- W empik go
Wzory estetyczne poezyi polskiej: W pięknościach pierwszych mistrzów naszych z przytoczeniem teoryi wystawione - ebook
Wzory estetyczne poezyi polskiej: W pięknościach pierwszych mistrzów naszych z przytoczeniem teoryi wystawione - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 282 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Nie miałem zamiaru pisania estetyki, jakoż nie piszę jej. Ale kiedy przechodząc z uczniami moimi piękności literackie, musiałem często, dla wykazania ich stosowności, zbierać, tłómaczyć i wyjaśniać rozmaite z dzieł naukowych wyimki; narzekać mi nie raz przychodziło, że w naszej literaturze, nie mamy książek elementarnych, z którychby, poczynający literat" z łatwością pierwsze przynajmniej mógł powziąć wyobrażenia o estetyce. O tej niedogodności przekonywałem się co raz bardziej, gdym widział, że pomiędzy dojrzalszymi nawet czytelnikami dzieł smaku, nie jeden wyborną poezyą nazywa pismo, w którem wprawdzie wiele bujności, szału poetyckiego i często dobry język znajduje, ale nie pyta, czego tez przez to wszystko chciał dokazać poeta *) Nie -
*) Najszumniejsza poezya bez celu, jestto koncert trudny bez smaku. Jedno i drugie dowodzi jeden czciciel muz nie pospolitemi nawet zdolnościami obdarzony, nie tylko sam korzystać z nich nie umie, ale mylny częstokroć sad o pięknych tworach wydaje, dla tego jedynie, że nie wie, czy to, co mu się podobało, w swojem jest miejscu; że nie pamięta o owem Horacyusza: Singula quaeque locum teneant sortita decenter.
Ażeby więc pobudzić znawców gorliwych o postęp i rozszerzanie literatury naszej, postanowiłem narzucić im zebrane tu materyały. Może kto, chociażby tylko dla ukarania mnie, za niedokładność pracy mojej, zajmie się sam ułożeniem czegoś gruntowniejszego; i to jest właśnie, czego najgoręcej pragnę.
Z tem wszystkiem uprzedzić tu winien jestem czytelnika, że do napisania mianowicie wstępu: o dziełach smaku w powszechności, wzięłem sobie za przewodnictwo szczególniej gruntowego Eschenburga Entwurf einer Theorie der schö- – tylko, że jest koncertem do popisania się; ale ani jedno ani drugie nie ma prawdziwej wartości.
nen Redekünste, równie jak rozsądnego w zdaniach Brauna Leitfaden der Esthetik: reszta zebrana jest z rozmaitych innych, częścią obcych częścią i swoich pisarzów.
Wzory pierwszych mistrzów naszych, uwielbienie których podało mi myśl zajęcia się tą pracą" znane są znacznej liczbie czytających; a przeto w całem piśmie, własnością jest moją tylko układ, nakierowanie do zamiaru, i praca w dobieraniu stósownych przykładów, któreby, teoryi *) zkąd inąd czerpanej, ściśle odpowiadały.
Jakoż książeczka ta, nie jest dla ubiegających się za nowościami, bo ci nic -
*) Kaź de dzieło, jakiego bądź rodzaju, wtenczas tylko prawdziwą ma wartość, kiedy dąży do ulepszenia człowieka. Poety zamiarem jest przez malowanie obyczajów kształcić je, a przez wzruszanie dobrych, przytłumianie szkodliwych namiętności, wzbudzać w czytającym żądze chwalebnych, a wzgardę niecnych czynów; nie dokaże zaś tego, jeżeli nie zna przyrodzenia człowieczego, i nie wie, jaka jest droga do serca i umysłu jego. Teoryą więc obyczajów i namiętności stanowią tu filozoficzne uwagi o ich naturze i o sposobach któremi uczucie wzniecić i przytłumić można.
w niej nie znajdą, czegoby gdzie indziej, lubo może pod innym względem, w innem zastosowaniu, znaleźć nie mogli; nie jest dla mistrzów sztuki, boto oni są tu prawodawcami; ale poświęcam ją miłośnikom poezyi i tym, co jej silną władzę poznać, rozliczne jej piękności dostateczniej uczuć, i z właściwem zastosowaniem oceniać je pragnę. Z tego powodu starałem się nadać całej rzeczy taki układ i porządek, ażeby tam, gdzie lubownik poezyi, nad zebranemi razem, nie pospolitemi wielu mistrzów pięknościami, unosić się będzie, szukający objaśnienia ich stósowności, w równym stopniu został zaspokojony.TREŚĆ MATERYI.
WSTĘP.
O DZIEŁACH SMAKU W POWSZECHNOŚCI… 1
Różnica pomiędzy sztuka a umiejętnością §. 1. – Piękne sztuki – sztuki wysłowne §. 2. – Przedmiot i cele sztuk pięknych §. 3. – Własności mistrzowi sztuki potrzebne, jako to: gieniusz, wyobraźnia, rozsądek, dowcip, rozum §. 4. – Smak §. 5. – Ukształcenie smaku §. 6. – Co jest piękne §. 7. – Różność w upodobaniu §. 8. – Od czego zawisło to, co nazywamy pięknem §. 9. – Rodzaje rzeczy wzbudzających upodobanie §. 10. – Co nazwiemy najpiękniejszem §. 11. – Pomyślenie piękności §. 12. – Zastósowanie tego do dzieł pisanych §. 13. – Nowość i cudowność, jako posiłki utrzymania piękności §. 14. – Wielkość §. 15. – Wielkość umysłowo – rozumowa §. 16. _ Wielkość moralna §. 17. – Wielkość duszy – moc duszy §. 18. – Wzniosłość, szczytność, wspaniałość (sublime) §. 19. – Stósunek pomiędzy pięknem a wzniosłem §. 20. – Co nazwiemy straszliwem §. 21. – Co nazwiemy uroczystem §. 22. – Fałszywa wzniosłość, odętość, płaskość §. 23. – Co jest poruszające, patetyczne §. 24. – Naturalność, naiwność §. 25. – Śmieszność §. 26. – Rodzaje komiczności. Korni-
… Stron.
czność wyższa §. 27 – Komiczność bohaterska §. 28.. – Niższa komiczność §. 29. – Krotofila, farsa §. 30. Komiczność karczemna, tamie w nocie. – Tragiczność §. 31. – Rodzaje tragiczności §. 32. Fatum starożytne, tamże w nocie – Romantyczność, jej nazwisko §. 33. – Treść poezyi romantycznej §. 34. Zgoda klassyków z romantykami, tamże w nocie.
ODDZIAŁ PIERWSZY.
O zmysłowności wyrażeń poetyckich. 23 Co się przez zmysłowność rozumie §. 1.
I. Wyrażenia wzniosłe… 23
Wyjaśnienie różnicy pomiędzy rzeczą wzniosłą a stylem wspaniałym §§. 2. 3. 4.
A. Wielkość myśli… 24
Wyjaśnienie z przykładami §§. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.
B. Wielkość uczucia… 30
Wyjaśnienie z przykładami §§. 18. 19. 20. 21.
C. Obrazy… 31
Wyjaśnienie z przykładami §§. 22. 23. 24. 25. – Uwaga §. 26.
D. Stósowność wyrazów. 34
Wyjaśnienie z przykładami §§. 27. 28. 29. 30. 31 32.
II. Wyrazy żywe, malarskie… 37 Wyjaśnienie z przykładami §§. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. –
ODDZIAŁ WTORY.
Dokładność w malowaniu obyczajów i charakterów. 43
… Stron.
Obyczaje w powszechności, co są §. 47… 43
Obyczaje wieku ludzkiego, czyli obyczaje przyrodzenia 44
Wyjaśnienie §. 48. – Obyczaje, dziecięcia §. 49. – Młodzieńca §. 50. – Męża §. 51. – Starca §. 52. – Uwaga §. 53. – Przykłady poetyckie §§. 54. 55. 56. 57.
Obyczaje niewiast…. 47
Wyjaśnienie z… przykładem §. 58. – Uwaga §. 59.
Obyczaje pospólstwa….48
Wyjaśnienie z przykładem §. 60. – Uwaga §. 61.
Obyczaje stosunkowe… 49
Wyjaśnienie z przykładami §§. 62. 63. 64.
Obyczaje wyższego stanu… 50
Wyjaśnienie z przykładami §§. 65. 66. 67.
Obyczaje osobiste, charaktery… 52
Wyjaśnienie z przykładami §§. 68. 69. 70. 71.
Ze zdolnościami połączon inne przymioty… 54 Wyjaśnienie z przykładami §§. 72. 73. 74.
Wady ze zdolności wypływające… 55
Wyjaśnienie z przykładem §. 75. Sprzeczność obyczajów. 55
Wyjaśnienie z przykładem §. 76. Zakończenie o obyczajach §. 77… 56
ODDZIAŁ TRZECI.
Pewność wzbudzenia lub przytłumienia namiętności… 57
Uczucie, namiętność… 57
Wyjaśnienie §. 78. – Zasada wzbudzenia namiętności §. 79. – Różnica obyczajów od namiętności poetyckich §. 80. Miłość własna… 58
… Stron.
