33 strategie wojny - ebook

1. WYPOWIEDZ WROGOM WOJNĘ: STRATEGIA PRZECIWNYCH BIEGUNÓW

Życie to nie­koń­cząca się walka i kon­flikt. Nie można sku­tecz­nie pro­wa­dzić wojny, nie iden­ty­fi­ku­jąc prze­ciw­ni­ków. Ludzie są pod­stępni i dwu­li­cowi, ukry­wają swoje zamiary, udają, że są po two­jej stro­nie. Potrze­bu­jesz jasno­ści. Naucz się roz­po­zna­wać adwer­sa­rzy, dostrze­gać oznaki i wzorce zacho­wań ujaw­nia­jące wro­gość. Póź­niej, gdy ziden­ty­fi­ku­jesz prze­ciw­ni­ków, wypo­wiedz im w duchu wojnę. Prze­ciwne bie­guny magnesu gene­rują ener­gię; twoi wro­go­wie mogą dać ci poczu­cie celu i kie­runku. Stoją na two­jej dro­dze, uosa­biają wszystko, co budzi twoją odrazę, musisz z nimi wal­czyć, reago­wać na ich dzia­ła­nia. Są dla cie­bie źró­dłem siły. Nie bądź naiwny: z nie­któ­rymi prze­ciw­ni­kami nie można zawrzeć kom­pro­misu ani poro­zu­mie­nia.

PODSTAWOWE ZASADY WOJNY

Żyjemy w epoce, w któ­rej ludzie rzadko jaw­nie oka­zują wro­gość. Zasady pro­wa­dze­nia wojny – spo­łecz­nej, poli­tycz­nej i mili­tar­nej – ule­gły zmia­nie, więc należy rów­nież doko­nać rede­fi­ni­cji poję­cia prze­ciw­nika. Cho­ciaż rywa­li­za­cja jest sil­niej­sza niż kie­dy­kol­wiek, jawna agre­sja stała się nie­modna i ludzie nauczyli się dzia­łać w sekre­cie, ata­ko­wać w nie­prze­wi­dy­walny, pod­stępny spo­sób. Wielu two­rzy pozory przy­jaźni, by masko­wać agre­sywne zamiary: zbli­żają się do cie­bie, chcąc wyrzą­dzić jak naj­więk­sze szkody.

Twoje pod­sta­wowe zada­nie jako stra­tega to posze­rze­nie kon­cep­cji wroga, by obej­mo­wała wszyst­kich, któ­rzy dzia­łają na twoją nie­ko­rzyść albo krzy­żują twoje plany, nawet w sub­telny spo­sób. Nie bądź naiwną ofiarą. Prze­stań nie­ustan­nie się wyco­fy­wać, reago­wać na manewry prze­ciw­ni­ków. Dzia­łaj roz­trop­nie i ni­gdy nie bądź cał­ko­wi­cie szczery, nawet wobec przy­ja­ciół.

Ludzie zwy­kle potra­fią świet­nie ukry­wać wro­gie zamiary, ale czę­sto pod­świa­do­mie wysy­łają sygnały, które świad­czą, że nie wszystko jest tak dobre, jak się wydaje. Nie odrzu­caj przy­ja­znych gestów, lecz sta­ran­nie je ana­li­zuj. Zwra­caj uwagę na każdą zmianę tem­pe­ra­tury emo­cjo­nal­nej: nie­zwy­kłą przy­ja­ciel­skość, nagłe pra­gnie­nie wymiany sekret­nych infor­ma­cji, prze­sadne pochwały na twój temat wypo­wia­dane wobec osób trze­cich, pra­gnie­nie zawar­cia soju­szu, który miałby przy­nieść więk­sze korzy­ści dru­giej stro­nie niż tobie. Wierz swoim instynk­tom: jeśli czy­jeś zacho­wa­nie wydaje się podej­rzane, praw­do­po­dob­nie coś się za tym kryje.

Możesz trwać w bez­czyn­no­ści i odczy­ty­wać sygnały albo aktyw­nie sta­rać się ziden­ty­fi­ko­wać wro­gów – Chiń­czycy nazy­wają to biciem trawy, by spło­szyć węże.

Zrób coś, co można róż­nie inter­pre­to­wać, co z pozoru wydaje się uprzej­mo­ścią, ale suge­ruje lekki chłód z two­jej strony, a nawet sub­telną znie­wagę. Przy­ja­ciel będzie zdzi­wiony, lecz wkrótce zapo­mni o całej spra­wie. Sekretny wróg zare­aguje gnie­wem. Jeśli okaże silne emo­cje, będziesz wie­dział, że coś się kryje pod gładką powierzch­nią.

Pamię­taj, że ludzie są śli­scy i nie­kon­kretni, ponie­waż jest to bez­piecz­niej­sze niż jawne opo­wia­da­nie się po czy­jejś stro­nie. Strzeż się ludzi kry­ją­cych się za nie­ja­snymi abs­trak­cjami i uda­ją­cych bez­stron­ność: nikt nie jest bez­stronny. Ostro sfor­mu­ło­wane pyta­nie albo obraź­liwy komen­tarz skłoni ich do reak­cji i opo­wie­dze­nia się po jed­nej ze stron.

Cza­sami lepiej odno­sić się do poten­cjal­nych nie­przy­ja­ciół w spo­sób mniej bez­po­średni – być rów­nie sub­tel­nym i pod­stęp­nym jak oni. Jeśli przy­ja­ciele bądź zwo­len­nicy, któ­rych podej­rze­wasz o złe inten­cje, suge­rują coś wro­giego, nie zwra­caj na nich uwagi i uda­waj, że niczego nie spo­strze­gasz: twoi prze­ciw­nicy wkrótce posuną się dalej, obna­ża­jąc swoje zamiary. Będziesz mógł ich zaata­ko­wać w odpo­wied­nim momen­cie.

Nie­przy­ja­ciel czę­sto jest potężny lub trudny do ziden­ty­fi­ko­wa­nia – może nim być orga­ni­za­cja albo osoba ukryta w skom­pli­ko­wa­nej sieci powią­zań. Powi­nie­neś wziąć na muszkę jed­nego z człon­ków grupy – przy­wódcę, rzecz­nika, wpły­wową osobę nale­żącą do ści­słej elity. Ni­gdy nie pró­buj wal­czyć z nie­ja­snym, abs­trak­cyj­nym wro­giem. Trudno wykrze­sać z sie­bie emo­cje, by toczyć bez­kr­wawą bitwę, gdy nie­przy­ja­ciel pozo­staje nie­wi­dzialny. Nada­waj woj­nie wymiar oso­bi­sty, walcz twa­rzą w twarz.

Wro­go­wie dostar­czają ci wielu korzy­ści, a przede wszyst­kim moty­wa­cji, i pozwa­lają zde­fi­nio­wać swoje poglądy. Są kamie­niem pro­bier­czym, który pozwala oce­niać samego sie­bie, zarówno pod wzglę­dem oso­bi­stym, jak i spo­łecz­nym. Muham­mad Ali został naprawdę wiel­kim pię­ścia­rzem dzięki Joemu Fra­zie­rowi. Twardy prze­ciw­nik wydo­bę­dzie z cie­bie naj­lep­sze cechy. Im potęż­niej­szy prze­ciw­nik, tym więk­sza nagroda, nawet w razie klę­ski. Lepiej prze­grać z god­nym prze­ciw­nikiem, niż znisz­czyć nie­groź­nego wroga. Zyskasz sym­pa­tię i sza­cu­nek, zdo­bę­dziesz zwo­len­ni­ków przed następną walką.

Sprze­ciw wobec zwierzch­nika nie zawsze jest nega­tyw­nym zja­wi­skiem spo­łecz­nym, choćby dla­tego, że taki sprze­ciw to czę­sto jedyny spo­sób współ­ży­cia z nie­zno­śnymi ludźmi. Gdy­by­śmy nie mieli prawa się bun­to­wać prze­ciwko tyra­nii, arbi­tral­nym decy­zjom, kapry­śnym nastro­jom, bra­kowi taktu, nie mogli­by­śmy znieść rela­cji z ludźmi, któ­rzy utrud­niają nam życie. Byli­by­śmy zmu­szeni podej­mo­wać despe­rac­kie dzia­ła­nia – zakoń­czy­łyby one rela­cję, choć nie doszłoby do kon­fliktu. Nie tylko dla­tego, że opre­sja zwy­kle się nasila, gdy zno­simy ją spo­koj­nie i bez pro­te­stu, ale także dla­tego, że sprze­ciw roz­pra­sza naszą uwagę, daje nam wewnętrzną satys­fak­cję, ulgę… Sprze­ciw pozwala czuć, że nie jeste­śmy do końca ofia­rami oko­licz­no­ści.

Georg Sim­mel, 1858–1918

Jeśli zosta­jesz zaata­ko­wany, jest to znak, że jesteś dosta­tecz­nie ważny, by sta­no­wić cel. Powi­nie­neś się cie­szyć, że wzbu­dzasz zain­te­re­so­wa­nie i masz szansę się spraw­dzić. Przy­wódcy zawsze uwa­żają za korzystne, gdy w trud­nych chwi­lach poja­wia się wróg zewnętrzny, co pozwala odwró­cić uwagę opi­nii publicz­nej od pro­ble­mów wewnętrz­nych. Sku­piaj wokół sie­bie pod­ko­mend­nych i sta­raj się wzbu­dzić w nich nega­tywne emo­cje wobec prze­ciw­nika: czu­jąc nie­na­wiść, będą wal­czyli z więk­szą deter­mi­na­cją. Wyol­brzy­miaj róż­nice mię­dzy sobą a nie­przy­ja­cie­lem – wytycz wyraźne gra­nice. Celem jest zwy­cię­stwo, nie spra­wie­dli­wość i rów­no­waga. Wyko­rzy­stuj reto­rykę wojenną, by pod­wyż­szyć stawkę i doda­wać otu­chy swoim oddzia­łom.

W cza­sie wojny potrze­bu­jesz pola manewru. Ślepe zaułki ozna­czają śmierć. Posia­da­nie wro­gów daje ci moż­li­wość wyboru. Możesz szczuć ich prze­ciwko sobie, zawie­rać sojusz z jed­nym, by zaata­ko­wać dru­giego. Bez prze­ciw­ni­ków nie dowiesz się, jak manew­ro­wać, prze­sta­niesz wyczu­wać, jak daleko możesz się posu­nąć.

Pamię­taj: zawsze ist­nieją ludzie, któ­rzy są bar­dziej agre­sywni, pod­stępni i bez­względni niż ty; w końcu staną na two­jej dro­dze, to nie­unik­nione. Czu­jesz pokusę, by postę­po­wać wobec nich ugo­dowo i iść na kom­pro­mis. W przy­padku nie­któ­rych ludzi musisz być twardy, rozu­mieć, że nie ist­nieje moż­li­wość kom­pro­misu, ugody. Twoje pra­gnie­nie kom­pro­misu zawsze zosta­nie wyko­rzy­stane przez prze­ciw­nika.

Każda jed­nostka, tak jak naraża wła­sne życie, musi też dążyć do śmierci dru­giej; ta druga nie ma bowiem dla niej więk­szego zna­cze­nia niż ona sama.

Georg Hegel, 1770–1831¹

OBRAZ: Zie­mia. Nie­przy­ja­ciel to zie­mia pod two­imi sto­pami. Gra­wi­ta­cja pozwala ci stać pro­sto, bro­nić się. Zako­rzeń się głę­boko w ziemi, by uzy­skać pew­ność i siłę. Bez prze­ciw­nika, któ­rego możesz dep­tać, tra­cisz orien­ta­cję i poczu­cie pro­por­cji.

AUTO­RY­TET: „Jeśli liczysz na bez­pie­czeń­stwo i nie myślisz o nie­bez­pie­czeń­stwie, jeśli nie jesteś czujny po poja­wie­niu się wro­gów, postę­pu­jesz jak jaskółka gnież­dżąca się w namio­cie albo ryba pły­wa­jąca w kotle – nie prze­ży­jesz ani dnia”.

Zhuge Liang (181–234 n.e.)2. NIE OKOPUJ SIĘ NA SWOICH POZYCJACH: STRATEGIA PARTYZANTKI PSYCHICZNEJ

Naj­więk­szym bala­stem bywa dla nas prze­szłość: nie­po­trzebne sen­ty­menty, powta­rza­nie zuży­tych for­muł, roz­pa­mię­ty­wa­nie daw­nych zwy­cięstw i pora­żek. Musisz świa­do­mie toczyć wojnę z prze­szło­ścią i zmu­szać się do reago­wa­nia na teraź­niej­szość. Bądź bez­li­to­sny wobec sie­bie, nie korzy­staj ze zuży­tych metod. Cza­sami powi­nie­neś ude­rzać w nowym kie­runku, nawet jeśli jest to ryzy­kowne. Możesz stra­cić wygodę i poczu­cie bez­pie­czeń­stwa, ale zyskasz prze­wagę wyni­ka­jącą z zasko­cze­nia, a prze­ciw­nicy nie zdo­łają prze­wi­dzieć two­ich posu­nięć. Pro­wadź w swoim umy­śle wojnę par­ty­zancką, nie twórz sta­tycz­nych linii obrony ani wyraź­nie widocz­nych for­ty­fi­ka­cji – niech wszystko będzie płynne, pozo­staje w ruchu.

PODSTAWOWE ZASADY WOJNY

Kiedy patrzymy z dystansu na nie­przy­jemne, trau­ma­tyczne doświad­cze­nia, zawsze poja­wia się szcze­gólna myśl – gdy­bym powie­dział albo zro­bił coś innego, gdy­bym mógł cof­nąć czas, odniósł­bym suk­ces. Wielu wodzów tra­ciło głowę w cha­osie panu­ją­cym na polu bitwy, a póź­niej, spo­glą­da­jąc z dystansu na swoje doświad­cze­nia, uwa­żało, że zręczny manewr tak­tyczny wszystko by zmie­nił. Pro­blem nie polega jed­nak na tym, że zbyt późno znaj­du­jemy roz­wią­za­nie, tylko na tym, że uwa­żamy, iż bra­ko­wało nam odpo­wied­niej wie­dzy. Jest to cał­ko­wi­cie błędne podej­ście. Pod­sta­wową przy­czyną naszych błę­dów jest to, że tra­cimy kon­takt z rze­czy­wi­sto­ścią, jeste­śmy nie­wraż­liwi na oko­licz­no­ści. Słu­chamy wła­snych myśli, reagu­jemy na rze­czy, które wyda­rzyły się w prze­szło­ści, wyko­rzy­stu­jemy teo­rie i idee, które prze­ana­li­zo­wa­li­śmy dawno temu, ale które nie mają żad­nego związku z naszymi obec­nymi pro­ble­mami.

Pamię­taj: naj­więksi wodzo­wie i naj­bar­dziej kre­atywni stra­te­dzy odno­sili ogromne suk­cesy nie dla­tego, że dys­po­no­wali więk­szą wie­dzą, lecz dla­tego, że w razie potrzeby umieli zapo­mnieć o z góry przy­ję­tych zało­że­niach i cał­ko­wi­cie się sku­pić na teraź­niej­szo­ści. Wła­śnie to wyzwala zdol­no­ści twór­cze i pozwala korzy­stać z oka­zji. Im lepiej przy­sto­so­wu­jemy swoje myśli do zmien­nego oto­cze­nia, tym bar­dziej reali­styczne są nasze reak­cje.

PRZE­WAR­TO­ŚCIUJ SWOJE UGRUN­TO­WANE POGLĄDY I ZASADY. Kiedy spy­tano Napo­le­ona, jakimi zasa­dami sztuki wojny się kie­ruje, odpo­wie­dział, że żad­nymi. Jego geniusz pole­gał na zdol­no­ści reago­wa­nia na oko­licz­no­ści, by naj­le­piej wyko­rzy­stać sytu­ację – osią­gnął w tym mistrzo­stwo. Twoją jedyną zasadą powi­nien być brak zasad.

Kiedy mamy do czy­nie­nia z nową sytu­acją, czę­sto naj­le­piej sobie wyobra­zić, że nic nie wiemy i że musimy się uczyć wszyst­kiego od nowa. Stwórzmy wła­sną stra­te­gię, zamiast opie­rać się na cudzych teo­riach i na pod­ręcz­ni­kach.

ZAPO­MNIJ O POPRZED­NIEJ WOJ­NIE. Nawet jeśli wygra­łeś ostat­nią wojnę, i tak sta­nowi dla cie­bie nie­bez­pie­czeń­stwo. Dobrze ją pamię­tasz. Jeżeli odnio­słeś zwy­cię­stwo, będziesz miał skłon­ność powta­rzać zasto­so­wane stra­te­gie, ponie­waż suk­ces roz­le­ni­wia i wywo­łuje samo­za­do­wo­le­nie. Jeśli prze­gra­łeś, możesz być zde­ner­wo­wany i nie­zde­cy­do­wany. Nie myśl o poprzed­niej woj­nie; nie masz odpo­wied­niego dystansu, rezerwy. Ze wszyst­kich sił sta­raj się wyma­zać ją z pamięci.

NIE­USTAN­NIE MYŚL. Jako dzieci stale myślimy. Jeste­śmy otwarci na nowe doświad­cze­nia, które cał­ko­wi­cie nas pochła­niają.

Wszy­scy wielcy stra­te­dzy byli w jakiś spo­sób podobni do dzieci. Cza­sem nawet zacho­wy­wali się jak dzieci. Przy­czyna jest pro­sta: wybitni stra­te­dzy widzą rze­czy takie, jakie są. Są wyjąt­kowo wyczu­leni na nie­bez­pie­czeń­stwa i oka­zje. W życiu wszystko się zmie­nia i utrzy­my­wa­nie kon­taktu ze zmie­niającymi się oko­licz­no­ściami wymaga ogrom­nej ela­stycz­no­ści. Wielcy stra­te­dzy nie postę­pują zgod­nie z góry przy­ję­tymi zało­że­niami – reagują na bie­żącą sytu­ację jak dzieci. Ich umy­sły są zawsze w ruchu, są zawsze pod­eks­cy­to­wani i cie­kawi. Szybko zapo­mi­nają o prze­szło­ści, bo teraź­niej­szość jest znacz­nie bar­dziej inte­re­su­jąca. Kiedy twoje myśli krążą wokół kon­kret­nego tematu lub idei – obse­sji, nie­na­wi­ści – zmuś je, by je omi­nęły. Skup uwagę na czymś innym. Zacho­wuj się jak dziecko: znajdź coś nowego, co cię zaab­sor­buje. Nie mar­nuj czasu na rze­czy, któ­rych nie jesteś w sta­nie zmie­nić lub na które nie możesz mieć wpływu. Podą­żaj do przodu.

Sama wie­dza o tym, że jest się w pew­nych warun­kach, w pew­nych oko­licz­no­ściach, jest już pro­ce­sem wyzwa­la­nia się, ale czło­wiek, który nie jest świa­dom swo­ich uwa­run­ko­wań, swo­jej walki, stara się stać kimś innym, niż jest, a to wpro­wa­dza nawyk. Tak więc pamię­tajmy, że chcemy badać „to, co jest”, obser­wo­wać i być świa­domymi dokład­nie tego, co się dzieje, bez zabar­wia­nia tego, bez inter­pre­to­wa­nia. To wymaga nie­by­wale prze­ni­kli­wego umy­słu, nie­by­wale mięk­kiego serca – być świa­domym i podą­żać za „tym, co jest”; jako że „to, co jest” jest w cią­głym ruchu, prze­cho­dzi nie­ustanną trans­for­ma­cję, i jeżeli umysł jest przy­wią­zany do wie­rze­nia, do wie­dzy, prze­staje podą­żać, prze­staje iść za bystrym ruchem „tego, co jest”. „To, co jest” nie jest sta­tyczne, z pew­no­ścią – cią­gle się poru­sza, co dostrze­żesz, jeśli będziesz obser­wo­wał to z bar­dzo bli­ska. Aby za tym podą­żać, potrze­bu­jesz bar­dzo bystrego umy­słu i mięk­kiego serca – co nie jest moż­liwe, gdy umysł jest sta­tyczny, osa­dzony w wie­rze­niu, w uprze­dze­niu, w utoż­sa­mia­niu się; umysł i serce, które są suche, nie mogą podą­żać z łatwo­ścią, żwawo, za „tym, co jest”.

Jiddu Kri­sh­na­mu­tri, 1895–1986²

Moja poli­tyka to nie upra­wiać poli­tyki.

Abra­ham Lin­coln, 1809–1865

WCHŁA­NIAJ DUCHA CZASU. Uwraż­liw się na ducha czasu. Wraż­li­wość na trendy, które mają dopiero nadejść, wymaga pracy i stu­diów, a także ela­stycz­no­ści, by dobrze się przy­sto­so­wać. Naj­le­piej cza­sem zmie­niać z wie­kiem swój styl walki. Nie­ustan­nie się przy­sto­so­wu­jąc, unik­niesz błę­dów popeł­nio­nych w cza­sie poprzed­nich wojen. Zmie­nisz się, gdy ludzie będą sądzić, że cię znają.

ZMIEŃ KURS NA PRZE­CIWNY. Cza­sami musisz się otrzą­snąć, uwol­nić od prze­szło­ści. Możesz nagle zmie­nić kurs, zro­bić coś prze­ciw­nego niż zwy­kle w danej sytu­acji. Wtedy umysł ożywa, bo musi radzić sobie z nową rze­czy­wi­sto­ścią.

Myśl o swoim umy­śle jako o armii. Armie muszą się przy­sto­so­wać do zło­żo­no­ści i cha­osu współ­cze­snej wojny, stać się ela­styczne i mobilne. Osta­teczną kon­se­kwen­cją tej stra­te­gii pro­wa­dze­nia wojny jest wojna par­ty­zancka, wyko­rzy­stu­jąca chaos, prze­kształ­ca­jąca nie­po­rzą­dek i nie­prze­wi­dy­wal­ność w źró­dło suk­cesu. Armia par­ty­zancka ni­gdy nie broni okre­ślo­nego miej­sca albo mia­sta; zwy­cięża dzięki cią­głemu ruchowi, wyprze­dza nie­przy­ja­ciela o krok. Nie korzy­sta z goto­wych wzor­ców i nie daje prze­ciw­ni­kowi goto­wych celów.

Jeśli poło­żysz na wodzie pustą tykwę i jej dotkniesz, prze­chyli się. Mimo two­ich wysił­ków pozo­sta­nie w jed­nym miej­scu. Umysł czło­wieka, który osią­gnął naj­wyż­sze oświe­ce­nie, zawsze zacho­wuje się podob­nie. Przy­po­mina pustą tykwę na wodzie, stale popy­chaną w róż­nych kie­run­kach.

Takuan, Japo­nia, 1573–1645

To wzór nowego spo­sobu myśle­nia. Nie sto­suj żad­nej tak­tyki w sztywny spo­sób. Pod­chodź do pro­ble­mów nowa­tor­sko, przy­sto­so­wuj się do terenu i warun­ków. Jeśli pozo­sta­jesz w cią­głym ruchu, nie dajesz wro­gom celu, w który mogliby ude­rzyć.

OBRAZ: Woda. Przy­biera kształt miej­sca, w któ­rym się znaj­duje, roz­rzuca kamie­nie, wygła­dza skały, ni­gdy się nie zatrzy­muje, ni­gdy nie jest taka sama. Im szyb­ciej się poru­sza, tym staje się czyst­sza.

AUTO­RY­TET: „Nie­któ­rzy nasi gene­ra­ło­wie ponie­śli klę­ski, ponie­waż zawsze postę­po­wali zgod­nie z zasa­dami. Wie­dzieli, co zro­bił Fry­de­ryk Wielki w trak­cie jed­nej bitwy, a Napo­leon w cza­sie innej. Zawsze się zasta­na­wiali, jak postą­piłby w tej sytu­acji Bona­parte. Nie lek­ce­ważę nauki o woj­nie, ale jeśli dowódcy nie­wol­ni­czo trzy­mają się zasad, pono­szą fia­sko. Wojna ewo­lu­uje”.

Ulys­ses S. Grant (1822–1985)3. NIE TRAĆ PRZYTOMNOŚCI UMYSŁU WŚRÓD CHAOSU: STRATEGIA PRZECIWWAGI

W wirze bitwy łatwo stra­cić rów­no­wagę psy­chiczną. Musisz się mie­rzyć ze zbyt wie­loma pro­ble­mami jed­no­cze­śnie – z nie­spo­dzie­wa­nymi nie­po­wo­dze­niami, wąt­pli­wo­ściami i kry­tyką ze strony sojusz­ni­ków. Ist­nieje nie­bez­pie­czeń­stwo, że zaczniesz reago­wać emo­cjo­nal­nie, ogar­nie cię strach lub fru­stra­cja, wpad­niesz w depre­sję. Naj­waż­niej­sze to zacho­wać przy­tom­ność umy­słu, zdol­ność racjo­nal­nego myśle­nia w każ­dych oko­licz­no­ściach. Musisz aktyw­nie się bro­nić przed chwi­lo­wymi emo­cjami – być zde­cy­do­wa­nym, pew­nym sie­bie i agre­syw­nym nie­za­leż­nie od tego, co cię spo­tyka. Zahar­tuj umysł prze­ciw­no­ściami. Naucz się dystansu wobec cha­osu pola bitwy. Niech inni tracą głowy; twoja przy­tom­ność umy­słu zrów­no­waży nega­tywne wpływy i pozwoli podą­żać wła­ściwą drogą.

PODSTAWOWE ZASADY WOJNY

Ludzie uwa­żają sie­bie za istoty racjo­nalne. Wyobra­żamy sobie, że odróż­nia nas od zwie­rząt umie­jęt­ność racjo­nalnego myśle­nia. Ale to tylko część prawdy: odróż­nia nas od zwie­rząt rów­nież zdol­ność śmie­chu, pła­czu, odczu­wa­nia zróż­ni­co­wa­nych emo­cji.

Wie­rzymy w ilu­zję, że postę­pu­jemy racjo­nal­nie, prze­strze­ga­jąc codzien­nej rutyny, co pozwala nam zacho­wać spo­kój i rze­kome pano­wa­nie nad sytu­acją. Ale jeśli sta­niemy w obli­czu prze­ciw­no­ści, nasz racjo­na­lizm znika: reagu­jemy na pre­sję stra­chem, nie­cier­pli­wo­ścią, oszo­ło­mie­niem.

Pamię­taj: twój umysł jest słab­szy od emo­cji, ale zda­jesz sobie sprawę z tej sła­bo­ści dopiero w chwili, gdy spo­ty­kają cię prze­ciw­no­ści losu – wła­śnie wtedy, kiedy potrze­bu­jesz siły. W naj­go­ręt­szym momen­cie bitwy naj­le­piej radzisz sobie nie dzięki wie­dzy ani inte­lek­towi. Twój umysł staje się sil­niej­szy i lepiej przy­go­to­wany do kon­tro­lo­wa­nia emo­cji dzięki dys­cy­pli­nie wewnętrz­nej i twar­do­ści.

Nikt nie może cię tego nauczyć, nie da się poznać zasad takiego postę­po­wa­nia dzięki lek­tu­rom. Możesz je opa­no­wać tylko dzięki prak­tycz­nym doświad­cze­niom, a nawet cier­pie­niom. Myśl o następ­nych ide­ach jako ćwi­cze­niach, spo­so­bach zahar­to­wa­nia umy­słu. Każdy z nich jest prze­ciw­wagą dla nie­po­wstrzy­ma­nej siły emo­cji.

OTWÓRZ SIĘ NA KON­FLIKT. Lepiej sta­wić czoło lękom, pozwo­lić im wypły­nąć na powierzch­nię, niż je igno­ro­wać albo tłu­mić. Strach to naj­bar­dziej destruk­cyjna emo­cja – nisz­czy przy­tom­ność umy­słu; karmi się nie­zna­nym, które spra­wia, że nasza wyobraź­nia sza­leje. Celowo sta­wia­jąc się w nie­bez­piecz­nych sytu­acjach, przy­zwy­cza­jasz się do stra­chu i twoje lęki łagod­nieją. Prze­zwy­cię­że­nie głę­bo­kiego stra­chu daje ci pew­ność sie­bie i jasność myśle­nia. Im wię­cej kon­flik­tów i trud­nych sytu­acji, tym lepiej twój umysł jest przy­go­to­wany do walki.

Naj­waż­niej­szą zaletą dowódcy jest chłodna głowa, która we wła­ściwy spo­sób odbiera wra­że­nia, ni­gdy się nie gorącz­kuje, nie pod­daje się olśnie­niu, ani też nie pod­nieca się dobrymi czy złymi wia­do­mo­ściami. Niech więc odczu­cia, kolejno lub rów­no­cze­śnie dozna­wane w toku pro­cesu myślo­wego, pod­le­gają upo­rząd­ko­wa­niu i zaj­mują tyle miej­sca w niej, na ile rze­czy­wi­ście zasłu­gują, albo­wiem zdrowy roz­są­dek i rozum to wynik zesta­wie­nia ze sobą róż­nych wra­żeń, które na równi bie­rze się pod uwagę.

Napo­leon Bona­parte, 1769–1821³

BĄDŹ SAMO­WY­STAR­CZALNY. Nie ma nic gor­szego niż zależ­ność od innych. Zależ­ność spra­wia, że łatwo ule­gasz emo­cjom – czu­jesz się zdra­dzony, roz­cza­ro­wany, sfru­stro­wany – co nisz­czy twoją rów­no­wagę psy­chiczną.

Klu­czowe zna­cze­nie ma samo­wy­star­czal­ność. Aby unie­za­leż­nić się od innych, w tym tak zwa­nych eks­per­tów, musisz posze­rzyć wachlarz swo­ich umie­jęt­no­ści. Powi­nie­neś mieć więk­sze zaufa­nie do wła­snych ocen. Pamię­taj: odru­chowo prze­ce­niamy cudze zdol­no­ści i nie doce­niamy wła­snych. Musisz odzy­skać rów­no­wagę: bar­dziej ufać sobie, a mniej innym.

Warto jed­nak pamię­tać, że samo­wy­star­czal­ność nie ozna­cza przej­mo­wa­nia się szcze­gó­łami. Musisz się nauczyć się odróż­niać dro­bia­zgi, które naj­le­piej pozo­sta­wić innym, i waż­niej­sze kwe­stie, wyma­ga­jące two­jej uwagi i tro­ski.

SPO­KOJ­NIE ZNOŚ GŁU­POTĘ. Nie możesz być wszę­dzie i wal­czyć ze wszyst­kimi. Twój czas i ener­gia są ogra­ni­czone, musisz się nauczyć je oszczę­dzać. Wyczer­pa­nie i fru­stra­cja mogą cię pozba­wić przy­tom­no­ści umy­słu. Świat roi się od głup­ców – ludzi, któ­rzy nie potra­fią cze­kać, zmien­nych jak cho­rą­giewki, widzą­cych tylko czu­bek wła­snego nosa. Kiedy współ­pra­cu­jesz z głup­cami, nie walcz z nimi. Trak­tuj ich jak dzieci albo pie­ski poko­jowe, zbyt nie­istotne, by wpły­wały na twoją rów­no­wagę psy­chiczną.

POKO­NAJ PANIKĘ, SKU­PIA­JĄC SIĘ NA PRO­STYCH ZADA­NIACH. Kiedy sytu­acja budzi w nas prze­ra­że­nie, ule­gamy pod­szep­tom wyobraźni, a umysł wypeł­niają nie­koń­czące się lęki. Musisz pano­wać nad wyobraź­nią, lecz łatwiej to powie­dzieć, niż zro­bić. Naj­lep­szym spo­so­bem odzy­ska­nia spo­koju i kon­troli nad umy­słem bywa sku­pie­nie się na czymś względ­nie pro­stym – zry­tu­ali­zo­wa­nej, powta­rza­nej czyn­no­ści, w któ­rej masz wprawę. Poja­wia się wtedy natu­ralny spo­kój towa­rzy­szący zaab­sor­bo­wa­niu kon­kret­nym pro­ble­mem. Sku­piony umysł jest odporny na lęki i kaprysy wyobraźni.

POZBĄDŹ SIĘ NIE­PO­KOJU. Strach zawsze zagraża jasno­ści umy­słu. Trudno z nim wal­czyć.

W zma­ga­niach z lękiem naj­waż­niej­sze jest prze­ko­na­nie samego sie­bie, że twój prze­ciw­nik to zwy­kły śmier­tel­nik, który niczym się od cie­bie nie różni. Dostrze­gaj w nim czło­wieka, nie mit. Postrze­ga­nie prze­ciw­nika jako zwy­kłej osoby pomoże ci utrzy­mać rów­no­wagę psy­chiczną.

ROZ­WIŃ W SOBIE _Fingerspitzengefühl_ (INTU­ICYJNE WYCZU­CIE). Jasność umy­słu zależy nie tylko od tego, czy twoja psy­chika wspo­maga cię w trud­nych sytu­acjach, ale także od tego, jak szybko to się dzieje. Szyb­kość ozna­cza podej­mo­wa­nie bły­ska­wicz­nych decy­zji. Tę szyb­kość, czę­sto rozu­mianą jako rodzaj intu­icji, Niemcy nazy­wają _Fingerspitzengefühl_.

Pew­nego dnia, gdy lis zoba­czył, że po lesie prze­cha­dza się lew, prze­stra­szył się bar­dzo i natych­miast uciekł do swo­jej kry­jówki. Nie­długo potem lis ponow­nie spo­tkał w lesie lwa, ale tym razem posta­no­wił nie ucie­kać. Zatrzy­mał się w bez­piecz­nej odle­gło­ści i obser­wo­wał króla zwie­rząt. Wkrótce lis znowu spo­tkał lwa i tym razem nie był już zasko­czony wido­kiem groź­nego zwie­rzę­cia, w ogóle się go nie bał.

Ezop, _Bajki_, VI wiek p.n.e.⁴

Nie­które doświad­cze­nia mogą ci pomóc reago­wać szyb­ciej i roz­wi­nąć intu­icję posia­daną przez zwie­rzęta. Dosko­nała zna­jo­mość terenu pozwoli prze­twa­rzać infor­ma­cje szyb­ciej niż prze­ciw­nik, co daje ogromną prze­wagę. Wgląd w psy­chikę żoł­nie­rzy zamiast obser­wa­cji pola bitwy z dystansu sta­nie się źró­dłem pod­świa­do­mego, intu­icyj­nego podej­ścia do rze­czy­wi­sto­ści, swo­bod­nego i nie­wy­mu­szo­nego. Naucz się podej­mo­wać bły­ska­wiczne decy­zje, wierz w swój instynkt.

Ostat­nia zasada. Nie uwa­żaj przy­tom­no­ści umy­słu za cechę uży­teczną jedy­nie w chwi­lach prze­ciw­no­ści losu, umie­jęt­ność, którą możesz sto­so­wać tylko w razie potrzeby. Kul­ty­wuj ją na co dzień. Im lepiej roz­wi­niesz sztukę pro­wa­dze­nia wojny, tym lepiej będziesz sobie radził w codzien­nym życiu. Kiedy nadej­dzie kry­zys, twój umysł będzie spo­kojny i przy­go­to­wany. Przy­tom­ność umy­słu sta­nie się nawy­kiem i ni­gdy cię nie opu­ści.

W cza­sie wojny domo­wej doszło do słyn­nego wyda­rze­nia. Cezar scho­dził ze statku na wybrzeżu Afryki, potknął się i upadł na twarz. Miał talent do impro­wi­za­cji, więc roz­ło­żył ramiona i uści­snął zie­mię na znak zwy­cię­stwa. Dzięki przy­tom­no­ści umy­słu zmie­nił strasz­liwy omen klę­ski w znak zwy­cię­stwa.

Anthony Eve­ritt, Cicero:
The Life and Times of Rome’s Gre­atest Poli­ti­cian, 2001

OBRAZ: Wiatr. Pęd nie­spo­dzie­wa­nych wyda­rzeń, wąt­pli­wo­ści i kry­tyka ota­cza­ją­cych ludzi przy­po­mi­nają gwał­towną wichurę na morzu. Wiatr może wiać z dowol­nej strony, nie da się przed nim uciec, nie można prze­wi­dzieć, skąd ude­rzy. Zmiana kie­runku po każ­dym podmu­chu tylko rzuci cię dalej w morze. Dobrzy ster­nicy nie mar­nują czasu na mar­twie­nie się tym, czego nie mogą kon­tro­lo­wać. Sku­piają się na sobie, wie­rzą w swoją zręcz­ność i pew­ność ręki, płyną wyzna­czo­nym kur­sem, zde­ter­mi­no­wani dotrzeć do portu nie­za­leż­nie od prze­ciw­no­ści.

AUTO­RY­TET: „Odwaga polega przede wszyst­kim na tym, by zro­bić coś wcze­śniej”.

Ralph Waldo Emer­son (1803–1882)4. STWÓRZ POCZUCIE GROZY I DESPERACJI: STRATEGIA POLA ŚMIERCI

Jesteś swoim naj­więk­szym wro­giem. Mar­nu­jesz cenny czas, marząc o przy­szło­ści, zamiast zaj­mo­wać się teraź­niej­szo­ścią. Nic nie wydaje ci się pilne, więc jesteś mało zaan­ga­żo­wany w to, co robisz. Jedyny spo­sób, by to zmie­nić, to dzia­ła­nie i nacisk zewnętrzny. Sta­wiaj się w sytu­acjach, w któ­rych stawka jest zbyt wysoka, aby tra­cić czas i środki – jeśli nie stać cię na prze­graną, nie ponie­siesz klę­ski. Zerwij więzy z prze­szło­ścią, wkrocz na nie­znane tery­to­rium, gdzie musisz pole­gać na wła­snej inte­li­gen­cji i ener­gii, by zwy­cię­żyć. Zaj­mij pozy­cję na polu śmierci, przy­party do mury i despe­racko wal­czący o życie.

PODSTAWOWE ZASADY WOJNY

Czę­sto czu­jemy się tro­chę zagu­bieni. Możemy pod­jąć różne dzia­ła­nia – mamy do wyboru wiele opcji, ale żadna nie wydaje się ide­alna. Wol­ność wydaje się cię­ża­rem. Cza­sami czu­jemy, że trzeba coś natych­miast zro­bić. Naj­częst­szą przy­czyną są czyn­niki zewnętrzne. Sytu­acja się zmie­nia – tra­cimy wol­ność. Musimy coś napra­wić. Naj­bar­dziej zaska­ku­jące jest to, jak bar­dzo nas to oży­wia: wszystko, co robimy, wydaje się konieczne.

Wodzo­wie armii roz­wa­żają ten pro­blem od zara­nia dzie­jów: jak moty­wo­wać żoł­nie­rzy, czy­nić ich bar­dziej agre­syw­nymi, bar­dziej zde­spe­ro­wa­nymi? Nie­któ­rzy gene­ra­ło­wie posłu­gi­wali się pło­mienną reto­ryką; ci, któ­rzy mieli do tego wielki talent, odno­sili pewne suk­cesy. Jed­nak prze­szło dwa tysiące lat temu chiń­ski stra­teg Sun Tzu doszedł do wnio­sku, że słu­cha­nie ora­cji jest zbyt pasywną czyn­no­ścią, by przy­nio­sło trwały efekt, nie­za­leż­nie od tego, jak bar­dzo zagrze­wają do boju. Zamiast tego mówił o „polu śmierci” – miej­scu, gdzie armia zostaje przy­parta do muru i nie ma drogi ucieczki. Utrzy­my­wał, że bez drogi odwrotu żoł­nie­rze wal­czą dwa lub trzy razy dziel­niej niż na otwar­tym tere­nie, ponie­waż stale czują za ple­cami śmierć.

Pole śmierci to zja­wi­sko psy­cho­lo­giczne, które wykra­cza poza teo­rię pro­wa­dze­nia dzia­łań mili­tar­nych: to każde oko­licz­no­ści, w któ­rych czu­jesz się osa­czony i nie masz wyboru. Musisz dzia­łać lub zgi­nąć.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książkiZapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1.

Georg Wil­helm Frie­drich Hegel, Feno­me­no­lo­gia ducha, przeł. Świa­to­sław Flo­rian Nowicki, Fun­da­cja Ale­theia, War­szawa 2002, s. 135. Wszyst­kie przy­pisy dolne pocho­dzą od tłu­ma­cza i zawie­rają źró­dła pol­skich cyta­tów przy­to­czo­nych w anglo­ję­zycz­nym tek­ście 33 stra­te­gii wojny. Brak przy­pisu dol­nego przy cyto­wa­nym frag­men­cie ozna­cza, że jego prze­kład powstał na potrzeby pol­skiego wyda­nia książki Roberta Gre­ene’a.

2.

J. Kri­sh­na­mu­tri, Pierw­sza i ostat­nia wol­ność, przeł. Rafał Kubik, Wydaw­nic­two Kos, Kato­wice 2011, s. 10.

3.

Napo­leon, Mak­symy, przeł. Monika Sen­kow­ska-Gluck i Leopold Gluck, Pań­stwowy Insty­tut Wydaw­ni­czy, War­szawa 1983, s. 112–113.

4.

Ezop, Lis i lew, w: 200 bajek Ezopa. Kla­syczne opo­wie­ści z mora­łem, oprac. Vic Par­ker, przeł. Karo­lina Tudruj, Wydaw­nic­two Jed­ność, Kielce 2013, s. 78–79.