Wilno od początków jego do roku 1750. Tom 1 - ebook

Od po­cząt­ków jego do roku 1750.

przez

J. I.Kra­szew­skie­go

– Dux Vil­nam fun­dat et urbem,

Li­tliu­anas in­ter, quae tan­tum pro­mi­net urbes,

Qu­an­tum in­ter re­li­qu­os noc­tis mie­at He­spe­rus ignes.

Dan. Her­man­ni Bo­russ. Ste­pha­ne­idos.

Lib. I. 1382.

Tom I.

Na nowo po­pra­wio­ny i prze­ro­bio­ny.

Wy­da­nie Ada­ma Za­wadz­kie­go.

Wil­no.

Na­kła­dem i dru­kiem Jó­ze­fa Za­wadz­kie­go.

1840.

Po­zwo­lo­no dru­ko­wać z obo­wiąz­kiem zło­że­nia w Ko­mi­te­cie Cen­zu­ry pra­wem ozna­czo­nej licz­by exem­pla­rzy.

Wil­no 17 Wrze­śnia 1839 roku.

Cen­zor Pa­weł Ku­ko­lik.

JA­ŚNIE OŚWIE­CO­NE­MU XIĘ­CIU DO­ŁHO­RU­KO­WE­MU JE­NE­RAŁ – AD­JU­TAN­TO­WI JEGO CE­SAR­SKIEJ MO­ŚCI JE­NE­RAŁ – PO­RUCZ­NI­KO­WI, WI­LEŃ­SKIE­MU WO­JEN­NE­MU GU­BER­NA­TO­RO­WI, JE­NE­RAŁ – GU­BER­NA­TO­RO­WI GRO­DZIEŃ­SKIE­MU, MIŃ­SKIE­MU I BIA­ŁO­STOC­KIE­MU, OR­DE­RÓW: ALE­XAN­DRA NEW­SKIE­GO, BIA­ŁE­GO ORŁA, ŚWIĘ­TEJ ANNY PIERW­SZE­GO STOP­NIA KO­RO­NĄ CE­SAR­SKĄ OZDO­BIO­NE­GO I CZWAR­TE­GO

STOP­NIA RÓW­NE­GO Z APO­STO­ŁA­MI XIĘ­CIA WŁO­DZI­MIE­RZA DRU­GIE­GO STOP­NIA, WIEL­KIE­GO KRZY­ŻA; CU­DZO­ZIEM­SKICH: KRÓ­LEW­SKO – PRU­SKIE­GO ZA ZA­SŁU­GI, BA­DEŃ­SKIE­GO WOJ­SKO­WEJ ZA­SŁU­GI, PER­SKIE­GO LWA I SŁOŃ­CA PIERW­SZE­GO STOP­NIA KA­WA­LE­RO­WI, i t… d… i t… d… i t… d.

W do­wod nie­wy­ga­słej wdzięcz­no­ści I naj­głęb­sze­go usza­no­wa­nia to pi­smo skła­da

Au­tor.

SPIS RZE­CZY

Od wy­daw­ców. Str. IX

Ob­ja­śnie­nie… Str. XIII

Au­to­ro­wie i dzie­ła cy­to­wa­ne… Str. XIX

WSTĘP.

I. Po­ło­że­nie je­ogra­ficz­ne i fi­zycz­ne… Str. 3

II. Na­tu­ra zie­mi… Str. 4

III. Tem­pe­ra­tu­ra… Str. 7

IV. Po­cho­dze­nie Li­twi­nów. Str. –

V. Ję­zyk li­tew­ski… Str. 10

VI. Runy, pi­smo li­tew­skie­v11

CZĘŚĆ PIERW­SZA. Dzie­je ogól­ne mia­sta do roku 1750.

I. Wy­wód Xią­źąt pa­nu­ją­cych i t… d… Str. 15

II. Ge­dy­min… Str. 25

III. Ol­gerd… Str. 34

IV. Ja­gieł­ło… Str. 45

V. Stan Li­twy przed ro­kiem 1387… Str. 55

VI. Wil­no Chrze­ściań­skie… Str. 71

VII. Wi­told na Wil­nie…………89

VIII. Swi­dry­gieł­lo, Zyg­munt, Ka­zi­mierz Ja­giel­loń­czyk… Str. 134

IX. Ale­xan­der. Str. 166

X. Zyg­munt… Str. 197

XI. Zyg­munt Au­gust W. Xie­ciem… Str. 216

XII. Czyn­ne rząd v Zyg­mun­ta Au­gu­sta na W Xięz­twie… Str. 238

XIII. Zyg­munt Au­gust… Str. 247

XIV. Hen­ryk Wa­le­zjusz i Ste­fan Ba­to­ry… Str. 292

XV. Zyg­munt III… Str. 308

PRZY­PI­SY I NOTY.

