Wybór artykułów z polskiej prasy międzywojennej na temat Turcji z czasów wojny wyzwoleńczej i rządów Atatürka (19 maja 1919 — 1 września 1939) - ebook

SUNUŞ

Basının konulara, sorunlara, gelişmelere bakış açısı, bunları yansıtış biçimi ve getirdiği yorum, kamuoylarının oluşumundaki etken rolü nedeniyle önem taşımaktadır.

Ulusal Kurtuluş Savaşımız ve Cumhuriyetimizin Atatürklü Yılları, kuşkusuz yabancı ülkelerin de dikkat ve ilgisini değişik nedenlerle çekmiştir. Polonya ulusunun Türk ulusuna tarihsel nedeniyle gösteregeldiği ilgi, Polonya basınının Türkiye'deki oluşumları yansıtması için bir dürtü işlevi görmüştür. Diğer bir deyimle, o dönemde Polonya'da Türkiye konusunda kamuoyu ile basın arasında karşılıklı bir etkileşimden sözetmek de mümkündür.

Bu karşılıklı iletilşimin ürünü olan anılan dönemin basın haberleri ile bunlar üzerine yapılan yorumları "Polonya Basınında Kurtuluş Savaşı ve Atatürk Dönemi Türkiyesi Üzerine Seçme Yazılar" başlığı altında bir kitap haline getirerek, yeniden gün ışığına kavuşturan Dr. Öztürk Emiroğlu ile çalışma arkadaşı Agnieszka Zastawna'yı bu titiz ve özenli çalışmalarından ötürü içtenlikle kutluyorum.

Eserin en yakın zamanda Türkçe'ye çevrileceğine olan inancımı da belirtmek isterim. Kitabın okuyacak herkese yararlı olacağına inanıyorum.

Candan AZER

BüyükelçiSŁOWO WSTĘPNE AMBASADORA REPUBLIKI TURECKIEJ

Prasa, ze względu na własny punkt widzenia różnych tematów, problemów i wydarzeń oraz sposób ich przedstawiania i komentowania, odgrywa bardzo ważną rolę w czynnym kształtowaniu opinii publicznej.

Nasza wojna wyzwoleńcza oraz okres Atatürka w naszej Republice z wielu powodów niewątpliwie budziły zainteresowanie innych państw. Uzasadnione historycznie zainteresowanie narodu polskiego narodem tureckim oraz przedstawianie wydarzeń w Turcji w prasie polskiej okazały się czynnikami motywującymi. Innymi słowy, w tym okresie w Polsce można mówić o wzajemnym wpływie opinii publicznej i prasy na temat Turcji.

Artykuły i doniesienia prasowe ze wspomnianego okresu, będące owocem owego wzajemnego oddziaływania, a także komentarze wydarzeń zostały na nowo wydobyte na światło dzienne i zebrane w opracowaniu pt. „Wybór artykułów z prasy polskiej na temat Turcji z czasów wojny wyzwoleńczej i rządów Atatürka” przez dr. Öztürka Emiroğlu i mgr Agnieszkę Zastawną, którym serdecznie gratuluję wykonania sumiennej pracy.

Pragnę wyrazić swą nadzieję, że książka zostanie w jak najszybszym czasie przetłumaczona na język turecki. Wierzę, że będzie ona bardzo pożyteczna dla wszystkich czytelników.

Candan Azer

AmbasadorÖN SÖZ

Polonya Basınından Kurtuluş Savaşı ve Atatürk Dönemi Türkiyesi Üzerine Seçme Yazılar adıyla hazırladığımız bu çalışma; Mustafa Kemal'in Samsun' a çıktığı; 19 Mayıs 1919' dan, II.Dünya Savaşının başladığı 1 Eylül 1939 tarihine kadar geçen, 20 yıllık dönemi kapsamaktadır.Yazılar; Krakov' da çıkan "Czas" (3 Kasım 1848)'ın ve Varşova'da yayınlanan "Rzeczpospolita” (15 Haziran 1920)'nın belirtilen yıllar arasında çıkan tüm sayıları taranarak derlenmiştir.

