Wojna Peipera. Wojenna kariera dowódcy SS Jochena Peipera 1941-1944 - ebook

WSTĘP

Wojna Peipera to trzecia część mojej tetralogii o osławionym obersturmbannführerze (podpułkowniku SS) Jochenie Peiperze. Podczas II wojny światowej uchodził on w Niemczech za przystojne „złote dziecko” aryjskości, naocznego świadka poczynań nazistowskiej śmietanki, wielkiego wojownika SS i ulubieńca Adolfa Hitlera. Na początku wojny był osobistym adiutantem Heinricha Himmlera, a gdy przeszedł na stanowisko polowe, zasłynął na froncie wschodnim brawurowym i brutalnym stylem prowadzenia walk. Dotąd napisałem dwie książki na jego temat. Fatal Crossroads (DaCapo, 2011) opisywała niesławną masakrę w Malmédy, której dopuścili się żołnierze Peipera. Starałem się w niej odtworzyć wydarzenia jak najbardziej szczegółowo i z różnych punktów widzenia oraz przeprowadzić skrupulatne śledztwo w sprawie tej zbrodni wojennej. Masakra w Malmédy zdefiniowała Peipera i prześladowała go do końca życia.

Z kolei w Hitler’s Warrior (DaCapo, 2014) wziąłem na warsztat życie Peipera przed wojną i po niej, ale nie skupiałem się na samym konflikcie. Peiper walczył na wszystkich frontach, toteż wielu czytelników domagało się uzupełnienia tej luki. Wypełni ją właśnie niniejszy, trzeci tom, obejmujący okres od 1941 r. do lata 1944 r. W ostatnim tomie zajmę się szczegółowym opisem zmagań w Ardenach.

W Wojnie Peipera staram się przedstawić wyjątkowe spojrzenie na ten okres europejskiego konfliktu oczami kontrowersyjnego obersturmbannführera – można by rzec, że spojrzenie „z niewłaściwej strony historycznej barykady”. Czytelnicy bez wątpienia doszukają się pewnych powtórek z Hitler’s Warrior, ale są one nieuniknione, żeby wyczerpująco opisać lata wojny. W przeciwieństwie do niszowych pozycji na temat poszczególnych niemieckich wojskowych Wojna Peipera to gruntowna i szczegółowa historia wojskowa konfliktu z perspektywy mrocznego świata hitlerowskich Niemiec.

Jak Peiper postrzegał wojnę na Wschodzie? A przecież był to punkt widzenia obiecującego oficera SS o znakomitych koneksjach – ulubieńca samego Führera. Co poszło nie tak w jego sztabie w północnych Włoszech jesienią 1943 r., gdy jego ludzie puścili z dymem małą wieś i zabili wielu cywilów? Jak doświadczenia z frontu wschodniego kontrastowały z walkami w Normandii, przeciwko Amerykanom i Brytyjczykom? W jakim kontekście Peiper tak szczerze oceniał miażdżącą klęskę w D-Day i utratę Francji przez III Rzeszę?

Moim celem było stworzenie poważnej pracy historycznej o II wojnie światowej, obserwowanej z pozycji ważnego członka zastępów Hitlera. Peiper długo pełnił funkcję ikony gloryfikującej niemiecki udział w „micie frontu wschodniego”¹. Równocześnie, co w przypadku tak kontrowersyjnego bohatera było nieodzowne, podszedłem do jego losów w sposób jak najbardziej obiektywny, gruntownie dokumentując wszelkie dowody. Spoglądamy na wojnę od samego szczytu, od Hitlera i Himmlera, przez towarzyszy Peipera, takich jak Kurt Meyer, po żołnierzy Waffen-SS pokroju Fritza Kosmehla, który służył w jego czołgu dowodzenia.

Wciągam czytelnika w inny świat, który jednak ma wiele przerażających podobieństw do dzisiejszego. Napędzany radykalną ideologią rasową Adolf Hitler próbował ujarzmić całą Europę. Spójrzmy więc na tę burzliwą przeszłość oczami niesławnego oficera Waffen-SS, który chciał pomóc przełożyć koszmarne wizje Führera na rzeczywistość.

Danny S. Parker

Cocoa Beach, sierpień 2019 r.¹ Ronald Smelser i Edward L. Davies, The Myth of the Eastern Front: The Nazi-Soviet War in American Popular Culture, Cambridge University Press, Cambridge 2007.

------------------------------------------------------------------------

¹ Heinrich Himmler, „Und wieder reiten die Goten”, SS Leitheft Jg.7/Nr. 9B, The Waränger, s. 2.

² Richard J. Evans, The Third Reich in Power, London, Penguin, 2005, s. 87-90.

³ Szczegóły wizyty w Auschwitz z 1 marca 1941 r. oraz planu całej podróży: Peter Witte, Michael Wildt, Martina Voigt, Dieter Pohl, Peter Klein, Christian Gerlach, Christoph Dieckmann i Andrej Angrick, Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42, Hamburg, Hans Christians Verlag, 1999, s. 123.

⁴ B.F. Müllenheim-Rechberg, Schlachtshiff Bismarck, Würzburg, Verlagshaus Würzburg GmBh, 2005. Opinia niemieckich synoptyków, że zima 1941/1942 r. w Europie będzie łagodniejsza, okazała się całkowicie chybiona. H. Lejenäs, „The Severe Weather in Europe 1941-42”, Bulletin of the American Meteorological Society, 1989.

⁵ Jens Westemeier, wywiad z Otto Dinsem, 28 maja 1994 r. Jeżeli chodzi o opinie Peipera o Himmlerze, zob. Walter Harzer do Petera Strassnera, 31 lipca 1976, Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg (dalej: BA-MA), HIAG Archives, B-438, V/320.

⁶ Volker Riess, Die Anfänge der Vernichtung ‘lebensunwerten Lebens’ in den Reichsgauen Danzig-Westpreussen und Wartheland 1939/40, Berlin, Frankfurt am Main, Peter Lang, 1995, s. 304-308. Zob. też Zeznanie Jochena Peipera, 8 kwietnia 1946, William R. Perl Papers, George Washington Library, Box 6, Folder 6. „Byłem obecny wraz z RFSS przy gazowaniu około dwudziestu osób. Pomyleni zapadli wtedy w sen bez żadnej walki. Cały proces zajmował od dziesięciu do dwunastu minut”.

⁷ „Vernehmung von Col. Joachim Peiper – Interrogation of Joachim Peiper”, Landsberg/Lech, 17 kwietnia 1947. National Archives (dalej: NA), RG-238, M-1019, Roll 52, Frames 185-189. Relacja Rudolfa Hössa zaprzecza zapewnieniom Peipera, jakoby ten drugi nie był wtajemniczony w rozmowy Himmlera z podwładnymi.

