30 lat za kratami. Osobista opowieść dyrektorki polskiego więzienia - ebook

SZOK

Zakła­dam mun­dur. Kiedy wizy­tuję oddziały miesz­kalne osa­dzo­nych, zawsze jestem w mun­durze. To budzi respekt zarówno wśród osa­dzo­nych, jak funk­cjo­na­riu­szy. Wia­domo, kto jest kto.

Idę szyb­kim kro­kiem przez wię­zie­nie. Wokół panuje głę­boka cisza. Mam wra­że­nie, że sły­szę jej dźwięk. Ta cisza zupeł­nie nie pasuje do roz­mia­rów ota­cza­ją­cej mnie prze­strzeni. Prze­cież to naj­więk­sze wię­zie­nie w Pol­sce.

Wcho­dzę w dłu­gie pod­ziemne kory­ta­rze, łączące wyso­kie, czte­ro­kon­dy­gna­cyjne budynki, w któ­rych znaj­dują się pawi­lony miesz­kalne osa­dzo­nych. Jest zimno i ciemno. Świa­tło zapala się po wykry­ciu ruchu, punk­towo. Z naprze­ciwka nikt nie idzie, nie ma takiej moż­li­wo­ści. Tunele są zapro­jek­to­wane tak, aby można się było nimi prze­miesz­czać tylko w jed­nym kie­runku. Jak ulice jed­no­kie­run­kowe, pomię­dzy któ­rymi znaj­duje się gruby beto­nowy mur. Tylko na wyso­ko­ści wejść do pawi­lo­nów mur na chwilę się urywa. Zastę­pują go kraty. Ruch w tych miej­scach i w kolej­nych odcin­kach tunelu jest moni­to­ro­wany przez funk­cjo­na­riu­sza na sta­no­wi­sku dowo­dze­nia. Takie roz­wią­za­nie unie­moż­li­wia kon­tak­to­wa­nie się osa­dzo­nych ze sobą i zwięk­sza bez­pie­czeń­stwo. Eli­mi­nuje rów­nież ryzyko pomie­sza­nia się osa­dzo­nych.

Naci­skam dzwo­nek i kie­ruję twarz w stronę kamery. Po chwili otwie­rają się cięż­kie meta­lowe drzwi pro­wa­dzące na pawi­lon drugi. Wcho­dzę w kolejny kory­tarz. Ten jest już zde­cy­do­wa­nie inny. Ma okna. Co prawda można przez nie zoba­czyć jedy­nie wysoki mur oddzie­la­jący place spa­ce­rowe, ale już sam widok błę­kit­nych obło­ków na nie­bie znacz­nie zmie­nia atmos­ferę panu­jącą w tune­lach. W pod­zie­miach pawi­lonu dru­giego znaj­duje się maga­zyn depo­zy­towy. Wcho­dzę tam tylko na chwilę. Oddaję roz­pa­trzone przeze mnie prośby osa­dzo­nych o wyda­nie rze­czy z maga­zynu. Ponow­nie wcho­dzę w pod­ziemne tunele. Mijam wej­ścia do kolej­nych pawi­lonów. Wszę­dzie ta sama pro­ce­dura moni­to­ro­wa­nia dostępu do kolej­nego odcinka tunelu. Kie­ruję się do pawi­lonu pią­tego, szkol­nego. Schody na oddział, brzęk klu­czy i zgrzyt otwie­rającej się wię­zien­nej kraty.

– Pani dyrek­tor, mel­duję, że na oddziale panuje spo­kój.

– Dzię­kuję.

Wcho­dzę do pierw­szej celi, roz­ma­wiam z osa­dzo­nymi. Pytam, czy mają jakieś wnio­ski, skargi. Ktoś zgła­sza pro­blem z gło­śni­kiem, ktoś inny pyta, dla­czego nie wyra­zi­łam mu zgody na dłuż­sze widze­nie. Moją uwagę przy­kuwa jed­nak zacho­wa­nie innego męż­czy­zny.

Wysoki, krótko ostrzy­żony chło­pak cho­dzi ner­wowo po celi.

– Pani dyrek­tor, żona jest w ciąży. Dener­wuję się. Czy mógł­bym wyko­nać dodat­kowy tele­fon?

