Zdrowa architektura - ebook

PRZEDMOWA

Pomysł na książkę powstał na miesiąc przed wybuchem pandemii. Rynek nieruchomości już wtedy zaczynał uwzględniać znaczenie aspektu zdrowotnego w budynkach, czego wynikiem było m.in. pojawienie się na rynku certyfikacji WELL w całości poświęconej zdrowiu. Pandemia bardzo szybko uświadomiła nam, w jaki sposób budynki mogą wpłynąć na nasze zdrowie i że ich architektura może być narzędziem do hamowania i powstrzymywania lub też rozprzestrzeniania się wirusa. Pozornie mały wirus pokazał światu, że kształtowanie przestrzeni oraz zachowania społeczne są kluczowymi narzędziami do walki z chorobą. To jest dopiero wierzchołek góry lodowej, bo w przeważającym stopniu zmagamy się z chorobami przewlekłymi spowodowanymi między innymi trybem życia, którego 90% spędzamy wewnątrz budynków. Bardziej obrazowo mówiąc, w wieku 80 lat możemy się poszczycić spędzeniem około 72 lat w pomieszczeniach . Zbędne jest zatem pytanie o rolę architektury dla organizmu człowieka. Winston Churchill powiedział, że „najpierw my kształtujemy budynki, a później one kształtują nas”, więc niezbędna jest specjalistyczna wiedza techniczna, która – inkorporowana do projektu – pozwoli stworzyć zdrowe środowisko zbudowane.

Nazwy własne, w tym systemów certyfikacji wielokryterialnych, kategorii, punktów czy kredytów nie zostały celowo przetłumaczone na język polski. Próba przyporządkowania polskich odpowiedników wprowadziłaby niepotrzebną, niefunkcjonującą w praktyce pulę określeń niemających nigdzie zastosowania.

Poszczególne rozdziały podsumowane zostały dedykowanymi tematycznie fragmentami matrycy ZAZ oraz systemem powiązań, które tym samym stanowią merytoryczne uzupełnienie danego zakresu.WSTĘP

Książka stanowi usystematyzowanie tematyki zdrowia w architekturze poprzez wyodrębnienie cech charakteryzujących Zdrową Architekturę Zrównoważoną oraz przyporządkowanie im rzeczywistych wymagań projektowych. Pokazuje bezpośrednie połączenie między zdrowym środowiskiem zbudowanym będącym ostatecznie „naturalnym” środowiskiem człowieka a zdrowiem człowieka.

W obliczu wyzwań związanych ze zdrowiem musimy zdać sobie sprawę z tego, że projekt środowiska zbudowanego staje się istotnym elementem w ograniczaniu ryzyka chorób zakaźnych oraz przewlekłych. Przyczyną chorób przewlekłych są bowiem w dużej mierze czynniki środowiskowe (behawioralne – 85% oraz uwarunkowania genetyczne – 15% ). Środowisko zbudowane może również zwiększyć lub zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób genetycznych, ponieważ stanowi równocześnie środowisko życia genów (ekspozom) . Stan naszego zdrowia jest więc w nierozerwalny sposób związany z tym, gdzie i jak żyjemy.

Rysunek W.1. Środowiska mające wpływ na zdrowie i samopoczucie człowieka

Niniejsza publikacja jest odpowiedzią na potrzeby rynku nieruchomości związane ze wzrostem trendów prozdrowotnych w architekturze, coraz większą świadomością zależności całkowitych kosztów obiektu od zdrowia jego użytkowników oraz gwałtownymi zmianami w budownictwie związanymi z pandemią i pojawiającymi się pytaniami o bezpieczeństwo zdrowotne w budynkach. Na koniec należy dodać, iż w języku polskim brakuje publikacji na temat zdrowia w architekturze zrównoważonej. Treść niniejszej książki jest kierowana między innymi do:

• deweloperów, inwestorów – w celu zwiększenia świadomości występowania aspektów prozdrowotnych w projekcie, wnoszących wartość dodaną do inwestycji;

