Zdrowe stawy. Leczenie dietą - ebook

Najczęstsze choroby stawów

Staw składa się z powierzchni kostnych pokrytych warstwą gładkiej, miękkiej chrząstki i rozdzielonych wypełnioną płynem szczeliną, zwaną jamą stawową. Całość otacza dwuwarstwowa torebka stawowa, od zewnątrz włóknista, a od wewnątrz zbudowana z błony maziowej. Chrząstka ma budowę podobną do kości (macierz zbudowana jest z włókien kolagenowych i proteoglikanów oraz soli wapnia, fosforu i magnezu), z tym że jest znacznie mniej zmineralizowana, ale posiada więcej włókien kolagenowych i sprężystych. Dzięki swej gładkości i elastyczności bardzo dobrze chroni powierzchnie stawowe i zapewnia płynność ruchów. Płyn stawowy, wydzielany przez komórki błony maziowej do jamy stawowej, pełni funkcję naturalnego smaru, zmniejszającego tarcie podczas ruchów. Błona maziowa natomiast otacza staw jako wewnętrzna warstwa torebki stawowej.

Prawidłowy staw łączy mocne, twarde, dobrze zmineralizowane kości, chronione dostatecznie grubą warstwą chrząstki, nawilżane płynem stawowym i otoczone szczeliną, która stabilizuje torebkę stawową. Chrząstka ta zużywa się i wymaga ciągłej regeneracji. Brak równowagi pomiędzy tymi procesami, głównie z powodu nieprawidłowej diety, prowadzi do jej postępującego rozpadu i ubytku. Odsłonięte nasady kostne stają się nierówne, osłabione i podatne na urazy. Wzrasta tarcie podczas ruchu, miejscowe procesy naprawcze skutkują powstaniem osteofitów (narośli kostnych), a okoliczne tkanki miękkie reagują odczynem zapalnym. Sole wapnia wypłukiwane z uszkodzonych zakończeń kostnych zaczynają się odkładać w tkankach miękkich, drażniąc je dodatkowo, i nasilają ból. Zdeformowane nasady kości nierzadko się spajają ze sobą w trwały sposób, co prowadzi do ograniczenia ruchu w stawie. Ten proces świadczy o próbie organizmu wygojenia uszkodzonej tkanki. Celem postępowania na tym etapie jest odtworzenie istoty podstawowej chrząstek i kości, odnowa błony maziowej i stłumienie zapalenia.

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Jest to niezwykle rozpowszechniony problem, ponieważ obecnie dotyczy 80 proc. osób w wieku powyżej 50 lat i 90 proc. powyżej 60. roku życia. Mimo że jest to nieuniknione następstwo starzenia się, w swoim gabinecie spotykam coraz więcej osób mających mniej niż 50 lat, które borykają się z chorobami zwyrodnieniowymi stawów. Pewne zmiany zwyrodnieniowe, zwłaszcza stawów kolanowych, rozwijają się nawet przed 40. rokiem życia. Jest to tzw. chondromalacja, która polega na rozmiękaniu i ścienieniu (robi się ona coraz cieńsza) chrząstki stawowej.

Choroba zwyrodnieniowa stawów nie stanowi jednolitej jednostki chorobowej, lecz jest to zespół zmian patologicznych powstających w wyniku skojarzonego procesu niszczenia chrząstek stawowych i wtórnych zmian w warstwie podchrzęstnej kości. Najczęściej dotyczy stawów kolanowych, biodrowych, kończyn górnych oraz kręgosłupa. Pod względem etiologicznym choroba zwyrodnieniowa stawów dzieli się na pierwotną lub idiopatyczną, czyli występującą bez widocznej przyczyny, oraz wtórną, powstającą w związku z reumatoidalnym zapaleniem stawów.

Choroba ta zwykle rozwija się dość niewinnie. Najpierw występują sztywności i niewielkie ograniczenie ruchów w najbardziej obciążonych stawach. Później pojawia się charakterystyczny ból, nawet podczas spoczynku, oraz obrzęki. Postępujący zanik chrząstki stawowej prowadzi do zwiększenia tarcia podczas ruchów, nasila urazy i przyspiesza zużywanie powierzchni stawowych. Niestety, raz zapoczątkowana destrukcja chrząstki postępuje na zasadzie błędnego koła, a odsłonięte nasady kostne ulegają zgrubieniu i deformacji. Z czasem powstają osteofity, czyli narośle kostne, które uciskają i podrażniają okoliczne tkanki oraz ograniczają ruchliwość stawów.

