women in situations where the assailant is an acquaintance and the act is reported. This type of victimisation is a common phenomenon and, in fact, it is the source of such a high level of fear of victimisation recorded in the female population.

The issue of the victim of crime is so broad and important that several chapters are devoted to it: Chapter 4 (New Model of Crime Victim), Chapter 5 (Relations Between the Victim and the Offender) and Chapter 6 (The Victim as the Offender). Neo-positivist empirical research was not an absolute cognitive success and the theories it served to formulate often did not go beyond common-sense statements. This state of affairs was determined by the very form of the key question of victimology: who and why most often becomes the victim of crime? This is a question with many possible answers. Due to the extreme heterogeneity of the set of victims of crime, it is absolutely impossible to establish any characteristics specific only to the victims. All the characteristics of the victims identified by victimology are, unfortunately, the same characteristics with which criminology describes perpetrators. There are the same characteristics found in all kinds of studies on social phenomena. Following journalistic descriptions of crime on a daily basis, one finds not only relationships, but also interpretations. The tragedy of family life is revealed to us. The readers have the chance to act as accusers, defenders, and victims. It is very difficult to imagine facing such a situation and not having anything to say, not having one’s own criminological and victimological theories. In many cases, close relationships exist between the victim and the perpetrator. A specific situation is conducive to the commission of the crime. Criminological and victimological literature is lacking in an integrated theory of the perpetrator, the victim, and the situation. Until now, theories of criminalisation and victimisation have been developed separately. However, a full explanation of the crime must take into account both the decision-making process of the offender and everyday activities of an ordinary citizen which increase the probability of becoming a victim of crime. Investigative practice shows that certain groups of people are particularly predestined to the role of victims of crime. However, the coexistence of several causative elements in the conduct of the victim does not determine whether and to what extent culpable conduct can be attributed to the victim, and in particular, whether the postulated precaution on the part of the victim would have prevented the crime. Most victimologists feel a kind of justifiable anxiety over their research. On the one hand, the concept of the victim itself evokes compassion, willingness to help, readiness to fight the cause of suffering, condemnation of the tormentor, etc., but on the other hand, the victim is blamed, made an indirect perpetrator of the crime or offence, and accused of provocation.

Chapter 7 deals with the victimisation aspects of terrorist crime. Experts indicate that one commonly underestimated threat is the possibility that terrorists might use biological weapons. One pathogen that is mentioned in this context is yersinia pestis, which was declared the largest biological threat to date by the World Health Organisation in early 2017. There is a systematically growing sense of personal threat from terrorist attacks. It is significant that such concerns are expressed equally by women and men, residents of villages and towns, young and old people, irrespective of education. It can be expected that the fear of terrorist attacks will intensify despite the spectacular military success achieved in the direct fight against terrorists and their supporters.

Another important topic today is drug-related crime, which is discussed in Chapter 8. The threat associated with production as well as distribution of synthetic drugs (such as amphetamine) remains consistently high. In Poland, an important event in this regard was the creation of a retail network providing access to substances affecting the central nervous system – the so-called legal highs or boosters. Such agents are mainly produced to bypass the existing drug bans, hence their chemical composition is constantly evolving. Furthermore, the manufacturers of such agents do not normally specify their full chemical composition. Due to the rapid development of numerous new psychoactive substances in many countries, there is no legislation to effectively control or ban their distribution. It has been common for the producers of these agents in many countries to react rapidly to the bans that have just been imposed.

In the twenty-first century, human trafficking is considered the crime which violates human rights the most. The world is becoming increasingly aware of the danger posed by the spread of human trafficking. New laws are being created against traffickers and recruiters. New institutions join the fight against the crime; training is carried out for the Police, Border Guard, employees of institutions that come in contact with victims of human trafficking. The activities of the authorities and state services are supported by the knowledge and experience of NGOs. Nevertheless, human trafficking is still a noticeable criminal practice. Chapter 9 identifies its consequences for the victims, i.e., its negative impact on their mental, emotional, and social condition. It can also seriously affect their physical health. They may spend years struggling with depression, anxiety, loss of agency, as well as the fear of secondary victimisation. For years, the main victims of traffickers in Poland were women who were exploited in the sex business. However, for some time now, a change has been taking place: with the increasing demand for cheap labour, the proportion of men trafficked for work is increasing. The nature of the exploitation of victims and the gender ratio among the victims is changing.

Undoubtedly, abuse of power, which is discussed in Chapter 10, is an extremely wide-ranging problem. It may be understood in two ways: firstly, as the use of power to avoid legal sanctions by persons at a high level of the social or economic hierarchy; secondly, as the use of power by high-ranking people to avoid legal liability for a common crime. Abuse of power is a radical manifestation of the pathology of power. It includes incompetence, the prioritisation of party and group interests over the public interest, clientelism, and corruption. Nowadays, governments and NGOs can exert pressure and promote views via the Internet. The use of the achievements of modern technology makes control over citizens easier than in the past centuries.