• projektantów – którzy, otrzymując podręcznik z usystematyzowanymi rozwiązaniami technicznymi oraz narzędziem projektowym w postaci matrycy ZAZ, mogą realizować rozwiązania prozdrowotne w celu wdrożenia ich do dokumentacji projektowej;

• studentów – między innymi architektury i urbanistyki, planowania przestrzennego, zarządzania nieruchomościami, architektury krajobrazu, inżynierii środowiska, facility management, gospodarki i rozwoju zrównoważonego, którzy zyskują kompendium wiedzy na temat zdrowia w architekturze;

• osób chcących rozszerzyć swoją wiedzę i świadomość o budynkach i ich znaczeniu dla naszego zdrowia.

Wyłączenia

Ze względu na bardzo szerokie spektrum merytoryczne tematu, z zakresu zostały wykluczone następujące obszary: budownictwo historyczne i zabytkowe; kwestie związane z dostępnością budynku oraz terenów zewnętrznych dla osób niepełnosprawnych lub mających ograniczenia ruchowe, słuchowe i wzrokowe; bezpieczeństwo i ochrona, produkcja żywności oraz zdrowe odżywianie, hałas, transport publiczny; dzieci oraz osoby starsze.1
ZDROWA ARCHITEKTURA

Zacznijmy od definicji architektury oraz urbanistyki zawartej w „Słowniku wyrazów obcych” PWN:

Architektura (łac. architectura z gr. architektōn = budowniczy) 1. Nauka i sztuka budowania oraz kształtowania plastycznego budynków. 2. Układ kompozycyjny budowli .

Urbanistyka (łac. urbanus = miejski) nauka o budowie i rozwoju miast i osiedlu, będąca podstawą gospodarki miejskiej; stanowiła dział architektury, obecnie jest działem planowania przestrzennego .

Określenie zdrowia natomiast na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat zostało rozszerzone i – co jest naturalną tego konsekwencją – rozmyte. Dlatego należy podkreślić, iż znaczenie słowa „zdrowie”, użytego w tytule niniejszej publikacji, odpowiada definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), oznaczającej „stan dobrego samopoczucia (dobrostanu) fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności” .

Współczesna architektura nowoczesna charakteryzuje się nierównomiernością występowania czynników prozdrowotnych oraz różnym stopniem nasilenia tych cech. W celu stworzenia rzeczywistej definicji zdrowej zrównoważonej architektury należy rozszerzyć paradygmat zdrowia w kontekście budynku wraz z otaczającymi terenami zewnętrznymi (musimy zawsze pamiętać o nierozłączności tych dwóch elementów). Urbanistyka jest bowiem nierozłączną częścią architektury przy równoczesnej zasadzie wzajemności, co oznacza, że urbanistyka określa architekturę. Cechą wspólną jest zdrowie i rozdzielanie tych trzech pojęć jest sztucznym tworem powodującym destabilizację systemu zrównoważonego.

W praktyce projektowo-realizacyjnej oznacza to identyfikację:

• zdrowia systemowego – będącego wynikiem doboru rozwiązań technicznych,

• zdrowia użytkowego – będącego wynikiem doboru rozwiązań funkcjonalnych,

• zdrowia wbudowanego – w materiały budowlane i obiekt w całym cyklu życia budynku.

1.1. Ewolucja znaczenia zdrowia w historii architektury i urbanistyki

Temat zdrowia wydaje się stosunkowo nowym elementem architektury, poruszanym najczęściej przy certyfikacji WELL Building Standard lub realizacji poszczególnych punktów z systemów LEED czy BREEAM. Obecny jest od czasów antycznych, lecz intuicyjne stosowanie doprowadziło do jego pominięcia w klasyfikacji czy nazewnictwie.