Osteofity są najbardziej charakterystycznym objawem zmian zwyrodnieniowych. Powstają one na skutek niekontrolowanych procesów naprawczych (zachodzących samoistnie, organizm próbuje się odbudowywać) w obrębie nasad kości poddawanych stałym urazom i pozbawionych ochrony tkanki chrzęstnej. Szybka reakcja i wdrożenie leczenia są bardzo ważne, ponieważ z biegiem czasu zmiany zaczynają obejmować wszystkie struktury stawu, w tym błony i włókna tkanki łącznej. W konsekwencji zmniejsza się również wydzielanie płynu stawowego, a w obrębie tkanek zwiększa się proces zapalny. Złogi wapnia odkładają się często w mięśniach, drażniąc je i powodując ból.

Co jest przyczyną rozwoju choroby zwyrodnieniowej? Jak w przypadku wielu chorób przewlekłych wpływa na nią wiele czynników – pewne wrodzone zniekształcenia, urazy, nadmierne obciążenie (wady postawy, nadwaga), niewłaściwa dieta oraz styl życia.

Reumatoidalne zapalenia stawów (RZS)

Główną i najbardziej powszechną chorobą stawów jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), które atakuje nie tylko same stawy, lecz również tkankę łączną. Ta autoimmunologiczna choroba (czyli taka, na której skutek organizm zaczyna atakować swoje własne komórki, myląc je z czynnikami chorobotwórczymi) o przewlekłym charakterze, na którą zapadają trzy razy częściej kobiety niż mężczyźni, nie ma w pełni poznanej etiologii. Pacjenci zapadają na nią zazwyczaj w czwartej oraz piątej dekadzie życia, przy czym rozwój jej przebiega bardzo szybko. Już nawet po dwóch latach od zachorowania może doprowadzić do niepełnosprawności czy kalectwa.

Owo przewlekłe zapalenie to choroba układowa, ponieważ wynika z zaburzeń ogólnoustrojowych, a nie miejscowych. Różnice te również polegają na symetrycznym, obustronnym rozwoju zmian stawowych, a także możliwym zajmowaniu przez proces zapalny innych tkanek i narządów. Do przyczyn rozwoju RZS zalicza się predyspozycje genetyczne, zmiany układu odpornościowego oraz działanie czynników takich jak ostra infekcja, zaburzenia hormonalne, silne doznania fizyczne oraz stres.

Oprócz silnego bólu symetrycznych stawów, choroba ta powoduje pojawienie się wokół nich obrzęków oraz ich sztywność, a także przewlekłe zmęczenie, bóle mięśni, gorączkę czy utratę masy ciała. Do rozwoju RZS przyczynia się również palenie papierosów oraz przewlekły stres. Śmiertelność u osób chorych na RZS jest wyższa niż w ogólnej populacji. Ze względu na długotrwały stan zapalny szczególnie nadwyrężony jest układ sercowo-naczyniowy, którego choroby przyczyniają się do skrócenia długości życia pacjentów. Osoby z RZS są szczególnie podatne na chorobę niedokrwienną serca, miażdżycę oraz osteoporozę. Dlatego też dietetyk musi ustalić dietę, która będzie przeciwdziałać również powikłaniom.

Zesztywniające zapalenia stawów kręgosłupa (ZSSK)

To na szczęście bardzo rzadka choroba, ale warto o niej wspomnieć przy okazji. To również, tak jak RZS, przewlekła choroba autoimmunologiczna tkanki łącznej. Atakuje ona jednak głównie mężczyzn w wieku 15–30 lat, a przedmiotem tego ataku są przede wszystkim więzadła stawowe w miejscach przyczepów do kości. Na samym początku atakowane są stawy krzyżowo-biodrowe, następnie międzykręgowe dolnego odcinka kręgosłupa, które zaczynają zarastać. Choroba ta objawia się oczywiście silnym bólem okolicy lędźwiowo-krzyżowej, występuje sztywność stawów, a zakres ruchów ulega zmniejszeniu. Chory ma charakterystycznie zgarbioną sylwetkę, stawia bardzo małe kroki i obraca się całym ciałem, aby spojrzeć na boki. Występują również takie objawy jak ogólne osłabienie, spadek masy ciała, brak apetytu, stany podgorączkowe, objawy oczne, jelitowe, płucne i sercowe.

