Związki chorwacko-polskie w latach 1918-1965 - ebook

Spis treści

Przedmowa do wydania polskiego

Podziękowania

Wstęp

1. Chorwaci w polsce do 1918 r.

2. SYTUACJA POLITYCZNA NA TERYTORIUM WSPÓŁCZESNEJ CHORWACJI W LATACH 1918–1939

2.1. Sytuacja polityczna w Polsce w latach 1918–1939

3. STOSUNKI DYPLOMATYCZNE POMIĘDZY POLSKĄ A KRÓLESTWEM SERBÓW, CHORWATÓW I SŁOWEŃCÓW/ KRÓLESTWEM JUGOSŁAWII

3.1. Konsulaty honorowe Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców/ Królestwa Jugosławii w Polsce

3.2. Konsulat Generalny Rzeczpospolitej Polskiej w Zagrzebiu

3.3. Umowy międzynarodowe

3.4. Chorwacja i Chorwaci w raportach polskich dyplomatów w Chorwacji i jugosłowiańskich w Polsce

3.5. Pomoc Chorwatów polskim uchodźcom podczas II wojny światowej i przesiedlenie Polaków po II wojnie światowej

4. Działalność Towarzystw Polsko-Jugosłowiańskich w Polsce

4.1. Towarzystwo Polsko-Jugosłowiańskie w Krakowie

4.2. Towarzystwo Polsko-Jugosłowiańskie w Poznaniu

4.3. Liga Polsko-Jugosłowiańska we Lwowie

4.4. Założenie Towarzystwa Polsko-Jugosłowiańskiego w Warszawie oraz inne wydarzenia

4.5. Towarzystwa Polsko-Jugosłowiańskie w Katowicach, Łodzi, Białymstoku i Częstochowie oraz Towarzystwo Przyjaciół Jugosławii w Wilnie

