-
W empik go
Wojna Jasia. Polski żołnierz w walce z bolszewikami - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
10 czerwca 2020
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
PDF
czytaj
na laptopie
czytaj
na tablecie
Format e-booków, który możesz odczytywać na tablecie oraz
laptopie. Pliki PDF są odczytywane również przez czytniki i smartfony,
jednakze względu na komfort czytania i brak możliwości skalowania
czcionki, czytanie plików PDF na tych urządzeniach może być męczące dla
oczu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na laptopie
Pliki PDF zabezpieczone watermarkiem możesz odczytać na dowolnym
laptopie po zainstalowaniu czytnika dokumentów PDF. Najpowszechniejszym
programem, który umożliwi odczytanie pliku PDF na laptopie, jest Adobe
Reader. W zależności od potrzeb, możesz zainstalować również inny
program - e-booki PDF pod względem sposobu odczytywania nie różnią
niczym od powszechnie stosowanych dokumentów PDF, które odczytujemy
każdego dnia.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Wojna Jasia. Polski żołnierz w walce z bolszewikami - ebook
„Wojna Jasia” to opowieść o jednym z najwspanialszych epizodów w historii polskiego oręża. Sto lat temu, wkrótce po odzyskaniu niepodległości, nasi żołnierze musieli ponownie stanąć do boju. Pod Ossowem, Radzyminem, Dęblinem i Mińskiem Mazowieckim walczyli z bolszewikami o suwerenność młodego państwa i wyszli z tego starcia zwycięsko. Jako wojskowi i jako obywatele Rzeczypospolitej.
Byli ludźmi z krwi i kości: mieli świadomość niepewności jutra i walczyli o przyszłość swoją i swoich najbliższych. Co jadali i co czytali? Czym interesowali się i jak spędzali czas wolny? Dlaczego zwano ich „jasiami”?
Mateusz Balcerkiewicz przedstawia wydarzenia na froncie z perspektywy zwykłego szeregowca. Jego praca została oparta na źródłach i wspomnieniach oraz prasie wojskowej z epoki. Spojrzenie na wojnę polsko-bolszewicką oczami tytułowego Jasia i jego towarzyszy broni pozwoli poznać żołnierską codzienność lat 1918-1920, a tym samym odtworzyć ducha ówczesnej armii i lepiej zrozumieć specyfikę konfliktu.
Wydany w stulecie zwycięskiej bitwy warszawskiej e-book portalu Histmag.org to pozycja obowiązkowa nie tylko dla miłośników historii wojskowości!
Mateusz Balcerkiewicz - absolwent Instytutu Historycznego UW, pracownik Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Wieloletni współpracownik i członek redakcji portalu Histmag.org. Zaangażowany w działalność grupy rekonstrukcyjnej Towarzystwo Historyczne "Rok 1920". Twierdzi, że historia to pasjonująca opowieść, którą należy dzielić się z innymi. Jego zainteresowania badawcze skupiają się społecznym wymiarze wojskowości XX wieku, w szczególności na okresie walk o niepodległość Polski i wojnie polsko-bolszewickiej.
Spis treści
Wstęp
Armia maszeruje na żołądkach: żywienie jasiów
Jak nie dać się zabić warunkom i wrogowi?
Sztuka przetrwania na froncie
Jasie zabijają nudę: rozrywki na froncie
Jasie spotykają chłopów: stosunki z ludnością cywilną
Ars amandi: życie seksualne jasiów
Co czuje żołnierz? Emocjonalna strona wojny
Polska prasa żołnierska w okresie walk 1918-1920
Zakończenie
Załącznik nr 1: Polskie walki w latach 1918-1920. Kalendarium wybranych wydarzeń
Załącznik nr 2: „Przepisy dotyczące werbunku do Armji Ochotniczej”
Załącznik nr 3: Mapa „Odbudowa państwa polskiego w latach 1918-1922”
Bibliografia
| Kategoria: | Popularnonaukowe |
| Zabezpieczenie: | brak |
| ISBN: | 978-83-65156-34-1 |
| Rozmiar pliku: | 5,1 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wstęp
Okres walk o niepodległość 1918-1920, a w szczególności wojna polsko-bolszewicka, to jeden z najwspanialszych epizodów w historii polskiego oręża. I to pomimo faktu (a może właśnie dlatego), że przyszło nam bronić naszej państwowości już u jej zarania. Właśnie na początku procesu formowania struktur wojskowych odrodzonego kraju, kiedy w zasadzie każdy aspekt polskiej armii pozostawiał jeszcze wiele do życzenia, udało się odeprzeć najazd bolszewicki i zabezpieczyć granice państwa.