Pozostałe choroby stawów

Inną chorobą dość często występującą w naszej populacji (na skutek nadwagi i niewłaściwej diety) jest dna moczanowa. Ma ona jednak charakter metaboliczny (choroby metaboliczne to grupa schorzeń, która charakteryzuje się nieprawidłowym przebiegiem procesów metabolicznych w organizmie), a jej przyczyną jest nadmiar kwasu moczowego odkładany w tkankach na skutek nadprodukcji lub niedostatecznego wydalania go przez nerki. Kryształki kwasu moczowego odkładają się właśnie w stawach, powodując zapalenie i silny ból. Zasadniczą rolę w leczeniu dny moczanowej pełni dieta ze szczególnym naciskiem na ograniczenie produktów bogatych w puryny, zwłaszcza mięsa. (Puryny są grupą naturalnie występujących związków chemicznych, z których w wyniku przemian metabolicznych powstaje kwas moczanowy).

• Łuszczycowe zapalenie stawów (arthritis psoriatica) jest przewlekłą chorobą zapalną, odznaczającą się występowaniem zapalenia stawów u osoby z łuszczycą skóry i/lub paznokci. Przebieg choroby jest zróżnicowany. Początek może być ostry i przypominać napad dny moczanowej lub rzut gorączki reumatycznej. Częściej jednak objawy rozwijają się stopniowo. Choroba przebiega z okresami zaostrzeń i okresami słabo wyrażonych objawów. W przebiegu ŁZS często obserwuje się też zmiany w paznokciach. U chorych obserwuje się tendencję do powstawania dużych zniekształceń rąk i stóp. W większości przypadków (ok. 60 proc.) zmiany skórne poprzedzają rozwój zmian stawowych nawet o 20 lat. W przypadku tej choroby szczególnie ważna jest duża podaż kwasów omega-3 o działaniu silnie przeciwzapalnym.

• Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów dotyczy zapalenia stawów rozpoczynającego się przed ukończeniem 16. roku życia i trwającego co najmniej sześć tygodni. Zapalenie to charakteryzuje różnorodność obrazu klinicznego i dalszego przebiegu oraz odrębność od reumatoidalnego zapalenia stawów u osób dorosłych. Różnice dotyczą znacznie częstszego w wieku rozwojowym rozwinięcia się procesu chorobowego, częstszego występowania zmian w dużych stawach oraz zmian jednostawowych, a także zaburzeń rozwojowych. Procesy zapalne mogą również dotyczyć izolowanych elementów stawu, mówimy wtedy o zapaleniu struktur okołostawowych, do którego dochodzi zwykle na skutek urazu albo małych, powtarzanych mikrourazów, głównie łokcia, kolana, kostki, barku i nadgarstka.Dzień 1

ŚNIADANIE

BOGATA W WAPŃ

kasza jaglana

------------------------------------------------------------------------

1 PORCJA

------------------------------------------------------------------------

K 369,4 ..... B 9,9 ..... T 6,3 ..... W 62,5 ..... F 11,2 ..... Z 6,2

------------------------------------------------------------------------

• 1 łyżka maku niebieskiego (10 g)

• 2,5 suszonych moreli (20 g)

• 4 łyżki kaszy jaglanej (50 g)

• 3/4 pomarańczy (150 g)

• 1 łyżeczka cynamonu (5 g)

------------------------------------------------------------------------

Kaszę gotujemy na sypko według wskazań na opakowaniu. Pomarańczę i morele kroimy w drobną kostkę i kładziemy na kaszę. Całość posypujemy makiem i oprószamy cynamonem.Dzień 1

DRUGIE ŚNIADANIE

PASTA

z ciecierzycy i ogórka

------------------------------------------------------------------------

1 PORCJA

------------------------------------------------------------------------

K 341,2 ..... B 13,1 ..... T 9,0 ..... W 44,6 ..... F 11,2 ..... Z 4,4

------------------------------------------------------------------------

• 1/2 łyżki oleju lnianego tłoczonego na zimno (5 g)

• 2,5 ogórka (100 g)

• 5 łyżek ciecierzycy w zalewie (100 g)

• 1 łyżeczka posiekanej natki pietruszki (6 g)

• 1 garść rukoli (10 g)

• 2 kromki chleba graham (60 g)

• 3 szczypty kurkumy (3 g)

• 1 szczypta pieprzu czarnego mielonego (1 g)

------------------------------------------------------------------------

Odcedzoną i przepłukaną pod bieżącą wodą ciecierzycę miksujemy na gładką masę z olejem, pieprzem i kurkumą. Ogórka ścieramy na tarce o średnich oczkach i mieszamy z pastą. Smarujemy pastą pieczywo i posypujemy posiekaną natką pietruszki.Dzień 1

OBIAD

KOTLECIKI Z RYŻU

i groszku ze szpinakiem i pomidorami

------------------------------------------------------------------------

1 PORCJA

------------------------------------------------------------------------

K 585,0 ..... B 17,2 ..... T 25,0 ..... W 65,4 ..... F 15,6 ..... Z 6,6

------------------------------------------------------------------------

• 3 łyżki groszku zielonego, konserwowego, bez zalewy (50 g)

• 1/2 łyżki oleju lnianego tłoczonego na zimno (5 g)

• 1 garść szpinaku (30 g)

• 5 pomidorków koktajlowych (100 g)

• 5 łyżek ryżu brązowego (80 g)

• 1 marchewka (45 g)

• 3 łyżki nasion sezamu (30 g)

------------------------------------------------------------------------

Ryż gotujemy według wskazań na opakowaniu. Marchewkę kroimy w kostkę i gotujemy, najlepiej na parze. Ugotowane ryż i marchewkę miksujemy z połową przepłukanego pod bieżącą wodą groszku. Masę mieszamy z resztą groszku i dowolnymi przyprawami. Formujemy z niej kotleciki i obtaczamy w sezamie. Zapiekamy w nagrzanym piekarniku w temperaturze 180°C przez około 20 minut. Kotleciki podajemy na szpinaku z pomidorami i wszystko skrapiamy olejem lnianym. Szpinak i pomidory można również poddusić na patelni z dodatkiem przeciwzapalnego czosnku.Dzień 1

PODWIECZOREK

SOK

warzywno-owocowy

------------------------------------------------------------------------

1 PORCJA

------------------------------------------------------------------------

K 305,0 ..... B 9,0 ..... T 7,2 ..... W 43,6 ..... F 14,7 ..... Z 4,3

------------------------------------------------------------------------

• 2 suszone figi (28 g)

• 3/4 jabłka (100 g)

• 4 łyżeczki nasion lnu (20 g)

• 2 marchewki (90 g)

• 1 burak (100 g)

------------------------------------------------------------------------

Przeciskamy przez sokowirówkę marchew, buraka i jabłko. Do soku dodajemy 100 ml zimnej wody mineralnej i zmielone siemię lniane. Sok wypijamy, a figi zjadamy osobno. Można również zmiksować wszystkie składniki na gęsty koktajl.Dzień 1

KOLACJA

KREMOWA ZUPA

marchewkowo-porowa z pieczonym tofu

------------------------------------------------------------------------

4 PORCJE

------------------------------------------------------------------------

K 404,7 ..... B 17,8 ..... T 19,0 ..... W 33,7 ..... F 16,0 ..... Z 3,4

------------------------------------------------------------------------

• 3/4 opakowania wędzonego tofu (120 g)

• 8 łyżek łuskanych pestek dyni (80 g)

• 4 kromki chleba żytniego razowego (120 g)

• 2 łyżki oleju rzepakowego (20 g)

• 0,8 szklanki mleka sojowego naturalnego bez cukru (200 g)

• 1/3 łyżeczki papryki słodkiej, mielonej, wędzonej (2 g)

• niepełna łyżeczka soku z cytryny (4 g)

• 1/3 ząbka czosnku (2 g)

• 1 cebula (100 g)

• 2 pory (280 g)

• 22 marchewki (1 kg)

• 3 szklanki wody mineralnej niegazowanej (750 g)

• 1 łyżeczka chlorelli w proszku (5 g)

------------------------------------------------------------------------

W dużym, szerokim garnku rozgrzewamy olej. Dodajemy pokrojoną w kosteczkę cebulę i szklimy ją na umiarkowanym ogniu przez około 7 minut, mieszając od czasu do czasu. Dodajemy czosnek pokrojony na plasterki, a po minucie pory pokrojone na kawałeczki. Dusimy przez około 7 minut, mieszając od czasu do czasu, aż pory nieco zmiękną. Następnie dodajemy obraną i pokrojoną na kawałeczki marchewkę, czerwoną paprykę i sól (jeśli będziemy używać słonego bulionu, zupę solimy do smaku na sam koniec). Dusimy warzywa, mieszając co jakiś czas, przez około 7 minut. Wlewamy wodę lub bulion, zagotowujemy na większym ogniu. Zmniejszamy ogień do małego, przykrywamy garnek i gotujemy przez około 30–45 minut, aż marchewka będzie miękka. Zupę miksujemy na gładki krem, dodając sok z cytryny i mleko, w razie potrzeby doprawiamy, np. chili. Tofu kroimy w kostkę i w czasie gotowania zupy zapiekamy w piekarniku do ulubionej chrupkości w temperaturze 180°C. Zupę nalewamy do miseczki, posypujemy chrupiącym tofu i chlorellą w proszku. Podajemy z pieczywem.

SUMA DNIA K 2005,4 ..... B 67,0 ..... T 66,5 ..... W 249,7 ..... F 68,7 ..... Z 24,8

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------