Recently, mass media have given more and more coverage to the issue of sexual abuse of children. The information broadcast on this topic mainly concerns rarer phenomena such as child pornography and child prostitution, and spectacular cases of child sexual homicide. As a result, everyday instances of sexual abuse of children are distorted and overlooked. The distortion may be put right by modern criminological and victimological studies, which can provide an up-to-date presentation of the reality of this dangerous phenomenon. The results of these studies are presented in Chapter 11, broken down into subchapters which describe the extent of the phenomenon, focussing on the problem of paedophilia, the mental and physical state of a sexually abused child, online sexual abuse, the image of women as perpetrators of sexual abuse against children, and the sexual exploitation of children.

Corruption is a phenomenon of social pathology that involves many criminal behaviours, such as bribery, influence peddling, or nepotism. All these actions have certain common characteristics: they violate the law, bring benefits to both parties to the agreement, and are of a secret nature. Corruption occurs in all countries of the world, regardless of location, form of governance, the level of prosperity in the society, or its cultural accomplishments. Over the centuries, corruption has been an increasingly significant problem. It has been escalating in both quantitative and qualitative terms. Some corruption situations, such as “evidence of gratitude” in the form of an envelope with banknotes in it, have become less prevalent. In some areas of socio-economic life, others have displaced it. Currently, criminal activities are masked by legal procedures – e.g., participants in a public tender may be in conspiracy and even offer lower prices, knowing that one of them will win the tender and share it with the others. Chapter 12 presents statistics and research findings on corruption in many countries. An assessment of the actual degree of corruption is only possible through the use of research instruments developed by criminology, though it is always approximate and debatable.

Chapter 13 addresses the interesting question of the victimology of inadvertent behaviours. Human activity in an emergency is characterised by a varying degree of risk-taking. It is well-known that the consequences of human actions may occur immediately after the event or they may be deferred over a shorter or longer period. In psychological studies on the utility of factors effected by different activities, time appeared to play an important role as a modifier of the utility of result as well as of the perception of threat related to certain behaviours. It was found that over time, both the utility of results and the negative utility of adverse factors decrease. People prefer immediate or short-term benefit realisation, and delayed or long-term emergence of undesirable consequences. The victimological aspect of inadvertent behaviours as a source of threat to the individual is clearly expressed when the individual becomes the victim of a crime. It is affected by a combination of features of the individual, group, society, institutions, state, and living conditions which lead to the emergence of criminal threat.

Chapter 14 focusses on the problem of police officers as victims of aggressive conduct. Much attention has been paid to the work of the police within the society as well as the abuse of citizen by police officers, which sometimes takes the form of violence. Cooperation with the society means that citizen are included in crime prevention programmes and encouraged to report crimes, which helps to assess the state of crime. It is also important to include the public in explaining crime and resolving social conflicts (e.g., demonstrations). A positive image of the police in the society is an essential condition for its effective work. Acts of police violence publicised by the media are an important cause of the breakdown of cooperation with the society, with negative consequences for the effectiveness of the police. Insufficient attention is still being paid to another aspect of police work – the exposure of police officers to increasing amounts of violence, including homicides.

Another area where victimology is of great significance is the penitentiary problem described in Chapter 15. The abundant literature produced by numerous authors claims that prisons, more often than normal environments, give rise to negative changes in the human psyche, disturbances in the sphere of consciousness, feelings, and decision-making processes, which consequently very often lead to behaviour disorders. This problem is so comprehensive and multidimensional that it seemed legitimate to create separate sub-chapters, concerning, respectively, prison overcrowding, suicides among detainees, crime and victimisation in prisons in selected countries, the family members of convicts, or the prison subculture in Polish prisons.

The last two chapters of the book are devoted to the prospects of crime victims. Chapter 16 describes the system of assistance to crime victims, and Chapter 17 focuses on the aspects of mediation between victims and perpetrators. In particular, Chapter 16 discusses such important issues as the duties of the state in relation to victims, the issue of compensation offered to crime victims (on the example of selected countries), or the situation of victims in the restitution and advice system. The situation in Poland is discussed in detail, including the foundations for the assistance to victims of crime, state policy in relation to victims of crime, and police activities in support of the victims. The role of volunteer work for the benefit of victims of crime is emphasised, and, for comparative purposes, the system of assistance to victims of crime in the United States is presented.

The last years of the twentieth century saw a crisis in the philosophy of punishment and penitentiary policy in the field of justice. Of the existing penal measures, custodial sentence and the manner of its execution is the most heavily criticised. For many years, research has been conducted, not only in individual countries, but also in an international perspective, to find solutions that would eliminate the need for this penalty and replace it with other measures. The authors of the abundant scientific literature indicate that imprisonment is the most expensive type of punishment provided by law, both from the economic, social, and psychological point of view. The high social costs involved in rehabilitation within a prison are important from the perspective of the goal of a custodial sentence, as when the prevention of the negative impact of the criminogenic prison environment is objectively inefficient, the majority of persons who are released and who commit crimes again generally shows a much higher degree of social aberration than before imprisonment. It was found that the use of mediation in criminal matters brings many benefits to the perpetrator, the victim, and the justice system. A discourse on mediation closes this most comprehensive and complete compendium of knowledge on victimisation.