Wyjaśnienie z przykładem §. 81. – Czem się wzbudza ta żądza §. 82. – Przykłady §§. 83. 84. Miłość własna obrażona… 59
Wyjaśnienie z przykładem §. 85.
Nadzieja… 60
Wyjaśnienie z przykładem §. 86.
Rozpacz… 61
Wyjaśnienie §. 87.
Chęć naśladowania… 61
Wyjaśnienie z przykładami §§. 88. 89. 90. –
Uwaga §. 91.
Pociecha – radość… 63
Wyjaśnienie z przykładami §§. 92. 93. 94.
Miłość… 64
Wyjaśnienie §§. 95. 96. – Miłość przesadza. Wyjaśnienie z przykładem §. 97 – Mniemanie szczęścia w miłości. Wyjaśnienie z przykładem §. 98. – Niespokojność kochającego. Wyjaśnienie z przykładami §§. 99. 100. 101, 102. – Miłość zawiedziona. Wyjaśnienie z przykładem §. 103.
Litość… 68
Wyjaśnienie z przykładem §. 104. – Stopnie litości. Wyjaśnienie z przykładami §§. 105. 106. 107. – Cierpliwość w znoszeniu. Wyjaśnienie z przykładami §§. 108. 109. 110. – Litość nad występnym. Wyjaśnienie z przykładem §. 111. – Wielkość cierpianego złe go. Wyjaśnienie z przykładami §§. 112. 113. 114. – Boleść niema. Wyjaśnienie z przykładami §§. 115. 116. – Własności boleści. Wyjaśnienie z przykładami §§. 117. 118. 119. – Uwaga §. 120.
Odraza obrzydzenie… 79
Wyjaśnienie z przykładem §. 121.
Bojaźń, strach, trwoga… 80
Wyjaśnienie z przykładami §§. 122. 123.
Uwaga §. 124.
Wstyd… 81
Wyjaśnienie z przykładem §. 125.
Gniew. 82
Wyjaśnienie z przykładem §. 126.
Gniew umiarkowany… 83
Wyjaśnienie z przykładem §. 127.
Wzgarda… 84
Wyjaśnienie z przykładem §. 128.
Wściekłość… 84
Wyjaśnienie z przykładami §§. 129. 130. 131.
Podzmienie… 87
Wyjaśnienie z przykładami §§. 132. 133. 134.
Osłupienie… 88
Wyjaśnienie z przykładem §. 135.
Uczucia mieszane… 89
Wyjaśnienie z przykładem §. 136.
ODDZIAŁ CZWARTY.
O dążności wszelkiej poezyi… 90
Sztuka nie powinna przytłumiać natury §. 137.. 90
Bez celu nic pisać nie należy §. 138… 92
Co powinno być przedmiotem poezyi §. 139… 92
Znaczenie poezyi u starożytnych §. 140… 95
Poezyę Merkuryusza w Egipcie §. 141… 93
Poezyę Orfeusza i Muzeusza §. 142… 94
Zdanie Horacego w tej mierze §. 143… 95
Ostateczny cel poezyi §. 144… 96
Połączenie daru natury z prawidłami sztuki §. 145. 96
Ca sądzić o sztuce z przykładów wyciągnionej §. 146. 97
Kiedy natura najlepsze daje wzory sztuce §. 147.. 98 Połączenie innych umiejętności z poezyą §. 148.. 99 Zaniknięcie §. 149… 100
DODATEK.
O niektórych wyrazach w poezyi używanych… 102
Oda… 102
Prozodya… 103
Tragiedya… 104
Komedja… 104
Parodya… 105
Rapsodya… 105
Palinodya… 105
Epodos. 105
Epizod… 106
Melodya… 106
Psalmodya… 107
Antifonia… 107
Arya… 108
Chór. 108
Dytyramb… 110
Elegie… 110
Harmonia… 111
Hymn… 111
Lira… 112
Pieśń… 112
Romans, Romance… 113
Rondo… 113
Strofa… 113.
Trubadurowie… 114
Wodewil… 115
Uwaga. Madrygał. Sonet, Ballada, Legienda, Heroida, Tryolet… 115
* * *
SPIS AUTORÓW I INNYCH LUDZI SŁAWNYCH, KTÓRYCH WZORY I ZDANIA ZNAJDUJĄ SIĘ W TEJ KSIĄŻCE.
Amfion na stronie 95.
Boalo (Boileau Despréaux) na stron. 49 – 51 i 52.
Braun na str. VII.
Dmóchowski na str. 26 – 42 – 45 i 46-48 – 55 – 56. 67 – 80 – 87 – 96 i następujących. Dyonizyusz na str. 6. w nocie.