Do Wstę­pu… Str. 353

Do Roz­dzia­łu I… Str. 355

Do – II… Str. 363

Do – III… Str. 370

Do – IV… Str. 373

Do – V… Str. 375

Do – VI… Str. 37G

Do – VII… Str. 379

Do – VIII… Str. 382

Do – IX… Str. 385

Do – X… Str. 388

Do – XI… Str. 393

Do – XII… Str. 397

Do – XIII… Str. 398

Do – XIV… Str. 404

Do. – V… Str. 405

Do­da­tek. O Stryj­kow­skim i jego Kro­ni­ce… Str. 417

RY­SUN­KI.

Ale­xan­der z ob­ra­za w Ko­ście­le OO. Do­mi­ni­ka­nów Wi­leń­skich….do stro­ny 166

Zyg­munt Au­gust z ob­ra­zu… do stro­ny 216

Ste­fan Ba­to­ry z ry­sun­ku Fa­le­ka… do stro­ny 292

Zyg­munt III. z Ru­ben­sa… do stro­ny 308

Plan Wil­na z Brau­na… na koń­cu Tomu.OD WY­DAW­CÓW.

Hi­sto­rya miast szcze­gó­ło­wa, je­że­li tyl­ko su­mien­nie i z kry­ty­ką wy­pra­co­wa­na, je­że­li au­tor jak naj­wię­cej cie­ka­wych zgro­ma­dzi ma­te­ry­ałów, traf­nie ży­cie we­wnętrz­ne i ze­wnętrz­ne, po­li­tycz­ne mia­sta wy­sta­wi; ze waż­ny wpływ wy­wie­ra­jąc, wiel­kie świa­tło rzu­ca na Hi­sto­ryą ca­łe­go kra­ju, to żad­nej wąt­pli­wo­ści nie pod­pa­da, i nie po­trze­bu­je do­wo­dze­nia. W każ­dym kra­ju oby­cza­je, zwy­cza­je, ży­cie zwłasz­cza po­li­tycz­ne na­ro­du, bar­dziej do­bit­nie w więk­szych mia­stach się ma­lu­ją i ob­ja­wia­ją; na­tu­ral­nie więc za­tem idzie, że im wię­cej do­kład­nych Hi­sto­ryj szcze­gó­ło­wych miast swo­ich kraj jaki po­sia­da, tym snad­niej, tym grun­tow­niej ogól­ne dzie­je jego mogą być wy­ja­śnio­ne. Prze­ję­ci tą praw­dą, oraz uwa­ża­jąc, że dzie­ło P.. J. I. Kra­szew­skie­go Hi­sto­ryi Wil­na wyż wy­mie­nio­ne za­le­ty w tak wy­so­kim stop­niu po­sia­da, że uczo­ny jej au­tor z taką ni­czem nie­zra­żo­ną gor­li­wo­ścią gro­ma­dził ma­te­ry­ały, że przy każ­dem od­kry­ciu no­wych, su­mien­nie na­no­wo całe dzie­ło prze­ra­biał, pro­sto­wał, że tyle cie­ka­wych, rów­nie kraj jak i mia­sto samo in­te­re­su­ją­cych po­mie­ścił przed­mio­tów, a pra­gnąc, żeby dzie­ło lak waż­ne jak naj­prę­dzej na świat wy­szło, przed­się­wzię­li­śmy i Tom Iszy, daw­niej już w dość nie­po­zor­nej wy­dru­ko­wa­ny edy­cyi, po zu­peł­nem prze­ro­bie­niu i po­pra­wie­niu go przez au­to­ra, i resz­tę dzie­ła, wszyst­ko we 4 To­mach, o ile moż­na, naj­ozdob­niej i naj­pięk­niej wy­dać, chcąc pięk­ność wy­da­nia sta­ro­żyt­no­ści i waż­no­ści sław­ne… go gro­du od­po­wied­nią uczy­nić. Wie­dząc o ile por­tre­ty hi­sto­rycz­ne lub inne wi­do­ki in­te­res tego ro­dza­ju dzie­ła pod­no­szą, do­ło­ży­li­śmy usil­nych sta­rań, żeby wszel­kie ry­sun­ki