Polonya yeni kurulmuş bir devlet (11 Kasım 1918) olmasına rağmen, I. ve II. Dünya Savaşı arasındaki dönemde, yirmi bin civarında gazete ve dergi çıkmıştır. Bu kadar süreli yayın arasından „Czas” ve "Rzeczpospolita" nın seçiliş nedeni ise; dönemin en önemli iki gazetesi olmalarıdır. Gazetelerden, makale, fıkra ve yorum tarzında yazılar öncelikli olmak üzere, bazı kısa ama önemli haber yazıları da alınmıştır. Türkiye hakkında gerek bu iki yayın organında ve gerekse aşağıda belirtilen süreli yayınlarda çıkan pek çok kısa haber yazılarına kitapta yer verilmemiştir. Cumhuriyetin ilanı, Atatürk'ün ölümü gibi önemli tarihler üzerine „Robotnik”, „Kurier Warszawski”, „Gazeta Warszawska”, „Nasz Przegląd” gibi yayınlardaki yazılara da bakılmıştır. Ancak içerik olarak „Czas” ve „Rzeczpospolita”’daki yazılarla hemen hemen aynı oldukları için, okuyucuyu bıktırmamak, kitabın hacmini artırmamak ve tekrara düşmemek için kitaba konmamıştır.

Ön söz ve Giriş'in, iki dilde veriliş nedeni; daha geniş kitlenin kitabın içeriği hakkında rahat bilgi edinmelerini sağlamak amacına yöneliktir. Birinci bölümde, Mustafa Kemal Atatürk, ikinci bölümde Saltanat ve Halifelik, üçüncü bölümde Türkiye İle İlgili Değişik Konular, dördüncü bölümde Savaşlar ve Barış Anlaşmaları üzerine çıkan yazılar yer almaktadır. Beşinci bölümde, sadece Türkiye-Polonya arasında siyasi ve ticari ilişkiler ile Polonyalı gazeteci ve yazarların Türkiye ile ilgili yazıları bulunmaktadır. Altıncı bölüm ise, Türkiye ve Diğer Devletler arasındaki temaslarla ilgili yazılardan oluşmaktadır.

Kitaptaki metinler yazıldığı dönemin orijinal haliyle verilmiştir. O nedenle bazı isimlerin iki farklı şekilde yazıldığı görülecektir. Örneğin Fevzi Çakmak, Fevzi Chakmak; İzmit, İsmith; Çanakkale, Czanak gibi. Bu yazıların dili üzerine çalışma yapılabileceği gerekçesiyle, orijinal hali bozulmamış ve tarafımızdan herhangi bir düzeltme yapılmamıştır.

Kitabın basımında, yardımlarını esirgemeyen Türkiye Büyükelçileri Sayın Ateş Balkan ve Sayın Candan Azer Beyefendilere şükranlarımızı sunarken, emeği geçen herkese teşekkür ederiz.PRZEDMOWA

Niniejsza praca to zbiór poświęconych tematyce tureckiej artykułów prasowych z okresu dwudziestu lat: od lądowania Mustafy Kemala w Samsunie 19 maja 1919 roku do wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 roku. Artykuły wybrano z dwóch ukazujących się w tym okresie gazet, mianowicie krakowskiego „Czasu”, wychodzącego od 3 listopada 1848 roku, i warszawskiej „Rzeczpospolitej”, wychodzącej od 15 czerwca 1920 roku.