Jednocześnie jest to już historia tak odległa, że w pamięci społeczeństwa dominują raczej późniejsze dramatyczne doświadczenia II wojny światowej czy też popularne ostatnio tematy, związane z żołnierzami niezłomnymi. Czy zatem uczestnicy wydarzeń z lat 1918-1920 nie mają nam już dziś nic nowego i ciekawego do powiedzenia? Moim zdaniem wręcz przeciwnie, a setna rocznica bitwy warszawskiej jest świetnym pretekstem, by odświeżać i pogłębiać naszą wiedzę na ten temat.
Inspiracje do napisania niniejszej książki były dwie. Pierwszą są doświadczenia, jakie wyniosłem i wynoszę dalej z grup rekonstrukcji historycznej „36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej”, a następnie Towarzystwo Historyczne „Rok 1920”. Nie chodzi tylko o poszerzanie wiedzy i rozbudzanie zainteresowania omawianym okresem. Możliwość „dotknięcia historii” i choć częściowo spojrzenia na nią z perspektywy zwykłego żołnierza z tamtej epoki jest, jak sądzę, bezcennym doświadczeniem.
Gdy opisuje się codzienność żołnierską, warto na poczuć własnej skórze ciążące na plecach karabin i tornister, przemarznąć na jesiennym chłodzie z powodu braku zimowego płaszcza, zmęczyć się biegiem w tyralierze czy zostać ogłuszonym przez wybuch na polu rekonstrukcji. Warto rozgrzać się nocą przy ognisku, nucąc z kolegami dla poprawy nastroju żołnierskie piosenki, zrzucić po całym dniu uciskający pas oraz poczuć dumę podczas defilowania kolumną czwórkową ulicami Warszawy w trakcie uroczystości państwowej, śpiewając pełną piersią Szarą piechotę. Wierzę, że te i inne podobne przeżycia są nie tylko skuteczną motywacją do zgłębiania historii żołnierza polskiego, ale i pomagają nabrać lepszej perspektywy, trochę lepiej go zrozumieć.
Drugą inspiracją była książka Catherine Merridale pod tytułem Wojna Iwana. Autorka, opierając się na ustnych relacjach ponad dwustu weteranów, pamiętnikach, listach i dokumentach wojskowych, nakreśliła obraz życia typowego sowieckiego żołnierza – Iwana z lat II wojny światowej. Bliskość prawdziwego, zwykłego człowieka w dziele Merridale jest uderzająca. Autorka często pozwala też bohaterom opisywanych przez nią wydarzeń mówić bezpośrednio do czytelnika, publikując fragmenty prywatnych listów czy cytując nagrane przez siebie wywiady z walczącymi. Jak sama określiła we wstępie, chciała odtworzyć „ducha armii” z tamtego okresu.
Chciałem więc – za przykładem Merridale – choć trochę odtworzyć ducha armii walczącej za odrodzoną Polskę. Przybliżyć współczesnemu czytelnikowi wojnę typowego ochotnika-akademika Macieja, robotnika Kaziuka, a także tytułowego chłopa – Jasia. To właśnie jasiami dowódcy różnego szczebla żartobliwie nazywali szeregowych strzelców. Zależało mi w szczególności na pochyleniu się nad losem i perspektywą tych zwykłych żołnierzy frontów wschodnich, w większości piechoty. Choć oczywiście i opisane we wspomnieniach doświadczenia oficerów również okazały się tu pomocne.
Serdecznie dziękuję wszystkim, którzy pomagali mi i doradzali przy pisaniu tej publikacji, zwłaszcza starszym kolegom z grupy rekonstrukcyjnej Towarzystwo Historyczne „Rok 1920”, w tym szczególnie Krzysztofowi Bobrykowi za udostępnione książki.
Mateusz Balcerkiewicz
Autor tekstu w mundurze wz.17 i hełmie M16 „rogacz” fot. Anna Biernat/Towarzystwo Historyczne „Rok 1920”.
Za udzieloną podczas przygotowania książki pomoc serdecznie dziękujemy członkom Towarzystwa Historycznego „Rok 1920”.Armia maszeruje na żołądkach: żywienie jasiów
Mrugnąłem na jednego z żołnierzy. Po chwili znajduje się bochenek chleba, garnek mleka, placek, śmietana. Każemy gotować rosół z trzech kur i wybucha ożywiona rozmowa, baba zaś tymczasem lamentuje, płacze, po cichu nas przeklina, lecz „tańcuj wraże, jak pan każe!”.
Jerzy Konrad Maciejewski w liście do stryjenki ze szpitala w Dziecicach o noclegu u Rusinki, której mąż walczył w armii ukraińskiej; 17 stycznia 1919 r.
Żołnierz w czasie swojej służby wcale nie był skazany na jedzenie grochówki i czerstwy chleb lub po prostu głód. Wręcz przeciwnie – jeśli pochodził z ubogiej rodziny, to wojsko zapewniało mu często lepsze warunki żywieniowe niż te, których doświadczał w domu! Pełny brzuch (pospołu z możliwością wzbogacenia się) mógł być i bywał skuteczną motywacją, aby wstąpić do wojska. Oczywiście kiedy walczący leżeli w okopach na pierwszej linii, możliwość najedzenia się była znacznie ograniczona, a oni sami uzależnieni od dostaw z tyłów. Kiedy natomiast zostawali zluzowani, wojsko przemieszczało się bądź kwaterowało na zapleczu frontu, sytuacja wyglądała o wiele korzystniej. Mieszkańców miast i wsi, w których obozowały oddziały, zobowiązywano do zapewnienia wyżywienia żołnierzom. W praktyce wyglądało to np. w taki sposób, że gospodyni domu przyrządzała posiłki na życzenie zakwaterowanych u niej lokatorów. Przy odrobinie szczęścia można było zjeść pierogi, placki czy nawet ciasto.
Innym sposobem była rekwizycja – na potrzeby wojska zabierano zwierzęta hodowlane, warzywa lub ziarno, by następnie przygotować z nich jedzenie dla większej liczby ludzi. Zależnie od miejsca, sytuacji i możliwości wojska za odebrane pożywienie wypłacano ekwiwalent pieniężny, pozostawiano tzw. kwit rekwizycyjny, za który właściciel mógł później odebrać odszkodowanie bądź, w specyficznych sytuacjach, ograbiano cywili. Częściej jednak z mieszkańcami po prostu handlowano, i to zarówno na poziomie kwatermistrzostwa kompanii, jak i poszczególnych żołnierzy. Za własne pieniądze walczący mogli dokupić sobie w organizowanych na ich potrzeby gospodach żołnierskich dodatkowe jedzenie czy picie.
Zazwyczaj łatwiej i opłacalniej było jednak kupić coś od samych mieszkańców. Ci – o ile sami nie cierpieli głodu – na żołądkach armii mogli ubić korzystny interes. W każdym razie lepiej było sprzedać żywność niż narazić się na jej siłowe odebranie przez głodujące wojsko. Podczas wojennej zawieruchy zdarzały się i samowolne grabieże, których sprawcy najczęściej pozostawali bezkarni. Pomijając rozbój, można było na przykład zabrać lub zjeść coś z przeszukiwanego pod byle pretekstem domu. Żywność była też zwyczajnie kradziona, i to nie tylko cywilom. Głodni żołnierze z odrobiną fantazji byli w stanie pozbawić świni czy kury własne dowództwo, którego kuchnia oficerska często była o wiele lepiej zaopatrzona niż kociołki szeregowców.
Manierka i chlebak – niezastąpione akcesoria polskiego żołnierza, fot. Anna Biernat/Towarzystwo Historyczne „Rok 1920”.