przez nas do dzie­ła ni­niej­sze­go uży­te, no­si­ły i ce­chę au­ten­tycz­no­ści, bez zze­go nie­wie­le war­te, i do­kład­nie prze­ry­so­wa­ne były. I tak: wi­ze­ru­nek Ale­xan­dra Ja­giel­loń­czy­ka, wzię­li­śmy w ca­łej po­sta­wie ze zna­ne­go ob­ra­zu Ko­ścio­ła XX. Do­mi­ni­ka­nów Wi­leń­skich, ko­pji jak naj­traf­niej­szej ze szty­chu dziś nie­zmier­nie rzad­kie­go i na­der dro­go już ce­nio­ne­go, por­tre­tu Zyg­mun­ta Au­gu­sta, wy­ko­na­ne­go spól­cze­śnie w r. 1560, z wiel­kim ta­len­tem przez sław – ne­tjo ma­la­rza Vir­gi­liu­sza So­lis, udzie­lił nam P. Gwal­bert Pau­di­kow­ski, któ­ry w Ga­li­cyi naj­kom­plet­niej­szy zbiór naj­rzad­szych szty­chów pol­skich po­sia­da. Por­tret ten z wiel­ką wy­ra­zi­sto­ścią ob­li­cze Kró­la przed­sta­wia i nad wszel­kie­mi in­ne­mi, u nas do­tąd zna­ne­mi, swo­ją wier­no­ścią i do­brem wy­koń­cze­niem ce­lu­je. Por­tret Ste­fa­na Ba­to­re­go uda­ło nam się zna­leść w Bi­blio­te­ce Aka­de­mii Du­chow­nej Wi­leń­skiej, przy edy­cyi już dziś dość rzad­kiej Kro­ni­ki Mar­ci­na Kro­me­ra, in fo­lio, w roku 1589 we 3 lata po śmier­ci Kró­la Ste­fa­na w Ko­lo­nii wy­da­nej. Za au­ten­tycz­no­ścią i po­do­bień­stwem por­tre­tu bar­dzo traf­nie na mie­dzi zro­bio­ne­go, prze­ma­iwia ten pod­pis ła­ciń­ski: Sic Ste­pha­mis fron­tem vi­rens ocu­lo­sque ge­re­bat. Nie­co ni­żej: Rex pius et sa­piens bcl­lo­que et pace cor­ru­scans. Nai wierz­chu zaś: Ste­pha­niis mu mus Dei Gra­tia, Rkx Po­lo­niae. M. D. Li­tiiu­aniae et… etc. Exem­plarz tej Kro­ni­ki na­le­żał do Bi­sku­pa Wi­leń­skie­go Abra­ha­ma Woj­ny, któ­ry go po­da­ro­wał Bi­blio­te­ce X. X. Je­zu­itów zna­stęp­nym wła­sno­ręcz­nym nad­pi­sem: Re­ve­re­adis­si­mus Abrab. Woy­na, Epi­sco­pus Met­bo­nen­sis Su­fra­ga­nus Vil­nen­sis mp. Col­le­gio Vil­nen­si So­ciet: Jesu anno 1627. 1 Mar­ti. Wi­ze­ru­nek wre­ście Zyg­mUn­ta III, wzię­li­śmy z po­wszech­nie zna­ne­go por­tre­tu tego Kró­la, i już przy in­nych dzie­łach umiesz­czo­ne­go. Do To­mów na­stęp­nych będą do­łą­czo­ne wi­do­ki zna­ko­mit­szych świą­tyń, jako leż bar­dziej in­te­re – dość znacz­ny zbiór utwo­rzy­ły, do­wie­dzia­łem się o tem, a ża­łu­jąc po­rzu­cić roz­po­czę­tej pra­cy, są­dząc, ze hi­stor­ja Wil­na i dwuch po­dzie­lić się może, a każ­de­mu dość zo­sta­nie do ro­bo­ty, nie od­stą­pi­łem mego za­mia­ru. Współ­za­wod­nic­two za­pa­li­ło mnie tyl­ko do jak naj­su­mien­niej­sze­go wy­pra­co­wa­nia tego dzie­ła. Zresz­tą nikt nie może być sę­dzią we wła­snej spra­wie.