W okresie międzywojennym w Polsce, która odzyskała suwerenność państwową 11 listopada 1918 roku, ukazywało się ponad dwadzieścia tysięcy tytułów prasowych. O wyborze „Czasu” i „Rzeczpospolitej” spośród tak wielu tytułów zadecydował fakt, że były to najpoważniejsze i poczytne dzienniki. Wybrano z nich przede wszystkim dłuższe artykuły i komentarze, jak też krótsze, lecz ważne wiadomości. Pominięto natomiast bardzo krótkie, liczne w tym czasie doniesienia prasowe. Tak ważne wydarzenia, jak ogłoszenie Republiki czy śmierć Atatürka, znalazły odzwierciedlenie również na łamach innych gazetach, np. w „Robotniku”, „Kurierze Warszawskim”, „Gazecie Warszawskiej”, „Naszym Przeglądzie”. Ponieważ jednak komentarze te niewiele różniły się od tych zawartych w „Czasie” i „Rzeczpospolitej”, pominięto je, by uniknąć powtórzeń.

Przedmowę i Wstęp przetłumaczono na język turecki, aby książka dotarła do szerszego kręgu czytelników zainteresowanych tą problematyką.

W pierwszej części zgromadzono artykuły na temat Mustafy Kemala Atatürka, w drugiej zaś na temat sułtanatu i kalifatu. Trzecia część przedstawia różnorodną tematykę związaną z Turcją. Czwarta dotyczy wojen i traktatów pokojowych. Piąta poświęcona jest stosunkom handlowym i politycznym z Polską. Szósta składa się z artykułów na temat stosunków Turcji z innymi krajami. Artykuły przedrukowano bez zmian. Dlatego też w niektórych nazwach własnych czy nazwiskach występuje podwójna pisownia (np. Fevzi Çakmak - Fevzi Chakmak, Pasza - Basza), a część nazw geograficznych jest zniekształcona (np. zamiast İzmit - İsmith, zamiast Çanakkale -

Czanak). Chcąc zachować pierwotny charakter tekstu, a także z myślą o tym, że materiał ten może posłużyć jako podstawa innej pracy, zrezygnowano z wprowadzania poprawek.

Pragniemy serdecznie podziękować Panom Ambasadorom Turcji w Polsce, Ateşowi Balkanowi oraz Candanowi Azerowi, za pomoc w wydaniu książki, a także wszystkim innym, którzy się do tego przyczynili.GİRİŞ

XX. yüzyıl; iki defa dünya savaşının yapıldığı ve imparatorlukların sona erdiği bir çağ olarak tarihteki yerini almıştır. Bu yüzyılın özellikle ilk çeyreğinin, Türk tarihinde çok özel bir yeri vardır. I. Dünya Savaşı (1914-1918) sonunda imzalanan Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918), Osmanlı Devleti'nin varlığını devam ettirmesini imkansız hale getirir. Istanbul'un işgal edilmesi, yönetim ve siyasi olarak devlet varlığının sona ermesi anlamına geliyordu. Bunun üzerine işgalci devletlere karşı, Mustafa Kemal (1881 - 1938) önderliğinde Kurtuluş Savaşı (1919-1922) başlar. Bu savaş devam ederken, Ankara'da Türkiye Devleti kurulur (23 Nisan 1920). Kurtuluş Savaşı'nı zaferle sonuçlandıran bu devlet, Lozan Anlaşması (24 Temmuz 1923)'ndan birkaç ay sonra, yönetim biçiminin "Cumhuriyet" olduğunu ilân eder. (29 Ekim 1923).

Cumhuriyet' in ilânından, Atatürk'ün ölümü (10 Kasım 1938)'ne kadar geçen 15 yıllık süre; devletin kurucusu, ilk Cumhurbaşkanı ve yapılan her işte önder olması dolayısıyla "Atatürk dönemi" olarak isimlendirilir (1923 - 1938). Ancak, Mondros Anlaşmasından sonra başlayan, Kurtuluş Savaşı sonuna kadar süren "Mütareke Dönemi" (1918-1922)'ni de Atatürk dönemiyle birlikte ele almak gerekir. Çünkü, Samsun'dan başlayan Anadolu hareketi ve Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)'nde kurulacağı belirtilen "Heyet-i Temsiliye", Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk adımı ve çekirdeğidir.