Mimo że możliwości najedzenia się było sporo, w praktyce nie zawsze sytuacja przedstawiała się tak dobrze. Poza wspomnianym wyżej pobytem na linii frontu problem stanowił też zdarzający się często ogólny brak żywności. Tereny, na których toczyły się niedawno batalie I wojny światowej, z reguły były po prostu zniszczone. A chłopi, którzy z trudem byli w stanie wyżywić własne rodziny, często niechętnie patrzyli na perspektywę dodatkowych osób do nakarmienia. I to nawet, jeśli wojsko polskie traktowali jako „swoje”. Gdy pojawiało się widmo głodu po odejściu oddziałów, z uporem wykłócali się o swoją własność. Ponieważ argument siłowy w konfrontacji z armią nie miał zbyt wielkiej mocy, częściej zapasy próbowano ukryć, a poszukujących ich żołnierzy okłamywano. Z różnym skutkiem.
W odległości 20 kilometrów od Kijowa zacząłem robić zakupy. Oczywiście, żaden chłop ani myślał sprzedać czegokolwiek dobrowolnie. W każdej wsi musiałem udawać się do sołtysa, nazywanego tam „starostą” i wyjawiać mu cel swego przybycia. Starosta zaczynał zwykle od zaklinania się, że w wiosce nie ma ani śladu krów lub wołów, a nawet najmniejszej rzeczy godnej tak delikatnego podniebienia, jakim jest podniebienie wojsk „pańskich”.
Mieczysław Lepecki o próbach zakupu żywności od nieufnych chłopów pod Kijowem, wiosna 1920 r.
Z drugiej strony, jeśli jedzenie nawet było i mieszkańcy chcieli nim handlować, to przedłużający się pobyt w jednym miejscu w rezultacie kończył się drastycznym wzrostem cen, co odbijało się negatywnie na wielkości i stopniu urozmaicenia menu szeregowców. Poza tym miejscowi nie zawsze sprzyjali oddziałom polskim, które wkraczały nieraz na tereny zamieszkiwane przez obcą ludność. W takich sytuacjach najczęściej z założenia traktowano żołnierzy jako najeźdźców i jeśli nie otwarcie starano się utrudnić im funkcjonowanie, to przynajmniej próbowano ratować przed nimi swoje cenne zapasy. Niemniej, kiedy żołnierz wolny był od obowiązków frontowych i chciał się najeść, przy odrobinie determinacji najczęściej był w stanie dopiąć swego.
Jadano zazwyczaj w grupie. Wymuszał to sam fakt ciągłego przebywania we wspólnocie – obozowania i odpoczywania razem z kolegami z sekcji czy plutonu lub gromadzenia się na posiłek wokół kuchni kompanijnej. Dodatkowo, gdy żołnierze sami dbali o swoje żołądki, było to o wiele praktyczniejsze. Można było złożyć się na kilka kur bądź prosiaka, które potem jedna lub dwie osoby przyrządzały, podczas gdy pozostali zajmowali się innymi sprawami. Poza miejscami postoju, na przykład w czasie marszu czy dyżuru na placówce, na uprzywilejowanej pozycji stali ci szczęśliwcy, którzy zostali wyposażeni w manierkę, menażkę, chlebak czy w jakikolwiek inny sposób mogli przenieść ze sobą pewną ilość jedzenia i picia.
Odrodzona polska armia cierpiała na nieustanny niedobór sprzętu, stąd posiadanie kompletnego wyposażenia było prawdziwym przywilejem. Jeśli zrządzeniem losu dla żołnierza zabrakło manierki, nie mógł on liczyć na orzeźwiający łyk wody w czasie marszu w palącym słońcu czy odrobinę rozgrzewającej kawy, kiedy przemarzał zimą na posterunku. Chyba że życzliwy towarzysz zgodził się podzielić swoim zapasem. Przy czym stopień nie grał tu wielkiej roli – porucznik, któremu brakowało manierki i chlebaka, bez zażenowania mógł zwrócić się do podlegającego mu, stojącego w odrobinę lepszej sytuacji szeregowca czy plutonowego. Zdarzały się też sytuacje, w których to wojsko ze swoich zapasów żywiło wygłodzoną ludność cywilną na terenach, na które wkraczało. Były to jednak raczej dość przypadkowe, spontaniczne gesty dobrej woli – zwykle na poziomie poszczególnych żołnierzy lub kompanii – niż zorganizowana pomoc humanitarna wojskowych dla cywili.
Polscy żołnierze - fotografia portretowa, źródło: NAC, sygn.. 3/22/0/-/493.