5. Julije Benešić

5.1. Julije Benešić – dane biograficzne

5.2. Benešić – pisarz i językoznawca

5.3. Działalność redaktorska

5.4. Dorobek literacki

5.5. Benešić i znaczenie jego pracy translatorskiej

5.6. Działalność związana z polskim językiem i kulturą

5.7. Pobyty Benešicia w Polsce

5.8. Wizyty Polaków w Chorwacji związane z osobą Julijego Benešicia

6. Miroslav krleža i jego związki z polską

6.1. Dane biograficzne

6.2. Odbiór dramatu Krležy w Polsce i jego powieści

6.3. Wizyta Krležy w Polsce w 1932 r.

7. Ivo Andrić i jego związki Z Polską

7.1. Dane biograficzne

7.2. Związki Andricia z Polską

7.3. Pobyty Andricia w Polsce

7.4. Korespondencja Ivo Andricia i Zdenki Marković

8. VIlim Frančić i relacje Chorwacko-Polskie

8.1. Dane biograficzne

8.2. Działalność translatorska, artykuły, wykłady

8.3. Kursy językowe, kongresy, wyjazdy i spotkania z Chorwatami

8.4. Gramatyka i ortografia Vilima Frančicia

9. Korespondencja pomiędzy Julijem Benešiciem, Ivo Andriciem, Miroslavem Krležą i Vilimem Frančiciem

9.1. Korespondencja pomiędzy Andriciem i Benešiciem

9.2. Listy Krležy do Benešicia

9.3. Korespondencja pomiędzy Krležą i Andriciem

9.4. Listy Benešicia do Vilima Frančicia i jeden list Frančicia do Benešicia

9.5. Korespondencja Frančicia i Andricia 21

10. Chorwaci w Polsce w latach 1918–1960

10.1. Artyści i ich wkład w rozwój chorwacko-polskich relacji kulturowych

10.2. Pozostali literaci i językoznawcy w Polsce

10.3. Uczniowie, studenci, profesorowie, naukowcy, dyplomaci, dziennikarze i inni Chorwaci w Polsce

10.4. Chorwaci w polskim wojsku

10.5. Zmagania sportowe Królestwa SHS/ Królestwa Jugosławii i Rzeczpospolitej Polskiej

Bibliografia

Dokumenty

Źródła internetowe

Literatura

Materiał ilustracyjny

Spis IlustracjiPrzedmowa do wydania polskiego

Chorwacja bliska sercu Polaków – tak oto zatytułował red. Marek Długopolski swój wywiad z dyrektor Chorwackiej Wspólnoty Turystycznej dr Agnieszką Puszczewicz, który ukazał się w krakowskim „Dzienniku Polskim” 13/14 marca 2021 r. I rzeczywiście, jak czytamy w tym wywiadzie: „Polacy czują się w Chorwacji bardzo dobrze, jak w domu. Lubią szczególnie Dalmację południową. Choć właściwie nie ma miejsca w Chorwacji, gdzie ich jeszcze nie było”. Z wywiadu dowiadujemy się dalej, że mimo pandemii Covid-19 w 2020 r. odwiedziło Chorwację prawie 700 tysięcy turystów z Polski, a wcześniej w wolnym od koronawirusa roku 2019 – jeden milion. Wywiad kończy się nadzieją, że „Polacy znowu chętnie przyjadą w swoje ulubione miejsca nad Adriatykiem, a koronawirus nie pokrzyżuje ich planów”.

Na tym tle rodzi się pytanie, czy poza wrażeniami urlopowymi, które sypią się tam, jak twierdzi nie bez racji dr A. Puszczewicz: „jak z rogu obfitości”, pozostaje w świadomości Polaków, jak wiele łączy ich z Chorwatami. W latach 1795–1918 część Polaków, rodaków spod zaboru austriackiego, dzieliło wspólny z tymi ostatnimi los w państwie austro-węgierskim pod berłem Habsburgów (Wereszycki 2015). Już wtedy, w XIX i na początku XX wieku, wybrzeże chorwackie na półwyspie Istria, zwanym austro-węgierską riwierą, było popularnym kierunkiem wojaży bogatych mieszkańców Galicji i Polaków spoza rosyjskiego kordonu, by wymienić tylko Henryka Sienkiewicza, Józefa Piłsudskiego, Ignacego Mościckiego czy Stanisława i Ignacego Stanisława Witkiewiczów. Adriatycki port Fiume (obecna Rijeka) był miejscem stacjonowania cesarsko-królewskiej floty wojennej, w której służyli Polacy. Wielu z nich stanowiło potem w wolnej Polsce kadry dowódcze tworzonej od podstaw polskiej marynarki wojennej (Samek 2012).

Nową kartę dziejów otworzyło odrodzenie się państwa polskiego w 1918 r. i powstanie w tym samym czasie wspólnej państwowości jugosłowiańskiej jednoczącej narody południowych Słowian. To wtedy umocniły się więzi polsko-jugosłowiańskie, a w tej liczbie polsko-chorwackie opisane z wielką wnikliwością w prezentowanej dalej monografii doktora Josipa Jagodara.