⁸ „Structure and Planning in the East”, Bundesarchiv Koblenz (dalej: BA-K), Bild R49-0 022, 20 marca 1941. Na zdjęciu widać Peipera stojącego z tyłu i przyglądającego się Himmlerowi oraz pozostałym osobom analizującym model przewidzianej przez szefa SS wspólnoty rolniczej. Auschwitz z przyległościami było dla Himmlera wzorcem społeczności SS na wschodzie. Zob. Peter Longerich, Heinrich Himmler, Oxford, Oxford University Press, 2012, s. 480.

⁹ „Założenie stworzenia przestrzeni życiowej nie wypaliło, bo liczba osadników nie odpowiadała pojemności tego miejsca. Ludność uciekła na wschód. Jeździłem przez te tereny i były kompletnie wyludnione”. „Vernehmung von Col. Joachim Peiper”.

¹⁰ Zeznanie Rudolfa Hössa, 14 maja 1946, National Archives and Record Administration (dalej: NARA), RG-238, NO-1210.

¹¹ Peiper do Stephena Sandersa w czerwcu 1945 r.: „Wszyscy Żydzi są źli, a Polacy jeszcze gorsi (…). Dopiero co oczyściliśmy nasze społeczeństwo i przenieśliśmy tych ludzi do obozów, a teraz wypuściliście ich wolno!”.

¹² Philip W. Blood, Hitler’s Bandit Hunters: The SS and the Nazi Occupation of Europe, Washington, DC, Potomac Books, 2006, s. 40.

¹³ Rudolf Höss, Commandant of Auschwitz: The Autobiography of Rudolf Höss, New York, World Publishing, 1960, s. 205. Höss wspomina Peipera z nazwiska, zaznaczając, że Himmler miał w zwyczaju dopuszczać adiutantów do tego rodzaju dyskusji. Richard Breitman ustalił, że do spotkania Hössa z Himmlerem musiało dojść w dniach 13-15 lipca, zob. Architect of Genocide: Himmler and the Final Solution, New York, A.A. Knopf, 1991, s. 294-295. Uznani naukowcy Christopher Browning i Jurgen Matthaüs przekonująco dowodzą, że decyzja o uruchomieniu obozów zagłady w Polsce była improwizacją i wynikła z biegu wydarzeń po rozpoczęciu Operacji Barbarossa: The Origins of the Final Solution, Lincoln, University of Nebraska Press, 2004, s. 213-214. Według zeznania Hössa eksperymenty z udziałem cyklonu B (śmiertelnego cyjanowodoru w formie kryształków) prowadzono w Auschwitz już późnym latem. Bardziej współczesne nam śledztwo pokazało, że pod koniec lipca w obozie zagazowano 575 chorych z ośrodka eutanazji w Sonnenstein: ibid., s. 357.

¹⁴ „Byłem z całego serca zawodowym żołnierzem i po prostu nie interesowała mnie polityka”. Peiper przed Komisją Modyfikacyjną, 5 października 1950, NARA, RG 549, „War Crimes Cases Tried”.

¹⁵ To tylko streszczenie młodości Jochena Peipera. Opis bardziej szczegółowy: Danny S. Parker, Hitler’s Warrior, Cambridge, MA, DaCapo Press, 2014, s. 3-50.

¹⁶ Świadek egzekucji pod Bydgoszczą: „Vernehmung von Colonel Joachim Peiper”. Opis tego wydarzenia, złożony przez Peipera Ernstowi Schäferowi, zob. Deklaracja dr. Ernsta Schäfera dla Lloyda M. Rauscha, Freising, Niemcy, 16 sierpnia 1945.

¹⁷ Parker, Hitler’s Warrior, s. 58-59.

¹⁸ O śmierci Horsta zob. ibid., s. 72-73.

¹⁹ „Experiences of Joachim Peiper in the Russian Theater of War, 1941-1944”, więzienie Landsberg, grudzień 1946 (dalej: „Peiper: Russian Theater”), cyt. za: Joseph H. Williams, Captor-Captive, Jacksonville, FL, Girtman Press, 1986, s. 228-236. Peiper przygotował ten dokument dla Williamsa, gdy ten był komendantem Landsbergu.

²⁰ Tereny te zostały anektowane przez Niemcy w 1938 r., a pozostałą część Czechosłowacji zajęto w maju 1939 r. Pod władzą Hitlera Brno nazywało się z niemiecka Brünn.

²¹ Jochen Peiper, „Brief Review and Reflections about the Battle in the Russian Theater of Operations”, 7 kwietnia 1946. Burton Ellis Papers (dalej jako „Brief Review”). W posiadaniu autora znajduje się zarówno kopia oryginalnego odręcznego dokumentu po niemiecku, jak i angielskojęzycznego przekładu. Ten liczący 54 strony esej został sporządzony w Schwäbish Hall, gdy Peiper oczekiwał na proces w sprawie Malmédy. Być może liczył on, że tego rodzaju współpraca wpłynie na wyrok. Rozbudowa Leibstandarte z początku 1941 r. została ukończona poprzez dodanie czwartego batalionu – batalionu gwardii z Berlina.

²² Na temat nominalnej struktury jednostki przed inwazją na Rosję zob. „SS Division Leibstandarte SS Adolf Hitler: zum Sonderbefehl vom 12.6.1941”, NARA, T-354, R617, F000988-990.

²³ Erich Kern, Der Grosse Rausch, Zürich, Thomas Verlag, 1948, s. 20. Książka została napisana przez byłego untersturmführera Ericha Kernmayra (alias Kern), wiedeńskiego dziennikarza i zatwardziałego członka austriackiej NSDAP. Kern był zapalonym członkiem partii i SS, przekonał więc gauleitera Josefa Bürckela, żeby pozwolił mu wykonywać obowiązki dziennikarskie w jednostkach polowych Waffen-SS. Na początku 1941 r. służył jako rottenführer (kapral SS) w Dywizji Das Reich, a potem latem i jesienią 1941 r. w Rosji w 4. batalionie 1. Dywizji SS Leibstandarte Adolf Hitler. W swojej książce ubolewa nad niemieckim fiaskiem w Rosji i zapewnia, że zwycięstwo narodowego socjalizmu przyniosłoby kulturę tamtejszemu nieucywilizowanemu narodowi. Kernmayr kontynuował karierę żołnierza-dziennikarza w 5. Dywizji SS Wiking, a później w 14. i 15. Dywizji Grenadierów SS. Po wojnie był skrajnie prawicowym redaktorem „National Zeitung”, rzecznikiem prasowym organizacji weteranów SS i płodnym pisarzem. Pozostał zaciekłym antysemitą i piewcą III Rzeszy. Zmarł w 1991 r.