Roz­ma­ite oko­licz­no­ści opóź­ni­ły wy­da­nie, gdy rę­ko­pism już od lat kil­ku le­żał skoń­czo­ny; lecz, jak wia­do­mo, po­dob­ne­go ro­dza­ju pra­ce nie tra­cą sta­rze­jąc się w tece, nie­skoń­czo­nych pra­wie wy­ma­ga­jąc po­praw i do­dat­ków.

Z ilą trud­no­ścia­mi, z ja­kie­mi kosz­ta­mi i przy­kro­ścia­mi po­łą­czo­ne było po­szu­ki­wa­nie ma­ter­ja­łówj xią­żek, rę­ko­pi­smów; – trud­no opi­sać; a może ci, co swo­bod­nie już go­to­wą książ­kę czy­tać będą, nie łac­no pra­cy, jaką kosz­to­wa­ła au­to­ra, uwie­rzą. Prze­cież mo­zol­na to była rzecz zbie­rać te odłam­ki sta­ro­żyt­no­ści, aby je w jed­nę ca­łość skle­ić i po­rząd­ne­go cóś z tego utwo­rzyć. Po­trze­ba było prze­trzą­sać czę­sto­kroć upar­cie za­mknię­te ar­chi­wa klasz­tor­ne, bi­blio­te­ki za­kon­ne, przy­słu­chi­wać się po­da­niom, któ­re jed­ne dru­gim się prze­ciw­i­ły i czę­sto obłą­ki­wa­ły, po­trze­ba było nie­raz ko­ła­tać na­próż­no, pro­sić i nie do­pro­sić się udzie­le­nia wia­do­mo­ści, spo­ty­kać się z za­zdro­sny­mi bi­blio­fa­ga­mi, któ­rzy po­ka­zu­jąc z da­le­ka co cie­ka­we­go, czem prę­dzej pod klucz cho­wa­li; trze­ba było, po­wta­rzam, bić się z za­zdro­ścią, głup­stwem, bez­przy­czyn­ną bo­jaź­nią po­sia­da­czy lub za­wia­dow­ców ksiąg i ar­chi­wów, i przy­mu­szać nie­le­d­wie, żeby chcie­li być uży­tecz­ny­mi. Zna­la­zło się jed­nak wie­lu świa­tłych i uczyn­nych lu­dzi, któ­rzy usi­ło­wa­li mi do­po­módz, a któ­rych imio­na na swo­jem miej­scu wspo­mnę cy­tu­jąc źró­dła, lecz w sto­sun­ku do nie­uży­tych licz­ba ich była mała. Tak gro­ma­dzi­ły się ma­ter­ja­ły, ocze­ku­ją­ce, aby im pra­cą dru­gą, a nie­mniej mo­zol­ną, nadać ca­łość i ży­cie. Tu tak­że za­cho­dzi­ła wiel­ka trud­ność w ob­ra­niu pla­nu dla dzie­ła, przed­mio­to­wi i ma­ter­ja­łom od­po­wia­da­ją­ce­go. Zna­jo­me mi były hi­stor­ję wie­lu miast w ob­cych ję­zy­kach, lecz te my­śli do utwo­rze­nia pla­nu po­dać nie mo­gły, gdyż całe w in­nych oko­licz­no­ściach i z da­le­ko bo­gat­szym za­pa­sem ma­te­ry­ałów przed­się­wzię­te były.

Czte­ry razy dzie­ło prze­ra­bia­ne być mu­sia­ło, nim do­szło do tej po­sta­ci, w ja­kiej się te­raz uka­zu­je, a i za to rę­czyć nie moż­na, czy­li to jest już jak być­by po­win­no. Co­raz nowe przy­by­wa­ją­ce ma­ter­ja­ły, zmie­nia­ły po­stać dzie­ła, po­mo­ce udzie­la­ne od kil­ku osób, a mia­no­wi­cie otwar­cie ar­chi­wów mia­sta z ro­ska­zu Ja­śnie Oświe­co­ne­go Xię­cia Do­łho­ru­ko­wa Wo­jen­ne­go Wi­leń­skie­go Gu­ber­na­to­ra i t… d., po­więk­szy­ły je tak, ze pro­spekt ogło­szo­ny daw­niej sześć To­mów obie­cy­wał, któ­re te­raz nic nie wy­rzu­ca­jąc, w czte­ry duże za­mie­nić nam się zda­ło.