Szczególnie bliski autorowi tej przedmowy pozostaje wszakże okres lat 1939–1945, kiedy to obie te państwowości legły w gruzach pod naporem totalitaryzmów Niemiec hitlerowskich i Rosji sowieckiej. Teraz miały się sprawdzić przedmiotowe związki przyjaźni. I rzeczywiście w pierwszej fazie II wojny światowej niepodległa jeszcze wtedy, do wiosny 1941 r., Jugosławia udzieliła schronienia wielu uchodźcom z Polski, z których część została relokowana na ziemie chorwackie. W tej liczbie znalazł się między innymi dziadek autora przedmowy Jan Piekarczyk (ur. w 1897 r. w Lipnicy Murowanej – il. A) oraz czterech jego kolegów – urzędników Banku Polskiego1 w Warszawie: Władysław Kluzek, Stanisław Krzyszkowski, Edmund Matelski i Jan Klusek, którzy znaleźli się na terenie Jugosławii w następstwie polecenia służbowego konwojowania polskiego skarbu narodowego (ok. 75 ton czystego złota) i skarbu FON (Funduszu Obrony Narodowej). Skarb udało się szczęśliwie ewakuować z Polski do Francji przez Rumunię, Turcję do francuskiej wtedy Syrii, a dalej do Marsylii. Część ekipy konwojującej pozostała w Rumunii z zamiarem dalszej relokacji na zachód. Dzieje tej ewakuacji skarbu II Rzeczpospolitej opisał w szczegółach śp. prof. Wojciech Rojek z Uniwersytetu Jagiellońskiego w monografii wydanej w 2000 r. (Rojek 2000). Wspomina to wydarzenie także prof. Sławomir Cenckiewicz w swoim dziele o płk. Ignacym Matuszewskim, jednym z dowódców tej ekipy (Cenckiewicz 2019). Dalsze losy skarbu, jakże znamienne dla historii Polski powojennej, znajdują swój epilog podany w wyżej wspomnianej monografii prof. Rojka. Opracowanie to daje też odpowiedź na często stawiane w różnych gazetach i czasopismach pytanie: „Kto rozgrabił przedwojenne polskie złoto?”. Odpowiedź zaś na pytanie, jak to zrobili rządzący po wojnie w Polsce, wymaga dobrej znajomości bankowości i doktryny ówczesnego reżimu, co przedstawiono ostatnio w Krakowskim Salonie Ekonomicznym Narodowego Banku Polskiego2 na wystawie otwartej w październiku 2021 r.

Owych pięciu urzędników Banku Polskiego (por. il. B) przeżyło szczęśliwie okres od zimy 1939/40 do zimy 1944/45 w miejscowości Žakanje, gmina Ribnik, powiat Kalovač w zachodniej Chorwacji, przebywając na plebanii ówczesnego proboszcza tej parafii Polaka księdza Zygmunta Majchrzaka (por. il. C). Niestety spokojny pobyt w tamtym miejscu został nagle przerwany pod sam koniec wojny, najprawdopodobniej w marcu 1945 r. Urzędnicy Banku Polskiego zostali uprowadzeni z plebanii przez nieznanych sprawców i wszelki ślad po nich zaginął. Do tej pory mimo starań mojego śp. ojca Mariana i moich, w szczególności prowadzonego z mojej inicjatywy przez Instytut Pamięci Narodowej od 2006 r. śledztwa w tej sprawie (umorzonego w 2008 r. i niepodjętego na nowo mimo wysiłków w ostatnim czasie), nie udało się ustalić, gdzie spoczywają szczątki ludzi, którzy swoją ofiarę złożyli w konsekwencji ratowania polskiego skarbu narodowego w 1939 r.

Polski przekład niewątpliwie potrzebnej, wnikliwej monografii o więziach polsko-chorwackich, poświęconej w szczególności okresowi pierwszych 60 lat XX wieku trafi do rąk polskich czytelników także jako mój osobisty wkład w upamiętnienie tych pięciu naszych rodaków i tych Chorwatów, którzy ich chronili przez pięć lat wojny na swojej ziemi.

Niestety ani IPN, ani inne instytucje, jak na przykład Narodowy Bank Polski2, który przejął aktywa przedwojennego Banku Polskiego SA, których obowiązkiem formalnym czy moralnym, jak trafnie określił prezydent Andrzej Duda w przemówieniu na Westerplatte w 81. rocznicę wybuchu II wojny światowej, jest odnalezienie i godne pochowanie rodaków, którzy oddali swe życie dla Polski, do tej pory nie sprostały temu zadaniu.

Prof. dr hab. inż. Marek T. Piekarczyk

Cenckiewicz S., Ignacy Matuszewski. Nie ma wolności bez wielkości. Pisma wybrane, tom 1, 1912–1942, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2019.

Rojek W., Odyseja Skarbu Rzeczypospolitej. Losy złota Banku Polskiego 1939–1950, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000.

Samek A., Flota, której nie ma, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2012.

Ustawa z dnia 11 stycznia 1924 r. o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej (Dz.U. 1924 nr 4 poz. 28).

Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Wysoki Zamek, Kraków 2015.