²⁴ „Über die Angehörigen des Stabsquartieres ,Heinrich’”, NA, RG242, T-175, R129, 2655634-35. Peiper był jednym z trzydziestu członków mobilnego sztabu Himmlera.

²⁵ Ernst Rode, „The Sphere of Duties of the Command Staff of the RFSS and their Collaboration with OKW and OKH”, NARA, RG-338, FMS, MS B-629, 18 lipca 1947. „Himmler, który wraz z Ribbentropem i Lammersem zajmował specjalny pociąg Heinrich, na początku kampanii rosyjskiej połączył się z kwaterą główną Führera i ulokował się w niewielkim lesie na północ od Pozezdrza, przy drodze Węgorzewo - Giżycko. Nazwał swoją kwaterę Polowym Punktem Dowodzenia Naczelnego Wodza SS. Tamtejszy personel składał się z małej części jego osobistego sztabu, który został w Berlinie, i był ograniczony do jednego adiutanta , który równocześnie pełnił funkcję oficera specjalnego ds. Waffen-SS, Biura Policji zajmującego się sprawami Regularnej Policji Mundurowej i Policji Bezpieczeństwa, a także osobistej sekretarki, która utrzymywała kontakt z wszystkimi głównymi wydziałami SS. Himmler nie miał sztabu dowodzenia ani żadnego szefa sztabu. We wszystkich sprawach sprawował bezpośrednią kontrolę (…). W pierwszych miesiącach wojny sztab dowodzenia RFSS ograniczał się w swoich zadaniach do nadzorowania i organizowania trzech brygad SS, planowania wzmocnień dla żandarmerii wojskowej oraz szkolenia jej do walki z partyzantką, (…) dzięki doświadczeniu zdobytemu w długim okresie policja doszła do wniosku, że do walki z partyzantami niezbędne są specjalnie przeszkolone oddziały”.

²⁶ Zob. „Schematische Nachrichtenskizze der wichtigsten Nachrichtenverbingungen nach vorn und rückwärts des Kdo. Stabes RFSS”, Kriegstagebuch des Kommandostabes Reichsführer SS, Tätigkeitsberichte der 1. und 2. SS-Infanterie-Brigade, der SS Kavallerie Brigade und von Sonderkommands der SS, Wien, Europa Verlag, 1965, s. xi.

²⁷ „Wszyscy oficerowie będą musieli wyzbyć się przestarzałych ideologii. Wiem, że potrzeba tego rodzaju środków toczenia wojny wykracza poza wasze, generałów, pojmowanie, ale (…) absolutnie nalegam, żeby moje rozkazy zostały wypełnione bez żadnych sprzeciwów. komisarze są dzierżycielami ideologii bezpośrednio przeciwnej narodowemu socjalizmowi. Przeto będą likwidowani (…). Niemieccy żołnierze uznani winnymi łamania prawa międzynarodowego (…) będą zwalniani. Rosja nie przystąpiła do konwencji haskiej, więc nie ma żadnych wynikających z niej praw”. Przemówienie Hitlera przed generałami, 30 marca 1941 r., pisemne zeznanie Haldera, 22 listopada 1945 r., Nazi Conspiracy and Aggression (dalej: NCA), t. 8, Washington 1946, s. 645-646.

²⁸ „Bericht über den Verlauf der Pripjet-Aktion vom 27.7-11.8. 1941” (s. 219 w oryginalnym źródle), cyt. za: Unsere Ehre heisst Treue: Kriegstagebuch des Kommandostabes Reichsführer SS, Tätigkeitsberichte der 1. und 2. SS-Infanterie-Brigade, der SS Kavallerie Brigade und von Sonderkommandos der SS, Wien, Europa Verlag, 1965, s. viii. Zob. też: Teczka Gustava Lombarda w Berlin Document Center (dalej: BDC), NA A 3343 SSO-275A. Wspominając Lombarda z nazwiska, Fegelein zakończy raport z 8 sierpnia stwierdzeniem, że jak dotąd „w akcji w Prypeci zastrzelono 10 412 rabusiów i cywilnych żołnierzy”. Straty własne wyniosły czterech rannych. NA, RG242, T-175, R129, 2655958.

²⁹ Niestety, trudno stwierdzić, jaki okres autor ma w tym miejscu na myśli, zwłaszcza że w tym fragmencie opisuje działania jednostek Waffen-SS, a nie SD. Szacuje się, że Einsatzgruppen, kierowane zazwyczaj przez oficerów SD, były odpowiedzialne za śmierć około 1,5 miliona ludzi na terenie Polski i Związku Radzieckiego w latach 1941-1943 (przyp. red.).

³⁰ Helmut Krausnick i Hans-Heinrich Wilhelm, Die Truppedes Weltanschauungskrieges: Die Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei und SD, Stuttgart, Deutsches Verlag Anstalt, 1981, s. 540. Doktor Otto Bradfisch, dowódca Einsatzkommando nr 8, wykręcał się od osobistej odpowiedzialności za masowe mordy, stwierdzając: „Himmler powiedział podkreślił, że te rozkazy opierały się na zadaniach od Adolfa Hitlera, a zadania od Adolfa Hitlera stanowią prawo”. Bradfisch był w Mińsku w sierpniu 1941 r., kiedy to Himmler i Grothmann osobiście przyglądali się egzekucjom. Zeznanie Bradfischa, Staatsanwaltschaft München I, 13 czerwca 1958, BA-L, proces Karla Wolffa, 10a Js 39/60, C-Band, Ludwigsburg.

³¹ Himmler wygłosił te uwagi, w nawiązaniu do likwidacji polskiej inteligencji, w marcu 1940 r. przed grupą generałów w Koblencji. Helmut Krausnick, „Hitler und die Morde in Polen”, Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, #11, 1963, s. 196.

³² „Walczyli do ostatniej kropli krwi. Nigdy nie byli wolnym narodem. Rosyjska polityka opierała się na ucisku, więc rosyjscy żołnierze byli uciskani podczas walk. Za nimi czekali oficerowie polityczni”. Hans Behrend, rozmowa z autorem, 19 maja 1996 r. Zob. też James Lucas i Matthew Cooper, Hitler’s Elite: Leibstandarte SS, London, MacDonald’s & Janes, 1975, s. 86. Dane na temat strat dywizji w pierwszych fazach Operacji Barbarossa można znaleźć w raportach okresowych: NA, Kriegstagebuch der LSSAH, lipiec 1941, Microfilm: T-354, Roll 611.