Zga­dzam się. Janusz L. to spo­kojny osa­dzony, bar­dzo tęskni za rodziną. Czę­sto opo­wiada o swo­jej żonie. Ma już jedno dziecko, chłopca. Teraz ocze­kuje dziew­czynki. Bar­dzo prze­żywa poród żony. Odbywa karę pięt­na­stu lat pozba­wie­nia wol­no­ści za zabój­stwo. Pozo­stało mu już tylko pięć. Stara się o warun­kowe przed­ter­mi­nowe zwol­nie­nie. Wycho­dzi na prze­pustki do domu. Myślę, że mu się uda.

Kolejna cela. Osa­dzony zgła­sza, że chciałby sko­rzy­stać z biblio­teki.

– Wymiana ksią­żek będzie po spa­ce­rach – odpo­wiada oddzia­łowy, nie cze­ka­jąc na moje wyja­śnie­nie.

O tej porze więk­szość osa­dzo­nych prze­bywa na boisku, więc wizy­to­wa­nie oddziału prze­biega dość szybko.

– Osa­dzony Paweł K. prosi o roz­mowę indy­wi­du­alną – mel­duje mi oddzia­łowy, gdy kie­ruję się już do wyj­ścia.

– Pro­szę dopro­wa­dzić osa­dzo­nego do pokoju wycho­wawcy – decy­duję.

– Wycho­wawca wyszedł. Chce pani klucz?

– Tak, popro­szę.

Maleń­kie pomiesz­cze­nie, w któ­rym pra­cuje wycho­wawca, jest usy­tu­owane w środ­ko­wej czę­ści oddziału miesz­kal­nego osa­dzo­nych. Drzwi do pokoju otwie­rają się bez­po­śred­nio na dyżurkę oddzia­ło­wego. Stoi przy nich meta­lowa szafa na akta osa­dzo­nych, jest wie­szak i mała półka z książ­kami. Pośrodku pomiesz­cze­nia znaj­duje się nie­wiel­kie biurko, po jed­nej stro­nie biurka fotel wycho­wawcy, po dru­giej krze­sło dla osa­dzo­nych.

Roz­lega się puka­nie.

– Osa­dzony Paweł K., syn Sta­ni­sława, cela numer sześć.

Do pokoju wcho­dzi nie­wy­soki blon­dyn, za nim w drzwiach stoi oddzia­łowy. Ubez­pie­cza mnie w ten spo­sób.

– Słu­cham, w jakiej spra­wie chciał pan roz­ma­wiać?

Osa­dzony zaczyna spo­koj­nie przed­sta­wiać swoją sytu­ację rodzinną. Mówi o tym, że rodzina ma pro­blemy finan­sowe, że bar­dzo chciałby im pomóc, że nie wie, kiedy będzie miał ape­la­cję od wyroku.

Roz­lega się dzwo­nek do kraty wej­ścio­wej na oddział. To osa­dzeni wra­cają ze spa­ceru. Oddzia­łowy pyta wzro­kiem, czy może się odda­lić, zosta­wia­jąc mnie samą z osa­dzo­nym. Wycho­wawcy na­dal nie ma.

– Idź – wydaję pole­ce­nie oddzia­ło­wemu.

Wiem, że nie będzie go dłuż­szy czas. Całą grupę trzeba prze­szu­kać, wpu­ścić do cel, to tro­chę potrwa.

Paweł K. też to wie. Wie­dział rów­nież, że grupa spa­ce­rowa będzie wra­cać. Na kory­ta­rzu robi się gwarno. Osa­dzeni zaglą­dają do pokoju wycho­wawcy przez uchy­lone drzwi.

– Paweł kabluje – stwier­dza jeden z nich.

– Parówa! – rzuca ktoś inny.

– Cwel!

– Kapuś!

Okrzyki i śmiech osa­dzo­nych stop­niowo przy­ci­chają, w miarę jak odda­lają się oni w stronę swo­ich cel.

Wtedy sto­jący przede mną męż­czy­zna wyko­nuje gwał­towny ruch i nagle widzę przed oczyma gruby, zaostrzony szpi­ku­lec o dłu­go­ści mniej wię­cej dwu­dzie­stu cen­ty­me­trów. Sie­dzę na fotelu. Osa­dzony stoi tyłem do drzwi, trzy­ma­jąc ostrze na wyso­ko­ści moich oczu. Dzieli nas odle­głość wąskiego biurka. Robi mi się gorąco. Pokój zaczyna tań­czyć wokół mnie. Strach. Tak, zawsze twier­dzi­łam, że tylko głu­piec się nie boi.

W ciągu sekundy przez moją głowę prze­la­tuje tysiąc myśli i obra­zów. Pierw­sza myśl wiąże się oczy­wi­ście z moimi dziećmi.

Reset, prze­cież im nic nie grozi.

To ja jestem w nie­bez­pie­czeń­stwie. Tylko co mam robić?

Pod biur­kiem jest przy­cisk, tak zwana przy­zy­wówka, ale czy zadziała? A jeśli zadziała, to ile czasu upły­nie, zanim ktoś się pojawi? Praw­do­po­dob­nie będę wtedy miała już szpi­ku­lec w oku.

Przez uchy­lone drzwi sły­szę kroki oddzia­ło­wego.

– Wszystko w porządku? – pyta zza ściany i nie cze­ka­jąc na odpo­wiedź, prze­cho­dzi dalej.

– Tak – odpo­wia­dam pustce na kory­ta­rzu. Cały czas towa­rzy­szy mi myśl, że Paweł K. będzie szyb­szy.

Drzwi do pokoju wycho­wawcy są teraz zamknięte. Nie wiem, czy przy­mknął je oddzia­łowy, pro­wa­dząc grupę osa­dzo­nych, czy też zro­bił to któ­ryś z więź­niów.

Osa­dzony patrzy przed sie­bie tępym wzro­kiem, jego twarz nie wyraża żad­nych emo­cji. Tak mi się przy­naj­mniej wydaje. Nie wiem, czego się spo­dzie­wać. Przy­cho­dzą mi do głowy same czarne sce­na­riu­sze. Zakład­niczka, szpi­ku­lec w oku, roze­rwana aorta albo dźgnię­cie w serce.

Wycią­gam nie­śmiało rękę.

– Oddaj mi to. – Sta­ram się mówić spo­koj­nym gło­sem.

Cisza.

– Po co ci to wszystko?

Cisza.

– Dla­czego to robisz?

Cisza.

Patrzymy na sie­bie.

W myślach prze­rzu­cam kartki jego akt. Arty­kuł 280 kk, czyli roz­bój. Przy­je­chał skądś z Pol­ski, ze skie­ro­wa­niem do szkoły. Nie­stety czę­sto tak bywa, że jed­nostka pozbywa się w ten spo­sób trud­nego osa­dzo­nego. To wła­śnie ten przy­pa­dek. Paweł K. z całą masą wnio­sków o uka­ra­nie wylą­do­wał na Bia­ło­łęce. Tutaj też spra­wia kło­poty. Dla­tego czę­sto się spo­ty­kamy, zwy­kle w związku z wymie­rza­niem kary.

Wszyst­kie te myśli nie popra­wiają mi humoru. I jesz­cze ten dziwny, zimny, pozba­wiony wyrazu wzrok. Brak jakiej­kol­wiek reak­cji osa­dzo­nego i wymie­rzony we mnie szpi­ku­lec są prze­ra­ża­jące.

Sta­ram się nawią­zać roz­mowę. Wró­cić do tego, o czym mówił. Pytam o rodzinę, plany. Nie­skład­nie rysuję jego przy­szłość.

– Nie­długo skoń­czysz szkołę, będziesz miał zawód, będzie łatwiej o pracę – wspo­mi­nam.

Coś tam jesz­cze mówię, ale sama nie wiem, czy to ma jakiś sens.

Cisza.

– Paweł, roz­wa­lasz sobie życie.

– Nie.

Uff, zaczyna mówić.

– Dener­wuje się pani?

– Tak.

– Boi się pani? – dopy­tuje dalej.

Potwier­dzam, a wtedy on wyciąga w moją stronę szpi­ku­lec i kła­dzie go w mojej wycią­gnię­tej dłoni. Cały czas patrzy mi w oczy.

– Bar­dzo cenię w pani szcze­rość. Chcia­łem pani tylko poka­zać, że nie jest pani bez­pieczna i że ten oddzia­łowy nadaje się do pasa­nia krów.