1 Bank Polski Spółka Akcyjna – prywatny bank z prawem emisji pieniądza z siedzibą w Warszawie, założony w 1924 r. na mocy Ustawy o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. Zlikwidowany decyzją ministra finansów rządu warszawskiego z dnia 7 stycznia 1952 r. „Złoto ocalone z pożogi września 1939 r., a następnie salwowane tylekroć z dalszych opresji przez ofiarnych pracowników Banku – przeznaczone zostało w rezultacie »na budowę nowego ustroju«, czyli położenie podwalin pod PRL” (Rojek 2000).

2 Narodowy Bank Polski (NBP) – polski bank centralny z siedzibą główną w Warszawie. Pełni funkcje: banku emisyjnego, banku banków oraz centralnego banku państwa.Podziękowania

Studia doktoranckie ukończyłem dzięki pomocy moich rodziców – Marka i Marii. Dziękuję im za wszystko, co zrobili w moim życiu, byli bowiem przy mnie od szkoły podstawowej, finansowali moją naukę i obdarzyli miłością. Siostry Kristina i Victoria zawsze pozostawały do mojej dyspozycji, pomagały, ilekroć o to poprosiłem i cieszyły się z moich sukcesów. Moja dziewczyna Leona trwała zawsze przy mnie przez całe moje studia doktoranckie. Dziękuję jej za zrozumienie, miłość i wsparcie, którymi obdarzyła mnie w tym czasie. Specjalne podziękowania należą się pani promotor prof. dr hab. Ivanie Vidović Bolt za ogromną pomoc w ubieganiu się o stypendia oraz za wszystkie rady i instrukcje, których udzieliła mi podczas badań i pisania rozprawy doktorskiej. Za dzielenie się swoją wiedzą, znajomościami i wielkim entuzjazmem, z jakim zachęcała mnie, abym pracę kontynuował i nie poddawał się. Specjalne podziękowania składam pani profesor za skontaktowanie mnie z prof. dr hab. Magdaleną Dyras, dyrektorką Instytutu Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, która pomogła mi podczas mojego pobytu na stypendium Fundacji Królowej Jadwigi w Krakowie. Od początku studiów pozostawałem w kontakcie z dr. hab. Slavenem Kalem, który pomógł mi w dotarciu do literatury i przekazał kontakty do Polaków zajmujących się stosunkami chorwacko-polskimi, dlatego w tym miejscu dziękuję mu za pomoc. Dziękuję też wszystkim pracownikom archiwów i instytutów w Chorwacji, Polsce i Serbii, którzy umożliwili mi dostęp do materiałów archiwalnych. Specjalne podziękowania dla gminy Oriovac i żupani brodsko-posawkiej za dofinansowanie mojego wyjazdu do Polski i wizyty studyjnej w Belgradzie.

AutorWstęp

Polska to kraj, w którym Chorwaci pozostawili swój znaczący ślad na przestrzeni dziejów, przebywając w nim dłuższy lub krótszy czas, a pamięć o wielu z nich została utrwalona dzięki zachowanym dokumentom i artykułom. Dotychczasowe badania w mniejszym stopniu dotyczyły Chorwatów żyjących i przebywających w Polsce na początku i w połowie XX wieku, dlatego też niniejsza praca będzie próbą uzupełnienia tych wiadomości1.

Istnieją legendy i zapiski mówiące o tym, że Chorwaci przybyli do Chorwacji z terenów dawnej Polski, a praprzodek Polaków mieszkał w Chorwacji (Batowski 1945: 2, Benešić 1948: 109, Kale 2014: 146, Rudkowska i Kale 2017: 613 i inne) i od tego czasu między Polską a Chorwacją rozwijają się więzi społeczne, polityczne, kulturowe. Chcąc zbadać powiązania chorwacko-polskie na początku i w połowie XX wieku, należało wspomnieć Chorwatów żyjących i przebywających w Polsce przed XX wiekiem, przyczynili się oni bowiem do podtrzymywania już istniejących więzi i budowania nowych relacji między Chorwatami i Polakami w dziedzinie kulturalnej, literackiej, językowej, ekonomicznej, politycznej, wojskowej, społecznej i religijnej.

Przedmiotem dysertacji są Chorwaci, mający największy wpływ na podtrzymywanie więzi z Polską i Polakami w dziedzinie kultury, zwłaszcza poprzez popularyzowanie literatury, języka i innych pokrewnych dziedzin na terenie dzisiejszej Polski, oraz relacje poszczególnych osób, które dzięki swoim wysiłkom i prywatnej korespondencji popularyzowały literaturę chorwacką i/lub przetłumaczyły dzieła pisarzy chorwackich na język polski i odwrotnie, tworząc tym samym nowe więzi chorwacko-polskie.

Praca koncentruje się na dwóch ośrodkach kulturalno-politycznych w Polsce: Warszawie i Krakowie, i chronologicznie przedstawia i interpretuje związki Chorwatów z Polakami i Polską.

W pierwszym rozdziale pokazano relacje chorwacko-polskie i sylwetki wybitnych Chorwatów związanych z Polską, a także przedstawiono legendy o wędrówce Chorwatów z okolic dzisiejszego Krakowa i przesiedleniu Lecha z okolic Krapiny na tereny dzisiejszej Polski. Wspomniano biskupów i księży, którzy służyli na polskich dworach królewskich, a także przybywających do Polski poetów, szlachciców i uczonych, dlatego praca szczególnie koncentruje się na Andriju Dudiciu, Tomo Budislaviciu, Juriju Križaniciu, Josipie Juđerze Boškoviciu, Stjepanie Zanoviciu, Ljudeviciu Gaju, Josipie Juraju Strossmayerze, Josipie Jelačiciu, Antonie Lipošćaku i innych.

W drugim rozdziale przedstawiono sytuację polityczną Chorwacji i Polski w latach 1918–1939 oraz najważniejsze wydarzenia polityczne i gospodarcze, sylwetki ważnych prezydentów i premierów, a także innych historycznie istotnych polityków, podjęte przez nich decyzje, wdrożone działania, konstytucje i ich najważniejsze zasady, które określiły porządek społeczny i prawny Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców2/ Królestwa Jugosławii, Banowiny3 Chorwackiej, Rzeczpospolitej Polskiej obejmującej części dzisiejszej Polski oraz te, które dzisiaj do niej nie należą (Wschodnia Galicja i Litwa), różne organizacje terrorystyczne i próby zamachów politycznych oraz czołowe partie polityczne.

W trzecim rozdziale przedstawiono stosunki dyplomatyczne między dwoma państwami, prezentując działalność Konsulatów Generalnych Królestwa SHS/ Królestwa Jugosławii w Polsce oraz konsulów honorowych pełniących służbę w Polsce. W dalszej części rozdziału przedstawiono działania Konsulatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w Zagrzebiu i podpisane umowy międzypaństwowe w okresie międzywojennym. Szczególną uwagę zwrócono na dotychczas niepublikowaną zawartość dokumentów dotyczących polskich dyplomatów w Chorwacji i jugosłowiańskich w Polsce. Ostatnia część rozdziału dotyczy okresu II wojny światowej i krótkiego okresu powojennego. Omówiono system pomocy Chorwatów dla polskich uchodźców przebywających na terenie Chorwacji. W rozdziale czwartym zajęto się działalnością kilkunastu lig i stowarzyszeń polsko-jugosłowiańskich, które powstały na terytorium Polski. Zadaniem tych lig i stowarzyszeń było organizowanie różnorodnych działań na rzecz Polaków i Chorwatów, organizacja wykładów i kursów języka chorwackiego w Polsce, a także organizacja wyjazdów do Chorwacji. Szczególną rolę w tej działalności odegrały towarzystwa poznańskie, lwowskie i warszawskie.

Kolejne cztery rozdziały, kluczowe w tej pracy, poświęcono najważniejszym pisarzom i językoznawcom, którzy nawiązali i umocnili kontakty chorwacko-polskie w okresie międzywojennym: Julijemu Benešiciowi, Ivo Andriciowi, Vilimowi Frančiciowi oraz ich wysiłkom na rzecz poprawy chorwacko-polskich więzi kulturowych. Rozdział piąty zaprezentował Julijego Benešicia jako wykładowcę literatury polskiej i lektora języka polskiego na Uniwersytecie w Zagrzebiu. Podrozdział poświecono tu podróżom Benešicia do Polski związane ze studiami i pracą, opisano zwłaszcza lata 1930–1938, podczas których przebywał w Warszawie jako przedstawiciel Ministerstwa Oświaty Królestwa Jugosławii i uruchomił Bibliotekę Jugosłowiańską. W następnych podrozdziałach omówiono znaczenie Benešicia jako redaktora czasopisma, autora artykułów, felietonów, tłumacza, poety i językoznawcy.

W szóstym rozdziale przedstawiono sylwetkę Miroslava Krležy, najważniejsze informacje biograficzne i bibliograficzne o nim. Wyróżniono twórczość dramatopisarską Krležy, dzięki której zasłynął w Polsce, w tym zwłaszcza dramat Gospoda Glembajevi. Jego dzieła wystawiano kilkadziesiąt razy w polskich teatrach. Szczególną uwagę zwrócono na współpracę z Julijem Benešiciem i Zofią Nałkowską. Spotkania Krležy z reżyserami teatrów zaowocowały licznymi przedstawieniami jego sztuk na deskach teatralnych w Polsce, co dało ogromny wkład w rozwój stosunków chorwacko-polskich.

Rozdział siódmy poświęcono Ivo Andriciowi, studentowi Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, który na kilka miesięcy przed wybuchem I wojny światowej w 1914 r. rozpoczął naukę języka polskiego, aby pogłębić znajomość polskiej kultury i literatury. Przedstawiono współpracę Andricia z Polakami w trakcie jego kariery dyplomatycznej, zwłaszcza w latach 1939–1940, gdy pełnił funkcję ambasadora w Berlinie. Podkreślono jego zaangażowanie w uwolnienie profesorów i pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie osadzonych w niemieckich obozach koncentracyjnych w Dachau i Oranienburgu. Tematem dalszej części są trzy wizyty Andricia w Polsce po II wojnie światowej (1948 i 1964), a na końcu poddano analizie korespondencję Andricia ze Zdenką Marković.

W ósmym rozdziale przedstawiono Vilima Frančicia. We wstępie rozdziału wprowadzono informacje biograficzne, m.in. o przeprowadzce do Polski, w której mieszkał do końca życia. Następnie przedstawiono jego działalność w czasie I i II wojny światowej, jego rolę jako profesora i wspomniano jego wykłady na Uniwersytecie w Krakowie. Osobny podrozdział poświęcono pracy Frančicia jako tłumacza, autora artykułów, organizatora kursów języka serbsko-chorwackiego i wykładowcy zagadnień związanych z Królestwem Jugosławii i literaturą jugosłowiańską oraz jako organizatora wyjazdów do Chorwacji. Wreszcie Frančicia przedstawiono jako językoznawcę, autora pracy o gramatyce i ortografii, wydanej w Polsce w połowie XX wieku.

W dziewiątym rozdziale poddano analizie i próbie interpretacji korespondencję między Julijem Benešiciem, Vilimem Frančiciem, Ivo Andriciem i Miroslavem Krležą. Jak dotąd tylko niewielka część korespondencji została opublikowana, a ze względu na jej znaczenie więcej uwagi poświęcono w tym miejscu analizie listów, pocztówek i widokówek wysłanych przez Ivo Andricia do Julijego Benešicia, Miroslava Krležy i Vilima Frančicia oraz listy Julijego Benešicia do Ivo Andricia, Mirosłava Krležy i Vilima Frančicia. Korespondencja autorów uzupełnia omawianą dotąd w literaturze. W kolejnych podrozdziałach przedstawiono korespondencję Slavka Batušicia, Zdenki Marković i innych Chorwatów, którzy odwiedzali Polskę lub mieszkali w niej na początku i w połowie XX wieku.

W dziesiątym rozdziale omówiono sylwetki Chorwatów, których działalność określiła nowe stosunki istotne w relacjach chorwacko-polskich na początku i w połowie XX wieku1. W oddzielnych podrozdziałach jest mowa o: Zdence Marković, Josipie Hammie, Ivanie Esihu, Slavku Batušiciu i wielu wydarzeniach kulturalnych związanych ze sztuką teatralną i filmową, wykładach i audycjach radiowych, artykułach prasowych, festiwalach, wystawach, kongresach, balach i innych wydarzeniach towarzyskich, w których uczestniczyli Chorwaci i które dotyczyły chorwackiej kultury, literatury i innych wydarzeń społecznych budujących więzi międzykulturowe chorwacko-polskie. Ostatni podrozdział przedstawił sukcesy sportowe i spotkania reprezentacji Królestwa SHS/ Królestwa Jugosławii i Rzeczpospolitej Polskiej w okresie międzywojennym.

Ostatnia część pracy zawiera źródła i literaturę. Poszczególni autorzy badali historię więzi i stosunków chorwacko-polskich, odnosząc się głównie do XIX i drugiej połowy XX wieku. Ponieważ nie istnieją opracowania analizujące to zagadnienie w odniesieniu do początku i połowy XX wieku, autor dysertacji, uznając wagę źródeł i materiałów archiwalnych, przebadał zgromadzony materiał w archiwach i bibliotekach w Chorwacji2, Polsce3 i Serbii4. Dzięki żmudnej pracy udało się odnaleźć wiele dokumentów dotąd niepublikowanych. Przejrzano ponad sto pudeł z materiałami archiwalnymi oraz ponad dwieście artykułów i książek. Większość materiałów została wykorzystana w dysertacji, a źródła archiwalne są zaznaczone numerem zgodnie z kolejnością umieszczoną na liście źródeł.

1 Ponieważ zagadnienie Chorwatów mieszkających w Polsce na początku i połowie XX wieku nie zostało wystarczająco zbadane, konieczne było przeprowadzenie badań w Polsce, Chorwacji i Serbii, gdyż w pierwszej połowie XX wieku Chorwacja znajdowała się w granicach Królestwa SHS oraz Królestwa Jugosławii, a stolicą był Belgrad. W trakcie badań autor publikacji otrzymał dwa stypendia: stypendium doktoranckie CEEPUS na pobyt w Warszawie od 15 lipca do 13 sierpnia 2018 r. oraz stypendium Funduszu Królowej Jadwigi na pobyt w Krakowie od 3 do 29 listopada 2018 r.

2 W dalszej części tekstu Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców nazywane będzie Królestwem SHS (hr. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca) (przyp. tłum.).

3 Wymieniani są następujący artyści: Tomislav Krizman, Josip Turkalj, Ivo Kerdić, Krešimir Baranović, Lovro Matačić, Milan Horvat, Darko Lukić, Anica Zubović; pisarze i językoznawcy: Zdenka Marković, Josip Hamm, Ivan Esih, Slavko Batušić, Krešimir Georgijević, Vjekoslav Kaleb, Gustav Krklec; naukowcy: Mijo Marković, Vale Vouk, Franjo Ivaniček, Franjo Bučar, Eduard Miloslavić; dyplomaci: Ivo de Giulli, Pero Zanella, baron Dragutin Kulmer, Prvislav Grisogono; dziennikarze: Grga Zlatoper, Marko Fotez; żołnierze: Stanisław Władysław Maczek i Mirosław Ferić.

4 Chorwackie Archiwa Państwowe w Zagrzebiu, Archiwum Katedry Historii Literatury Chorwackiej Wydziału Historii Chorwackiej Literatury, Teatru i Muzyki Chorwackiej, Akademia Nauk i Sztuki (HAZU), Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka w Zagrzebiu, biblioteka miejska w Slawońskim Brodzie i muzeum miejskie w Iloku.

5 Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie i Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

6 Archiwum Jugosławii w Belgradzie, Archiwum Serbskiej Akademii Nauk i Sztuk w Belgradzie, Macierz Serbska w Nowym Sadzie.