³³ Tej przełomowej decyzji poświęcono odrębną publikację: R. Stolfi, Hitler’s Panzers East, Norman, University of Oklahoma Press, 1992. Stolfi, lekceważąc możliwość prowadzenia wojny przez Rosjan w oparciu o Ural, stawia błędną tezę, że wzmocnienie natarcia na Moskwę pozwoliłoby opanować miasto z końcem sierpnia 1941 r., co z kolei doprowadziłoby do upadku całego Związku Radzieckiego do listopada. Tymczasem Hitler miał obsesję na punkcie południa: „Ukraina, a potem dorzecze Wołgi będą pewnego dnia spichlerzem Europy (…). Ukraińskie chłopstwo nie ma poczucia obowiązku (…). Rosyjska Lebensraum to nasze Indie. Podobnie jak Anglicy, będziemy władali tym imperium za pomocą zaledwie garstki ludzi”. Norman Cameron i R.H. Stevens, red., Hitler’s Table Talk: 1941-1944, London, Weidenfeld & Nicolson, 1953, s. 33.

³⁴ „Długa aktywność w dobrze znanych ci warunkach”, wyjaśniał powody odejścia w liście do kochanki Himmlera. List Jochena Peipera do Hedwig Potthast, 23 września 1941. BA-K, Nachlass Heinrich Himmler, Bestand Nr. 1126, Folder 39. Dziękuję Katrin Himmler za pomoc w odnalezieniu oryginałów w Koblencji i pomoc przy transkrypcji. Niewiele wcześniej Peiper przebywał w Berlinie. Ostatnia data, co do której jesteśmy pewni, że towarzyszył Himmlerowi w Hochwaldzie przed powrotem do domu, to 24 lipca 1941 r., kiedy to prawie do północy naradzał się z przełożonym. Narodziny Hinricha Peipera 14 kwietnia 1942 r. wskazują, że musiał zostać poczęty pod koniec lipca 1941 r. Patrick Agte (Michael Wittmann and the Tiger Commanders of the Leibstandarte, Winnipeg, J.J. Fedorowicz, 1996, s. 46) 23 czerwca 1995 r. rozmawiał z Wernerem Grothmannem i usłyszał od niego, że Peiper rozstał się z Himmlerem i poleciał do Rosji z Berlina na początku sierpnia. Pierwszy okres służby Peipera przy sztabie Dywizji Leibstandarte jest mniej pewny, ale w datowanym na 4 sierpnia liście do Grothmanna (NA, RG 22, T-175, R 112, Frame 2636816) napisał swojemu następcy: „Jestem w polu”. Możliwe więc, że Peiper wyruszył do Rosji tego samego dnia, gdy Himmler wrócił do Prus Wschodnich, czyli 5 sierpnia (źródło: Peter Witte, Michael Wildt, Martina Voigt, Dieter Pohl, Peter Klein, Christian Gerlach, Christian Dieckmann i Andrej Angrick, red., Himmler Dienstkalender, Hamburg: Christians Verlag, 1999, s. 188-190).

³⁵ Wünsche wstąpił do SS w lipcu 1933 r., a dwa lata później ukończył Junkerschule w Bad Tölz (Peiper szkolił się w podobnej placówce w Brunszwiku) jako untersturmführer. Później został przydzielony do Leibstandarte Adolf Hitler jako dowódca plutonu. W październiku 1938 r. został mianowany ordynansem Hitlera. W tej roli wstąpił w szeregi Führerbegleitkommando i w Polsce zapewniał wodzowi osobistą ochronę. W styczniu 1940 r. ponownie służył w Leibstandarte. Podczas kampanii francuskiej stał na czele plutonu w kompanii motocyklowej dowodzonej przez Kurta Meyera. W grudniu został adiutantem dowódcy Leibstandarte Seppa Dietricha i pozostał na tym stanowisku aż do inwazji na Bałkany wiosną 1941 r. i późniejszej inwazji na ZSRR.

³⁶ Zdjęcie Peipera w stalowym hełmie, wykonane pod Chersoniem 19 sierpnia 1941 r. Jens Westemeier, Himmler’s Krieger: Joachim Peiper Waffen SS und Kriegsverbrechen (rozprawa doktorska, Uniwersytet Poczdamski, 2009) s. 296.

³⁷ Jeżeli chodzi o dowodzenie Peipera w Chersoniu, zob. Rudolf Lehmann i Ralf Tiemann, Die Leibstandarte, Osnabrück, Munin Verlag, 1983, t. II, s. 83. Opis walk autorstwa Kurta Meyera zob. Kurt Meyer, Grenadiers, Munich, Schild Verlag, 1957, s. 104; por. też obiektywną pracę Jamesa Weingartnera, Hitler’s Guard: The Story of the Leibstandarte SS Adolf Hitler, 1933-1945, Nashville, TN, Battery Press, 1989, s. 69-70. Działania bojowe są opisane w aktach dywizyjnych: „Bericht über den Einsatz der LSSAH vom 8.8-22.9.41”, NA, T-354, R213, F860-876”. W tym okresie LSSAH zniszczyła 92 wrogie czołgi oraz wzięła do niewoli 10 668 rosyjskich oficerów i żołnierzy.

³⁸ Der Schnelle („Szybki”) – Meyer zdobył sobie taką reputację w pierwszym miesiącu Operacji Barbarossa.

³⁹ Warto zauważyć, że od września 1941 r., czyli po opuszczeniu służby u Himmlera, Peiper otrzymywał tajną pensję (geheimszahlung) w wysokości 366 marek. Była wypłacana dwa razy w roku przez centralę Waffen-SS i stanowiła ekwiwalent pełnej pensji miesięcznej. Dowody można znaleźć w teczce Peipera w BDC, NA, RG-242, A3343-SSO-368A. Nie wiadomo, za co dostawał te pieniądze, ale mogły stanowić dodatek do jego poborów wojskowych po opuszczeniu służby u Himmlera.

⁴⁰ Jochen Peiper, list do Hedwig Potthast, 23 września 1941, NSDAP Hauptarchiv, Himmler Collection, Microfilm Roll No. 99, Hoover Institution, Stanford University. Oryginały można znaleźć w Nachlass Heinrich Himmler, Bestand N-1126, Folder 39, BA-K. „Ten ktoś” w liście to ewidentnie Himmler. Napięcie, o którym pisze Peiper, najpewniej wiąże się z zagadką, jaką była śmierć jego brata Horsta. Możliwe, że była ona skutkiem zastraszania (albo czegoś gorszego) przez Theodora Eickego, szefa obozów koncentracyjnych, a w tym okresie dowódcy Dywizji Totenkopf, do której Horst Peiper został przydzielony. List zdaje się wskazywać, że Peiper oczekiwał, że wojna w Rosji wkrótce dobiegnie końca i że jeśli przeżyje, to będzie znowu „bezwarunkowo dostępny” dla biura Himmlera, jak po kampanii we Francji. Wydaje się też, że list zawiera pewne romantyczne aluzje. Poniżej przedstawiam go po niemiecku, żeby czytelnik mógł dokonać własnej interpretacji.

Mein liebes Häschen! Hatte immer gehofft, Du würdest mir einmal einen kurzen Gruß in unsere trostlosen Steppe schicken. Leider scheinst Du mich ganz vergessen zu haben. Bei uns Sehnsucht. Ich bin glücklich diesen für unser Volk so notwendigen Krieg mitmachen zu dürfen und froh Euch geborgen zu Hause.

Ich fühle immer wieder wie gut es mir tut noch einmal herausgekommen zu sein Ich bin nicht. Die lange Tätigkeit unter den Dir hinlänglich bekannten Verhältnissen hatte in mir einen ungeheuren Druck angestaut, welcher einmal nach einem Ventil und auch einen zeitlichen Abstand verlangte. – Trotzdem merke ich schon heute, daß man nicht mehr von dem Stall loskommt in welchem man drei Jahre lang die Nüstern gebläht und die Ohren gespitzt hat.

Sollte ich meinen Pelz unverseht nach Hause bringen, was hier übrigens garnicht so einfach ist, stehe ich bedingungslos wie immer zur Verfügung.

Dir wünsche ich für heute wie immer alles Gute, bitte Dich den Jemand von mir sehr herzlich zu grüßen und bin.

Dein getreues Brüderlein.

⁴¹ Witte et al., Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42, dziennik Himmlera, 17 września 1941, s. 213. Wpis mógł zostać dokonany ręką Peipera, ale nawet dokładna analiza pozwala jedynie spekulować, zwłaszcza jeśli porównamy go do pisma w przytoczonym wyżej liście do Potthast. Po porównaniu próbek uważam, że nie jest to pismo Peipera. Oryginalny dokument skopiowany z Archiwum Moskiewskiego w United States Holocaust Memorial Museum (dalej: USHMM), Himmler Itineraries: 1997.A.0328. Kompleksy budynków i stacja kolejowa Himmlera były też często nazywane Hegewald, ten kryptonim został oficjalnie przyjęty 15 lipca 1942 r. NA, RG242, T-175, R129, F265574.

⁴² German Police Decodes, 11 października 1941, Public Record Office (dalej: PRO), HW 1.1/135. Zob. też HW 16/6, Pt. 1, Kew, London.

⁴³ Jürgen Matthäus, „Controlled Escalation: Himmler’s Men in the Summer of 1941 and the Holocaust in Occupied Soviet Territories”, Holocaust and Genocide Studies 21, nr 2 (Autumn 2007), s. 219.

⁴⁴ Martin Cüppers, Wegbereiter der Shoah: Die Kommandostab Reichsführer SS und die Judenvernichtung 1939-1945, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2005, s. 179-180. W 1942 r. Sator opuścił Waffen-SS i przeniósł się do policji w Wilhelmshaven i Bremie. Po wojnie wrócił do rodzinnego Würzburga, gdzie był zamożnym właścicielem drukarni.

⁴⁵ Naukowiec z Oxfordu po rozważeniu rozmaitych źródeł oszacował liczbę ofiar stalinowskiego „odkułaczenia” na 14,5 miliona. 5 milionów ofiar zmarło na samej Ukrainie, to prawie jedna czwarta jej wiejskiej ludności. Alan Bullock, Hitler and Stalin, New York, Knopf, 1992, s. 269-277; ostatnio również: Timothy Snyder, Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin, New York, Basic Books, 2010. Robert Conquest zwrócił uwagę, że w tamtym okresie na Ukrainie umarło więcej chłopów niż wyniosła łączna liczba wszystkich ofiar I wojny światowej. Robert Conquest, Harvest of Sorrow, London, Oxford University Press, 1986, rozdz. 16.

⁴⁶ Kern, Der Grosse Rausch, s. 74-77.

⁴⁷ Zob. Richard Overy, Russia’s War, London, Putnam, 1997, s. 82-83.

⁴⁸ Zob. Norman Rich, Hitler’s War Aims, New York, W.W. Norton & Co., 1974, s. 373-375.

⁴⁹ „Ideas Concerning the Treatment of Peoples of Alien Races in the East”, RFSS, Special Train, 20 maja 1940, NA, RG 338, Box 4, „English Summaries and Translations Relating to War Crimes: Communications File”, 290/59/18/2-5. Himmler napisał: „(…) tylko jeżeli rozpuścimy tę papkę narodowości 15 milionów ludzi, będziemy w stanie przeprowadzić rasowy przesiew, który musi być podstawą naszych zamiarów co do wyłowienia z tej papki ludzi rasowo wartościowych, żeby zabrać ich do Niemiec i tam zasymilować (…). Wyobrażam sobie, że za cztery lub pięć lat znaczenie słowa, dajmy na to Kaszub, musi być wszystkim obce, bo narodowość kaszubska przestanie istnieć. Mam nadzieję, że pojęcie Żydów zostanie całkowicie zatarte dzięki możliwości rozległej emigracji Żydów do Afryki lub innych kolonii. Musi też istnieć możliwość kompletnego zatarcia rasowych koncepcji Ukraińców”. Hitler i Himmler uważali ten dokument za poufny: „Führer przeczytał osiem stron i uznał, że są bardzo dobre i właściwe, (…) ale nigdy nie można wspominać o nim ani w formie fragmentów, ani odwołań”.

⁵⁰ Himmler do Kocha, zob. Eberhard Taubert, Die Deutsche Ostpolitik, s. 12, cyt. za: Alexander Dallin, German Rule in Russia, 1941-45: A Study of Occupation Policies, London, Macmillian, 1957, s. 127.

⁵¹ Ihor Kamenetsky, Hitler’s Occupation of Ukraine, 1941-1944: A Study of Totalitarian Imperialism, Milwaukee, Marquette University Press, 1956, s. 35. O katastrofalnej polityce Kocha na Ukrainie zob. Norman Rich, Hitler’s War Aims, New York, W.W. Norton & Co., 1974, s. 372-382.

⁵² Na temat skrajnych metod Kocha i skarg SS zob. „The Trial of German Major War Criminals: Proceedings of the International Military Tribunal (IMT) sitting at Nuremberg, Germany”, październik 1946, t. 25, s. 331-342; Nuremberg Documents (dalej: ND), 294-PS. Zob. też Heinz Höhne, The Order of the Death’s Head: The Story of Hitler’s SS, London, Penguin Books, 2001, s. 418-419. Koch był „monumentalnie głupim” i skorumpowanym władcą, który objeżdżał Ukrainę konnym zaprzęgiem i wymachiwał szpicrutą – małym cesarzem. Czy więc to on zwrócił Rosjan przeciwko Hitlerowi? Szeroko powtarzany wówczas w Niemczech dowcip brzmiał: „Stalin, przyznając medale za wybitne zasługi dla państwa radzieckiego, ubolewał, że człowiek, który najbardziej na nie zasłużył , nie może jeszcze odebrać go osobiście”.

⁵³ Jeżeli chodzi o pogardliwą wypowiedź Göringa w rozmowie z Hansem Herwarthem von Bittenfeldem, zob. Dallin, German Rule in Russia, s. 123. Herwarth był specjalistą ds. rosyjskich w niemieckim MSZ.

⁵⁴ Peiper, „Brief Review”.

⁵⁵ „Zarżnięci jak zwierzęta…”: Lehmann i Tiemann, Die Leibstandarte, t. II, s. 15. Według kilkunastu ocalałych z masakry ofiary zostały zabrane na pole przy głównej drodze do Klewania, zmuszone do rozebrania się, a następnie pozbawione wszelkich kosztowności i odzieży. Potem zostały ostrzelane z karabinu maszynowego i broni automatycznej. Kilku Niemcom udało się uciec do pobliskiego lasu. Czy Sowieci nie brali żadnych jeńców? Fernschreiben vom 8. Juli 1941 an A.O.K. 6 (Armeeoberkommando): „Nach Meldung des III.A.K. sind am 30. Juni 150 deutsche Soldaten der 25. I.D.Mot. in russischer Gefangenschaft ermordet worden. Weitere Meldungen Liège n in zwei anderen Fällen vor. Berichte werden nachgereicht”. Panzergruppe 1, Ic, BA-MA, Tagesmeldungen des A.O.K. 6, 15623/14. Zob. też Erwin Boehm, Geschichte der 25. Division, Kameradenhilfswerk, Stuttgart, 1983.

⁵⁶ Meyer, Grenadiers, s. 75-76.

⁵⁷ Jak na ironię, w 1899 r. to car Mikołaj II zainicjował konferencję haską, której owocem były konwencje genewskie. Później został jednak stracony przez bolszewików, a radziecka Rosja nie ratyfikowała porozumienia w sprawie praw wojny.

⁵⁸ Erich Kern (alias Erich Kernmayr), The Dance of Death, London, Collins, 1951, wcześniej wydane w Niemczech pt. Der Grosse Rausch. Jako że ten incydent mógł okazać się skazą na całym szlaku wojennym LSSAH, historyk dywizji Rudolf Lehmann podjął wysiłek, żeby „wymazać” cały epizod. Oparł się głównie na tym, że w Bundesarchiv nie ma dokumentów potwierdzających egzekucje ani śladu po stosownych rozkazach. Jednak Kernmayra trudno uznać za oszczercę SS. Po pobycie w Leibstandarte pomagał Otto Skorzenemu w Budapeszcie, a potem był informatorem amerykańskiego kontrwywiadu wojskowego w Salzburgu – a wszystko to, żeby pomóc zwalczać radzieckie wpływy w Austrii po 1945 r. Zob. Richard Breitman, N.J.W. Goda, T. Naftali i R. Wolfe, U.S. Intelligence and the Nazis, Cambridge, MA, Cambridge University Press, 2005, s. 276. Po wojnie nie zdradził nazizmu. Kernmayr został czołowym pronazistowskim propagandzistą w prawicowym miesięczniku „Nation Europa”. Wellington Long, The New Nazis of Germany, Philadelphia, Chilton Books, 1968. Co jednak najważniejsze, w liście wysłanym 10 maja 1979 r. do Huberta Meyera Lehmann opisywał domniemane rozstrzelanie 4 tysięcy Rosjan przez żołnierzy 4. batalionu (anhalckiego) w lipcu 1941 r. „Nadal nie udało mi się skłonić Kernmayra do zmiany zdania – informował Meyera – i twierdzi, że stał tuż obok miejsca rozstrzelania tych 4000”. BA-MA, RS7/ v.509.

⁵⁹ Akta dotyczące zbrodni w Grejgowej zob. „Nikolajew, den 19.August 1941: OKW: «Kriegsverbrechen der russischen Wehrmacht 1941»”, NA, RG-242, T-77, Roll 1492, F080-086. Raport dr. Heinricha Schafferta z 16. Dywizji Pancernej pokazuje, że 15 sierpnia zamordowano 41 żołnierzy, w tym jednego Węgra. Odnalezieni niemieccy żołnierze nie mieli broni, wielu leżało w kręgu. „Większość zwłok miała zgruchotane twarze i głowy. Byli bici ciężkimi przedmiotami o ostrych krawędziach (…). Wielu miało połamane ręce. Najwyraźniej ofiary zasłaniały się rękoma przed ciosami (…), niektóre noszą ślady strzałów z bliskiej odległości (…). Książeczki żołdów i nieśmiertelniki zostały rozrzucone. Większość pochodziła z 2. batalionu 79. Pułku Piechoty (…). Zostali po bestialsku zaszlachtowani”.

⁶⁰ Heinz von Westernhagen do rodziny, 26 sierpnia 1941. Westernhagen służył wtedy w batalionie dział szturmowych Dywizji Leibstandarte. Dörte von Westernhagen, Die Kinder der Täter, Munich, Deutscher Taschenbuch Verlag, 1991, s. 43.

⁶¹ Oświadczenie Erwina Bingla w Norymberdze, NO-5301, cyt. za: Breitman, Architect of Genocide, s. 174.

⁶² Jochen Peiper, „Kommentar zum Buch Massacre at Malmédy von Charles Whiting”, wrzesień 1971, przekład Helmuta Thiessa, uwagi na s. 26, rękopis dzięki uprzejmości Jamesa Weingartnera.

⁶³ Pisemne zeznanie Theodora Wischa, 13 listopada 1947, NA, RG-549, Entry 143, War Crimes Cases Tried, Malmedy, United States vs. Valentin Bersin et al., Case 6-24 (dalej: RG-549, Case 6-24), Box 15.

⁶⁴ The Trial of German Major War Criminals: Proceedings of the International Military Tribunal at Nuremburg, London, Germany, HMSO, 1946-1951, t. VII, s. 59. Rozkazy Hitlera przeciwko partyzantom zostały podpisane przez Keitla i datowane 16 grudnia 1942 r.

⁶⁵ Max Wünsche do Charlesa Messengera, 19 lutego 1986. Cyt. za: Charles Messenger, Hitler’s Gladiator: The Life and Wars of Panzer Army Commander Sepp Dietrich, London, Brassey’s, 1988, s. 101.

⁶⁶ Alexander Werth, Russia at War, New York, Carroll & Graf, 1964, s. 717. Półoficjalna historia rosyjskiej partyzantki informuje, że bojownicy zabili podczas wojny około pół miliona Niemców, w tym 47 generałów i hitlerowskiego komisarza Wilhelma Kubego (piękna białoruska kochanka podłożyła pod jego łóżko bombę z zapalnikiem czasowym). Niemieccy żołnierze żyli w nieustającym strachu przed tym niewidzialnym wrogiem. W wyniku niemieckich ekspedycji karnych zabito przynajmniej milion rosyjskich partyzantów, wielu powieszono po brutalnych torturach. Uznaje się, że znacznie więcej cywilów zginęło za rzekomą współpracę z partyzantami. Zob. też John A. Armstrong, red., Soviet Partisans in World War II, Madison, University of Wisconsin, 1964.

⁶⁷ Zeznanie Jochena Peipera przed prokuratorem krajowym Filipiakiem, 1 Js 12/65 (RSHA)-E16, 19 stycznia 1967, Stuttgart.

⁶⁸ Niemieckie władze z typową dla nich skrupulatnością przeprowadziły szczegółowe autopsje oraz śledztwo w sprawie tego zajścia. Zob. „Dietrich to Himmler”, 3 kwietnia 1942, NA, T-175, R108, F2631518-25.

⁶⁹ Erich von Manstein, Lost Victories, London, Meuthen, 1958, s. 180. Manstein wspomina, że 28 czerwca jego sztab natrafił na trzech rannych oficerów i 30 żołnierzy z zajętego dzień wcześniej przez wroga szpitala polowego. Po wzięciu do niewoli wszyscy zostali zabici i okaleczeni (s. 45). Jeżeli chodzi o raport Grupy Armii „Południe”, zob. „Erstmeldungen der unterstellten Truppen: Panzergruppe I, Ia/ Ic”, NA, T-313, R10, F7236715.

⁷⁰ OKW: „Kriegsverbrechen der russichen Wehrmacht 1941”, NA, RG-242, T-77, Roll 1493, F002-0177.

⁷¹ „Notes on German Atrocities: Interrogation of Generalmajor Walter Brüns”, DIC (MIS)/CI-24, 24 kwietnia 1945, NA, RG 407, 270/52/19 3-4, Box 2620A. Brüns zgłosił się do oficera SS nazwiskiem Altemeyer ze skargą, że zabrano mu wszystkich wykwalifikowanych Żydów, których wykorzystywał przy budowie mostu. Altemeyer wyjaśnił, że postępował w zgodzie z Führerbefehl (rozkazem Hitlera), według którego miał dokonać egzekucji wszystkich żydowskich kobiet i dzieci wokół Rygi, a żydowskich mężczyzn wywieźć w nieznane miejsce. Brüns był w tym okresie świadkiem egzekucji, o których zameldował później przełożonym w Armii; w związku z tym został później tymczasowo zdjęty ze stanowiska. W listopadzie i grudniu 1941 r. Einsatzgruppe A zameldowała, że zgładziła w rejonie Rygi 27 800 Żydów.

⁷² Omar Bartov, The Eastern Front 1941-1945: German Troops and the Barbarisation of Warfare, London, Oxford/Macmillan, 1986.

⁷³ Gerald Reitlinger, The SS: The Alibi of a Nation, London, Heinemann, 1956, s. 185. O personelu Waffen-SS w Einsatzgruppen zob. George H. Stein, The Waffen SS, Ithaca, NY, Cornell University Press, 1966, s. 263-264; Höhne, The Order of the Death’s Head, s. 358. Niedawno wydano też: Andrej Angrick, Besatzungspolitik und Massenmord: Die Einsatzgruppe D in der südlichen Sowjetunion 1941-1943, Hamburger Edition, 2003.

⁷⁴ Na temat pogromów w Chersoniu i Mikołajowie zob. ND, NO-3148 i 3406. Z raportu ze stycznia 1942 r. (NO-3258): „Strefy operacyjne komand, zwłaszcza w mniejszych wsiach, zostały oczyszczone z Żydów (…). Łączna suma: 79 276”. Jeżeli chodzi o wizytę Himmlera z 4 października i jego inspekcję 311. Batalionu Policyjnego: „Programm für die Reise des Reichsführer SS vom 30 Sept. bis 5.Oktober 1941”, NA, RG 242, R 112, 2637715-17. Zob. też zeznanie Ohlendorfa z 3 stycznia 1946 r., IMT, t. 4, s. 318. Himmler spotkał się tam z dowodzącym Einsatzgruppe D Ohlendorfem oraz ze sturmbannführerem Paulem Zappem, dowódcą Einsatzkommando 11a. Ci dwaj oficerowie w ostatnich dniach w masowych egzekucjach zabili łącznie 8 tysięcy Żydów. O kontekście zaangażowania LSSAH w te wydarzenia zob. Westemeier, Himmlers Krieger, s. 203.

⁷⁵ Hans Schwarz van Berk, korespondent wojenny i przyjaciel Peipera, ocenił, że Himmler chciał wzmacniać więzy lojalności w SS poprzez wspólną winę. „Był twórcą Verbrechenspaket, czyli wplątywania wszystkich we wspólną winę. Wysyłał do Polski komisarzy policji, aby zabijali Żydów. Wysyłał do obozów koncentracyjnych lekarzy, aby eksperymentowali na więźniach” Hans Schwarz van Berk, 15 listopada 1963, Institut für Zeitgeschichte (dalej: IfZ), 1846, Akt. 3835/67.

⁷⁶ USHMM, Albumy fotograficzne Himmlera, fot. 60466: Himmler rozmawia z Wolffem, idąc nieutwardzoną drogą, za nimi widać Peipera. Zdjęcie zostało zrobione przez Franza Friedricha Bauera w urodziny szefa SS, najpewniej w Hochwaldzie. Peipera widać w tle, tuż nad lewym ramieniem Himmlera. Na przygotowanej przez Bauera podkładce pod zdjęcia wyraźnie widać datę: 7 października 1941 r.

⁷⁷ „Całą uwagę poświęcał Waffen-SS i nieustannie próbował wtrącać się w jej sposób prowadzenia walki”. Ernst Rode, „The Sphere of Duties of the Command Staff of the RFSS and their Collaboration with OKW and OKH”, NARA, RG-338, FMS, MS B-629, 18 lipca 1947.

⁷⁸ Höhne, The Order of the Death’s Head, s. 361.

⁷⁹ Felix Kersten, The Kersten Memoirs: 1940-1945, New York, Howard Fertig Publishers, 1994), 11 listopada 1941. Choć do pamiętników Kertsena należy podchodzić krytycznie, zwłaszcza w kontrowersyjnych tematach, uważam, że wiele elementów jego wspomnień pasuje do naszej wiedzy z innych źródeł o wrażliwości Himmlera. Oryginalne szwedzkie dzienniki są niedostępne, lecz zakładam, że wiele wpisów odzwierciedla czas i miejsce, w których Kersten je sporządzał, a nie czas i miejsce wydarzeń. Werner Grothmann wyraził się o przełożonym w sposób następujący: „Heinrich Himmler nie może prosić historii, aby jego los został uznany za tragiczny, bo w dużej mierze wynikał z jego nieudolności i słabości. Miał w sobie za mało siły, żeby sprostać wielkim decyzjom (…). Ideologicznie jego zamiary były szlachetne (…), ale przy podejmowaniu decyzji brakowało rzetelnej oceny, którą zaniedbywał na rzecz motywacji mistycznej (…). Jakże często magiczne zaklęcie «Führer rozkazał» miało maskować jego własną nieudolność. Werner Grothmann, „Zur Person Himmler’s”, Dachau, 1946, Toland Papers, Box 46. W 1977 r. Gitta Sereny, zajmująca się twierdzeniami Davida Irvinga, jakoby Hitler nie wiedział o Holokauście, korespondowała na ten temat z Christą Schroeder, jedną z sekretarek Hitlera. Schroeder do Sereny: „Oczywiście, że Hitler wiedział! Nie tylko wiedział, to wszystko były jego pomysły i jego rozkazy (…). Dokładnie pamiętam pewien dzień w 1941 r. (…). Chyba nigdy nie zapomnę miny Himmlera, gdy wyszedł z jednej z tych długich narad «w cztery oczy» z Hitlerem. Usiadł ciężko na krześle po drugiej stronie biurka, wsparł łokcie na blacie i ukrył twarz w dłoniach. «Mój Boże, mój Boże, czego się po mnie oczekuje», powiedział. Później, o wiele później (…), gdy o wszystkim się dowiedziałyśmy, uznałam, że tamtego dnia usłyszał od Hitlera, że trzeba zabić Żydów”.

⁸⁰ O rozmowie Himmler-Heydrich zob. Witte et al., Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42, s. 278. „Aresztowanie dr. Jekeliusa. Syn Mołotowa, transport Żydów z Berlina. Żadnej likwidacji”. Rozkaz Himmlera nadszedł zbyt późno. Pociąg dotarł do Rygi 30 listopada. Szef policji SS Friedrich Jeckeln wyładował tysiąc Żydów z Berlina i wraz z 15 tysiącami Żydów wypędzonych z ryskiego getta zmusił ich do wykopania dołów i tam rozstrzelał. Breitman, Architect of Genocide, s. 219-220.

⁸¹ „Report on Interrogation of PW KP 49359 Sturmbannführer Jakob Hanreich”, 19 sierpnia 1944, PWIS(H)/LDC/299, NA, RG 332, Box 30, 290/56/1/5. Zob. też RG 498, UD 208, Box 1230. To źródło jest niezwykle istotne, ponieważ Hanreich, „stary wiarus” z dawnych dni Hitlera, został pojmany w sierpniu 1944 r. na południe od Falaise i przekazał powyższe informacje na długo zanim stały się szeroko znane (znaczną ich część podał bez przymusu ze strony przesłuchujących). Opisując późniejszą służbę Peipera w Rosji, stwierdził, że ten był „szczególnie gorliwy w wykonywaniu rozkazów palenia wiosek”.

⁸² Unterschaführer SS Georg Blunder, LAH, tłumacz radiowy dywizji, został pojmany 20 sierpnia 1944 r. Opisał działania Einsatzkommando 10a, twierdząc, że występków tych krystalicznie czystych nazistów nie należy zrzucać na drużyny bojowe. Blunder znał biegle angielski, jego rodzice od 1928 r. mieszkali w USA. Sam uczęszczał do Lane Technical School w Chicago, a do Niemiec wrócił w 1938 r. Walczył w szeregach Leibstandarte od kwietnia 1941 r. Teczka Blundera, NARA, RG 165, Entry 179B, Box 450.

⁸³ Angrick, Besatzungspolitik und Massenmord, s. 311-315.

⁸⁴ Urodzony w 1906 r. oficer Gestapo Heinz Otto Seetzen został przyjacielem Heydricha w 1939 r. Później, w 1944 r., został mianowany szefem policji bezpieczeństwa w Mińsku, gdzie rozkazał stracenie ponad 12 tysięcy osób. Po kapitulacji Rzeszy przez pewien czas się ukrywał, lecz w sierpniu 1945 r. popełnił samobójstwo. Zob. Lawrence D. Stokes, „Heinz Seetzen-Chef des Sonderkommmandos 10a”, Klaus Michael Mallmann i Paul Gerhard, red., Karrieren der Gewalt. Nationalsozialistische Täterbiographien, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2004, s. 196-206.

⁸⁵ Angrick, Besatzungspolitik und Massenmord, s. 313. O tym, że Albert Frey widział egzekucje w Mariupolu na własne oczy, zob. „Report on Interrogation of PW KP 49359 Sturmbannführer Jakob Hanreich”. Nie dziwne, że po wojnie Frey dołożył wszelkich starań, żeby uciec z Europy do Argentyny. Najpewniej obawiał się, że epizod z rejonu Mariupol-Taganrog zostanie wydobyty na światło dzienne. 4 października otrzymał dowództwo 3. batalionu Dywizji Leibstandarte; tego samego dnia Peiper stanął na czele jego 11. kompanii. Zob. Lehmann i Tiemann, Die Leibstandarte, t. II, s. 122.

⁸⁶ „Jeżeli chodzi o Kommando posuwające się w kierunku północnego Kaukazu, problem żydowski został rozwiązany (…). W Taganrogu zlikwidowano 20 komunistycznych funkcjonariuszy. Dziesięciu z nich zostało rozstrzelanych publicznie, w zgodzie z prawem wojennym”. Zob. „Operational Situation Report USSR No. 136: Activities of Einsatzgruppen A and D”, Chief of the Security Police and Security Service (SD), 21 listopada 1941, Yitzak Arad, Shmuel Karkwoski i Shmuel Spector, red., The Einsatzgruppen Reports, New York, Macmillan, 1990.

⁸⁷ IMT, t. 21, s. 72. 19 grudnia 1949 r. brytyjski sąd skazał von Mansteina na 18 lat więzienia za zaniedbanie ochrony jeńców wojennych i cywilów. Został warunkowo zwolniony w 1953 r. Jego uwikłanie w Holokaust udokumentował niedawno Oliver von Wrochem w pracy Erich von Mainstein: Vernichtungskrieg und Geschichtpolitik, Paderborn, Schöningh Verlag, 2006. Solidne dowody sugerują, że z 5,7 mln Rosjan wziętych do niewoli przez Niemców do końca wojny zginęło 3,3 mln. Christian Steit, Keine Kameraden: Die Wehrmacht und die sowjetischen Kriegsgefangenen, 1941-1945, Bonn, J.H.W. Dietz, 1991.