Okres walk o niepodległość 1918-1920, a w szczególności wojna polsko-bolszewicka, to jeden z najwspanialszych epizodów w historii polskiego oręża. I to pomimo faktu (a może właśnie dlatego), że przyszło nam bronić naszej państwowości już u jej zarania. Właśnie na początku procesu formowania struktur wojskowych odrodzonego kraju, kiedy w zasadzie każdy aspekt polskiej armii pozostawiał jeszcze wiele do życzenia, udało się odeprzeć najazd bolszewicki i zabezpieczyć granice państwa.
Jednocześnie jest to już historia tak odległa, że w pamięci społeczeństwa dominują raczej późniejsze dramatyczne doświadczenia II wojny światowej czy też popularne ostatnio tematy, związane z żołnierzami niezłomnymi. Czy zatem uczestnicy wydarzeń z lat 1918-1920 nie mają nam już dziś nic nowego i ciekawego do powiedzenia? Moim zdaniem wręcz przeciwnie, a setna rocznica bitwy warszawskiej jest świetnym pretekstem, by odświeżać i pogłębiać naszą wiedzę na ten temat.
Inspiracje do napisania niniejszej książki były dwie. Pierwszą są doświadczenia, jakie wyniosłem i wynoszę dalej z grup rekonstrukcji historycznej „36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej”, a następnie Towarzystwo Historyczne „Rok 1920”. Nie chodzi tylko o poszerzanie wiedzy i rozbudzanie zainteresowania omawianym okresem. Możliwość „dotknięcia historii” i choć częściowo spojrzenia na nią z perspektywy zwykłego żołnierza z tamtej epoki jest, jak sądzę, bezcennym doświadczeniem.
Gdy opisuje się codzienność żołnierską, warto na poczuć własnej skórze ciążące na plecach karabin i tornister, przemarznąć na jesiennym chłodzie z powodu braku zimowego płaszcza, zmęczyć się biegiem w tyralierze czy zostać ogłuszonym przez wybuch na polu rekonstrukcji. Warto rozgrzać się nocą przy ognisku, nucąc z kolegami dla poprawy nastroju żołnierskie piosenki, zrzucić po całym dniu uciskający pas oraz poczuć dumę podczas defilowania kolumną czwórkową ulicami Warszawy w trakcie uroczystości państwowej, śpiewając pełną piersią Szarą piechotę. Wierzę, że te i inne podobne przeżycia są nie tylko skuteczną motywacją do zgłębiania historii żołnierza polskiego, ale i pomagają nabrać lepszej perspektywy, trochę lepiej go zrozumieć.
Drugą inspiracją była książka Catherine Merridale pod tytułem Wojna Iwana. Autorka, opierając się na ustnych relacjach ponad dwustu weteranów, pamiętnikach, listach i dokumentach wojskowych, nakreśliła obraz życia typowego sowieckiego żołnierza – Iwana z lat II wojny światowej. Bliskość prawdziwego, zwykłego człowieka w dziele Merridale jest uderzająca. Autorka często pozwala też bohaterom opisywanych przez nią wydarzeń mówić bezpośrednio do czytelnika, publikując fragmenty prywatnych listów czy cytując nagrane przez siebie wywiady z walczącymi. Jak sama określiła we wstępie, chciała odtworzyć „ducha armii” z tamtego okresu.
Chciałem więc – za przykładem Merridale – choć trochę odtworzyć ducha armii walczącej za odrodzoną Polskę. Przybliżyć współczesnemu czytelnikowi wojnę typowego ochotnika-akademika Macieja, robotnika Kaziuka, a także tytułowego chłopa – Jasia. To właśnie jasiami dowódcy różnego szczebla żartobliwie nazywali szeregowych strzelców. Zależało mi w szczególności na pochyleniu się nad losem i perspektywą tych zwykłych żołnierzy frontów wschodnich, w większości piechoty. Choć oczywiście i opisane we wspomnieniach doświadczenia oficerów również okazały się tu pomocne.
Serdecznie dziękuję wszystkim, którzy pomagali mi i doradzali przy pisaniu tej publikacji, zwłaszcza starszym kolegom z grupy rekonstrukcyjnej Towarzystwo Historyczne „Rok 1920”, w tym szczególnie Krzysztofowi Bobrykowi za udostępnione książki.