Cisza.

– Panie oddzia­łowy, pro­szę odpro­wa­dzić osa­dzo­nego do celi – wydaję pole­ce­nie spo­koj­nym gło­sem.

Nie­ba­wem Paweł K. znika wraz z funk­cjo­na­riu­szem za drzwiami.

Wsu­wam szpi­ku­lec pod mun­dur. Zacho­wam go na pamiątkę.KOBIETA W MĘSKIM ŚWIE­CIE

Pięcio­oso­bowy pokój, meta­lowe łóżka usta­wione bli­sko sie­bie, mała szafka przy każ­dym z nich, szafa na mun­dury, stół i pięć krze­seł. Szare koce, nie­róż­niące się niczym od tych, które widzia­łam w celach dla osa­dzo­nych. Pięć dziew­czyn z róż­nych jed­no­stek, z róż­nych dzia­łów. Szkoła pod­ofi­cer­ska w Kali­szu. Tra­fi­łam tu po nie­malże roku od momentu roz­po­czę­cia służby na Gro­cho­wie. Fakt, że męż­czyźni nie cze­kali tak długo, ale i tak bar­dzo się ucie­szy­łam. Ukoń­cze­nie szko­le­nia zawo­do­wego w for­mie szkoły pod­ofi­cer­skiej było warun­kiem nada­nia pierw­szego stop­nia pod­ofi­cer­skiego – kaprala Służby Wię­zien­nej.

– Zbiórka przed kom­pa­nią! – Na kory­ta­rzu roz­legł się głos.

Wybie­gli­śmy przed budy­nek.

– W dwu­sze­regu zbiórka. Kolejno odlicz.

Pole­ce­nia wyda­wał młody porucz­nik, który przed­sta­wił się jako szef kom­pa­nii. Podzie­lił nas na plu­tony. Plu­ton gospo­dar­czy, w któ­rym się zna­la­złam, liczył trzy­dzie­ścioro funk­cjo­na­riu­szy, w tym dwie kobiety. Ucie­szy­łam się, że jest nas dwie. Prze­cież spę­dzimy tutaj trzy mie­siące.

– Chętni na dowódcę plu­tonu są? – zapy­tał porucz­nik.

Nikt się nie ode­zwał. Sta­li­śmy w zwar­tym szyku i obser­wo­wa­li­śmy prze­cha­dza­ją­cego się przed nami porucz­nika. Miał groźną minę. Zatrzy­mał się przed sto­jącą obok mnie dziew­czyną. Popa­trzył na nią bez słowa, po czym ruszył dalej. Zatrzy­mał się o krok przede mną. Mia­łam wra­że­nie, że jego wzrok prze­szywa mnie na wylot. Po chwili znowu ruszył do przodu.

– Nazwi­sko. – Wska­zał ręką w kie­runku jed­nego z nas.

– Sier­żant Ste­fan M.

– O pro­szę, mamy sier­żanta. Masz sto­pień z woj­ska?

– Tak, oby­wa­telu porucz­niku.

– Zosta­nie­cie dowódcą plu­tonu gospo­dar­czego.

– Tak jest – odpo­wie­dział sier­żant.

Do zwro­tów w licz­bie mno­giej, kie­ro­wa­nych do poje­dyn­czej osoby, już się zdą­ży­łam przy­zwy­czaić, ale na początku, sły­sząc: „Safiań­ska, weź­cie” albo jesz­cze zabaw­niej: „Oby­wa­telko Safiań­ska, weź­cie”, mia­łam ochotę prze­kor­nie zapy­tać, z kim mam wziąć, prze­cież jestem sama.

– Sier­żan­cie, zapro­wa­dzi­cie plu­ton do maga­zynu, pobie­rze­cie mun­dury. O godzi­nie osiem­na­stej kola­cja.

– Tak jest.

– Jesz­cze jedno. Panie korzy­stają z łazienki na par­te­rze po lewej stro­nie. Jak będzie wolna, mogą z niej korzy­stać rów­nież pano­wie. Nie chcę mieć żad­nych pro­ble­mów dam­sko-męskich. Czy to jasne? – zapy­tał porucz­nik, pod­no­sząc głos.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki