Zawodoznawstwo. Wiedza o współczesnej pracy - ebook

Wstęp

Pra­ca za­wo­do­wa ma swo­je źródło w la­wi­no­wo przy­ra­stających po­trze­bach człowie­ka i wraz z tym w co­raz bar­dziej złożonych spo­so­bach uzy­ski­wa­nia dóbr umożli­wiających ich za­spo­ka­ja­nie. Wraz z roz­wo­jem ludz­kiej cy­wi­li­za­cji pra­ca wy­odrębniła się spośród in­nych form działalności człowie­ka. Spo­wo­do­wało to ko­niecz­ność do­ko­na­nia społecz­ne­go po­działu pra­cy, czy­li roz­dzie­le­nia zadań za­wo­do­wych pomiędzy ludźmi, tak aby ich łączny wysiłek umożliwił osiąga­nie co­raz bar­dziej złożonych ocze­ki­wań. Z pracą za­wo­dową wiążą się ko­lej­ne aspek­ty – ko­niecz­ność co­raz sta­ran­niej­szej edu­ka­cji oraz upo­wszech­niająca się pro­fe­sjo­na­li­za­cja pra­cy.

Wy­odrębnio­ne zo­stały za­wo­dy. Z cza­sem sta­wały się one co­raz wyraźniej spro­fi­lo­wa­ne, wy­ma­gające co­raz większych kom­pe­ten­cji ze stro­ny wy­ko­nujących je pra­cow­ników. Po­sia­da­ne za­wo­dy stały się kry­te­rium pomyślności lu­dzi na ryn­ku pra­cy. Sta­no­wią też swo­iste gwa­ran­cje należyte­go przy­go­to­wa­nia pra­cow­ników do wy­ko­ny­wa­nia zadań.

Za­wo­do­znaw­stwo w tra­dy­cyj­nym ro­zu­mie­niu to wie­dza o za­wo­dach, spo­so­bach ich opa­no­wa­nia i wy­ko­rzy­sty­wa­nia na ryn­ku pra­cy. Nie jest więc dys­cy­pliną na­ukową, lecz ob­sza­rem wie­dzy o cha­rak­te­rze interdys­cy­plinarnym, wy­ko­rzy­stującym wiedzę i doświad­cze­nie z różnych dzie­dzin na­uki. Współcześnie ro­zu­mie­nie za­wo­du jest co­raz mniej jed­no­znacz­ne. W świe­cie pra­cy często ma miej­sce po­dej­mo­wa­nie zadań za­wo­do­wych bez ko­niecz­ności le­gi­ty­mo­wa­nia się opa­no­wa­niem za­wo­du. Dostęp do pra­cy sta­je się co­raz bar­dziej zróżni­co­wa­ny, a możliwości podjęcia za­trud­nie­nia co­raz częściej wy­zna­czają rze­czy­wi­ste kom­pe­ten­cje ubie­gającego się.

Początki za­wo­do­znaw­stwa zwy­cza­jo­wo wiąże się z fazą wcze­sne­go ka­pi­ta­li­zmu, w którym to okre­sie nastąpiło za­in­te­re­so­wa­nie opty­ma­li­zacją dy­na­micz­nie roz­wi­jającego się prze­mysłu i ryn­ku pra­cy. Kon­cen­tro­wa­no się wówczas na możli­wie efek­tyw­nym wy­ko­rzy­sta­niu pra­cow­ników w pro­ce­sach wy­do­byw­czych i wytwórczych pro­wa­dzo­nych głownie w prze­myśle. Człowiek sta­no­wił niezbędne ogni­wo pra­cy, przy czym do pełnie­nia wyłącznie tej roli był za­zwy­czaj spro­wa­dza­ny. Współcześnie również nie­kie­dy ta­kie po­dejście pra­co­dawców ma miej­sce, cze­mu sprzy­ja nad­miar po­py­tu na pracę nad jej podażą.

Na grun­cie wie­lu dys­cy­plin na­uko­wych uzna­wa­na jest po­trze­ba pod­mio­to­we­go po­dejścia do pra­cow­ni­ka. Jed­nak jesz­cze nie za­wsze nadąża za tym prak­ty­ka, co w licz­nych przy­pad­kach przy­no­si złe następstwa dla pra­cy i wy­ko­nujących ją lu­dzi. Sze­ro­ka, interdys­cy­plinarna wie­dza o pra­cy i uczest­niczących w niej lu­dziach może sprzy­jać roz­ważnemu, etycz­ne­mu po­dejściu do pra­cy wszyst­kich jej re­ali­za­torów, nie­za­leżnie od po­zy­cji, którą w pro­ce­sie pra­cy zaj­mują.

Ni­niej­sza mo­no­gra­fia ma na celu przed­sta­wie­nie wy­bra­nych pro­blemów związa­nych ze współczesną pracą za­wo­dową, po­strze­ga­nych od stro­ny człowie­ka bądź to aspi­rującego do pra­cy lub już ją wy­ko­nującego.

Doświad­cza­nie pra­cy za­wo­do­wej ma wie­le nie­zby­wal­nych wa­lorów roz­wo­jo­wych, toteż brak możliwości wy­ko­ny­wa­nia pra­cy może pro­wa­dzić do znacz­ne­go ogra­ni­cze­nia pro­cesów roz­wo­jo­wych i tym sa­mym do ubożenia oso­bo­wości, a w per­spek­ty­wie do mar­gi­na­li­za­cji i wy­klu­cze­nia społecz­ne­go.

Za­wo­do­znaw­stwo jest w tej książce trak­to­wa­ne jako wie­dza o współcze­snym świe­cie pra­cy, o występujących w nim zja­wi­skach i rządzących pra­widłowościach. Wie­le uwa­gi poświęcono miej­scu i roli człowie­ka, wy­chodząc z założenia, że pra­ca jest nie tyl­ko źródłem do­cho­du i spo­so­bem na po­mnażanie do­rob­ku ma­te­rial­ne­go, lecz również, co jest nie mniej ważne – spo­so­bem na doświad­cza­nie życia i spo­so­bem jego przeżywa­nia. Jej wy­ko­ny­wa­nie jest niezbędnym wa­run­kiem roz­wo­ju człowie­ka.

Ana­li­zo­wa­ne w tej książce za­gad­nie­nia są pro­wa­dzo­ne z per­spek­ty­wy oso­by już pra­cującej, bez­ro­bot­nej lub po­ten­cjal­ne­go pra­cow­ni­ka. Cho­dzi o przy­bliżenie Czy­tel­ni­ko­wi wy­ko­ny­wa­nej przez nie­go pra­cy za­wo­do­wej, jej licz­nych złożoności i uwa­run­ko­wań oraz spełnia­nej przez nią roli na różnych eta­pach dro­gi życio­wej i za­wo­do­wej.

Pra­ca składa się z czte­rech części, w ra­mach których wy­odrębnio­nych zo­stało szes­naście roz­działów.

W pierw­szej części książki omówio­na zo­stała isto­ta społecz­ne­go po­działu pra­cy, następstwa wy­odrębnie­nia za­wodów oraz spo­so­by or­ga­ni­zo­wa­nia pra­cy. Przed­sta­wio­no też wy­bra­ne do­ku­men­ty do­tyczące pra­cy za­wodowej.

Główną myślą części dru­giej jest za­pre­zen­to­wa­nie zna­cze­nia, ja­kie dla pomyślności pra­cy ma pod­mio­to­we po­dejście do pra­cującego człowie­ka. Uka­za­na w niej zo­stała rola pra­cy w roz­wo­ju oso­bo­wym pra­cow­ni­ka, złożoność współcze­snych spo­sobów bie­gu życia zde­ter­mi­no­wa­ne­go przez ry­nek pra­cy oraz zróżni­co­wa­nie i in­dy­wi­du­al­ny cha­rak­ter syl­we­tek za­wo­do­wych.

W części trze­ciej uka­za­no spe­cy­fikę współcze­snej pra­cy za­wo­do­wej wy­ko­ny­wa­nej w spe­cy­ficz­nych wa­run­kach dy­na­micz­nych prze­mian, w do­bie glo­ba­li­za­cji. Przed­sta­wio­ne zo­stały wy­ma­ga­nia, którym musi spro­stać człowiek pra­cujący lub aspi­rujący do pra­cy. Uka­za­no w niej także za­grożenia, na ja­kie może człowiek na­tra­fić w związku z wy­ko­ny­wa­niem pra­cy. Człowiek doświad­czający trud­ności lub pro­blemów związa­nych z pracą za­wo­dową może sięgnąć po po­moc ze stro­ny licz­nych in­sty­tu­cji i firm, które w tej części książki zo­stały przy­bliżone.

Część czwar­ta sta­no­wi omówie­nie za­gad­nień związa­nych z funk­cjo­no­wa­niem człowie­ka w zakładzie pra­cy. Przed­sta­wio­no w niej zakład pra­cy jako śro­do­wi­sko re­ali­za­cji zadań za­wo­do­wych oraz for­mal­ne i niefor­mal­ne re­la­cje za­chodzące w społecz­nym śro­do­wi­sku zakładu pra­cy.

W książce nie wy­czer­pałem wszyst­kich pro­blemów związa­nych z pracą za­wo­dową re­ali­zo­waną w złożonych współcze­snych wa­run­kach i oko­licz­nościach. Dążyłem do podjęcia szczególnie znaczących dla uka­za­nia trud­nej i bar­dzo wy­ma­gającej sy­tu­acji człowie­ka w jego współcze­snych re­la­cjach ze świa­tem pra­cy.

Książka jest ad­re­so­wa­na przede wszyst­kim do osób zaj­mujących się za­wo­do­wo pro­ble­ma­mi pra­cy z ludźmi. Jej główny­mi ad­re­sa­ta­mi są do­rad­cy per­so­nal­ni i za­wo­do­wi, pośred­ni­cy pra­cy, pra­cow­ni­cy służb za­trud­nie­nia i pra­cow­ni­cy zaj­mujący się po­li­tyką ka­drową w zakładach pra­cy, pe­da­go­dzy pra­cy, psy­cho­lo­go­wie pra­cy, so­cjo­lo­dzy pra­cy oraz stu­den­ci pe­da­go­gi­ki pra­cy i po­krew­nych spe­cjal­ności. Może in­spi­ro­wać do re­flek­sji na te­mat kie­ro­wa­nia firmą oso­by zaj­mujące funk­cje kie­row­ni­cze. Wyrażam też na­dzieję, że może, przy­bliżając świat pra­cy za­wo­do­wej i jego złożoność, posłużyć każdemu człowie­ko­wi. W osta­tecz­ności prze­cież każdy człowiek jest swo­im do­radcą i sam re­ali­zu­je swo­je za­wo­do­we usy­tu­owa­nie.

Wyrażam szczególnie ser­decz­ne po­dzięko­wa­nie Pani Prof. dr hab. Ur­szu­li Je­rusz­ce za wni­kliwą re­cenzję książki, która po­zwo­liła mi na inne spoj­rze­nie na jej struk­turę i treść, w re­zul­ta­cie cze­go do­ko­nałem licz­nych zmian w pier­wot­nej wer­sji tek­stu.

Zdzisław WołkZakończe­nie

Za­wo­do­znaw­stwo do­star­cza in­ter­dy­scy­pli­nar­nej wie­dzy o pra­cy, której sys­tem wy­ra­sta na grun­cie wie­lu różnych dys­cy­plin na­uko­wych. Porządku­je wy­pra­co­waną przez nie cząstkową wiedzę o pra­cy jako ludz­kiej działalności, o lu­dziach ją wy­ko­nujących i o uwa­run­ko­wa­niach ich działań. Za­wo­do­znaw­stwo ma sprzy­jać właści­we­mu sy­tu­owa­niu się człowie­ka w struk­tu­rze pra­cy i w tego następstwie umożli­wiać opty­mal­ne wa­run­ki re­ali­za­cji celów pra­cy za­wo­do­wej.

Za­pro­po­no­wa­ne Czy­tel­ni­ko­wi po­dejście do pra­cy i za­wo­du sta­no­wi spoj­rze­nie na nie z per­spek­ty­wy człowie­ka po­ru­szającego się na obec­nym, bar­dzo wy­ma­gającym ryn­ku pra­cy. Świat pra­cy z tej per­spek­ty­wy jest z pew­nością wi­dzia­ny spe­cy­ficz­nie, su­biek­tyw­nie. Nie za­wsze uwzględnia przesłanki eko­no­micz­ne, spraw­ność działania i po­ziom or­ga­ni­za­cyj­ny. W wie­lu przy­pad­kach człowiek tra­fiający na ry­nek pra­cy ma spoj­rze­nie jed­no­stron­ne, a uzy­ska­ny w jego następstwie ob­raz świa­ta pra­cy jest su­biek­tyw­ny i nie­pełny. Ni­niej­sza książka ma za za­da­nie uka­zać występującą złożoność świa­ta pra­cy i nie­jed­no­znacz­ność związa­nych z pracą sy­tu­acji. Jeśli pra­ca ma rze­czy­wiście sta­no­wić war­tość i czyn­nik sprzy­jający wy­do­by­wa­niu tkwiącego w lu­dziach po­ten­cjału, umożli­wiającego im godną pracę, na miarę in­dy­wi­du­al­nych możliwości, po­trzeb i za­an­gażowa­nia, po­win­ni oni tę złożoność po­znać.

De­fi­cyt pra­cy spra­wia, że często pra­co­daw­cy de­wa­lu­ują role pra­cow­ników, re­du­kując ich pracę do wy­ko­ny­wa­nia zadań za­wo­do­wych. Ta­kie in­stru­men­tal­ne po­dejście do pra­cow­ników jest po­wszech­ne i nie­kie­dy pro­wa­dzi do ich sa­mo­uprzed­mio­to­wia­nia. Re­zy­gnują oni wówczas z doświad­cza­nia radości z pra­cy, nie aspi­rują do niej. Taka pra­ca, po­mi­mo że nie­kie­dy jest eko­no­micz­nie wy­daj­na, jest ubo­ga w swo­im hu­ma­ni­stycz­nym aspek­cie. Wraz z tym nie jest w pełni wy­ko­rzy­sta­na, w re­zul­ta­cie w licz­nych przy­pad­kach pro­wa­dzi do małego za­an­gażowa­nia pra­cow­ników i w kon­se­kwen­cji do słab­szych wy­ników ich pra­cy. Upo­wszech­nia­na wie­dza o pra­cy do­ty­czy przede wszyst­kim jej po­zy­tyw­nych następstw. Należy jed­nak przy tym zda­wać so­bie sprawę z nie­sio­nych przez pracę licz­nych za­grożeń i ne­ga­tyw­nych kon­se­kwen­cji „złej pra­cy”. Niektóre jej prze­ja­wy zo­stały w książce za­sy­gna­li­zo­wa­ne. Sta­no­wią one poważne za­grożenie przede wszyst­kim dla pra­cujących lu­dzi. Wy­ma­gają więc uwzględnie­nia przy roz­ważaniach na te­mat pra­cy za­wo­do­wej przede wszyst­kim w celu po­szu­ki­wa­nia sku­tecz­nych spo­sobów ra­dze­nia so­bie z nimi w sy­tu­acjach na­po­ty­ka­nych w trak­cie wy­ko­ny­wa­nia pra­cy i ich sku­tecz­ne­go eliminowa­nia.

Główne przesłanie rzu­tujące na układ i in­ter­pre­tację książki wy­ni­ka z re­flek­sji o nadrzędności człowie­ka nad pracą. Nie jest to spoj­rze­nie nowe, jed­nakże w rze­czy­wi­stości za­wo­do­wej często się o nim za­po­mi­na. Świat pra­cy, jego złożoność i or­ga­ni­za­cyj­ne roz­wiąza­nia, jest pod­porządko­wa­ny twar­dym regułom eko­no­micz­nym. Nie muszą one po­zo­sta­wać w sprzecz­ności z pod­mio­to­wym po­dejściem do uczest­niczących w pro­ce­sie pra­cy lu­dzi. Pożądane jed­nak wy­da­je się wy­eks­po­no­wa­nie pod­mio­to­wości człowie­ka pra­cującego. Jest to je­den ze spo­sobów na uczy­nie­nie pra­cy formą ak­tyw­ności chętnie wy­ko­rzy­sty­waną przez lu­dzi do włącza­nia jej do ar­se­nału działań, z którymi się iden­ty­fi­kują, wo­bec których są ufni i z którymi wiążą sa­tys­fakcję i za­do­wo­le­nie ze swo­je­go życia.Słownik pod­sta­wo­wych ter­minów

Aka­de­mic­kie biu­ro ka­rier – agen­da uczel­ni zaj­mująca się wspie­ra­niem stu­dentów i ab­sol­wentów uczel­ni w za­kre­sie lo­ko­wa­nia się na ryn­ku pra­cy.

Al­ko­ho­lizm – cho­ro­ba woli po­le­gająca na nie­możliwości po­wstrzy­ma­nia się od spożywa­nia al­ko­ho­lu.

Aspi­ra­cje – ocze­ki­wa­nia jed­nost­ki do­tyczące przyszłych stanów i re­zul­tatów własnych działań. Mogą do­tyczyć edu­ka­cji, pra­cy za­wo­do­wej, życia.

Awans – po­wie­rze­nie pra­cow­ni­ko­wi sta­no­wi­ska ulo­ko­wa­ne­go wyżej w struk­tu­rze for­mal­nej.

Ban­da – nie­for­mal­na przestępcza gru­pa pra­cow­ni­cza działająca w ukry­ciu.

Bez­ro­bo­cie – zja­wi­sko nad­mia­ru siły ro­bo­czej po­nad jej po­pyt. Bez­ro­bot­nym jest oso­ba zdol­na do wy­ko­ny­wa­nia pra­cy i go­to­wa do jej podjęcia, jed­nakże z bra­ku miejsc pra­cy po­zo­stająca bez za­trud­nie­nia.

Bo­dziec – czyn­nik po­bu­dzający do działania.

CV (cur­ri­cu­lum vi­tae) – do­ku­ment oso­bo­wy za­wie­rający naj­ważniej­sze dane do­tyczące edu­ka­cji i pra­cy za­wo­do­wej, życio­rys skon­stru­owa­ny chro­no­lo­gicz­nie.

Cha­rak­te­ry­sty­ka za­wo­do­wa – do­ku­ment o cha­rak­te­rze in­for­ma­cyj­nym za­wie­rający opis za­wo­du i związa­nej z nim pra­cy.

Chwy­ty ne­go­cja­cyj­ne – nie­do­zwo­lo­ne za­cho­wa­nia w trak­cie ne­go­cja­cji, mające na celu uzy­ska­nie prze­wa­gi lub zwy­cięstwa spo­so­ba­mi po­za­me­ry­to­rycz­ny­mi.

Co­ach – oso­ba spra­wująca opiekę nad pra­cow­ni­kiem przy uzna­niu jego dużej nie­za­leżności i sa­mo­dziel­ności.

Co­aching – for­ma wspar­cia pra­cow­ni­ka po­przez za­pew­nie­nie mu opie­ki, przy znacz­nej sa­mo­dziel­ności pod­opiecz­ne­go.

Czas wol­ny – czas po­zo­stający do dys­po­zy­cji pra­cow­ni­ka po wypełnie­niu obo­wiązków za­wo­do­wych i związa­nych z pracą za­wo­dową.

Czas wol­ny pra­cow­ni­ka – czas, jaki po­zo­sta­je po wy­ko­na­niu obo­wiązków za­wo­do­wych i związa­nych z pracą za­wo­dową.

Dez­in­te­gra­cja ze­społu pra­cow­ników – po­zba­wie­nie ze­społu pra­cow­ni­cze­go spójności.

Dia­gno­za – roz­po­zna­nie wy­cin­ka rze­czy­wi­stości umożli­wiające określe­nie sta­nu stop­nia za­awan­so­wa­nia roz­po­zna­wa­nych cech, pro­cesów lub zja­wisk.

Edu­ka­cja usta­wicz­na – kształce­nie całożycio­we re­ali­zo­wa­ne w różnych for­mach i okre­sach życia człowie­ka.

Eko­no­mia społecz­na – po­dejście do działalności go­spo­dar­czej, przedkładające człowie­ka po­nad zysk ma­te­rial­ny.

Em­pa­tia – zdol­ność wczu­wa­nia się w sy­tu­ację i od­czu­cia part­ne­ra re­la­cji.

Ety­ka – na­uka o mo­ral­ności; ogół ocen i norm mo­ral­nych przyjętych w da­nej zbio­ro­wości.

Fle­xi­cu­ri­ty – po­li­ty­ka go­spo­dar­cza opar­ta na ela­stycz­nych roz­wiąza­niach do­tyczących in­te­resów pra­co­dawców i pra­cow­ników.

Fun­da­cja – or­ga­ni­za­cja po­zarządowa, której pod­stawą jest majątek prze­zna­czo­ny przez jej założycie­la na określony cel.

Gru­pa nie­for­mal­na – trzy lub więcej osób wchodzących ze sobą w kon­tak­ty bez­pośred­nie.

Gru­pa pra­cow­ni­cza – gru­pa, w której więzi opar­te są na kon­tak­tach za­wo­do­wych.

In­for­ma­cja – wia­do­mość, wskazówka, po­ucze­nie.

In­ku­ba­tor przed­siębior­czości – for­ma po­mo­cy bez­ro­bot­nym w roz­po­czy­na­niu własnej działalności go­spo­dar­czej.

In­no­wa­cyj­ność – po­sta­wa lub czyn­nik po­szu­ki­wa­nia no­wych roz­wiązań.

In­te­gra­cja ze­społu pra­cow­ników – łącze­nie się pra­cow­ników w jed­no­li­ty zespół pra­cow­ni­czy.

Ka­pi­ta­lizm – sys­tem działalności go­spo­dar­czej opar­tej na wy­mia­nie ryn­ko­wej. Występują różne jego mo­de­le re­ali­za­cyj­ne.

Ka­pi­tał ludz­ki – po­ten­cjał tkwiący w pra­cow­ni­kach i ich wszyst­kich możliwościach re­ali­za­cji zadań za­wo­do­wych. Sta­no­wi nie­po­dziel­ny mo­no­lit re­pre­zen­to­wa­ny przez jed­nostkę.

Kara – każdy nie­przy­jem­ny dla osob­ni­ka bo­dziec sto­so­wa­ny za wy­ko­na­nie, niewy­ko­na­nie lub niewłaściwe wy­ko­na­nie określo­nej czyn­ności w określo­nych wa­run­kach.

Ka­rie­ra za­wo­do­wa – prze­bieg pra­cy za­wo­do­wej w ciągu życia.

Kli­ka – pa­to­lo­gicz­na gru­pa w zakładzie pra­cy nie­mająca wyłącznie cha­rak­te­ru przestępcze­go. Pro­wa­dzi do nie­uza­sad­nio­ne­go uprzy­wi­le­jo­wa­nia swo­ich członków.

Klub pra­cy – klub sku­piający oso­by bez­ro­bot­ne po­szu­kujące pra­cy.

Ko­deks pra­cy – główny akt praw­ny za­wie­rający re­gu­la­cje do­tyczące pra­cy za­wo­do­wej.

Kom­pe­ten­cje za­wo­do­we – zdol­ność wy­ko­ny­wa­nia czyn­ności za­wo­do­wych w sposób zgod­ny z wy­ma­ga­ny­mi stan­dar­da­mi, wspie­ra­na określo­ny­mi za­kre­sa­mi umiejętności, wia­do­mości i ce­cha­mi psy­cho­fi­zycz­ny­mi pra­cow­ni­ka.

Kom­pro­mis – ugo­da, po­ro­zu­mie­nie osiągnięte na za­sa­dzie wza­jem­nych ustępstw.

Ko­mu­ni­ka­cja nie­wer­bal­na – prze­ka­zy­wa­nie in­for­ma­cji za pośred­nic­twem mi­mi­ki twa­rzy, gestów, za­cho­wań.

Ko­mu­ni­ka­cja wer­bal­na – prze­ka­zy­wa­nie wia­do­mości za pośred­nic­twem słowa mówio­ne­go lub pi­sa­ne­go.

Kon­flikt – nie­zgod­ność in­te­resów związana z jed­no­cze­snym występo­wa­niem co naj­mniej dwóch nie­dających się za­spo­koić lub sprzecz­nych po­trzeb.

Kon­for­mizm – po­sta­wa bez­kry­tycz­ne­go pod­porządko­wa­nia się nor­mom, war­tościom, poglądom uzna­nym za obo­wiązujące w da­nej gru­pie społecz­nej.

Kon­gru­en­cja – au­ten­tycz­ność, przed­sta­wia­nie sie­bie bez ide­ali­zo­wa­nia swo­jej po­sta­ci.

Kon­tak­ty nie­for­mal­ne – re­la­cje, w które wchodzą lu­dzie poza struk­turą for­malną fir­my.

Ko­rup­cja – nadużywa­nie władzy i sta­no­wisk służbo­wych i pu­blicz­nych do osiąga­nia oso­bi­stych ko­rzyści.

Kształce­nie za­wo­do­we – edu­ka­cja mająca na celu przy­go­to­wa­nie do zdo­by­wa­nia za­wo­du i wy­ko­ny­wa­nia pra­cy za­wo­do­wej.

Kul­tu­ra – całokształt ogólno­ludz­kie­go do­rob­ku na­gro­ma­dzo­ny na prze­strze­ni dziejów.

Kul­tu­ra or­ga­ni­za­cyj­na – zbiór pod­sta­wo­wych cech ce­nio­nych przez członków or­ga­ni­za­cji wy­zna­czających kli­mat społecz­ny fir­my.

Kul­tu­ra oso­bi­sta – ce­cha oso­bo­wa człowie­ka świadcząca o za­cho­wa­niu w kon­tak­tach in­ter­per­so­nal­nych i co­dzien­nych za­cho­wa­niach jed­nost­ki.

Kul­tu­ra pra­cy – ce­cha oso­bo­wości świadcząca o spo­so­bach, ja­ki­mi człowiek re­ali­zu­je swoją pracę za­wo­dową.

Kul­tu­ra tech­nicz­na – ce­cha oso­bo­wa wy­zna­czająca re­la­cje jed­nost­ki ludz­kiej z tech­niką.

Kwa­li­fi­ka­cje for­mal­ne – kwa­li­fi­ka­cje po­twier­dzo­ne for­mal­ny­mi do­ku­men­ta­mi.

Kwa­li­fi­ka­cje nie­for­mal­ne – kwa­li­fi­ka­cje nie­po­twier­dzo­ne for­mal­ny­mi do­ku­men­ta­mi.

Kwa­li­fi­ka­cje rze­czy­wi­ste – układ ce­lo­wo ukształto­wa­nych wie­dzy, umiejętności oraz kom­pe­ten­cji per­so­nal­nych i społecz­nych. Są for­mal­nym po­twier­dze­niem kom­pe­ten­cji jed­nost­ki.

Le­asing ka­dro­wy – wy­naj­mo­wa­nie pra­cow­ników przez zakład pra­cy do in­ne­go zakładu, w sy­tu­acjach, gdy w da­nym cza­sie nie są oni niezbędni w ma­cie­rzy­stej fir­mie.

List mo­ty­wa­cyj­ny – po­da­nie o pracę za­wie­rające uza­sad­nie­nie ubie­ga­nia się o pracę.

Me­dia­tor – oso­ba po­dej­mująca się roz­wiąza­nia kon­flik­tu.

Men­tor – życz­li­wy opie­kun, oso­ba o dużym doświad­cze­niu i au­to­ry­te­cie.

Men­to­ring – for­ma opie­ki i po­kie­ro­wa­nia pra­cow­ni­kiem, re­ali­zo­wa­na po­przez za­pew­nie­nie mu opie­ki ze stro­ny oso­by o dużym au­to­ry­te­cie i sta­no­wiącej wzór oso­bo­wy.

Mistrz – 1) sta­no­wi­sko pra­cy w rze­miośle, wy­ma­gające od­po­wied­nich kwa­li­fi­ka­cji; 2) po­ziom roz­wo­ju za­wo­do­we­go, na którym osiągane są wy­so­kie re­zul­ta­ty pra­cy oraz występują ucznio­wie, będący kon­ty­nu­ato­ra­mi jego działalności.

Mob­bing – ter­ror psy­chicz­ny sto­so­wa­ny wo­bec niektórych pra­cow­ników w śro­do­wi­sku pra­cy, wyrażający się w de­mon­stro­wa­niu wo­bec nich wro­gości i nęka­niu ich.

Mo­le­sto­wa­nie sek­su­al­ne – każde nie­ak­cep­to­wa­ne za­cho­wa­nie o cha­rak­te­rze sek­su­al­nym lub od­noszące się do płci pra­cow­ni­ka, którego ce­lem jest na­ru­sze­nie god­ności, poniżenie albo upo­ko­rze­nie pra­cow­ni­ka.

Mo­ral­ność – zespół do­mi­nujących w da­nej epo­ce hi­sto­rycz­nej norm i za­sad uzna­wa­nych za właściwe.

Na­gro­da – każde pożądane i przy­jem­ne następstwo wy­ko­na­nia określo­nej czyn­ności lub po­wstrzy­ma­nia się od niej.

Nar­ko­ma­nia – uza­leżnie­nie od leków lub ich za­mien­ników po­wo­dujących ana­lo­gicz­ne przeżycia.

Ne­go­cja­cje – wspólne wyjaśnia­nie, przed­sta­wia­nie poglądów.

Ne­po­tyzm – fa­wo­ry­zo­wa­nie krew­nych i przy­ja­ciół przy ob­sa­dza­niu wy­so­kich sta­no­wisk i roz­da­wa­niu god­ności przez oso­by wpływo­we.

Non­kon­for­mizm – po­sta­wa sprze­ci­wu wo­bec ule­ga­nia nor­mom pa­nującym w da­nej gru­pie społecz­nej.

Oce­na – wyrażony w for­mie ust­nej lub pi­sem­nej, osąd kogoś lub cze­goś.

Ochot­ni­cze Huf­ce Pra­cy – jed­nost­ka państwo­wa re­ali­zująca za­da­nia w za­kre­sie za­trud­nie­nia i prze­ciw­działania wy­klu­cze­niu społecz­ne­mu i mar­gi­na­li­za­cji społecz­nej młodzieży w wie­ku powyżej 15. do 25. roku życia.

Opi­nia – mnie­ma­nie, sąd, prze­ko­na­nie, pogląd. Opi­nia o pra­cow­ni­ku – wyrażony pogląd na te­mat pra­cow­ni­ka.

Or­ga­ni­za­cje po­zarządowe – nie­za­leżne od państwa for­my or­ga­ni­zo­wa­nia się lu­dzi w celu roz­wiązy­wa­nia określo­nych pro­blemów, głównie społecz­nych.

Orien­ta­cja szkol­na – działania pro­wadzące do za­zna­jo­mie­nia uczniów z możliwościa­mi wy­bo­ru dal­szej dro­gi kształce­nia.

Orien­ta­cja za­wo­do­wa – działania pro­wadzące do za­zna­jo­mie­nia uczniów z możliwościa­mi pra­cy i własne­go roz­wo­ju za­wo­do­we­go. Pro­wa­dzi do świa­do­me­go wy­bo­ru kształce­nia za­wo­do­we­go oraz przyszłej pra­cy.

Oso­ba bez­ro­bot­na – oso­ba zdol­na o pra­cy i go­to­wa do jej podjęcia w pełnym wy­mia­rze cza­su, po­zo­stająca bez pra­cy i nie­uczęszczająca do pra­cy.

Out­pla­ce­ment – dbałość o los pra­cow­ników zwal­nia­nych z fir­my po­le­gająca na stwa­rza­nia im możliwości dal­szej pra­cy w in­nych zakładach lub na in­nych sta­no­wi­skach pra­cy.

Out­so­ur­cing ka­dro­wy – wy­naj­mo­wa­nie pra­cow­ników z zewnątrz do re­ali­za­cji określo­nych działań nie­re­ali­zo­wa­nych z ja­kie­goś po­wo­du przez własnych pra­cow­ników lub po­wie­rze­nie re­ali­za­cji którejś funk­cji zakładu pra­cow­nikom z zewnątrz.

Państwo­wa In­spek­cja Pra­cy – in­sty­tu­cja państwo­wa spra­wująca nadzór nad wa­run­ka­mi pra­cy re­ali­zo­wa­nej na te­re­nie kra­ju, ze szczególnym uwzględnie­niem prze­strze­ga­nia pra­wa pra­cy.

Pa­to­lo­gia społecz­na – zja­wi­ska od­bie­gające od przyjętych norm społecz­nych, zakłócające funk­cjo­no­wa­nie sys­temów społecz­nych.

Pla­no­wa­nie pra­cy – wy­obrażanie wy­tworów i spo­sobów ich re­ali­za­cji.

Pla­no­wa­nie suk­ce­sji – prze­ka­zy­wa­nie swo­ich obo­wiązków przez od­chodzącego z fir­my pra­cow­ni­ka oso­bie w tym celu wcześniej przy­go­to­wy­wa­nej.

Pod­mio­to­wość pra­cow­ni­ka – po­sza­no­wa­nie god­ności pra­cow­ni­ka, jego in­dy­wi­du­al­nych dys­po­zy­cji i sa­mo­ste­row­ności.

Podwładny – oso­ba ulo­ko­wa­na niżej w struk­tu­rze for­mal­nej zakładu, zo­bo­wiązana do wypełnia­nia po­le­ceń przełożone­go.

Po­li­ty­ka fir­my – po­dejście kie­row­nic­twa przed­siębior­stwa do występujących w nim pro­blemów i spo­so­by ich roz­wiązy­wa­nia opar­te na przyjętych prio­ry­te­tach.

Po­rad­nic­two za­wo­do­we – działalność pro­wadząca do pod­nie­sie­nia po­zio­mu wie­dzy klien­ta o pra­cy za­wo­do­wej i jego ce­chach pod kątem roz­wiąza­nia pro­blemów, które zgłosił.

Po­sta­wa wo­bec pra­cy – względnie trwała dys­po­zy­cja jed­nost­ki wyrażająca się w za­cho­wa­niach i sądach jed­nost­ki w sy­tu­acjach pra­cy.

Po­trze­ba – stan, w którym jed­nost­ka od­czu­wa chęć za­spo­ko­je­nia ja­kie­goś bra­ku.

Pra­ca gru­po­wa – pra­ca wy­ko­ny­wa­na przez pra­cow­ników równo­cześnie, jed­nakże od sie­bie nie­za­leżnie.

Pra­ca in­dy­wi­du­al­na – pra­ca wy­ko­ny­wa­na przez jed­ne­go pra­cow­ni­ka.

Pra­ca sku­tecz­na – pra­ca pro­wadząca do re­ali­za­cji określo­ne­go celu.

Pra­ca za­wo­do­wa – ce­lo­wa działalność człowie­ka po­le­gająca na prze­kształca­niu dóbr przy­ro­dy i przy­sto­so­wa­niu ich do za­spo­ka­ja­nia po­trzeb ludz­kich.

Pra­ca ze­społowa – pra­ca wy­ko­ny­wa­na przez pra­cow­ników, pomiędzy którymi za­cho­dzi współdziałanie, będące re­zul­ta­tem po­działu pra­cy. Wy­ni­ki końcowe są zależne od wkładu pra­cy każdego z pra­cow­ników.

Pra­co­daw­ca – jed­nost­ka or­ga­ni­za­cyj­na za­trud­niająca pra­cow­ni­ka lub pra­cow­ników.

Pra­cow­nik – oso­ba za­trud­nio­na w zakładzie pra­cy. Jest ulo­ko­wa­na w struk­tu­rze for­mal­nej fir­my.

Prak­se­olo­gia – na­uka o do­brej ro­bo­cie, czy­li o pra­cy sku­tecz­nej.

Pro­fi­lak­ty­ka – działania zmie­rzające do nie­do­pusz­cze­nia lub zmi­ni­ma­li­zo­wa­nia wystąpie­nia za­grożeń.

Przełożony – oso­ba ulo­ko­wa­na wyżej w struk­tu­rze for­mal­nej zakładu, zo­bo­wiązana do kie­ro­wa­nia podwład­ny­mi. Od­po­wia­da za określony od­ci­nek pra­cy fir­my.

Przestępczość – działalność sprzecz­na z obo­wiązującym pra­wem.

Re­la­cje in­ter­per­so­nal­ne – kon­tak­ty między­ludz­kie.

Ro­bot­nik – pra­cow­nik szcze­bla pod­sta­wo­we­go wy­ko­nujący pro­ste za­da­nia, najczęściej wy­ma­gające głównie pra­cy fi­zycz­nej.

Rozmówca – part­ner w roz­mo­wie.

Rozwój za­wo­do­wy – do­sko­na­le­nie oso­bo­wości za­wo­do­wej pra­cow­ni­ka, w szczególności pod­no­sze­nie po­zio­mu kul­tu­ry pra­cy pra­cow­ni­ka w re­zul­ta­cie wy­ko­ny­wa­nej pra­cy za­wo­do­wej.

Se­nior – oso­ba w star­szym wie­ku, mająca duży staż pra­cy i duże doświad­cze­nie za­wo­do­we i życio­we.

Spis za­wodów i spe­cjal­ności – do­ku­ment za­wie­rający wy­kaz wszyst­kich uzna­nych za­wodów i spe­cjal­ności w występujących w go­spo­dar­ce na­ro­do­wej.

Społecz­ność lo­kal­na – zbio­ro­wość zaj­mująca określoną prze­strzeń wy­star­czającą do roz­wi­nięcia działalności przez in­sty­tu­cje za­pew­niające za­spo­ko­je­nie pod­sta­wo­wych po­trzeb miesz­kańców i pro­wa­dze­nie zor­ga­ni­zo­wa­ne­go, względnie sa­mo­dziel­ne­go życia osiadłego.

Sto­wa­rzy­sze­nie – do­bro­wol­na, trwała or­ga­ni­za­cja lu­dzi re­ali­zujących wspólne cele o cha­rak­te­rze nie­za­rob­ko­wym.

Stres – fi­zjo­lo­gicz­ne i psy­chicz­ne re­ak­cje na nie­zwy­kle i za­zwy­czaj nie­przy­jem­ne bodźce, lub też na za­grażające wy­da­rze­nia występujące w oto­cze­niu jed­nost­ki.

Struk­tu­ra for­mal­na zakładu – or­ga­ni­za­cja zakładu ure­gu­lo­wa­na do­ku­men­ta­mi fir­my.

Struk­tu­ra nie­for­mal­na zakładu – pra­cow­ni­cy i re­la­cje za­chodzące między nimi, nie­usank­cjo­no­wa­ne for­mal­nie.