Mateusz Balcerkiewicz
Autor tekstu w mundurze wz.17 i hełmie M16 „rogacz” fot. Anna Biernat/Towarzystwo Historyczne „Rok 1920”.
Za udzieloną podczas przygotowania książki pomoc serdecznie dziękujemy członkom Towarzystwa Historycznego „Rok 1920”.Armia maszeruje na żołądkach: żywienie jasiów
Mrugnąłem na jednego z żołnierzy. Po chwili znajduje się bochenek chleba, garnek mleka, placek, śmietana. Każemy gotować rosół z trzech kur i wybucha ożywiona rozmowa, baba zaś tymczasem lamentuje, płacze, po cichu nas przeklina, lecz „tańcuj wraże, jak pan każe!”.
Jerzy Konrad Maciejewski w liście do stryjenki ze szpitala w Dziecicach o noclegu u Rusinki, której mąż walczył w armii ukraińskiej; 17 stycznia 1919 r.
Żołnierz w czasie swojej służby wcale nie był skazany na jedzenie grochówki i czerstwy chleb lub po prostu głód. Wręcz przeciwnie – jeśli pochodził z ubogiej rodziny, to wojsko zapewniało mu często lepsze warunki żywieniowe niż te, których doświadczał w domu! Pełny brzuch (pospołu z możliwością wzbogacenia się) mógł być i bywał skuteczną motywacją, aby wstąpić do wojska. Oczywiście kiedy walczący leżeli w okopach na pierwszej linii, możliwość najedzenia się była znacznie ograniczona, a oni sami uzależnieni od dostaw z tyłów. Kiedy natomiast zostawali zluzowani, wojsko przemieszczało się bądź kwaterowało na zapleczu frontu, sytuacja wyglądała o wiele korzystniej. Mieszkańców miast i wsi, w których obozowały oddziały, zobowiązywano do zapewnienia wyżywienia żołnierzom. W praktyce wyglądało to np. w taki sposób, że gospodyni domu przyrządzała posiłki na życzenie zakwaterowanych u niej lokatorów. Przy odrobinie szczęścia można było zjeść pierogi, placki czy nawet ciasto.
Innym sposobem była rekwizycja – na potrzeby wojska zabierano zwierzęta hodowlane, warzywa lub ziarno, by następnie przygotować z nich jedzenie dla większej liczby ludzi. Zależnie od miejsca, sytuacji i możliwości wojska za odebrane pożywienie wypłacano ekwiwalent pieniężny, pozostawiano tzw. kwit rekwizycyjny, za który właściciel mógł później odebrać odszkodowanie bądź, w specyficznych sytuacjach, ograbiano cywili. Częściej jednak z mieszkańcami po prostu handlowano, i to zarówno na poziomie kwatermistrzostwa kompanii, jak i poszczególnych żołnierzy. Za własne pieniądze walczący mogli dokupić sobie w organizowanych na ich potrzeby gospodach żołnierskich dodatkowe jedzenie czy picie.
Zazwyczaj łatwiej i opłacalniej było jednak kupić coś od samych mieszkańców. Ci – o ile sami nie cierpieli głodu – na żołądkach armii mogli ubić korzystny interes. W każdym razie lepiej było sprzedać żywność niż narazić się na jej siłowe odebranie przez głodujące wojsko. Podczas wojennej zawieruchy zdarzały się i samowolne grabieże, których sprawcy najczęściej pozostawali bezkarni. Pomijając rozbój, można było na przykład zabrać lub zjeść coś z przeszukiwanego pod byle pretekstem domu. Żywność była też zwyczajnie kradziona, i to nie tylko cywilom. Głodni żołnierze z odrobiną fantazji byli w stanie pozbawić świni czy kury własne dowództwo, którego kuchnia oficerska często była o wiele lepiej zaopatrzona niż kociołki szeregowców.
Manierka i chlebak – niezastąpione akcesoria polskiego żołnierza, fot. Anna Biernat/Towarzystwo Historyczne „Rok 1920”.
Mimo że możliwości najedzenia się było sporo, w praktyce nie zawsze sytuacja przedstawiała się tak dobrze. Poza wspomnianym wyżej pobytem na linii frontu problem stanowił też zdarzający się często ogólny brak żywności. Tereny, na których toczyły się niedawno batalie I wojny światowej, z reguły były po prostu zniszczone. A chłopi, którzy z trudem byli w stanie wyżywić własne rodziny, często niechętnie patrzyli na perspektywę dodatkowych osób do nakarmienia. I to nawet, jeśli wojsko polskie traktowali jako „swoje”. Gdy pojawiało się widmo głodu po odejściu oddziałów, z uporem wykłócali się o swoją własność. Ponieważ argument siłowy w konfrontacji z armią nie miał zbyt wielkiej mocy, częściej zapasy próbowano ukryć, a poszukujących ich żołnierzy okłamywano. Z różnym skutkiem.
W odległości 20 kilometrów od Kijowa zacząłem robić zakupy. Oczywiście, żaden chłop ani myślał sprzedać czegokolwiek dobrowolnie. W każdej wsi musiałem udawać się do sołtysa, nazywanego tam „starostą” i wyjawiać mu cel swego przybycia. Starosta zaczynał zwykle od zaklinania się, że w wiosce nie ma ani śladu krów lub wołów, a nawet najmniejszej rzeczy godnej tak delikatnego podniebienia, jakim jest podniebienie wojsk „pańskich”.
Mieczysław Lepecki o próbach zakupu żywności od nieufnych chłopów pod Kijowem, wiosna 1920 r.
Z drugiej strony, jeśli jedzenie nawet było i mieszkańcy chcieli nim handlować, to przedłużający się pobyt w jednym miejscu w rezultacie kończył się drastycznym wzrostem cen, co odbijało się negatywnie na wielkości i stopniu urozmaicenia menu szeregowców. Poza tym miejscowi nie zawsze sprzyjali oddziałom polskim, które wkraczały nieraz na tereny zamieszkiwane przez obcą ludność. W takich sytuacjach najczęściej z założenia traktowano żołnierzy jako najeźdźców i jeśli nie otwarcie starano się utrudnić im funkcjonowanie, to przynajmniej próbowano ratować przed nimi swoje cenne zapasy. Niemniej, kiedy żołnierz wolny był od obowiązków frontowych i chciał się najeść, przy odrobinie determinacji najczęściej był w stanie dopiąć swego.
Jadano zazwyczaj w grupie. Wymuszał to sam fakt ciągłego przebywania we wspólnocie – obozowania i odpoczywania razem z kolegami z sekcji czy plutonu lub gromadzenia się na posiłek wokół kuchni kompanijnej. Dodatkowo, gdy żołnierze sami dbali o swoje żołądki, było to o wiele praktyczniejsze. Można było złożyć się na kilka kur bądź prosiaka, które potem jedna lub dwie osoby przyrządzały, podczas gdy pozostali zajmowali się innymi sprawami. Poza miejscami postoju, na przykład w czasie marszu czy dyżuru na placówce, na uprzywilejowanej pozycji stali ci szczęśliwcy, którzy zostali wyposażeni w manierkę, menażkę, chlebak czy w jakikolwiek inny sposób mogli przenieść ze sobą pewną ilość jedzenia i picia.
Odrodzona polska armia cierpiała na nieustanny niedobór sprzętu, stąd posiadanie kompletnego wyposażenia było prawdziwym przywilejem. Jeśli zrządzeniem losu dla żołnierza zabrakło manierki, nie mógł on liczyć na orzeźwiający łyk wody w czasie marszu w palącym słońcu czy odrobinę rozgrzewającej kawy, kiedy przemarzał zimą na posterunku. Chyba że życzliwy towarzysz zgodził się podzielić swoim zapasem. Przy czym stopień nie grał tu wielkiej roli – porucznik, któremu brakowało manierki i chlebaka, bez zażenowania mógł zwrócić się do podlegającego mu, stojącego w odrobinę lepszej sytuacji szeregowca czy plutonowego. Zdarzały się też sytuacje, w których to wojsko ze swoich zapasów żywiło wygłodzoną ludność cywilną na terenach, na które wkraczało. Były to jednak raczej dość przypadkowe, spontaniczne gesty dobrej woli – zwykle na poziomie poszczególnych żołnierzy lub kompanii – niż zorganizowana pomoc humanitarna wojskowych dla cywili.
Polscy żołnierze - fotografia portretowa, źródło: NAC, sygn.. 3/22/0/-/493.
więcej..