Zdrowie jako świadomy efekt projektowania pojawia się dużo później i wyłącznie w kontekście urbanistyki. Pod koniec XIX wieku nastąpiło bowiem nagłe przeludnienie miast spowodowane migracją będącą wynikiem rewolucji przemysłowej. Przyczyną chorób stała się m.in. gęsta tkanka miejska powodująca szybkie rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych. Brak odpowiedniej wentylacji czy bezpośredniego światła słonecznego zmniejszało odporność mieszkańców na choroby i stwarzało odpowiednie warunki do przetrwania dla różnego rodzaju mikroorganizmów.

Należy podkreślić, iż spontaniczny i chaotyczny rozwój miast przyczynił się do stworzenia niezdrowej tkanki urbanistycznej.

Historia urbanistyki pokazuje nam również wiele przykładów modyfikacji miast, które wpłynęły w sposób pozytywny na zdrowie mieszkańców (patrz rys. 1.1). Modernizacje dające efekt prozdrowotny wiązały się w większości przypadków z całkowitym wyburzeniem części miasta oraz inwazyjną przebudową struktury miejskiej (przebudowa haussmannowska Paryża, asanacja praska) lub działaniem żywiołu, np. pożaru (Londyn), czy trzęsienia ziemi (Lizbona).

Rysunek 1.1. Początki uwzględniania aspektów zdrowotnych w urbanistyce w XVII–XX w.

W 1898 roku Ebenezer Howard w swojej książce Miasta-ogrody jutra podjął próbę stworzenia zdrowego modelu miasta opartego na wnioskach z obserwacji warunków mieszkaniowych Londynu i ich wpływu na zdrowie mieszkańców. Doszedł do wniosku, że jedynym realnym sposobem polepszenia stanu zdrowia ludzi jest utworzenie nowej urbanistyki będącej połączeniem struktury miejskiej i wiejskiej (patrz tab. 1.1).

Tabela 1.1. Wady struktury miejskiej oraz wiejskiej. Propozycja Howarda stworzenia nowej urbanistyki łączącej zalety obu struktur (opracowane na podstawie )

MIASTO

WIEŚ

ZANIECZYSZCZONE POWIETRZE

BRAK KANALIZACJI

ODCICIE OD PRZYRODY

PRZELUDNIONE DOMY

ODLEGŁOŚĆ OD PRACY

MGŁY I SUSZE. DUŻY KOSZT KANALIZACJI

MIASTO-WIEŚ

PIĘKNO NATURY

ŁATWO DOSTĘPNE POLA I PARKI

CZYSTE POWIETRE I WODA. DOBRA KANALIZACJA

JASNE DOMY I OGRODY. BRAK DYMU, BRAK SLUMSÓW

Howard określił (patrz tab. 1.1) czynniki środowiska zbudowanego miasta oraz wsi mające negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Aspekty te pojawiają się ponad sto lat później jako części składowe systemów certyfikacji wielokryterialnych, takich jak LEED, BREEAM czy WELL Building Standard. Również jako pierwszy (i jedyny do momentu pojawienia się nowoczesnego nurtu prozdrowotnego w urbanistyce w ostatnich latach w Stanach Zjednoczonych) opisał zjawisko upraw na własny użytek.

Z inicjatywy Howarda wybudowano dwa miasta-ogrody pod Londynem: Letchworth oraz Welvyn. Największym sukcesem Letchworth był w swoim czasie najniższy wskaźnik śmiertelności mieszkańców, co pokazało bezpośrednio, w jak istotny sposób układ i rodzaj zabudowy może oddziaływać na stan zdrowia ludzi.

W Polsce idea miasta-ogrodu była podejmowana i szerzona przez higienistę Władysława Dobrzyńskiego, który był autorem cyklu opracowań na ten temat i za którego sprawą w 1909 roku przy Warszawskim Towarzystwie Higienicznym utworzono „Delegację do spraw miast-ogrodów”, która miała doprowadzić do zrealizowania pierwszego tego typu projektu pod Warszawą. Był on również, wraz z Howardem, współzałożycielem International Garden Cities and Town Planning Association.

Teoretyczne fundamenty zdrowej architektury oraz urbanistyki sformułował Le Corbusier. W swojej książce Urbanistyka opisał dotychczas niebrane pod uwagę, a niezbędne w projekcie elementy miast, stanowiące ogromny wpływ na zdrowie ludzi. Są to: płuca, teren, ludność, gęstość zaludnienia, ulica i ruch uliczny. Postawił przy tym diagnozę dotyczącą źródeł pogorszenia stanu zdrowia mieszkańców oraz przytoczył wytyczne, według których miasto współczesne powinno być zaprojektowane (patrz rys. 1.2) .

1. PŁUCA. Współczesna praca, będąc coraz bardziej intensywną, ma coraz większy wpływ na nasz układ nerwowy. Człowiek, pracując w takim systemie pracy, potrzebuje zatem spokoju i świeżego, niezanieczyszczonego powietrza.

2. Dzisiejsze miasta zwiększają gęstość zaludnienia kosztem roślinności, która jest płucami miasta.

3. NOWE MIASTO POWINNO znacznie zwiększyć powierzchnie zieleni i zmniejszyć dystans. Centrum miasta powinno piąć się w górę.

4. MIESZKAŃ W CENTRUM nie powinno się budować wzdłuż korytarzowych ulic, pełnych zgiełku, pyłu i ciemnych podwórzy.

5. TEREN. Idealny teren to teren płaski, który daje możliwość rozwiazywania problemów wzrastającego ruchu ulicznego.

6. LUDNOŚĆ. Corbusier klasyfikuje ją, dzieląc na mieszkańców centrum, przedmieść i mieszanych. Dla poszczególnych grup ludności należy stworzyć odpowiednio zorganizowane centrum miasta oraz jego obwodu w postaci miasta-ogrodu. Miedzy tymi dwoma strukturami powinna się znajdować strefa podporządkowana (lasy, łąki, rezerwa powietrza).

7. GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA. „Im wyższa gęstość zaludnienia w mieście, tym mniejsze dystanse trzeba pokonywać”.

8. ULICA. Wąska ulica zatruwa graniczące z nią domy i powoduje budowę zamkniętych podwórzy.

9. RUCH ULICZNY. Należy obecną liczbę ulic zmniejszyć o dwie trzecie.

10. DWORZEC. Powinien być tyko jeden w mieście i znajdować się w jego centrum.

Rysunek 1.2. Elementy miast mające wpływ na zdrowie ludzi wg Le Corbusiera

Powyższe rozważania doprowadziły do sformułowania czterech postulatów nowoczesnej urbanistyki (patrz rys. 1.2), które są współcześnie częścią certyfikacji wielokryterialnych: zmniejszenie ilości samochodów w centrum, alternatywne źródła transportu, nacisk na lokalizację projektu w obszarze charakteryzującym się dużą ilością usług oraz zwiększenie powierzchni zieleni. Są to obecnie główne elementy certyfikacji z zakresu terenów otoczenia budynku i jego położenia w strukturze miasta.

FUNDAMENTALNE ZASADY NOWOCZESNEJ URBANISTYKI

ODETKAĆ CENTRA MIAST

aby stawić czoło wymogom ruchu ulicznego

ZAGĘŚCIĆ CENTRA MIAST

aby umozliwić kontakt, którego wymagają interesy

ULEPSZYĆ RUCH ULICZNY

to znaczy całkowicie zmienić obecną koncepcję dróg, niewydajną w odniesieniu do nowoczesnych srodków transportu: metra, samochodów, tramwajów i samolotów

POWIĘKSZYĆ STREFY ZIELENI

co jest jedynym sposobem zapewnienia odpowiedniej higieny i spokoju niezbędnego do uważnej pracy, jakiej wymaga nowy rytm interesów

Rysunek 1.3. Fundamentalne zasady nowoczesnej urbanistyki wg Corbusiera. Opracowanie własne na podstawie Urbanistyki

Kamieniem milowym w rozwoju architektury oraz urbanistyki prozdrowotnej była również „Karta Ateńska” (1933), będąca wynikiem prac czwartego kongresu CIAM. Było to wydarzenie przełomowe w dziejach współczesnej urbanistyki, skutkujące poważnymi przeobrażeniami struktur urbanistycznych. Zawarto w niej krytykę stanu istniejącego miast, ocenę przyczyn tego stanu oraz postulaty dotyczące dalszych kierunków działania na rzecz poprawy warunków mieszkaniowych ludności. Był to manifest ideologiczny który zawiera wiele zapisów dotyczących zdrowia (patrz rys. 1.4).

W Polsce zalecenia kongresów CIAM realizowane były m.in. w projekcie „Warszawa funkcjonalna” (J. Chmielewski i S. Syrkus, 1934).

Rysunek 1.4. Wybrane fragmenty „Karty Ateńskiej z 1933 r. dotyczące zdrowia

„Matką założycielka nowego urbanizmu” nazywana była Jane Jacobs. Jej Śmierć i życie wielkich miast Ameryki (1961) podkreśla niezauważalne dotąd aspekty urbanistyki: różnorodność funkcji, znaczenie społecznych cech zabudowy, bliskości zieleni, bezpieczeństwo dzielnic. Kolejne publikacje Jacobs Economy of Cities (1969), Cities and Wealth of Nations (1984), czy też wcześniejsza Buildings Must Die (1958) napisana razem z Stephenem Cairnsem) stanowią szeroką analizę kondycji skutków zdrowotnych oraz społecznych złego planowania przestrzennego lub jego braku. Obecnie cechy te wymieniane są jako podstawowe w projektowaniu zrównoważonym ukierunkowanym na zdrowie i samopoczucie człowieka.

Krytyka kierunków rozwoju miast współczesnych w Stanach Zjednoczonych znalazła swój niezwykle mocny wyraz w ruchu Nowego Urbanizmu, założonego w 1993 roku przez sześciu architektów: Elizabeth Plater-Zyberk i Andesa Duany’ego, Petera Calthorpe’a, Elizabeth Moule, Stefanosa Polyzoidesa oraz Dana Solomona. Zjednoczyli się oni pod wspólną wizją promowania nowego urbanizmu jako antidotum na konwencjonalne rozlanie się tkanki przestrzennej. Mówili głośno o bezpośrednim wpływie środowiska na nasze życie. Wierzyli, że prawidłowo zaprojektowane miasta, dzielnice oraz miejsca publiczne pomagają na utworzenie społeczności oraz zdrowych i dobrze prosperujących obszarów. Przede wszystkim jednak ruch ten polegał na tworzeniu zrównoważonych miejsc uwzględniających skalę człowieka, gdzie ludzie mogliby żyć zdrowo oraz szczęśliwie.

Tabela 1.2. Kluczowe zagadnienia Kongresu Nowej Urbanistyki. Podobnie jak w przypadku CIAM, organizowane były spotkania (Kongresy), których wynikiem były publikacje zawierające postulaty urbanistyczne. Zdrowie należało do jednego z głównych omawianych tematów

---- ------------
1. Transport
2. Równość
3. Zdrowie
4. Finanse
5. Środowisko
---- ------------

Rysunek 1.5. Kongres Nowej Urbanistyki – wybrane zagadnienia dotyczące zdrowia

W 1996 roku na czwartym kongresie przyjęto Kartę Nowej Urbanistyki, wydaną w Polsce w 2005 roku (patrz tab. 1.3).

Tabela 1.3. Postulaty Karty Nowej Urbanistyki. Jeden z wniosków wskazuje na to, że warunkiem zdrowego środowiska naturalnego jest odpowiednia zabudowa, ramy przestrzenne

--------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Krytyka Postulaty Wnioski Zasady dotyczące restrukturyzacji polityki społecznej i praktyk rozwojowych

– Niedoinwestowania obszarów śródmiejskich – Rewaloryzacja istniejących centrów miejskich oraz samych miast w spójnych regionach metropolitarnych – Rozwiązania przestrzenne same w sobie nie rozstrzygną problemów społecznych i ekonomicznych – Dzielnice powinny być zróżnicowane pod względem pełnionych funkcji oraz grup mieszkańców

– Chaotycznego rozpraszania się zabudowy – Przekształcenie rozproszonej zabudowy podmiejskiej we wspólnoty sąsiedzkie tworzące różnorodne dzielnice – Żywotność ekonomiczna, stabilizacja społeczna ani zdrowe środowisko naturalne nie mogą obejść się bez spójnych i wspomagających je ram przestrzennych – Wspólnoty te powinny być projektowane z myślą o pieszych, transporcie publicznym, a także ruchu samochodowym

– Narastającej segregacji ekonomicznej i społecznej – Ochrona środowiska naturalnego oraz zastanego dziedzictwa kulturowego – Czynnikami kształtującymi miasta powinny być przestrzenie publicznie i instytucje wspólnotowe

– Pogarszającego się stanu środowiska naturalnego

– Zmniejszania się obszarów rolnych i otwartych

– Degradacji zabudowy stanowiącej społeczne dziedzictwo
--------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Jednocześnie, w ramach obywatelskiego ruchu Nowego Urbanizmu, Europejska Rada Urbanistów (ERU) przyjęła w 1998 roku Nową Kartę Ateńską, aktualizowaną co cztery lata. W Polsce tłumaczenie dokumentu pojawiło się w roku 2003. Karta Ateńska wskazywała, jak budować miasta o dużej gęstości; promowała wizję miasta spójnego, wizję której zrealizowanie jest możliwe dzięki planowaniu przestrzennemu. Podkreślała, że wyzwaniem miast przyszłości jest „stworzenie środowiska miejskiego dającego obok zdrowia i spokoju wysoką jakość życia” , a problemem są złe warunki zdrowotne w miastach.

Smart Growth (inteligentny rozwój przestrzenny) ma natomiast korzenie w ruchu proekologicznym z lat 70. ubiegłego wieku, który został zapoczątkowany przez podpisanie przez prezydenta Richarda Nixona rozporządzeń takich jak: Clear Water Act, The Clean Air Act, The Endangered Species Act, The National Environmental Protection Act, The Coastal Zone Management Act, oraz poprzez rozpoczęcie działalności EPA (Environmental Protection Agency). Ustawodawstwo Marylanda z 1997 roku, które po raz pierwszy poruszyło ten temat (The Smart Growth and Neighbourhood Conservation Program) przeniosło się na inne stany, a także było podstawą do stworzenia podobnych kryteriów w certyfikacji LEED for Neighborhood Development.

Rysunek 1.6. Współczesne trendy w urbanistyce. Na szaro zaznaczono nurty uwzględniające aspekty zdrowotne w sposób bezpośredni

Zrównoważony urbanizm (Sustainable Urbanism) wywodzi się z połączenia trzech trendów: Smart Growth, nowego urbanizmu i wielokryterialnych certyfikacji budynków (nurtu zielonego budownictwa). Łączy te trzy filozofie i uzupełnia luki, tworząc dla człowieka prawdziwie zrównoważone środowisko. Douglas Farr napisał, że „zrównoważona urbanistyka koncentruje uwagę na możliwości przebudowy środowiska zbudowanego w sposób podnoszący jakość życia i promujący zdrowy i zrównoważony styl życia” .

Pojęcie „Healthy Urbanism” (pol. zdrowy urbanizm) nie doczekało się jeszcze polskiego funkcjonującego odpowiednika. Jest to holistyczne spojrzenie na projektowanie urbanistyczne, które bierze pod uwagę przede wszystkim zdrowie, środowisko, relacje społeczne oraz polityczną i ekonomiczną stronę procesu inwestycyjnego. Podkreśla wpływ, jaki mają elementy projektowania lokalnego (funkcja terenu, cechy projektu, system transportu, zrównoważoność wraz z gęstością zabudowy) na zdrowie dzielnicy, jej środowisko oraz jakość życia. Wiele bowiem chorób przewlekłych, takich jak otyłość, cukrzyca, choroby układu krążenia oraz układu nerwowego, związanych jest z siedzącym trybem życia. Wynika to z izolacji społeczeństwa zamieszkującego przedmieścia – zdominowanej przez samochody formy urbanistycznej. Lider „Healthy Urbanism”, dr. Howard Frumkin zauważył, że „Odpowiednio skomunikowane społeczności mogą być lekarstwem dla naszego społeczeństwa”. W nurt Healthy Urbanism wpisuje się kilka współczesnych trendów, takich jak Healthy Communities, Healthy Cities Movement, Wellness Lifestyle Real Estate, Wellness Community. Wszystkie podejmują tematykę wpływu zabudowy na zdrowie człowieka. Healthy Communities jest międzynarodowym ruchem angażującym liczne projekty i inicjatywy. Tworzy zintegrowane zasady planowania wzmacniające promocję i utrzymanie zdrowia. Główne założenia HC to szeroki udział społeczeństwa w inicjatywach, wielosektorowe zaangażowanie, wsparcie lokalnych władz oraz rozwój polityki publicznej związanej ze zdrowiem.

Wellness Lifestyle Real Estate oraz Wellness Communities stanowią natomiast przesunięcie punktu ciężkości, który wyraźnie umieszcza zdrowie ludzi w centrum koncepcji, projektowania, tworzenia i przebudowy naszych domów i dzielnic. Największym, globalnym urbanistycznym ruchem prozdrowotnym jest WHO Healthy Cities. Stworzony przez Światową Organizację Zdrowia angażuje lokalne instytucje rządowe w rozwój innowacyjnych projektów. Niemalże 100 miast jest członkiem WHO European Healthy City Network, a w ramach WHO European City Region działa 31 platform współpracy regionalnej skupiającej ponad 1400 miast. W Polsce oddział WHO współpracuje z Ministerstwem Zdrowia. Polska jest akredytowanym członkiem Healthy Cities Networks in the Region, a trzy miasta (Warszawa, Poznań i Łódź) są zaangażowane w program Healthy Cities. Według założeń Healthy City zdrowe miasto powinno zapewniać czyste, bezpieczne, środowisko fizyczne o wysokiej jakości (łącznie z jakością budynków mieszkalnych), ekosystem, który jest stabilny obecnie i zrównoważony długoterminowo, silne, wspierające społeczeństwo, wysoki stopień uczestnictwa obywateli w podejmowaniu decyzji dotyczących ich życia, zdrowia i samopoczucia, zaspokojenie podstawowych potrzeb (jedzenie, woda, schronienie, dochód, bezpieczeństwo i praca) dla wszystkich obywateli miasta, optymalny poziom usług zdrowotnych dostępnych dla wszystkich, bardzo dobry stan zdrowia mieszkańców.

Konieczność powstania nurtów dedykowanych zdrowiu jest wynikiem błędów, jakie popełniono w ciągu ostatnich stu pięćdziesięciu lat oraz w wyniku samoistnego, niekontrolowanego kreowania się środowiska zbudowanego. Wśród kierunków rozwoju architektoniczno-urbanistycznego powstał ruch zielonego budownictwa, będący odpowiedzią na zapotrzebowanie na zdrowe, ekologiczne budynki, który w ściśle określony sposób wpływają na środowisko.PRZYPISY

Fragment Powszechnej Deklaracji Praw człowieka uchwalonej przez Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych w 1948 roku w Paryżu. Źródło: https://www.unic.un.org.pl/dokumenty/deklaracja.php.

Cytat z przemówienia Winstona Churchilla wygłoszonego w dniu 28 listopada 1944 r. Źródło: Jasiński A., „Architektura w czasach terroryzmu: Miasto-przestrzeń publiczna – budynek”.

Matryca ZAZ – matryca Zdrowej Architektury Zrównoważonej. Pełna tabela znajduje się w rozdziale 3.

W Polsce największym zagrożeniem życia są choroby układu krążenia.

Witruwiusz (I w. p.n.e.) w swoim dziele pod tytułem O architekturze ksiąg dziesięć twierdził, iż zadaniem projektantów i budowniczych miast jest zapobieganie powstawania chorób (na przykład poprzez projektowanie odpowiedniej szerokości ulic). W późniejszych wiekach na podstawie ksiąg Witruwiusza włoscy architekci, urbaniści i myśliciele (m.in. Leonardo da Vinci, Giorgio Vasari) opracowywali swoją koncepcję miasta idealnego, gdzie elementy prozdrowotne tkanki miasta zostały rozwinięte i dopracowane. Przykładem jest Zamość – miasto założone w 1580 roku, zaprojektowane przez Bernando Morando, w którym znajdziemy rozwiązania takie jak na przykład układ ulic zapobiegający szkodliwym dla zdrowia wiatrom, czy zaprojektowanie oddzielnych rynków handlowych dla różnego rodzaju żywności.

Jose Louis Sert, Can our Cities Survive? An ABC of Urban Problems, Their Analysis, Their Solutions, Cambrigde 1942:

Kilka miesięcy

Ciemne pomieszczenie

Tygodnie

Pomieszczenie słabo nasłonecznione

Około dwóch dni

Dobrze oświetlone pomieszczenie z północną ekspozycją

Około dwóch godzin

Słoneczne pomieszczenie

Piętnaście minut

Bezpośrednie działanie promieni słonecznych

Długość życia pałeczek gruźlicy według J.L. Serta w zależności od rodzaju pomieszczenia (1942).

Wielka przebudowa Paryża Georgesa Haussmanna: (1853–1870) – wyburzono oraz przekształcono ok 60% zabudowy miasta, tworząc nowe standardy mieszkalne i realizując sieć bulwarów, placów, parków oraz system kanalizacji.

Asanacja praska (1895–1914) – przebudowa dzielnicy żydowskiej zlokalizowanej w centrum Pragi spowodowana złym stanem higienicznym (brak wody zdatnej do picia i kanalizacji oraz przeludnienie były przyczyną i źródłem wielu chorób). Z tego względu uchwalono ustawę asanacyjną umożliwiającą wywłaszczenia i przesiedlenie ludności zamieszkującej teren wielkości 380 000 m². Wyburzono ponad 600 budynków. Nowy plan miasta wprowadził czytelny układ, likwidując równocześnie wąskie, niezdrowe uliczki, chaotyczną zabudowę. Główną arterią dzielnicy stała się ulica Paryska nazwana w hołdzie dla przebudowy G. Haussmanna.

M.in. Istota i rozwój idei Howarda (1917), Miasta-ogrody w Anglii (1910).

CIAM (Congrès International d’Architecture Moderne) – Międzynarodowy Kongres Nowoczesnej Architektury stworzony przez grupę awangardowych architektów europejskich, którzy zbierała się dziesięciokrotnie w latach 1928–1956.

Wszystkie cytaty dotyczące Karty Ateńskiej pochodzą z książki: Le Corbusier, Karta Ateńska, Warszawa 2017.

Opracowanie własne na podstawie Karty Nowej Urbanistyki, tłum. arch. Maciej M. Mycielski i arch. Grzegorz A. Buczek, współpraca arch. Piotr Choynowski; Warszawa, czerwiec 2005 – aktualizacja: październik 2014, https://www.cnu.org/sites/default/files/cnucharter_polish.pdf .

http://yuriartibise.com/healthy-urbanism-a-holistic-view-of-urban-design/ .

http://www.euro.who.int/en/health-topics/environment-and-health/urban-health/who-european-healthy-cities-network/membership/list-of-phase-vi-national-networks .

http://www.euro.who.int/en/health-topics/environment-and-health/urban-health/who-european-healthy-cities-network/membership/list-of-phase-vi-healthy-cities.

Healthy city checklist, http://www.euro.who.int/en/health-topics/environment-and-health/urban-health/who-european-healthy-cities-network/what-is-a-healthy-city/healthy-city-checklist.