Styl kie­ro­wa­nia – spo­so­by i środ­ki, w opar­ciu o które przywódca kie­ru­je grupą. Wyróżnia się styl de­mo­kra­tycz­ny, au­to­kra­tycz­ny i li­be­ral­ny.

Styl zarządza­nia – sposób or­ga­ni­zo­wa­nia działalności fir­my.

Sys­tem – zespół powiąza­nych ze sobą ele­mentów wspólnie re­ali­zujących określone cele.

Śro­do­wi­sko – skład­ni­ki oto­cze­nia człowie­ka od­działujące na nie­go jako bodźce i wywołujące jego określone re­ak­cje psy­chicz­ne.

Śro­do­wi­sko kul­tu­ro­we – od­działujące na człowie­ka ele­men­ty do­rob­ku hi­sto­rycz­ne­go ludz­kości.

Śro­do­wi­sko lo­kal­ne – zbio­ro­wość społecz­na za­miesz­kująca nie­wiel­ki, względnie za­mknięty ob­szar wraz z występującymi na nim in­sty­tu­cja­mi służących or­ga­ni­za­cji życia zbio­ro­we­go.

Śro­do­wi­sko na­tu­ral­ne – układ geo­gra­ficz­ny. Obej­mu­je ele­men­ty oto­cze­nia będące wy­two­ra­mi na­tu­ry.

Śro­do­wi­sko pra­cy – ele­men­ty ota­czające człowie­ka związane z jego pracą za­wo­dową i wy­wie­rające na nie­go określony wpływ.

Śro­do­wi­sko społecz­ne – krąg osób, rze­czy i sto­sunków ota­czających człowie­ka w jego in­dy­wi­du­al­nym i zbio­ro­wym życiu.

Ta­ry­fi­ka­tor pra­cow­ni­czy – do­ku­ment za­wie­rający zbiór prze­pisów re­gu­lujących za­sa­dy za­trud­nie­nia w za­wo­dzie i na sta­no­wi­sku pra­cy.

Te­le­pra­ca – pra­ca wy­ko­ny­wa­na poza sie­dzibą fir­my. jej re­zul­ta­ty prze­ka­zy­wa­ne są przy wy­ko­rzy­sta­niu tech­nik in­for­ma­tycz­nych i te­le­ko­mu­ni­ka­cyj­nych.

Trans­for­ma­cja ustro­jo­wa w Pol­sce – okres prze­cho­dze­nia go­spo­dar­ki od cen­tral­nie ste­ro­wa­nej, opar­tej na własności państwo­wej, do ryn­ko­wej – opar­tej na własności pry­wat­nej roz­poczęty w 1989 roku. W sfe­rze społecz­nej – wiąże się z bu­do­wa­niem społeczeństwa oby­wa­tel­skie­go.

Twórczość – two­rze­nie cze­goś no­we­go, do­cho­dze­nie do cze­goś.

Twórczość za­wo­do­wa – ory­gi­nal­na, nie­odtwórcza działalność pra­cow­ni­ka w śro­do­wi­sku pra­cy za­wo­do­wej związana z wy­ko­ny­wa­niem zadań za­wo­do­wych, po­prawą wa­runków pra­cy oraz or­ga­ni­za­cji pra­cy.

Ty­po­lo­gia – sze­re­go­wa­nie i lo­gicz­ne porządko­wa­nie ele­mentów da­ne­go zbio­ru (przed­miotów, zja­wisk itp.) według za­sa­dy porówny­wa­nia ich cech przyjętych w da­nym przy­pad­ku za znaczące.

Umiejętności za­wo­do­we – prak­tycz­na biegłość wy­ko­ny­wa­nia czyn­ności za­wo­do­wych.

Umo­wa o pracę – do­ku­ment za­wie­rający wza­jem­ne zo­bo­wiąza­nia pomiędzy pra­co­dawcą pra­cow­ni­kiem.

Wie­dza za­wo­do­wa – wia­do­mości jed­nost­ki z za­kre­su pra­cy za­wo­do­wej.

Więzi społecz­ne – sposób re­ali­za­cji związków społecz­nych występujących pomiędzy człon­ka­mi określo­nej społecz­ności.

Wo­lon­ta­riat – do­bro­wol­na, bezpłatna działalność na rzecz in­nych, wy­kra­czająca poza obo­wiązki ro­dzin­ne, koleżeńskie lub przy­ja­ciel­skie.

Wspólno­ta – or­ga­ni­za­cja społecz­na opar­ta na sto­sun­kach po­kre­wieństwa lub na więziach spon­ta­nicz­nych.

Wy­po­czy­nek – re­ge­ne­ro­wa­nie sił psy­chicz­nych i fi­zycz­nych or­ga­ni­zmu.

Zakład pra­cy – jed­nost­ka or­ga­ni­za­cyj­na, która za­trud­nia pra­cow­ników i funk­cjo­nu­je na określo­nych wcześniej za­sa­dach.

Zawód – wewnętrznie spójny sys­tem czyn­ności, sta­no­wiący dla jed­nost­ki źródło utrzy­ma­nia i określających jego po­zycję społeczną.

Ze­społowość – działalność pro­wa­dzo­na wspólnie przez kil­ka lub większą liczbę osób wza­jem­nie ze sobą współpra­cujących, ukie­run­ko­wa­na wspólny­mi ce­la­mi.

Zmęcze­nie – stan wy­czer­pa­nia or­ga­ni­zmu spo­wo­do­wa­ny nad­mier­nym wysiłkiem.

Zrze­sze­nie – or­ga­ni­za­cja społecz­na będąca wy­ni­kiem świa­do­me­go działania lu­dzi skie­ro­wa­ne­go na re­ali­zację określo­nych zadań.