Atatürk döneminde her alanda topyekün kalkınma hareketi başlar. Yeni devlet, kurumlarını ve kurallarını Cumhuriyet rejimine göre yerleştirmeye çalışırken, bir kısım kurallarını Osmanlı devletinden devralarak, bir kısım kurallarını da Avrupa devletlerinden aldığı örneklerle oluşturur. Bu yapılan-mada, eski kurallarla yeni kuralların uyumunda güçlükler yaşanır. Ancak bu güçlükler, akıl ve bilimin rehberliğinde, batılı devletlerin gelişmişlik düzey-ini aşmayı hedef edinen Atatürk ilke ve inkılâpları doğrultusunda asılmaya çalışılır. Cumhuriyetçilik, Devletçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, İnkılâpçılık, Laiklik olarak altı esasa dayanan Atatürk ilkelerinin bir kısmı, o dönemde Cumhuriyet rejimini benimseyen, Polonya gibi bazı devletlerde de vardır. Bu ilkeler doğrultusunda, çok hızlı şekilde, Cumhuriyet'in ilk on yıllık diliminde siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda düzenlemeler yapılır. Devletçilik anlayışı doğrultusunda, toplumun öncelikle sosyal yönden kalkınabilmesi için, fabrikalar kurulur. Eğitim başta olmak üzere sağlık ve bayındırlık işlerine öncelik verilir. Böylece bir yandan "muasır medeniyetler seviyesinin üstüne çıkmak" esasına göre çağdaşlaşma hedeflenirken, diğer taraftan bu esasla çatışmayacak şekilde İtalya'da Mussolini ve Almanya'da Hitler mil-liyetçilik anlayışından çok farklı olarak ırkçı olmayan sosyolojik temele dayalı Türk milliyetçiliği esasına göre kültür ve sanat hayatı geliştirilmeye çalışılır.

Yurt içinde bu çabalar devam ederken ve yapılanlarla ilgili iyi veya kötü yönde yorumlar yapılıp tartışmalar sürerken, başka bir ülkenin basınında Türkiye ile ilgili neler yazıliyordu? Türkiye gibi genç bir Cumhuriyet olan Polonya'dan bizde yaşananlara nasıl bakılıyordu? Bu çalışmada yer alan yazılar bu ve benzeri soruların yanıtında bir ayna görevi yapacaktır.

Taranan gazetelerden "Czas" (Zaman), XIX. yüzyılın ortalarında haftalık olarak yayın hayatına başlamış, daha sonra günlük çıkmıştır. Muhafazakarların en önemli basın organı sayılır. "Czas"'ın yayın politikasında dönemin en iyi gazetecilerden biri olarak değerlendirilen, aynı zamanda I. Dünya Savaşı döneminde gazetenin editörü olarak görev alan, Jagiellon Universitesi Profesörlerinden Stanislaw Estreicher çok önemli rol oynamıştır. Bu adla günümüz Polonya'sında yerel pek çok gazete yayınlanmaktadır.

"Rzeczpospolita" (Cumhuriyet), Polonya Cumhuriyeti kurulduktan sonra yayınlanmaya başlamıştır. Hisselerinin % 60'1 piyanist ve politikacı İgnacy Paderewski'ye aittir. Bu gazetenin editörlüğünü de dönemin güçlü kalemlerden biri olan Stanislaw Stroński yapmaktadır. Sağ eğilimli gazetecilerin çoğu o dönemde "Rzeczpospolita"'da yazarlar. Rzeczpospolita sabah, akşam, günde iki defa yayınlanmaktaydı. Şimdi günlük olarak, pazar hariç, ulusal düzeyde yayını sürdürmektedir.

Her iki gazetede de Türkiye'ye bakışta büyük bir farklılık yoktur. Çünkü 1772-1918 yılları arasında bağımsızlığını kaybetmiş bir ülke olan Polonya'nın bu durumunu kabul etmeyen Osmanlı Devleti'nin büyük dostluğu henüz hafızalarda tazeliğini korumaktadır. O nedenle iki gazetenin de Türkiye'ye bakış açısı dostane ve yapılanlari övücü tarzda olmuştur. Mustafa Kemal Atatürk hakkında çıkan yazılarda, Türkiye'nin modernleşmesi konusunda yaptıkları övülmektedir. Atatürk, Polonya Cumhuriyeti'nin kurucusu Jozef Pilsudski (1876-1935) ve Napolyon Bonaparte (1769 - 1821)¹ ile eş değerde bir komutan ve devlet adamı olarak değerlendirilir. Atatürk'ün hastalık döneminde ve ölümü üzerine çıkan yazıların tamamında, Türkiye'de ve dünyada sarsılmaz kariyeri olan lider olarak nitelendirilir².

Kurtuluş Savaşı ve arkasından yapılan anlaşmalar döneminde Türkiye hakkında çıkan yazılarda, örneğin Türkiye'de çok tartışılan konulardan biri olan Lozan antlaşmasıyla ilgili olarak "Türk barışı" yorumu yapılır.

Türkiye-Polonya üzerine çıkan yazılarda ağırlıklı olarak ticaretin gelişmesi için harcanan çabalara yer verilmektedir. Ayrıca Polenezköy üzerine oldukça fazla yazı çıkmıştır. Türkiye'nin diğer devletlerle ilişkilerinde de yine en fazla ticaret konusunun ve dostluk anlaşmalarının yer aldığı yazılar fazladır.

Polonya basınında Atatürk dönemi Türkiyesi üzerine çıkan kısa yazıların nerede ise tamamına Paris ve Londra çıkışlıdır. Bu da, Polonya basınının o dönemde, sadece kendilerinin değil, Fransa ve İngiltere basınında yapılan yorumları da yansıtması bakımından önemlidir. Polonya o yıllarda siyaset olarak da Fransa ve Ingiltere'ye yakınlaşma politikası gütmüş, yazılardan da anlaşıldığı gibi basın da bunda ön ayak olmuştur. Bir başka husus ise Türkiye-Yunanistan üzerine çıkan yazıların büyük çoğunluğunun Atina mahreçli olmasıdır. Bu da Polonya basının Türk-Yunan savaşları ve anlaşmaları gibi konularda Yunanistan ağırlıklı yorumlar yapmasına neden olmuştur. Paris ve Londra'dan gelen yazıların hemen hemen hiçbirinin yazarı belli değildir. Sadece basın ajansları adları vardır. Ancak fikra, ve yorum yazıları ise İrena Pannenkowa, Turkolog Prof. Tadeusz Kowalski, Wojciech Dabrow-ski, Karol Frycz gibi imzalar tarafından yazılmıştır.

Yazıların çıkışında; Kurtuluş Savaşı ve Türkiye'nin kuruluşu ile anlaşmaların yoğun olduğu 1920, 1921, 1922; Cumhuriyet' in ilân edildiği, Lozan anlaşmasının yapıldığı 1923; Halifeliğin kaldırılmasıyla başlayan süreçte inkılâplara hız verilen 1924, 1925, 1926, 1927; harf inkılâbı üzerine 1928; Montrö anlaşmasına göre boğazlar sorununun çözüldüğü 1936 ve Atatürk'ün ölümü üzerine 1938 yıllarında yığılma olduğu görülmektedir.WSTĘP

XX wiek przejdzie do historii jako stulecie dwóch strasznych wojen światowych i upadku wielkich imperiów. Jego pierwsze ćwierćwiecze było szczególnie ważnym okresem w historii Turcji. Rozejm w Mudros, podpisany po zakończeniu działań I wojny światowej na terenie Turcji w dniu 30 października 1918 roku, przypieczętował koniec Imperium Osmańskiego. Zajęcie Konstantynopola przez obce wojska oznaczało jego polityczny kres. Wkrótce potem wybuchła wojna wyzwoleńcza z okupantami (1919 - 1922), którą rozpoczął i doprowadził do zwycięskiego końca Mustafa Kemal (1881 - 1938). Jeszcze podczas jej trwania powstało w Ankarze państwo tureckie (23 kwietnia 1920). Po zwycięskiej wojnie wyzwoleńczej, w kilka miesięcy po podpisaniu 24 lipca 1923 roku traktatu w Lozannie, Turcję proklamowano republiką (29 października 1923 roku).

Piętnastoletni okres od ogłoszenia republiki do śmierci Mustafy Kemala Atatürka (10 listopada 1938 roku) nazywany jest okresem Atatürka ze względu na rolę, jaką odegrał ten twórca państwa, pierwszy prezydent i wielki reformator. Okres zawieszenia broni i układów (1918 - 1922), rozpoczęty rozejmem w Mudros i trwający do końca wojny wyzwoleńczej, należy rozpatrywać równolegle z okresem Atatürka, ponieważ ruch narodowowyzwoleńczy w Anatolii i odezwa z Amasyi (22 czerwca 1919 roku), która powołała Komitet Reprezentacyjny (Heyet-i Temsiliye), to pierwszy krok na drodze tworzenia Republiki Tureckiej.

W okresie rządów Atatürka dokonał się rozwój wszystkich dziedzin życia. Nowe państwo, dostosowując instytucje i prawo do nowego ustroju, część z nich przejęło ze starego osmańskiego systemu, część zaś oparło na wzorach europejskich. Był to trudny proces, gdyż zderzenie starego systemu z nowym rodziło wiele problemów. Zostały one jednak rozwiązane dzięki stosowaniu określonych reguł. Atatürk postawił sobie za cel osiągnięcie przez Turcję zachodniego poziomu rozwoju. Republikanizm, nacjonalizm, ludowość, etatyzm, laicyzm, rewolucjonizm - to główne zasady, którymi kierował się przy reformie państwa. Wiele z nich wcielano w życie także w innych krajach, które przyjęły ustrój republikański, w tym w Polsce. W pierwszym dziesięcioleciu Republiki nastąpiły w szybkim tempie zmiany polityczne, kulturowe i ekonomiczne. Stosując zasady etatyzmu, dokonano industrializacji kraju, która przyczyniła się do rozwoju społecznego. Największą wagę przywiązywano do oświaty, służby zdrowia oraz budownictwa. W ten sposób, z jednej strony modernizowano państwo, tak, aby osiągnąć poziom innych cywilizowanych krajów, z drugiej zaś starano się dbać o rozwój macierzystej kultury i sztuki, zgodnie z zasadą tureckiego nacjonalizmu.

Jak te wysiłki Turcji były postrzegane za granicą? Co pisano o niej w prasie obcej? W jaki sposób postrzegano Turcję w Polsce, równie młodej republice jak turecka? Artykuły zamieszczone w niniejszym zbiorze przyniosą odpowiedz na te pytania.

Pierwszy z cytowanych dzienników, ,,Czas”, zaczął wychodzić w połowie XIX wieku jako tygodnik, potem przekształcił się w dziennik. Uważany był za najpoważniejszy organ konserwatystów. Bardzo ważną rolę odgrywał w nim Stanisław Estreicher, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, redaktor naczelny w latach I wojny światowej, jeden z najwybitniejszych publicystów tamtej epoki. (Pod nazwą „Czas” do dziś ukazuje się wiele lokalnych gazet.)

Dziennik „Rzeczpospolita” narodził się wraz z Rzecząpospolitą Polską. Sześćdziesiąt procent jego udziałów należało do znanego pianisty i polityka Ignacego Paderewskiego. Redaktorem naczelnym był Stanisław Stroński, jeden z najbardziej znanych publicystów tego okresu. Skupił on wokół pisma liczne grono czołowych publicystów o poglądach prawicowych. ,,Rzeczpospolita” ukazywała się codziennie w dwóch wydaniach: porannym i wieczornym. Dziś ,,Rzeczpospolita” wychodzi raz dziennie (oprócz niedziel).

W obydwu dziennikach poglądy na temat sytuacji w Turcji są zbliżone, ponieważ dobrze u nas pamiętano, że Imperium Osmańskie nigdy nie uznało rozbiorów Polski (1772 - 1918). Z tego powodu stosunek do Turcji był przyjazny, a jej osiągnięcia chwalono.

Wyrażano podziw i uznanie dla Mustafy Kemala Atatürka za to, co zrobił dla zreformowania swego kraju. Jako wodza i męża stanu przyrównywano go do twórcy Rzeczypospolitej Polskiej Józefa Piłsudskiego (1876 - 1935) oraz do Napoleona Bonapartego (1769 - 1821)³. W artykułach, które ukazały się po jego śmierci, uznano go za przywódcę, którego kariera jest godna podziwu nie tylko w Turcji, ale i na świecie⁴.

W artykułach na temat traktatu lozańskiego, zawartego po zakończeniu wojny wyzwoleńczej, sukces negocjacji jest określany jako ,,pokój turecki”. W publicystyce poświęconej stosunkom turecko - polskim dużą wagę przywiązuje się do rozwoju kontaktów handlowych. Dużo miejsca poświęcono również polskiej wsi nad Bosforem - Adampolowi.

Jeżeli chodzi o stosunki z innymi krajami, obok kontaktów handlowych wiele uwagi poświęcono traktatom o przyjaźni.

Źródłem większości krótkich doniesień prasowych były agencje francuskie i angielskie. Jest to ważne z uwagi na fakt, ze odzwierciedlają one nie tylko poglądy polskie na dane zagadnienie, ale również komentarze francuskie i angielskie. Polska w tym okresie dążyła do zbliżenia z obu tymi krajami, jak widać, prasa nadążała za tą tendencją w polityce. Inną ciekawą kwestią jest to, że większość doniesień na temat wojny turecko - greckiej pochodzi z Aten, z tego też powodu komentarze tych wydarzeń prezentują punkt widzenia Grecji. Nie jest znane autorstwo większości krótkich doniesień z Francji czy z Anglii; podawane są jedynie nazwy agencji prasowych. Przy dłuższych artykułach i komentarzach często powtarzają się następujące nazwiska: Lena Pannenkowa, prof. Tadeusz Kowalski (turkolog), Wojciech Dąbrowski, Karol Frycz.

Najwięcej artykułów ukazywało się w latach 1920, 1921, 1922, kiedy trwała wojna wyzwoleńcza i powstawały zalążki państwa; w roku 1923, kiedy podpisano traktat w Lozannie i proklamowano Republikę Turecką; w latach 1924, 1925, 1926, 1927, kiedy zniesiono kalifat i wprowadzono w życie najważniejsze reformy; w roku 1936, kiedy rozwiązano problem cieśnin traktatem w Montreux, a także w 1938 roku po śmierci Atatürka.CZICZERIN DO MUSTAFY KEMALA⁵

Tekst noty, wysłanej przez Cziczerina w dn. 4 czerwca do przewodniczącego rady nacjonalistów tureckich w Angorze, Mustafy Kemala Baszy brzmi:

„Rząd sowiecki ma zaszczyt potwierdzić odbiór listu, którym pan oświadczał swoją chęć wejścia z nim w stałe stosunki oraz wzięcia udziału we wspólnej walce przeciwko obcemu imperjalizmowi, grożącemu obu krajów. Z prawdziwą satysfakcją rząd sowiecki zapoznał się z głównymi zasadami polityki zewnętrznej nowego rządu w Angorze.

„Zasady te są: 1) ogłoszenie niepodległości Turcji; 2) włączenie do Państwa tureckiego terytorjów niewątpliwie tureckich; 3) proklamowanie niepodległości Arabii i Syrji; 4) postanowienie, powzięte przez Wielką Radę narodową, pozostawienia Armenji tureckiej, Kurdystanowi, terytorjum Batumskiego, Tracji Wschodniej oraz wszystkim terytorjom turecko-arabskim swobody stanowienia o swym losie. Rząd, naturalnie, rozumie przez to, że dojdzie w tych krajach do swobodnego referendum przy uczestnictwie zbiegów i emigrantów, którzy niegdyś zmuszeni zostali do porzucenia ojczyzny niezależnie od własnej woli, a którzy obecnie powinni być do niej powrócenia; 5) przyznanie mniejszościom narodowym na terytorjach, wchodzących w skład nowego Państwa tureckiego pod władzą Wielkiej Rady narodowej, wszystkich tych praw, jakie są przyznane mniejszościom narodowym w najliberalniejszych Państwach europejskich; 6) złożenie kwestii cieśnin w ręce konferencji Państw nadbrzeżnych morza Czarnego; 7) zniesienie kapitulacji oraz kontroli ekonomicznej Państw obcych; 8) zniesienie wszelkich obcych zon wpływów.

„Rząd sowiecki przyjmuje do wiadomości wolę Wielkiej Rady Narodowej zastosowania swych prac i działań militarnych przeciwko rządom imperjalistycznym do szlachetnego ideału uwolnienia ujarzmionych ludów. Rząd sowiecki wyraża nadzieję, że pertraktacje dyplomatyczne pozwolą Wielkiej Radzie ustalić pomiędzy Turcją z jednej strony, a Armenją i Persją z drugiej granice zgodne ze sprawiedliwością i z prawem ludów do stanowienia o swoim losie. Rząd sowiecki gotów jest w każdej chwili na żądanie stron zainteresowanych pośredniczyć w tej sprawie. W celu ustalenia stosunków przyjaznych oraz przyjaźni trwałej pomiędzy Turcją i Rosją, rząd sowiecki proponuje niezwłoczne zaprowadzenie stosunków dyplomatycznych i konsularnych.

Rząd sowiecki wyciąga dłoń przyjacielską do wszystkich ludów świata, pozostając niezmiernie wiernym swojej zasadzie przyznania wszystkim prawa stanowienia o sobie. Rząd sowiecki z najwyższem zajęciem śledzi przebieg walki bohaterskiej, podjętej przez naród za jego wolność i suwerenność i w chwili obecnej tak ciężkiej dla Turcji, rad jest założyć trwały fundament przyjaźni, która powinna połączyć narody turecki i rosyjski.

„Donosząc do Pańskiej wiadomości powyższe, mam zaszczyt Panie Prezydencie Wielkiej Rady Narodowej złożyć Panu imieniem ludu oraz republiki robotniczej i chłopskiej, życzenia powodzenia ludom Turcji w ich walce za niepodległość.

podpis Cziczerin”.Wydawnictwo Akademickie DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (22) 620 32 11, (22) 654 01 49
e-mail: [email protected]

Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

• Języki orientalne

• Języki Azji i Afryki

• Literatury orientalne

• Skarby Orientu

• Teatr Orientu

• Życie po japońsku

• Sztuka Orientu

• Dzieje Orientu

• Podróże – Kraje – Ludzie

• Mądrość Orientu

• Współczesna Afryka i Azja

• Vicus. Studia Agraria

• Orientalia Polona

• Literatura okresu transformacji

• Literatura frankofońska

• Być kobietą

• Temat dnia

• Życie codzienne w…

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową