Zło - ebook

WSTĘP

WSTĘP

Zło wro­dzone czy nabyte? – to pyta­nie, które sta­wiają sobie i pacjen­tom psy­chia­trzy z całego świata. Gdy docho­dzi do bru­tal­nej zbrodni, ana­li­zo­wane jest całe życie mor­dercy, by usta­lić, czy źró­dłem jego pato­lo­gii są czyn­niki wewnętrzne, czy zewnętrzne. W nie­któ­rych przy­pad­kach dosyć szybko udaje się to okre­ślić. Ale w innych usta­le­nie przy­czyny wymaga już znacz­nie szer­szej ana­lizy połą­czo­nej nie tylko z wywia­dem śro­do­wi­sko­wym, ale i z dogłęb­nym prze­śle­dze­niem warun­ków bio­lo­gicz­nych. Dla­tego ame­ry­kań­scy naukowcy wzięli pod lupę mózgi mor­der­ców, by spraw­dzić, czy róż­nią się one od tych, któ­rych wła­ści­ciele nie fan­ta­zjują o zabi­ja­niu. Zba­dano w tym celu ośmiu­set więź­niów, któ­rzy odsia­dy­wali różne wyroki, zarówno te za mor­der­stwo, prze­moc, prze­stęp­stwa sek­su­alne, jak i drobne wykro­cze­nia. Wyniki były nie­zwy­kle cie­kawe, choć mało zaska­ku­jące. Oka­zało się bowiem, że u osób, które miały na sumie­niu mor­der­stwo, stwier­dzono mniej­szą aktyw­ność w korze przed­czo­ło­wej. Tej samej, która jest odpo­wie­dzialna za kon­tro­lo­wa­nie naszych zacho­wań w spo­łe­czeń­stwie. Róż­nice zauwa­żono też w ciele mig­da­ło­wa­tym, które dba o nasze pro­cesy emo­cjo­nalne.

Seryjni mor­dercy, bo o nich będzie mowa w tej książce, odzna­czają się (choć nie zawsze) nie­zwy­kle wyso­kim ilo­ra­zem inte­li­gen­cji, bra­kiem empa­tii, ale też lęku. Potrzeba zabi­ja­nia jest u nich znacz­nie sil­niej­sza niż strach, który kie­ro­wałby więk­szo­ścią ludzi, gdyby sta­nęli w obli­czu ode­bra­nia komuś życia. Nie tylko nie odczu­wają stra­chu, ale zamiast niego poja­wiają się pod­nie­ce­nie i eks­cy­ta­cja zwią­zane z polo­wa­niem na ofiary, a póź­niej mor­do­wa­niem. Cza­sem nie­zwy­kle dużo ryzy­kują, decy­du­jąc się na zabi­cie osoby ze swo­jego oto­cze­nia, porwa­nie w biały dzień czy ukry­wa­nie zwłok we wła­snym miesz­ka­niu, choć mie­ści się ono w bloku lub kamie­nicy peł­nej sąsia­dów.

Zło rodzi się zazwy­czaj po cichu, za szczel­nie zamknię­tymi drzwiami. Może być efek­tem sys­te­ma­tycz­nego, wie­lo­let­niego drę­cze­nia, które skut­kuje poważ­nym uszczerb­kiem na zdro­wiu i psy­chice. Gdy prze­śle­dzimy bio­gra­fie wielu seryj­nych mor­der­ców, zauwa­żymy, że dosyć spora liczba z nich miała w prze­szło­ści trau­ma­tyczne doświad­cze­nia. Ale tu też ważna kwe­stia – nie każda osoba, która doświad­cza w mło­do­ści prze­mocy i cier­pie­nia, będzie urzą­dzać polo­wa­nia na ludzi. To, czy dany czło­wiek będzie w przy­szło­ści zabi­jał, zależy od jego pre­dys­po­zy­cji psy­chicz­nych, emo­cjo­nal­nych i fizycz­nych. Nie­któ­rzy pora­dzą sobie z prze­szło­ścią sami, innym pomogą w tym tera­peuci, a jesz­cze inni pod­da­dzą się swo­jej psy­cho­pa­tycz­nej natu­rze, która popchnie ich do nie­wy­obra­żal­nych zbrodni.

Na prze­ło­mie stu­leci wielu filo­zo­fów pró­bo­wało odpo­wie­dzieć na pyta­nie: czy czło­wiek rodzi się zły? Czy już w chwili przyj­ścia na świat zaczy­nają ewo­lu­ować w nim cechy, które spra­wią, że w przy­szło­ści zamieni się w prze­ra­ża­ją­cego potwora? Erazm z Rot­ter­damu, pięt­na­sto­wieczny nider­landzki filo­zof, filo­log i kato­licki duchowny, twier­dził, że czło­wiek jest z natury dobry, a zło pocho­dzi z nie­wie­dzy. Jed­nak znacz­nie bliż­szy naszym cza­som Marek Edel­man, jeden z przy­wód­ców powsta­nia w get­cie war­szaw­skim, stwier­dził:

_Czło­wiek jest z natury zły, czło­wiek rodzi się zły. Dopiero wycho­wa­nie robi go dobrym, jeśli oczy­wi­ście wycho­wa­nie jest udane. Całe gene­ra­cje są złe, bo mają złych przy­wód­ców i stają się złe. Wycho­wa­nie jest więc decy­du­jące. Zło prze­cho­dzi z poko­le­nia na poko­le­nie – naj­pierw ojciec jest faszy­stą, potem syn, który tęskni za mun­du­rem ojca, glo­ry­fi­kuje dziadka faszy­stę czy nacjo­na­li­stę i tak dalej, i tak dalej. Patrząc na histo­rię ludz­ko­ści, na to, jak zmie­nia się natura czło­wieka w zależ­no­ści od sytu­acji i do czego jest tak naprawdę zdolny w chwili zagro­że­nia, sądzę, że każdy z nas nosi w sobie pier­wia­stek zła. Być może ni­gdy nie zosta­nie on akty­wo­wany, ale jest obecny i czeka w uśpie­niu. By stać się seryj­nym mor­dercą, trzeba mieć w sobie znacz­nie sil­niej­sze pokłady tego pier­wiastka, które buzują pod powierzch­nią i doj­rze­wają przez lata, cze­ka­jąc na dzień, w któ­rym wezmą górę nad pozo­sta­łymi cechami i emo­cjami._

W tej książce nie dam jasnej odpo­wie­dzi na pyta­nie, kto może być seryj­nym mor­dercą, a kto nie. Nie dowie­cie się z niej też, jak roz­po­znać taką osobę. Histo­rie, które prze­śle­dzimy, spra­wią jed­nak, że wielu z was nie tylko zwątpi w ludzką naturę, ale straci też zaufa­nie do spo­rej czę­ści spo­łe­czeń­stwa. Seryjny mor­derca nie poru­sza się po uli­cach z napi­sem na czole „zabi­jam”. To może być nasz sąsiad, mąż, żona, syn, córka, ojciec, matka, wła­ści­ciel dobrze pro­spe­ru­ją­cej firmy czy nie­winny – wyda­wa­łoby się – stu­dent. Zło nie ma kon­kret­nej twa­rzy. Czę­sto chowa się za nie­winnym uśmie­chem i spoj­rze­niem, za przy­ja­znym gestem i uprzej­mym „dzień dobry”. I wła­śnie dla­tego jest tak sza­le­nie nie­bez­pieczne.