Wspo­mnia­łem już ó trud­no­ściach w ob­ra­niu pla­nu do dzie­ła. Nie mo­głem w jed­nym cią­gu opo­wia­da­nia po­mie­ścić, roz­wi­nąć wszyst­kie­go, co się do dzie­jów mia­sta ścią­ga­ło, a mia­no­wi­cie Hi­sto­rij Ko­ścio­łów, szcze­gó­łów oby­cza­jo­wych i t… p., nie psu­jąc gwał­tow­nie ca­ło­ści opo­wia­da­nia, nie wy­rze­ka­jąc się przy­to­cze­nia wie­lu zaj­mu­ją­cych drob­no­stek. Prze­to zmu­szo­ny zo­sta­łem dzie­ło całe na dwie roz­dzie­lić czę­ści. Pierw­sza za­wie­ra krót­szy wy­kład ogól­nych dzie­jów mia­sta, wy­pad­ki w niem za­szłe, głów­ne rysy ze­wnętrz­ne­go i we­wnętrz­ne­go ży­wo­ta; dru­ga ob­ja­śnia szcze­gó­ło­wie część pierw­szą, i głów­nie ma na celu we­wnętrz­ne­go ży­cia dzie­je. W tej dru­giej czę­ści, jak­kol­wiek czę­sto­kroć zu­peł­nem było nie­po­do­bień­stwem ze­brać na ob­ja­śnie­nie wszyst­kich punk­tów rów­ną licz­bę ma­te­ry­ałów, sta­ra­łem się ją jed­nak jak naj­peł­niej­szą i jed­no­staj­ną w wy­koń­cze­niu uczy­nić. Tam, gdzie ma­ter­ja­łów za­bra­kło i nie było spo­so­bu ich do­stać, przy­wie­dzio­no przy­najm­niej, ja­kie były w po­wszech­nym obie­gu wia­do­mo­ści, odłam­ki, uła­twia­jąc ko­muś na póź­niej dal­sze po­szu­ki­wa­nia.

Pierw­sza więc część dzie­ła opo­wia­da wy­pad­ki za­szłe w mie­ście, po więk­szej czę­ści dla hi­sto­rij kra­ju nie obo­jęt­ne, w niej tak­że wspo­mnia­no nada­nia i przy­wi­le­je, ulep­sze­nia ad­mi­ni­stra­cyj­ne, śmierć osób wpływ ma­ją­cych na losy Wil­na i t… d… i t… d. ; o czem do­sta­tecz­niej część dru­ga dzie­ła pod osob­ne­mi roz­dzia­ła­mi ob­ja­śnia.

Umiesz­cza­my tu treść ar­ty­ku­łów czę­ści dru­giej dzie­ła, dla lep­sze­go oka­za­nia pla­nu.

Część II. Kro­ni­ki Ko­ścio­łów i Za­ko­nów. Ko­ściół S. Sta­ni­sła­wa Ka­te­dral­ny. Gro­by w Ka­te­drze. Ko­ścio­ły S. Mar­ci­na, SS. Jó­ze­fa i Ni­ko­de­ma. Fran­cisz­ka­nie. Ber­nar­dy­ni. Ber­nar­dyn­ki. Do­mi­ni­ka­nie. Do­mi­ni­kan­ki. Ko­ściół S. Pio­tra. Au­gu­stja­nie. Kar­me­li­ci. Pi­ja­ro­wie. Je­zu­ici. Try­ni­ta­rze. Mis­sjo­na­rze. Ro­chi­ci i t… d. Kro­ni­ka Cer­kwi Grec­kich. Kro­ni­ka Cer­kwi Unic­kich. Re­for­ma i Zbo­ry w Wil­nie. Du­cho­wień­stwo. Ka­pi­tu­ła. Bi­sku­pi. Je­zu­ici. (Ar­ty­kuł osob­ny o ich wpły­wie i prze­wa­dze). Ta­ta­rzy. Ży­dzi i Ka­ra­ici, (tu przy­łą­czo­no hi­stor­ja o na­wró­co­nym na wia­rę ży­dow­ską szlach­ci­cu spa­lo­nym w Wil­nie, tłu­ma­czo­ną z rę­ko­pi­sniu he­braj­skie­go, pod ty­tu­łem: Masę Ger Ce­dek). Sta­ty­stycz­ne wia­do­mo­ści. Ob­szer­ność mia­sta. Ju­ryz­dy­ki. Pra­wa i przy­wi­le­je. Ad­mi­ni­stra­cja. Do­cho­dy. Roz­cho­dy. Skła­dan­ki. Pod­wo­dy. Go­spo­dy. Po­li­cja. Wię­zie­nia. Łaź­nie. Ubo­dzy. Szpi­ta­le. Prze­mysł. Rę­ko­dzie­ła. Ce­chy. Han­del. Kup­cy. Jar­mar­ki. Wagi, mia­ry. Ceny róż­ne. Gma­chy. Za­mek. Ar­se­nał. Lu­dwi­sar­nia. Men­ni­ca. Ra­tusz. Klasz­to­ry, pa­ła­ce i domy. Uli­ce. Bra­my i Mury. Wody, mo­sty, mły­ny. Góry. Herb mia­sta. Oby­cza­je i stro­je. Ob­rzę­dy i uro­czy­sto­ści. Oświe­ce­nie. Szko­ły przed za­ło­że­niem Aka­de­mij. Za­ło­że­nie jej. Dys­pu­ty. Dra­ma­ta i dia­lo­gi. Na­uki i kar­ność szkol­na.. Na­uczy­cie­le sław­niej­si. Dru­kar­nie. Cen­zu­ra. Xię­ga­rze. Ceny xiąg. Bi­bl­jo­te­ki. Ar­chi­wa. Ruch umy­sło­wy. Spis xiąg wy­szłych w Wil­nie po rok 1800. Roz­ma­ito­ści, Do­dat­ki i ob­ja­śnie­nia. Opi­sy Wil­na w róż­nych cza­sach.

Oprócz po­pra­wek i do­dat­ków, ja­kie w tem po­wtór­nem wy­da­niu uczy­nio­no, do­łą­czo­ne zo­sta­ną ry­sun­ki za­po­wie­dzia­ne w pierw­szym pro­spek­cie, wy­sta­Tom I.

wu­ją­ce cel­niej­sze gma­chy, po­mni­ki, oso­by daw­ne­go Wil­na. Spo­dzie­wam się, ze ta pra­ca pod­ję­ta w wi­do­kach hi­sto­rycz­nych, nie po­chle­bia­ją­ca żad­nej opi­nij, znaj­dzie spra­wie­dli­wość u lu­dzi bez­stron­nych, i po­bu­dzi dru­gich do po­szu­ki­wań po­dob­nych nad sta­ro­żyt­no­ścia­mi miast i szcze­gó­ło­wą ich hi­stor­ja. Z ta­kich to po­je­dyn­czych xiąg przy­spo­sa­bia się i ukła­da ma­ter­jał do ogól­nej hi­sto­rij kra­ju.

Dnia 20 Czerw­ca 1839 roku. Omel­no.

J. I. Kra­szew­ski.

AU­TO­RO­WIE I DZIE­ŁA CY­TO­WA­NE W TYM TO­MIE.

Ade­lung.

Akta Ka­pi­tu­ły Wi­leń­skiej. MS.

Akta Wój­tow­skie M. Wil­na. MS.

Akta Bur­mi­strzow­skie Ra­dziec­kie M. Wil­na. MS.

Al­ber­tran­dy.

Al­fur­kan Ta­tar­ski.

An­na­les Oli­ven­ses.

Ar­chi­wum Ka­pi­tu­ły Wi­leń­skiej. MS.

Ar­chi­wum Mia­sta Wil­na. MS.

Au­gu­rius Mcta­frast.

Bacz­ko.

Ba­liń­ski.

Ba­ro­nius.

Ba­szy­łow.

Ber­nar­dy­nów Wi­leń­skich Ar­chi­wum. MS.

Biel­ski.

Bo­de­nehr.

Bo­husz.

Braun.

Cel­la­rius.

Chal­co­can­dy­les La­oni­cus.

Cho­isnin.

Chwal­kow­ski N.

Cor­ner Her­mann.

Czac­ki Tad.

Cza­so­pism Na­uko­wy Ossol.

Czer­ski.

Da­nił­ło­wicz.

De­cius I. L. MS.

Dłu­gosz.

Do­giel. MS.

Du­biń­ski.

Du­bo­wicz.

Düs­burg.

Dzien­nik Wi­leń­ski.

Eichwald.

En­no­dius.

Eu­gen­jusz Metr. Ki­jew.

Fi­scher.

Fra-Pa­olo Sar­pi.

Fre­dro.

Frie­se.

Ga­zel­lo B.

Gie­drojć Mel­chior.

Gór­nic­ki.

Gro­chow­ski.

Gröll.

Grzy­bow­ski Ant,

Gwa­gnin.

Hartk­noch.

Hen­ning.

Her­ber­ste­in.

Her­mann Da­niel.

He­ro­dot.

Ja­ko­wic­ki.

Jan­kow­ski.

Ja­noc­ki.

Jan­so­nius Joan.

Je­li­thow­ski ap. Czac­ki. MS.

In­wen­tarz Praw M. Wil. MS.

Ju­szyń­ski.

Ka­ram­zin.

Kar­po­wicz M.

Ka­za­nie przy wprow. zwłok S. Teo­fi­la Kep­peu.

Ko­bie­rzyc­ki.

Ko­gno­wic­ki.

Ko­chow­ski.

Ko­jał­ło­wicz.

Konst… r. 1598.

Konst… p… przyw. 1637.

Konst. Sej­mu Warsz. 1607.

Kon­ty­nu­ator Dsübur­ga.

Kra­siń­ski.

Krantz Alb.

Kro­mer.

Kro­ni­ka No­wo­grodz­ka.

Kro­ni­ka Cze­ska 1540.

Kul­czyń­ski.

Ku­le­sza.

Kor­ko­nos. MSS.

Ła­ski.

Len­gnich.

Lin­den­blatt Joh.

Lic­to­pi­siec WW. Ku­iaź. Lit.Ło­boj­ko.Łu­bi­cii­ski Stan.

Lu­bie­niec­ki.

Löscher.

Ma­cie­jow­ski.

Mer­ca­tor G.

Me­try­ki Li­tew­skie. MS.

Me­tryk Li­tew­skich Sum­mar­jusz. MS.

Mie­cho­vi­ta.

Na­ra­niow­ski.

Na­rbutt.

Na­pier­ski.

Na­ru­sze­wicz.

Nie­siec­ki Kasp.

Ni­kon­ska­ja Lie­to­piś.

Neu­ge­bau­er a Ca­da­no.

Orze­chow­ski.

Osso­liń­ski.

Pa­mięt­nik Tow. P. N.

Pa­proc­ki B.

Pia­sec­ki P.

Pinc­ker­ton J.

Po­czo­butt.

Po­lni­sches König-Stam­men.

Po­sza­kow­ski.

Praw­da Ru­ska.

Pra­xis re­rum Cri­mi­nal.

Przy­łu­ski.

Ra­dzi­wiłł S. MS.

Rau­dań­ski Ko­dex. MS.

Re­jestr przy­chod, i roz­chod. M. Wil­na. MS.

Ray­nald.

Ri­vius J. F.

Ro­stow­ski S.

Roy­sius.

Rug­gie­ri.

Rzą­czyń­ski.

Script… re­rum Brunsv.

Schütz C.

Schlözer.

Se­thus Ca­lvi­sius.

Skarb­ni­ca Nie­bie­ska 1671.

Snia­dec­ki Jan.

Snor­ro-Stur­le­sohn.

So­bor w hra­die Wil­ni 1509. MS.

So­li­kow­ski.

Sta­ro wol­ski S.

Sten­der.

Sta­tut Li­tew­ski.

Ste­bel­ski.

Stryj­kow­ski Ma­tys.

Su­ski Ję­drzej.

To­oke.

Tus­si­nia­nus Ru­dol­phus.

Ty­go­dnik Wi­leń­ski.

Uni­wer­sał po­bo­ro­wy 1578 r.

Ustaw o Cer­kow­nych Si­diech.

Va­din­gus.

Vo­igt.

Vo­lu­mi­na Le­gum.

War­sze­wic­ki.

Wę­gier­ski.

Wi­ze­run­ki Na­uko­we.