Zew oceanu. 312 dni samotnego rejsu dookoła świata - ebook

Spis Tre­ści

1. Alo­ne in the dark

2. Naj­wa­żniej­szy dzień ży­cia

3. Wy­zwa­nie

4. Cumy zo­sta­ły rzu­co­ne!

5. Co że­gla­rze lu­bią naj­bar­dziej

6. Słu­cho­wi­sko

7. Skró­ty przez Atlan­tyk

8. Czas

9. Wspól­ny suk­ces

10. Ci­sza

11. Na­dzie­ja

12. Bez­na­dzie­ja

13. Port Eli­za­beth

14. Jaz­da na In­dy­ku

15. Sta­ry czło­wiek i mo­rze

16. Wy­wrot­ka

17. Że­glar­stwo jest sztu­ką cier­pie­nia

18. Cud Bo­że­go na­ro­dze­nia

19. Ta­jem­ni­ce świa­ta tego

20. Sam so­bie ste­rem

21. Naj­dłu­ższa wach­ta w ży­ciu

22. Horn

23. Z gór­ki i pod gór­kę

24. Naj­wa­żniej­sze to mieć do kogo wra­cać

Głos lądu

Po­dzi­ęko­wa­nia

Jacht – dane tech­nicz­ne

Cer­ty­fi­kat WSSRC

Słow­nik ter­mi­nów że­glar­skich uży­tych w te­kście1. Alo­ne in the dark

Od wie­lu go­dzin wpa­tru­ję się w mrok i sta­ram się na­wet nie mru­gać. Oczy mi łza­wią. Je­stem sam w ciem­no­ści. Alo­ne in the dark. Wiem, że nie­bez­pie­cze­ństwo jest bli­sko. Tuż poza za­si­ęgiem wzro­ku ogrom­ne cie­nie pru­ją mor­skie fale ni­czym re­ki­ny. Ale są od nich set­ki razy wi­ęk­sze. I gro­źniej­sze. Kil­ka z nich już prze­chy­trzy­łem tej nocy. Jed­nak w mro­ku kry­ją się ich całe sta­da. Tan­kow­ce, kon­te­ne­row­ce, pro­my pa­sa­żer­skie i inne oce­anicz­ne mon­stra. Suną je­den za dru­gim jak po au­to­stra­dzie. Ni­g­dzie in­dziej na kuli ziem­skiej za­gęsz­cze­nie stat­ków na mo­rzu nie jest tak duże jak tu. Od hisz­pa­ńskie­go Co­sta da Mor­te (Wy­brze­ża Śmier­ci) koło mia­sta A Co­ru­ña skra­jem Za­to­ki Bi­skaj­skiej aż do we­jścia do ka­na­łu La Man­che i da­lej do Rot­ter­da­mu pro­wa­dzi jed­na z naj­wa­żniej­szych mor­skich dróg han­dlo­wych świa­ta. By do­trzeć do Bre­stu, któ­ry jest moim ce­lem, mu­szę ją prze­ci­ąć aku­rat w tym miej­scu, gdzie za­czy­na się zwężać, przez co ruch za­gęsz­cza się wprost nie­wy­obra­żal­nie. Kie­dy pły­nąłem tędy 10 mie­si­ęcy wcze­śniej, roz­po­czy­na­jąc swój wy­ma­rzo­ny sa­mot­ny rejs do­oko­ła świa­ta, były chwi­le, że na ekra­nie plo­te­ra wi­dzia­łem bli­sko 100 stat­ków w pro­mie­niu 24 mil mor­skich od mo­je­go jach­tu.

Ile jest ich wo­kół mnie dzi­siej­szej nocy? Nie wiem. Plo­ter nie dzia­ła, ra­dar nie dzia­ła, ra­dio nie dzia­ła, au­to­pi­lot nie dzia­ła, GPS nie dzia­ła, te­le­fon sa­te­li­tar­ny nie dzia­ła, sil­nik nie dzia­ła, ge­ne­ra­tor nie dzia­ła. Na do­brą spra­wę z ca­łe­go wy­po­sa­że­nia jach­tu już tyl­ko ja jako tako dzia­łam. Ale to może nie wy­star­czyć. Je­stem nie­wi­docz­ny dla ra­da­rów. Nie wi­dzi mnie sa­te­li­tar­ny sys­tem na­mie­rza­nia stat­ków AIS (Au­to­ma­tic Iden­ti­fi­ca­tion Sys­tem). Je­stem du­chem. Pły­nę na ża­glach przez noc bez świa­teł na­wi­ga­cyj­nych, bo z po­wo­du awa­rii ge­ne­ra­to­ra i sil­ni­ka od daw­na nie mam prądu. Ża­den wach­to­wy sto­jący na oku nie ma naj­mniej­szej szan­sy mnie zo­ba­czyć. Zresz­tą, bądźmy szcze­rzy – na du­żych stat­kach nikt już dziś nie stoi na oku. Sie­dzi so­bie za­spa­ny ofi­cer dy­żur­ny przed ekra­nem, po któ­rym, jak w ja­kie­jś grze kom­pu­te­ro­wej, nie­spiesz­nie prze­miesz­cza­ją się trój­kąci­ki ozna­cza­jące inne jed­nost­ki. Ra­czej nie przyj­dzie mu do gło­wy, że gdzieś na jego kur­sie pa­łęta się w środ­ku nocy sa­mot­ny że­glarz na łód­ce bez prądu.

Na­wet gdy­by ktoś wy­sze­dł te­raz z nu­dów na po­kład, i tak mnie nie zo­ba­czy. Czu­bek masz­tu mo­je­go jach­tu wzno­si się oko­ło 16 me­trów (par­ter plus czte­ry pi­ętra) po­nad wodą – bur­ty naj­wi­ęk­szych stat­ków są nie­mal dwu­krot­nie wy­ższe. Dla du­że­go tan­kow­ca albo kon­te­ne­row­ca je­stem ni­czym żaba dla ci­ęża­rów­ki na au­to­stra­dzie. Naj­wi­ęk­sze z tych stat­ków mają po­nad 300 me­trów dłu­go­ści i roz­wi­ja­ją pręd­ko­ści si­ęga­jące 30 węzłów (czy­li po­nad 50 ki­lo­me­trów na go­dzi­nę). Wy­obra­źcie so­bie mon­stra wiel­ko­ści no­wo­jor­skie­go wie­żow­ca Em­pi­re Sta­te Bu­il­ding pru­jące fale z pręd­ko­ścią po­ci­ągu oso­bo­we­go. Mogą mnie za­to­pić i na­wet tego nie za­uwa­żyć.

Wszyst­ko za­le­ży więc od tego, czy spo­strze­gę nie­bez­pie­cze­ństwo na tyle wcze­śnie, by usu­nąć się z dro­gi. A tu jak na zło­ść od trzech nocy ni­sko wi­szące chmu­ry za­sła­nia­ją ksi­ężyc i gwiaz­dy. Cza­sem za­czy­na pa­dać – wte­dy zła wi­docz­no­ść sta­je się ka­ta­stro­fal­nie zła. Jest tak ciem­no, że nie ma sen­su uży­wać lor­net­ki. Mrok mo­żna kro­ić no­żem.

Za­ba­wa za­czy­na się, gdy w polu wi­dze­nia po­ja­wia­ją się świa­tła. W teo­rii mor­ski szlak han­dlo­wy to coś w ro­dza­ju au­to­stra­do­wej dwu­pa­smów­ki. Bli­żej mnie z le­wej na pra­wo za­su­wa­ją stat­ki zmie­rza­jące w stro­nę Hisz­pa­nii. Gdy prze­śli­zgnę się obok nich, po­wi­nien mnie cze­kać sla­lom po­mi­ędzy jed­nost­ka­mi pły­nący­mi w prze­ciw­nym kie­run­ku. A po­śród dwóch ni­tek tej mor­skiej dro­gi mu­szę zna­le­źć sze­ro­ką na kil­ka mil stre­fę spo­ko­ju. W prak­ty­ce jest zu­pe­łnie ina­czej. Stat­ki po­ja­wia­ją się znie­nac­ka, pły­nąc z naj­mniej ocze­ki­wa­nych kie­run­ków i naj­bar­dziej za­ska­ku­jący­mi kur­sa­mi, ja zaś jak sza­cho­wy ko­nik ska­czę raz w lewo, raz w pra­wo, by ze­jść im z dro­gi.

Kto cho­ciaż raz pró­bo­wał bez­gwiezd­ną nocą okre­ślać pręd­ko­ść, kurs i od­le­gło­ść do za­uwa­żo­ne­go na ho­ry­zon­cie stat­ku, wie, że to rów­na­nie z tak wie­lo­ma nie­wia­do­my­mi, że je­dy­nie in­tu­icja wspo­ma­ga­na wie­lo­let­nim do­świad­cze­niem po­tra­fi je roz­wi­ązać. Pły­nie na mnie czy nie? A je­śli tak, to z jaką szyb­ko­ścią? Mi­nie­my się o dwie mile czy na la­kier?

Tej nocy już trzy razy by­łem zmu­szo­ny za­wró­cić, by unik­nąć sta­ra­no­wa­nia. Po­przed­niej po­dob­nie. I jesz­cze po­przed­niej. To dla­te­go tak po­wo­li zbli­żam się do celu. Nie dość, że wiatr le­d­wie wie­je, to utrzy­ma­nie pro­ste­go kur­su przez dłu­żej niż go­dzi­nę jest zu­pe­łnie nie­wy­ko­nal­ne. Do­bra wia­do­mo­ść jest taka, że wresz­cie prze­sta­ło mi wiać w nos jak przez dwie po­przed­nie doby. Gdy wsta­nie sło­ńce, po­wi­nie­nem już zo­ba­czyć ląd. Je­śli wszyst­ko pój­dzie do­brze, jesz­cze dziś po po­łud­niu będę z po­wro­tem w por­cie, z któ­re­go 312 dni temu wy­ru­szy­łem w sa­mot­ny rejs do­oko­ła świa­ta.

Sła­niam się na no­gach za ko­łem ste­ro­wym. To już trze­cia doba bez snu. I czwar­ta bez je­dze­nia. Je­stem u kre­su sił.

Je­stem szczęśli­wy.2. Naj­wa­żniej­szy dzień ży­cia

7 maja był sto dwu­dzie­stym ósmym dniem 2012 roku. Roku, któ­ry przy­wi­ta­łem na Pa­cy­fi­ku po­mi­ędzy Nową Ze­lan­dią a przy­ląd­kiem Horn po 185 dniach od wy­pły­ni­ęcia z Bre­stu w rejs do­oko­ła świa­ta. Rejs, któ­ry wła­śnie ko­ńczy­łem, chud­szy o 30 ki­lo­gra­mów i bo­gat­szy o pew­no­ść, że ka­żde ma­rze­nie mo­żna spe­łnić.

Tego dnia imie­ni­ny ob­cho­dzi­li: Au­gust, Bog­da­ła, Do­mi­ce­la, Do­mi­cjan, Fla­wia, Flo­rian, Gi­ze­la, Lu­do­mi­ra, Róża, Sta­ni­mir, Win­cen­ty i Wir­gi­nia. Ham­burg świ­ęto­wał Uro­dzi­ny Por­tu, a Ro­sja – Dzień Ra­dia.

7 maja. Naj­szczęśliw­sza data w moim ży­ciu. Tego dnia w 351 roku nad Je­ro­zo­li­mą uka­zał się wiel­ki świe­tli­sty krzyż, co w li­ście do ce­sa­rza Kon­stan­cju­sza II opi­sał szcze­gó­ło­wo bi­skup Cy­ryl Je­ro­zo­lim­ski. A 207 lat pó­źniej w Kon­stan­ty­no­po­lu ru­nęła w wy­ni­ku trzęsie­nia zie­mi ko­pu­ła naj­wspa­nial­szej świ­ąty­ni chrze­ści­ja­ńskiej ów­cze­sne­go świa­ta: ko­ścio­ła Mądro­ści Bo­żej – Ha­gia So­fia (jesz­cze tego sa­me­go dnia ce­sarz Ju­sty­nian I na­ka­zał jej od­bu­do­wę, co za­jęło le­d­wie pięć lat – tę wia­do­mo­ść po­le­cam szcze­gól­nej uwa­dze bu­dow­ni­czych pol­skich au­to­strad).

7 maja 1429 roku Jo­an­na d’Arc, wy­rwaw­szy tkwi­ącą w ra­mie­niu strza­łę an­giel­skie­go łucz­ni­ka, rzu­ci­ła ją wzgar­dli­wie na zie­mię i po­pro­wa­dzi­ła fran­cu­skie od­dzia­ły do zwy­ci­ęskie­go sztur­mu na Or­le­an, któ­re­go zdo­by­cie sta­ło się punk­tem zwrot­nym woj­ny stu­let­niej.

7 maja 1663 roku w Lon­dy­nie otwar­to Te­atr Kró­lew­ski, a rok pó­źniej po prze­ciw­nej stro­nie ka­na­łu La Man­che Król Sło­ńce Lu­dwik XIV uro­czy­ście wpro­wa­dził się do no­wej pod­pa­ry­skiej re­zy­den­cji w Wer­sa­lu.

7 maja 1774 roku uro­dził się Fran­cis Be­au­fort (ten od ska­li), a w 1794 roku, dzień po swo­ich trzy­dzie­stych szó­stych uro­dzi­nach, krwa­wy dyk­ta­tor re­wo­lu­cji fran­cu­skiej Ma­xi­mi­lien de Ro­be­spier­re prze­for­so­wał w Kon­wen­cie Na­ro­do­wym de­kret wpro­wa­dza­jący we Fran­cji re­li­gię pa­ństwo­wą, na­zwa­ną Kul­tem Ro­zu­mu i Isto­ty Naj­wy­ższej (no­ta­be­ne le­d­wie dwa i pół mie­si­ąca pó­źniej miał spo­sob­no­ść oso­bi­ście prze­ko­nać się o ist­nie­niu bądź nie­ist­nie­niu obiek­tu tego kul­tu po utra­cie gło­wy gład­ko od­dzie­lo­nej od resz­ty cia­ła przez wy­na­la­zek Jo­se­pha-Igna­ce’a Gu­il­lo­ti­na). Rów­no 30 lat pó­źniej – 7 maja 1824 roku – w Wied­niu od­by­ła się pre­mie­ra ge­nial­nej IX Sym­fo­nii Lu­dwi­ga van Beetho­ve­na, jego ostat­nie­go dzie­ła or­kie­stro­we­go.

7 maja 1920 roku woj­ska pol­skie do­wo­dzo­ne przez mar­sza­łka Jó­ze­fa Pi­łsud­skie­go zdo­by­ły Ki­jów, a u wy­brze­ży fi­li­pi­ńskiej wy­spy Pa­la­wan pe­wien ry­bak wy­ło­wił per­łę o śred­ni­cy nie­mal 24 cen­ty­me­trów i wa­dze po­nad sze­ściu ki­lo­gra­mów. Szczęśli­wy zna­laz­ca na­zwał swój skarb Per­łą Al­la­cha.

7 maja 1945 roku dwaj nie­miec­cy do­wód­cy Al­fred Jodl i Hans-Georg von Frie­de­burg pod­pi­sa­li we fran­cu­skim mie­ście Re­ims bez­wa­run­ko­wą ka­pi­tu­la­cję Trze­ciej Rze­szy, co za­ko­ńczy­ło dru­gą woj­nę świa­to­wą. Rok pó­źniej trzy­dzie­sto­ośmio­let­ni wła­ści­ciel punk­tu na­pra­wy ra­dio­od­bior­ni­ków Ma­sa­ru Ibu­ka i dwu­dzie­sto­pi­ęcio­let­ni fi­zyk Akio Mo­ri­ta za­ło­ży­li spó­łkę To­kyo Te­le­com­mu­ni­ca­tions En­gi­ne­ering, zna­ną dziś jako Sony.

7 maja 1986 roku Ka­na­dyj­czyk Pa­trick Mor­row wspi­ął się na mie­rzący 4884 me­try szczyt Pi­ra­mi­dy Car­sten­sza na No­wej Gwi­nei i tym sa­mym stał się pierw­szym zdo­byw­cą Ko­ro­ny Zie­mi. Od tego cza­su do dziś sie­dem naj­wy­ższych szczy­tów sied­miu kon­ty­nen­tów zdo­by­ło już oko­ło 300 osób.

7 maja 2007 roku ar­che­olog z Uni­wer­sy­te­tu He­braj­skie­go Ehud Ne­cer po­in­for­mo­wał o od­kry­ciu 12 ki­lo­me­trów na po­łud­nie od Je­ro­zo­li­my gro­bu He­ro­da Wiel­kie­go.

Pięć lat pó­źniej, w po­nie­dzia­łek 7 maja 2012 roku, kil­ka mi­nut po go­dzi­nie dwu­dzie­stej, sta­łem na drew­nia­nym po­mo­ście por­tu du Châte­au w Bre­ście i po raz pierw­szy od 312 dni ca­ło­wa­łem uko­cha­ną żonę. Może wła­śnie po to opły­nąłem świat? Po to po­ko­na­łem nie­mal 34 ty­si­ące mil, prze­trwa­łem 17 sztor­mów, wy­wrot­kę jach­tu na roz­sza­la­łym Oce­anie In­dyj­skim, awa­rie bo­daj wszyst­kie­go, co mo­gło się ze­psuć, i wi­ęk­szo­ści tego, co ze­psuć się nie mia­ło pra­wa? Po to dłu­gi­mi ty­go­dnia­mi na Oce­anie Po­łu­dnio­wym trząsłem się z zim­na w dwóch sztor­mia­kach i trzech prze­mo­czo­nych śpi­wo­rach, po to uwi­ęzio­ny przez bez­wietrz­ną po­go­dę na rów­ni­ku dzień po dniu da­wa­łem sło­ńcu go­to­wać się na twar­do? Po to przez pół roku ja­dłem co dru­gi dzień, po to bez sło­wa skar­gi dwa razy zszy­wa­łem so­bie na mo­rzu roz­ci­ętą gło­wę? Po to wa­rio­wa­łem z nie­po­ko­ju o bli­skich, gdy na naj­nie­bez­piecz­niej­szych wo­dach świa­ta stra­ci­łem wszel­ki kon­takt z lądem?

Bo po cóż by in­ne­go? Wy­star­czy jed­no spoj­rze­nie na glo­bus, by zro­zu­mieć, że sa­mot­ny rejs do­oko­ła świa­ta ro­zu­mia­ny wy­łącz­nie jako pod­róż nie ma sen­su – wra­ca się prze­cież w to samo miej­sce, z któ­re­go się wy­ru­szy­ło. Ma sens je­dy­nie wte­dy, gdy sta­nie się pod­ró­żą w głąb wła­snej du­szy. Przez po­nad 10 mie­si­ęcy przy­gląda­łem się so­bie w bez­li­to­snym lu­strze oce­anu, by do­wie­dzieć się, kim na­praw­dę je­stem. I gdy zgod­nie z radą Se­ne­ki, któ­re­go pi­sma to­wa­rzy­szy­ły mi w dro­dze, od­rzu­ci­łem wszyst­ko, co po­wierz­chow­ne i nie­wa­żne – zro­zu­mia­łem, że tym, co trzy­ma mnie przy ży­ciu i daje siłę do prze­zwy­ci­ęża­nia wszel­kich prze­szkód, jest mi­ło­ść. Wte­dy w por­cie nie po­tra­fi­łem wy­po­wie­dzieć tego na głos. Dłu­go obej­mo­wa­łem żonę w mil­cze­niu.

Ten rejs uświa­do­mił mi, jak bar­dzo Cię ko­cham, Ewu­siu. Ta opo­wie­ść jest dla Cie­bie.3. Wy­zwa­nie

Na­zy­wam się Ci­choc­ki. To­masz Ci­choc­ki. Ka­pi­tan To­masz Ci­choc­ki. Dla przy­ja­ciół Ci­chy. Je­stem ano­ni­mo­wym ad­re­na­li­no­ho­li­kiem. Ści­ga­łem się w raj­dach sa­mo­cho­do­wych. La­ta­łem na pa­ra­lot­ni. Ba, był na­wet czas, że cha­dza­łem na piwo do ta­wer­ny Zęza w Szty­nor­cie. A te­raz opły­nąłem świat do­oko­ła. Sam. Na se­ryj­nym jach­cie – ta­kim, jaki mo­żesz so­bie ju­tro za­mó­wić w stocz­ni Del­phia, by po­pły­wać po Ma­zu­rach lub Ba­łty­ku, je­śliś am­bit­niej­szy.

Je­że­li sło­wo „sze­kla” ko­ja­rzy ci się je­dy­nie z izra­el­ską wa­lu­tą, masz pra­wo nie wie­dzieć, o co cho­dzi z tym ca­łym że­glo­wa­niem do­oko­ła świa­ta. Więc za­nim opo­wiem o swo­im rej­sie, spró­bu­ję jak naj­kró­cej wy­ja­śnić, w czym rzecz.

Naj­pierw licz­by.

Od­kąd w 1953 roku No­wo­ze­land­czyk Ed­mund Hil­la­ry z Szer­pą Ten­zin­giem Nor­gay­em zdo­by­li szczyt Mo­unt Eve­re­stu (co Hil­la­ry sko­men­to­wał za­raz po ze­jściu sło­wa­mi: „W ko­ńcu za­ła­twi­li­śmy skur­czy­by­ka!”), na wierz­cho­łek naj­wy­ższej góry świa­ta tyl­ko do śmier­ci Hil­la­ry’ego w 2008 roku wdra­pa­ło się bli­sko 3600 osób.

Po Ju­ri­ju Ga­ga­ri­nie, któ­ry pew­ne­go kwiet­nio­we­go po­ran­ka w 1961 roku na nie­ca­łe dwie go­dzin­ki wy­sko­czył na or­bi­tę oko­ło­ziem­ską, w ko­smos wy­strze­lo­no gru­bo po­nad 500 osób.

Sa­mot­ny rejs pod ża­gla­mi do­oko­ła świa­ta to znacz­nie bar­dziej eli­tar­ne do­świad­cze­nie. Szcze­gól­nie wte­dy, gdy mó­wi­my o rej­sie bez za­wi­ja­nia do por­tów i do­oko­ła trzech wiel­kich przy­ląd­ków: Do­brej Na­dziei, Le­eu­win i Hor­nu – Par­na­su że­gla­rzy.

Ze szcze­gó­ło­wy­mi sta­ty­sty­ka­mi jest kło­pot, bo że­gla­rze to wol­ne du­chy i nie za­wsze mel­du­ją się bu­chal­te­rom pro­wa­dzącym re­je­stry oko­ło­ziem­skich rej­sów. Zresz­tą ró­żne or­ga­ni­za­cje kie­ru­ją się ró­żny­mi kry­te­ria­mi przy wpi­sy­wa­niu sa­mot­nych rej­sów do­oko­ła glo­bu do swo­ich re­je­strów. Tak czy owak, mó­wi­my o po­nad 100, góra 200 oso­bach w ska­li świa­ta.

Jest coś sym­bo­licz­ne­go w tym, że gdy w Wi­gi­lię Bo­że­go Na­ro­dze­nia 1968 roku roz­po­częła się mi­sja Apol­lo 8, pio­nier­skie­go za­ło­go­we­go stat­ku ko­smicz­ne­go, któ­ry wsze­dł na or­bi­tę Ksi­ęży­ca, trwał wła­śnie sza­lo­ny wy­ścig mor­ski Gol­den Glo­be Race – pierw­sze w hi­sto­rii re­ga­ty sa­mot­nych że­gla­rzy do­oko­ła świa­ta. Loty na or­bi­tę Zie­mi sta­ły się już wte­dy dla ludz­ko­ści nor­mal­no­ścią – Apol­lo 8 był trzy­dzie­stym w hi­sto­rii za­ło­go­wym lo­tem w ko­smos. Na­to­miast zwy­ci­ęz­ca Gol­den Glo­be Race Ro­bin Knox-John­ston, do­pły­nąw­szy 22 kwiet­nia 1969 roku do por­tu w Fal­mo­uth, zo­stał pierw­szym w dzie­jach czło­wie­kiem, któ­ry sa­mot­nie opły­nął świat bez za­wi­ja­nia do por­tów. „Był to ostat­ni ba­stion do zdo­by­cia na mo­rzu i naj­wi­ęk­sza przy­go­da na­sze­go po­ko­le­nia. Cud, że się uda­ło. Cud, że prze­ży­li­śmy” – sko­men­to­wał po la­tach swój wy­czyn.

Osiem dni po tym, jak Knox-John­ston do­bił do na­brze­ża por­tu w Fal­mo­uth, do Ca­sa­blan­ki do­pły­nął Le­onid Te­li­ga na jach­cie Opty. Jako pierw­szy Po­lak uko­ńczył sa­mot­ny, lecz po­dzie­lo­ny na eta­py i wio­dący ła­twiej­szą dro­gą przez Ka­nał Pa­nam­ski rejs do­oko­ła świa­ta. Mia­łem wte­dy 11 lat i od trzech w Mi­ędzysz­kol­nym Klu­bie Spor­to­wym pły­wa­łem po Je­zio­rze Krzy­wym na prze­cie­ka­jących ża­glów­kach kla­sy Ca­det, przy­po­mi­na­jących z grub­sza po­ma­lo­wa­ne na bia­ło trum­ny z ża­gla­mi. Te­li­ga, Knox-John­ston i jego wiel­ki ry­wal Fran­cuz Ber­nard Mo­ites­sier byli mi w tych cza­sach bli­żsi niż Win­ne­tou czy Kmi­cic. Chy­ba to wła­śnie wte­dy po raz pierw­szy za­pra­gnąłem sa­mot­nie opły­nąć Zie­mię. A po­tem za­po­mnia­łem o tym ma­rze­niu na po­nad ćwie­rć wie­ku.

Dziś wi­ęk­szo­ść sa­mot­nych rej­sów do­oko­ła świa­ta tra­są Kno­xa-John­sto­na (i moją) od­by­wa się w ra­mach roz­gry­wa­nych co czte­ry lata re­gat Ven­dée Glo­be. To już zu­pe­łnie inna dys­cy­pli­na spor­tu – że­glar­ska For­mu­ła 1. Zwy­ci­ęz­ca z 2009 roku Mi­chel De­sjoy­eaux opły­nął kulę ziem­ską w le­d­wie 84 dni ze śred­nią (!) pręd­ko­ścią bli­sko 11 węzłów (to tak, jak­by tra­sę Świ­no­ujście–Ustrzy­ki Dol­ne po­ko­nać z prze­ci­ęt­ną szyb­ko­ścią 180 ki­lo­me­trów na go­dzi­nę)1. Na­fa­sze­ro­wa­ne naj­no­wo­cze­śniej­szą elek­tro­ni­ką jach­ty to wy­ko­na­ne z ma­te­ria­łów wy­ko­rzy­sty­wa­nych w astro­nau­ty­ce bo­li­dy oce­anów war­te dzie­si­ąt­ki mi­lio­nów euro. Mie­si­ąca­mi przed star­tem kil­ku­na­sto­oso­bo­we eki­py pre­cy­zyj­nie co do mi­li­me­tra re­gu­lu­ją łód­ki. Mimo to re­ga­ty ko­ńczy śred­nio za­le­d­wie co dru­ga, a na­wet – jak w ostat­niej edy­cji – co trze­cia z nich. Po­zo­sta­łe tra­cą na oce­anie masz­ty, kile, ste­ry, za­li­cza­ją wy­wrot­ki, lądu­ją na brze­gu. Trzech uczest­ni­ków stra­ci­ło pod­czas wy­ści­gu ży­cie. Ciał dwóch – Ka­na­dyj­czy­ka Ger­ry’ego Ro­ufsa i Ame­ry­ka­ni­na Mike’a Plan­ta – ni­g­dy nie od­na­le­zio­no. W trak­cie re­gat 1992–1993 Fran­cuz Ber­trand de Broc na pe­łnym mo­rzu zszył so­bie język nie­mal zu­pe­łnie od­gry­zio­ny w cza­sie sztor­mu (fał gro­ta ude­rzył go w pod­bró­dek). Ope­ra­cję prze­pro­wa­dził przed lu­strem dzi­ęki otrzy­ma­nym te­lek­sem po­ra­dom chi­rur­ga.

1 Zwy­ci­ęz­ca re­gat ro­ze­gra­nych na prze­ło­mie 2012 i 2013 roku, kie­dy ksi­ążka była przy­go­to­wy­wa­na do dru­ku, Fra­nço­is Ga­bart po­bił re­kord Mi­che­la De­sjoy­eaux o 6 dni, za­my­ka­jąc oko­ło­ziem­ską pętlę w 78 dni 2 go­dzi­ny 16 mi­nut i 40 se­kund.

Od­ręb­ną ka­te­go­rię sa­mot­nych rej­sów oko­ło­ziem­skich sta­no­wią te, któ­rych ce­lem jest bi­cie re­kor­dów szyb­ko­ści. Tu w od­ró­żnie­niu od Ven­dée Glo­be do­pusz­cza się ko­or­dy­na­cję i po­moc na­wi­ga­cyj­ną z lądu. Wy­spe­cja­li­zo­wa­ne, często kil­ku­dzie­si­ęcio­oso­bo­we eki­py ana­li­zu­ją na bie­żąco pro­gno­zy po­go­dy na tra­sie, by wy­brać naj­ko­rzyst­niej­sze w ka­żdej chwi­li rej­su kurs i uło­że­nie ża­gli. W 2005 roku Bry­tyj­ka El­len Ma­cAr­thur zro­bi­ła oko­ło­ziem­skie kó­łko w 71 dni 14 go­dzin 18 mi­nut i 33 se­kun­dy, dzi­ęki cze­mu po­bi­ła o pó­łto­rej doby li­czący za­le­d­wie rok po­przed­ni re­kord, na­le­żący do Fran­cu­za Fran­ci­sa Joy­ona. Kró­lo­wa Elżbie­ta II nada­ła jej za ten wy­czyn ty­tuł szla­chec­ki. Trzy lata pó­źniej Joy­on od­zy­skał swój re­kord – z cza­su osi­ągni­ęte­go przez Bry­tyj­kę urwał aż dwa ty­go­dnie. Za opły­ni­ęcie świa­ta w 57 dni 13 go­dzin 34 mi­nu­ty i 6 (!) se­kund pre­zy­dent Ni­co­las Sar­ko­zy ude­ko­ro­wał go naj­wy­ższym fran­cu­skim od­zna­cze­niem, czy­li Le­gią Ho­no­ro­wą.

Do­ce­niam te wy­czy­ny. Po­dob­nie jak ze szcze­rym po­dzi­wem pa­trzy­łbym na fa­ce­ta, któ­ry naj­szyb­ciej na świe­cie wbie­głby na Mo­unt Eve­rest. Ale ni­g­dy nie chcia­łem star­to­wać w tej ka­te­go­rii. „Na mo­rzu »re­kord« to idio­tycz­ne sło­wo” – na­pi­sał w li­ście prze­ka­za­nym do ga­zet Ber­nard Mo­ites­sier, zre­zy­gno­waw­szy z kon­ty­nu­owa­nia wy­ści­gu Gol­den Glo­be, kie­dy wy­da­wa­ło się wła­ści­wie pew­ne, że lada dzień do­go­ni Kno­xa-John­sto­na i zwy­ci­ęży. Za­miast tego skie­ro­wał swój jacht na wschód i zro­bił ko­lej­ne pół okrąże­nia Zie­mi, by za­wi­nąć na Ta­hi­ti. „Chcę kon­ty­nu­ować pod­róż, wci­ąż bez za­wi­ja­nia do por­tu, w kie­run­ku Au­stra­lii i Oce­anii – tam gdzie jest wi­ęcej sło­ńca i spo­ko­ju niż w Eu­ro­pie . Ru­szam da­lej, po­nie­waż szczęśli­wy je­stem na mo­rzu, a może i dla­te­go, by ura­to­wać moją du­szę”2 – tłu­ma­czył.

2 Skró­co­na wer­sja tego li­stu znaj­du­je się w ksi­ążce: B. Mo­ites­sier, Dłu­ga dro­ga. Sa­mot­nie mi­ędzy nie­bem i mo­rzem, przeł. J. Czer­wi­ński, Wy­daw­nic­two Mor­skie, Gda­ńsk 1975, s. 218.

Bli­ska jest mi po­sta­wa Mo­ites­sie­ra, co jed­nak w ni­czym nie umniej­sza mo­je­go po­dzi­wu dla Kno­xa-John­sto­na. W ich cza­sach że­glar­stwo wci­ąż w wi­ęk­szym stop­niu było ro­man­tycz­ną przy­go­dą niż wy­zwa­niem czy­sto spor­to­wym. Dra­ma­tycz­ne losy dzie­wi­ęciu śmia­łków, któ­rzy w la­tach 1968–1969 wzi­ęli udział w wy­ści­gu Gol­den Glo­be, to jed­na z naj­pi­ęk­niej­szych he­ro­icz­nych opo­wie­ści, ja­kie znam. Sta­wiam tę hi­sto­rię na tej sa­mej pó­łce co Ody­se­ję czy Moby Dic­ka – i ró­żni się od nich je­dy­nie tym, że wy­da­rzy­ła się na­praw­dę.

O ta­kim rej­sie ma­rzy­łem. I taki zo­stał mi dany. Wy­pły­wa­łem z Bre­stu uzbro­jo­ny we wszyst­kie tech­nicz­ne udo­god­nie­nia, któ­re dwu­dzie­sty pierw­szy wiek ofe­ru­je sa­mot­ne­mu że­gla­rzo­wi, nie po­ko­na­łem jed­nak na­wet po­ło­wy dro­gi, gdy wszyst­kie od­mó­wi­ły wspó­łpra­cy. Zo­sta­łem sam na sam z oce­anem i wła­sną sła­bo­ścią. Bez ra­da­ru, bez GPS-u, bez te­le­fo­nu sa­te­li­tar­ne­go i ja­kie­go­kol­wiek in­ne­go kon­tak­tu z lądem, bez pro­gnoz po­go­dy, bez prądu – tak jak­bym cof­nął się w cza­sie o 40 lat do epo­ki Mo­ites­sie­ra i Kno­xa-John­sto­na. Do­sko­na­le pa­mi­ętam ten mo­ment, gdy na Oce­anie In­dyj­skim – do­ko­naw­szy bi­lan­su strat – uświa­do­mi­łem so­bie, że od te­raz albo wy­ka­żę się umie­jęt­no­ścia­mi czy­ta­nia po­go­dy z chmur, na­wi­ga­cji na sło­ńce i gwiaz­dy, wy­czu­wa­nia gór lo­do­wych po za­pa­chu, albo sko­ńczę na dnie. – No to wresz­cie masz, czło­wie­ku, to, cze­go chcia­łeś – po­wie­dzia­łem do sie­bie z prze­kąsem.

Już po za­ko­ńcze­niu rej­su, gdy wie­dzio­ny ja­ki­mś im­pul­sem prze­czy­ta­łem po­now­nie wspo­mnie­nia Kno­xa-John­sto­na, od­kry­łem dłu­gą li­stę cie­ka­wych zbie­żno­ści po­mi­ędzy jego rej­sem a moim. On pły­nął 313 dni, ja 312. Po­dob­ne awa­rie spo­ty­ka­ły nas mniej wi­ęcej w tych sa­mych miej­scach. Pod­czas ich usu­wa­nia po­dob­nie kom­bi­no­wa­li­śmy, wy­my­śla­jąc eg­zo­tycz­ne pa­ten­ty. Z po­dob­ną ra­do­ścią i fa­scy­na­cją przyj­mo­wa­li­śmy ka­żdy ko­lej­ny dzień na oce­anie. I po­dob­nie ni­g­dy nie nu­ży­ło nas przy­gląda­nie się jego zmien­nym ko­lo­rom i fak­tu­rze. Obu nas uzna­no też w pew­nym mo­men­cie rej­su za za­gi­nio­nych i ty­go­dnia­mi nikt na lądzie nie wie­dział, co się z nami dzie­je. I naj­wa­żniej­sze – sir Ro­bin po­wie­dział kie­dyś: „Pa­pie­ro­sy palę bez prze­rwy. Dzi­ęki dy­mo­wi wi­dzę, jaki jest wiatr, gdy łódź stoi w miej­scu”. Pod tym zda­niem pod­pi­su­ję się obie­ma ręko­ma.

Szcze­gól­nie bli­skie sta­ło mi się to od cza­su pew­nej przy­go­dy, któ­rą prze­ży­łem pod­czas sa­mot­ne­go rej­su przez Atlan­tyk w 2005 roku. By­łem już dwu­dzie­sty dzień na oce­anie. Nie­mal ide­al­nie po­ło­wa dy­stan­su. Od Gi­bral­ta­ru 1900 mil, do Do­mi­ni­ka­ny oko­ło 1800. Flau­ta. Żar leje się z nie­ba. Jacht stoi więc na środ­ku oce­anu w ca­łko­wi­tym bez­ru­chu. Snu­ję się po po­kła­dzie i pod nim, sa­pi­ąc jak dzie­wi­ęt­na­sto­wiecz­ny pa­ro­wóz. Je­stem nagi, ale na pra­wej no­dze mam ka­losz. W ten spo­sób ochra­niam zła­ma­ny przed kil­ko­ma dnia­mi pa­lec u nogi. Oka­zjo­nal­nie za­kła­dam też ręka­wi­ce że­glar­skie, aby do­dać so­bie po­wa­gi i aury pro­fe­sjo­na­li­zmu. Otępia­łym od go­rąca i nudy wzro­kiem omia­tam osprzęt, ho­ry­zont, po­kład, zno­wu osprzęt, zno­wu ho­ry­zont. Jesz­cze raz ho­ry­zont, jesz­cze raz… i oczom wła­snym nie wie­rzę.

W od­le­gło­ści trzech, góra czte­rech mil ode mnie wi­dzę jacht. Po­sta­wio­ny grot za­wa­diac­ko ło­po­ce mimo bra­ku wia­tru, ge­nua zro­lo­wa­na, ale jacht pły­nie zdu­mie­wa­jąco szyb­ko. Pędzi na sil­ni­ku pro­sto na mnie. Jach­ty ża­glo­we mają zwy­kle dość ogra­ni­czo­ne za­pa­sy pa­li­wa. Byle flau­ta nie jest po­wo­dem, by je bez­tro­sko wy­pa­lać. A ten gna w moją stro­nę na pe­łnym ga­zie. Albo więc na po­kła­dzie wy­da­rzył się ja­kiś dra­mat, albo ster­nik jest sza­le­ńcem, albo pi­ęk­na sa­mot­na że­glar­ka, za­uro­czo­na nie­wąt­pli­wą uro­dą mo­jej jed­nost­ki, chce jak naj­prędzej zna­le­źć się w moim to­wa­rzy­stwie. Ubie­ram się na ga­lo­wo, czy­li wkła­dam kąpie­lów­ki i dru­gi ka­losz. Cze­kam. Ach, jesz­cze faj­ka w zęby, żeby wy­jść na fa­chow­ca pe­łną gębą.

Na jach­cie jest kil­ka osób. Już z da­le­ka ener­gicz­nie do mnie ma­cha­ją. Ru­chy ich roz­trzęsio­nych rąk, choć trud­ne do opi­sa­nia, są zdu­mie­wa­jąco czy­tel­ne. Wy­da­je się, że mó­wią: za­cze­kaj, za­trzy­maj się. Po­nie­waż i tak sto­ję w miej­scu, mogę bez wy­si­łku spe­łnić ich pro­śbę.

W ko­ńcu zrów­na­li się ze mną i wi­dzę, z kim mam do czy­nie­nia. Ele­ganc­cy. Bia­łe ko­szul­ki, od­pra­so­wa­ne spodnie, spor­to­we obu­wie w do­brym ga­tun­ku. Jacht – za­re­je­stro­wa­ny w To­ron­to – też ni­cze­go so­bie. Nie­co wi­ęk­szy od mo­je­go, lśni czy­sto­ścią i aż bije w oczy pro­fe­sjo­na­li­zmem. Od pe­dan­tycz­nie zbuch­to­wa­nych lin aż po fa­cho­wo pod­wie­szo­ną sza­lu­pę i wy­pu­co­wa­ny na błysk po­kład. Wszyst­ko jest do­sko­na­łe. Nikt nie pali, nikt nie pije, nikt nie krzy­czy. Za­wo­dow­stwo w naj­lep­szym wy­da­niu. Po­grom­cy oce­anu za­trzy­ma­li swo­je ka­na­dyj­skie cu­de­ńko bur­ta w bur­tę ze mną, a je­den z nich, za­pew­ne ka­pi­tan, roz­po­czął kon­wer­sa­cję:

– Hi, do you have mat­ches may­be?

Za­mu­ro­wa­ło mnie. Spo­dzie­wa­łem się wszyst­kie­go, tyl­ko nie ta­kie­go po­wi­ta­nia. Gdy spo­ty­kasz na środ­ku Atlan­ty­ku nie­zna­ny jacht, ostat­nia rzecz, ja­kiej się spo­dzie­wasz, to py­ta­nie o…

– Masz może za­pa­łki? – po­wtó­rzył ski­per, a z wy­ra­zu jego twa­rzy wy­czy­ta­łem, że w naj­lep­szym ra­zie ma mnie za pó­łgłów­ka, któ­ry nie ro­zu­mie pro­stych sy­tu­acji na mo­rzu. Rzu­ci­łem mu jed­ną z za­pal­ni­czek, któ­rych kil­ka za­wsze wala się po po­kła­dzie. Sie­dzący do tej pory nie­mra­wo za­ło­gant ożył i chwy­cił ją w lo­cie ni­czym skarb. Na­tych­miast znik­nął pod po­kła­dem, na­to­miast ka­pi­tan, wy­ra­źnie usa­tys­fak­cjo­no­wa­ny, za­czął wy­ja­śniać sy­tu­ację. Otóż gdy wy­pły­wa­li trzy ty­go­dnie wcze­śniej z Tan­ge­ru w pięć osób, za­opa­trzy­li się we wszyst­ko, od tru­ska­wek po kawę o de­li­kat­nym aro­ma­cie mi­ęty. Jako lu­dzie nie­pa­lący nie po­my­śle­li jed­nak o za­pa­łkach, a jed­na czy dwie za­pal­nicz­ki, któ­re mie­li na po­kła­dzie, od­mó­wi­ły wspó­łpra­cy czte­ry dni temu. Pew­nie źle zro­zu­mia­łem, ale da­lej mó­wił chy­ba o je­dze­niu ma­ka­ro­nu na su­ro­wo. Taka ka­na­dyj­ska od­mia­na chip­sów. Wręczy­łem im uro­czy­ście 10 pu­de­łek za­pa­łek przy akom­pa­nia­men­cie ochów i achów i wspa­nia­ło­my­śl­nie od­mó­wi­łem re­wa­nżu w po­sta­ci bu­tel­ki whi­sky.

Jesz­cze wie­le dni po tym zda­rze­niu za­sta­na­wia­łem się nad ko­rzy­ścia­mi wy­ni­ka­jący­mi z pa­le­nia. A w rejs do­oko­ła świa­ta za­bra­łem 100 za­pal­ni­czek, 30 pa­czek po 10 pu­de­łek za­pa­łek, krze­si­wo i licz­bę pa­pie­ro­sów sto­sow­ną do ran­gi cze­ka­jące­go mnie wy­zwa­nia. Kto wie, ile ka­na­dyj­skich jach­tów spo­tkam po dro­dze…