5 domowych środków, które zastąpią drogerię - ebook

Wstęp

Czy wiesz, ile masz w mieszkaniu najróżniejszych środków do szorowania, płynów do czyszczenia, tabletek, proszków do prania, ale także kremów, balsamów, mydeł, szamponów i innych produktów kosmetycznych, higienicznych i czyszczących? U większości ludzi jest ich szacunkowo od 40 do 60. U nas było dokładnie tak samo, póki nie zadaliśmy sobie kiedyś pytania: dlaczego musi istnieć tak wiele przeważnie chemicznych produktów zawierających długą listę dodatków, z których niektóre nie są właściwie zdrowe, a nawet częściowo szkodzą środowisku? Czy nie istnieją prostsze, zdrowsze, bardziej przyjazne dla środowiska i trwalsze alternatywy dla wszystkich tych barwnych produktów o tchnących optymizmem reklamowych nazwach?

Dzięki tej książce chcemy pokazać, że istnieje inna droga. Alternatywą wobec drogich, złożonych, częściowo toksycznych, a przede wszystkim prawie zawsze niepotrzebnych artykułów gospodarstwa domowego, produktów piorących i czyszczących jest pięć prostych domowych środków, które tutaj zaprezentujemy.

Już od dawna zajmujemy się prostymi i trwałymi alternatywnymi rozwiązaniami dla prawie wszystkich dziedzin życia. Dlaczego wszystko musi być pakowane w dwie lub trzy warstwy plastiku?

Dlaczego nasze pożywienie w coraz większym stopniu składa się z syntetycznych dodatków zamiast ekologicznie wyhodowanych produktów spożywczych? Dlaczego zużywamy coraz więcej jednorazowych artykułów, zamiast stosować je wielokrotnie albo nawet sporządzać samemu? I wreszcie: dlaczego używamy coraz więcej złożonych, syntetycznych wyrobów chemicznych szkodliwych nie tylko dla nas, ale także dla środowiska?

Nasze ustawiczne poszukiwania alternatyw dla kubków jednorazowych i kapsułek do kawy, sztucznego i niezdrowego jedzenia, marnotrawienia zasobów i zanieczyszczania środowiska rozwinęły się w prawdziwy styl życia: codziennie odkrywamy i testujemy nowe pomysły i rozwiązania, aby obchodzić się z rzeczami w sposób bardziej przyjazny dla środowiska i zrównoważony. Stwierdziliśmy, że nie jesteśmy odosobnieni w naszym sposobie myślenia, a wspólnie możemy więcej osiągnąć. Dlatego powołaliśmy do życia stronę internetową i platformę wymiany pomysłów smarticular.net. Udostępniamy w niej przepisy, wskazówki i pomysły wypróbowane przez stale rosnący zespół autorów, a dzięki wielu informacjom zwrotnym wciąż doskonalone. Odwiedź nas kiedyś w internecie! Może i ty wpadniesz na jakiś pomysł, który sprawi, że twoje życie stanie się prostsze i bardziej zrównoważone.

Pięć domowych środków zastąpi drogerię

Dlaczego powstała ta książka? Z biegiem czasu w wielu eksperymentach, przepisach i wskazówkach wciąż napotykaliśmy pięć tych samych prostych domowych środków: sodę oczyszczoną, sodę (do prania), ocet, kwas cytrynowy i szare mydło. Chodzi przy tym o niezbyt spektakularne i prozaiczne produkty domowe znane już naszym rodzicom i dziadkom. Razem jednak mogą one tak wiele, że wydaje się dziwne, dlaczego prawie się ich już nie spotyka w gospodarstwach domowych. W ich miejsce wprowadzono wszelkie możliwe power spreje, środki czyszczące z aktywną pianą i specjalne środki zaradcze dla każdego problemu. Uginają się pod nimi półki supermarketów, a w reklamach wszędzie przywołuje się cudowne efekty najnowszych rozwiązań.

Nie ma przy tym jednak prawie żadnego zadania w dziedzinie czyszczenia, któremu nie można by skutecznie podołać przy użyciu któregoś z tych pięciu domowych środków albo ich kombinacji. Dochodzą do tego liczne zastosowania w mieszkaniu, ogrodzie, kuchni, w dziedzinie odżywiania, a nawet zdrowia, w których ta piątka może okazać się niezwykle użyteczna, dzięki czemu liczne drogie artykuły stają się zbędne. A najlepsze jest to, że są one niezwykle tanie i w zasadzie wszędzie dostępne.

Najlepsze i najbardziej użyteczne zastosowania i przepisy z użyciem sody oczyszczonej, sody (do prania), kwasu cytrynowego i szarego mydła zebraliśmy w postaci tej książki. W drugim jej rozdziale dowiesz się, o jakie produkty chodzi, gdzie można je nabyć i na co zwracać uwagę podczas ich stosowania.

Dlaczego robić to samemu?

Zadasz sobie może pytanie: dlaczego miałbym sam sporządzać środki piorące, płyny do płukania ust albo uniwersalne środki czyszczące, skoro można je przecież nabyć gotowe w sklepie? Istnieje po temu kilka dobrych powodów:

• Samodzielnie wykonane produkty higieniczne, kosmetyczne i gospodarstwa domowego są zdrowsze! W przepisach z tej książki, inaczej niż w przypadku większości dostępnych w handlu standardowych produktów, nie występują żadne podejrzane substancje, takie jak sztuczne wzmacniacze smaku, środki konserwujące czy oleje mineralne. W przypadku każdego wykonanego samodzielnie produktu możesz dokładnie określić, co zawiera – a czego nie.

• Domowej roboty wersje środków są lepsze dla środowiska! Kto sam przygotowuje produkty higieniczne, dezodoranty i środki czyszczące, oszczędza nie tylko sporą ilość zbędnych chemikaliów, ale też całą górę zużytych opakowań. Czy wiesz, że wiele szamponów zawiera silikon i inne sztuczne tworzywa? Że żele złuszczające pod prysznic mają w sobie często więcej plastiku w postaci mikrogranulek niż ich opakowanie, a wszystkie te tworzywa potrzebują ponad 400 lat, aby ulec naturalnej degradacji? Natomiast pięć naszych domowych środków stanowi, by tak rzec, cegiełki podstawowe, otrzymane w łatwy sposób na bazie surowców roślinnych albo w zasadzie występujące nawet bezpośrednio w naturze w postaci prostych soli. Wszystkie one są biodegradowalne albo wchodzą w reakcje, tworzą sole i inne minerały będące częścią natury, zamiast jej szkodzić.

• Samodzielne otrzymywanie to niezła zabawa! Kto sam już sobie kiedyś zrobił dezodorant w kulce, płyn do płukania tkanin, płukankę do ust albo uniwersalny środek czyszczący, ten wie, jaka to przyjemność i ile daje satysfakcji! Dla nas próby i eksperymenty stanowią ciągłe inspirującą i wzbogacającą naukę. Kto dowie się, jak łatwo sporządzić samemu w domu środek piorący czy żel pod prysznic, zada sobie pytanie, dlaczego dotąd zawsze kupował je w postaci gotowej.

• Samodzielne otrzymywanie pozwala oszczędzić sporo pieniędzy! Czy wiesz, że poświęcając kilka minut pracy, możesz wykonać z szarego mydła i sody środek piorący zupełnie wystarczający dla ogromnej większości zastosowań, a kosztujący tylko jedną dziesiątą tego co standardowy produkt dostępny w handlu? Albo że w ciągu ledwie pięciu minut możesz przygotować dezodorant za mniej więcej 50 groszy? To tylko dwa przykłady, które jednak wyraźnie pokazują, że stosowanie prostych domowych środków zamiast artykułów gotowych pozwala zaoszczędzić sporo pieniędzy.

Na co zwrócić uwagę?

Zanim przystąpisz do dzieła, powinniśmy jeszcze przygotować cię na to, czego możesz oczekiwać. Wszystkie przepisy i wskazówki z tej książki zostały starannie sprawdzone, wypróbowane przez czytelników i często jeszcze ulepszone dzięki wartościowym informacjom zwrotnym. Jednak każda sytuacja jest nieco inna, a każdy człowiek niepowtarzalny. Inaczej niż w przypadku produktów przemysłowych, samodzielnie wykonane domowe środki i zamienniki nie zostały poddane obszernym seriom testów i badań z użyciem wszelkich możliwych materiałów i sytuacji. Dlatego może się zdarzyć, że jakiś środek nie od razu się uda albo nawet wcale nie zadziała.

To także jest całkiem normalne, a częściowo nawet zamierzone. Wyjaśnijmy to na przykładzie środka piorącego. Przemysłowy środek piorący zawiera wszystkie składniki w maksymalnej ilości, aby mógł sobie poradzić z najsilniejszymi spodziewanymi zanieczyszczeniami. Ponieważ jednak w większości przypadków ubranie po jedno- czy dwukrotnym noszeniu jest zabrudzone tylko normalnie lub nawet lekko, prawie zawsze stosowana jest o wiele za duża ilość chemikaliów, które niewykorzystane dostają się potem do ścieków. Sytuacja wygląda inaczej w przypadku samodzielnie wykonanych środków piorących. Zawierają one właśnie substancje podstawowe pozwalające należycie oczyścić normalnie zabrudzone pranie. Dla silnych zabrudzeń i plam konieczne jest, zależnie od sytuacji, wstępne przygotowanie albo zwiększenie ilości sody piorącej – ale tylko wtedy. Dlatego w razie potrzeby nie wahaj się poeksperymentować z przepisami i wypróbować, co mogłoby lepiej zadziałać w twoim konkretnym przypadku.

Zawsze na czasie

Ponadto każdego dnia uczymy się i właśnie to motywuje nas do dalszego ulepszania portalu wymiany pomysłów smarticular.net. W tej książce znajdziesz wiele z naszych najlepszych rad i sztuczek. Z natury rzeczy jednak nie wszystkie informacje są zawsze aktualne. Dlatego zalecamy łączenie tej książki z możliwościami przedstawionymi na naszej stronie internetowej. Oto tylko kilka możliwości:

• Na stronie smarticular.net/5-hausmittel (w języku niemieckim i angielskim) lub smarticular.net/5-domowych-srodkow (w języku polskim) znajdziesz aktualne informacje do tej książki. Możesz przeczytać o ważnych ulepszeniach dotyczących poszczególnych porad.

• W książce wszędzie znajdziesz odsyłacze do artykułów ze smarticular.net. Odwiedzając nas, możesz zapoznać się z ilustracjami i najbardziej aktualnymi informacjami do każdego artykułu, a także śledzić pomocne komentarze innych czytelników.

• Ucieszy nas oczywiście, jeśli zainteresują cię także inne tematy ze smarticular.net.

Życzymy wiele zabawy i sukcesów dzięki tej książce, zawartym w niej rozwiązaniom i przepisom.

Zespół smarticular.netPrezentacja pięciu domowych środków

Każdy chyba wie, co to ocet i szare mydło, ale soda oczyszczona, soda (do prania) i kwas cytrynowy prawdopodobnie nie wszystkim są tak dobrze znane. Dlatego przedstawimy je tu raz jeszcze szczegółowo. Co to za substancje? Skąd pochodzą? Jakie są typowe obszary zastosowań i na co należy zwrócić uwagę podczas ich kupowania i używania?

Soda oczyszczona

Soda oczyszczona¹ to chyba najbardziej zdumiewający z piątki naszych domowych środków, wielostronnie wykorzystywany już od kilku tysiącleci. Na przykład w starożytnym Egipcie używano jej w postaci naturalnie występującej mieszaniny sody oczyszczonej, sody i soli do rytualnego oczyszczania i mumifikacji zwłok. Soda oczyszczona nie jest przy tym w żadnym razie staromodnym reliktem z czasów naszych babć. Także dzisiaj nie ma prawie dziedziny życia codziennego, odżywiania i zdrowia, w której nie byłaby ona pożyteczna!

Występuje w postaci naturalnych złóż w Afryce i Ameryce Północnej i do dzisiaj jest tam wydobywana. Przeważnie jednak uzyskuje się ją w procesie chemicznym z naturalnej soli kuchennej. Ponadto stanowi składnik wielu wód mineralnych i ze źródeł leczniczych.

Soda oczyszczona jako cenny i bardzo skuteczny środek domowy znajduje rozliczne zastosowania. Działa łagodnie, lecz efektywnie, a jej używanie jest naturalne, przyjazne dla środowiska i nietoksyczne.

► Podstawowe wiadomości chemiczne

Soda oczyszczona jest solą sodową dokładnie tak jak sól kuchenna. Rozpuszczona w wodzie tworzy roztwór zasadowy, co wyjaśnia rozliczne możliwości jej zastosowania i znakomite działanie jako substancji neutralizującej kwasy, oczyszczającej i rozpuszczającej tłuszcze. Nazwa chemiczna sody oczyszczonej to wodorowęglan sodu (albo: kwaśny węglan sodu), a wzór sumaryczny to NaHCO₃.

Otrzymuje się ją dzięki procesowi, w którym jon chlorkowy z soli kuchennej zostaje wymieniony na jon wodorowęglanowy.

Pod wpływem ogrzewania, wilgoci i kwasów soda oczyszczona rozkłada się, wydzielając dwutlenek węgla. Na przykład w przypadku proszku do pieczenia efekt ten zapewnia powstanie pulchnego ciasta.

► Typowe zastosowania

Zastosowania sody oczyszczonej są bardzo wielostronne. Najbardziej znane jest chyba jej działanie jako proszku do pieczenia. Jako środek czyszczący dezynfekuje i usuwa kamień (osad wapienny). Dlatego stosuje się ją także do zmiękczania wody w kuchni i podczas prania.

Soda oczyszczona jest też dobrym środkiem odtłuszczającym, dzięki czemu idealnie nadaje się na domowe płyny do mycia naczyń, środki piorące lub uniwersalne środki czyszczące. Jej alkaliczne pH i związana z tym zdolność zobojętniania kwasów sprawiają, że stanowi ciekawą alternatywę dla wielu zastosowań w kuchni, higienie ciała, a także w dziedzinie zdrowia. Dzięki swoim właściwościom jest też wykorzystywana w pieczeniu precli, zasadowych kąpielach odkwaszających oraz domowej roboty dezodorantach.

► Na co zwrócić uwagę

Soda oczyszczona jest wprawdzie bardzo tania i dostępna w dużych ilościach, jednak przemysłowy proces jej otrzymywania nie jest wolny od działań ubocznych. Wymaga on dużej ilości słodkiej wody i daje odpady chemiczne. Toteż należy korzystać z niej oszczędnie, nawet jeśli można ją nabyć w cenie ledwie kilku złotych za kilogram.

W przypadku zastosowań wewnętrznych zawsze zwracaj uwagę na zalecane dawkowanie, a w razie wątpliwości użyj raczej mniejszej ilości. Chociaż soda oczyszczona ma wiele zalet, jest to jednak sól, która wiąże wodę w organizmie, a w przypadku nadmiernego spożycia może prowadzić do odwodnienia i innych skutków ubocznych. Ponadto zażywana w dużej ilości neutralizuje kwas żołądkowy, co w ostrej zgadze pomaga wprawdzie na krótką metę, w dłuższej perspektywie jednak może prowadzić do zaburzenia procesów trawiennych.

► Ryzyko pomyłki

Sodę oczyszczoną często myli się z bardzo podobną zarówno pod względem wyglądu, jak i składu chemicznego sodą (węglanem sodu, patrz: ustęp obok). Oba produkty są bardzo pożyteczne, nie można ich jednak bez ograniczeń używać wymiennie. Soda podrażnia błony śluzowe i nie powinna być stosowana wewnętrznie.

Ponadto sody oczyszczonej nie należy mylić z ługiem sodowym albo tak zwaną sodą kaustyczną, czyli wodorotlenkiem sodowym. Ta substancja o wzorze NaOH jest między innymi wykorzystywana do otrzymywania mydła.

► Źródła zakupu

Najbardziej znana w Niemczech jest soda oczyszczona marki Kaiser-Natron. Pakowana w małe torebki, jest dostępna w działach środków do pieczenia większości supermarketów, a także w aptekach i drogeriach. Jeśli jednak stosujesz ją często, warto chyba zaopatrzyć się w większą ilość. W internecie oferowane są opakowania od jednego do 25 kilogramów. W niektórych aptekach można też kupić sodę oczyszczoną bez żadnego dodatkowego opakowania, napełniając przyniesione naczynie.

Kaiser-Natron jest dość gruboziarnista, więc do niektórych zastosowań, takich jak domowej roboty dezodoranty, należy ją najpierw rozdrobnić w moździerzu. Większe opakowania zawierają przeważnie drobny proszek o bardzo wszechstronnym zastosowaniu.

Soda oczyszczona stosowana w Europie jest przeważnie otrzymywana w procesie chemicznym. W Ameryce Północnej natomiast wydobywany jest wodorowęglan sodu występujący tam w postaci naturalnego minerału. Najbardziej znana marka to Bob’s Red Mill. Także wielki producent Church & Dwight, znany z wyrobu sody piekarniczej Arm & Hammer Baking Soda, w coraz większym stopniu stawia na wydobycie wodorowęglanu sodu naturalnego pochodzenia.

Soda

Soda powinna znajdować się w każdym gospodarstwie domowym. Jest to prosty, lecz niezmiernie skuteczny środek czyszczący. W razie potrzeby można nią wzmocnić działanie dostępnych w handlu artykułów. Na przykład użyć połowy koniecznej ilości środka piorącego albo samodzielnie sporządzić produkt czyszczący. Jest to często znacznie tańsze, a dzięki kontrolowanemu dawkowaniu korzystniejsze dla środowiska i zdrowia.

Soda występuje w postaci złóż naturalnych jako soda krystaliczna w tak zwanych jeziorach sodowych.

► Podstawowe wiadomości chemiczne

Nazwa chemiczna tej występującej naturalnie soli to: węglan sodu. Jest ona blisko „spokrewniona” z sodą krystaliczną. Wzory chemiczne obu substancji to odpowiednio: Na₂CO₃ oraz Na₂CO₃ × 10H₂O.

Czysta soda kalcynowana (bezwodna) jest silnie higroskopijna i wchłania cząsteczki wody z powietrza. W naturalnych warunkach cząsteczka węglanu sodu wiąże do dziesięciu cząsteczek wody, tworząc tak zwaną sodę krystaliczną. Zarówno soda kalcynowana (w Niemczech zwana też sodą do prania), jak i krystaliczna są dostępne w handlu. Ze względu na higroskopijność powinna być zawsze przechowywana w suchych i hermetycznych pojemnikach.

► Typowe zastosowania

Soda jest stosowana w gospodarstwie domowym przede wszystkim jako skuteczny środek czyszczący, a także do zmiękczania wody. Można dzięki niej zaoszczędzić dużo środków piorących i płynów do płukania tkanin, a nawet otrzymać własny środek do prania.

Soda jest bardziej reaktywna, a jej roztwór wodny bardziej alkaliczny niż roztwór sody oczyszczonej, dlatego nawet lepiej nadaje się do wielu zastosowań jako środek czyszczący.

► Na co zwrócić uwagę

Niedbałe obchodzenie się z sodą może spowodować podrażnienia skóry, oczu i dróg oddechowych. Jest ona oznaczana jako środek niebezpieczny, należy więc zachować ostrożność podczas jej stosowania. W kontakcie z kwasami wchodzi w energiczną reakcję, której towarzyszy obfite pienienie się.

Podczas używania czystej sody łatwo powstaje pył, należy więc zachować szczególną ostrożność. Unikaj wdychania tej substancji, kontaktu z oczami i nadmiernego kontaktu ze skórą. W razie wątpliwości lepiej dla bezpieczeństwa zakładać gumowe rękawiczki.

Chociaż soda doskonale nadaje się na samodzielnie wykonane środki czyszczące do użytku w gospodarstwie domowym, nie należy stosować jej na powierzchniach zawierających aluminium. Ponadto mniej się nadaje do prania włókien zwierzęcych, takich jak wełna i jedwab, gdyż powoduje ich pęcznienie.

► Ryzyko pomyłki

Soda oczyszczona, czysta soda i kwas cytrynowy występują w postaci drobnego, białego proszku. Nie należy ich mylić, dlatego zawsze uważaj na dokładnie oznaczenie opakowań, w których będzie przechowywana!

► Źródła zakupu

W Niemczech soda jest przeważnie dostępna w postaci proszku jako „czysta soda” (reine Soda) albo „soda do prania” (Waschsoda). Można ją znaleźć w wielu supermarketach i drogeriach w dziale środków czystości. Najpopularniejsze marki to Holste i Heitmann. Proszek należy przechowywać w stanie suchym, w przeciwnym razie wiąże on wodę, stając się sodą krystaliczną.

W handlu dostępna jest też soda krystaliczna. Zwłaszcza w Austrii soda jest dostępna przede wszystkim w tej postaci. Kiedy wykorzystuje się ten wariant, należy dostosować jej ilość do podanej w przepisie. Ponieważ soda krystaliczna związała wodę, jest cięższa, dlatego dla uzyskania tego samego efektu potrzebna jest odpowiednio większa jej ilość. Wszystkie informacje w części książki zawierającej przepisy odnoszą się do czystej sody kalcynowanej. Gdy używa się sody krystalicznej, należy pomnożyć wszystkie dawki przez czynnik 2,6. Ponadto trzeba uważać, aby sodę krystaliczną przechowywać w zamkniętym pojemniku w chłodnym miejscu. Soda krystaliczna nie powinna też stykać się z kwasami, na przykład cytrynowym, w przeciwnym razie przedwcześnie wywoła to pożądaną reakcję. Dlatego nie jest ona odpowiednia do niektórych suchych zastosowań, jak na przykład samodzielnie wykonanego proszku do zmywarki do naczyń.

Ocet

Już w wysoko rozwiniętych kulturach przed tysiącami lat znano ocet jako naturalny środek leczniczy i konserwujący, ceniono go też za działanie prozdrowotne. Wykazuje on właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgorączkowe, pozytywnie wpływa też na równowagę kwasowo-zasadową organizmu. Za działanie to odpowiada zawarty w occie organiczny kwas octowy.

Ocet jest znany i lubiany w najróżniejszych postaciach: jako ocet stołowy, esencja octowa, ocet balsamiczny, winny, jabłkowy albo z innych owoców. Dzięki zawartości kwasu stanowi doskonały środek konserwujący, stosowano go już przed tysiącami lat, a jeszcze dziś dodaje się go do kapusty kiszonej, popularnych konserwowanych ogórków i wielu innych potraw.

Normalny ocet kuchenny może w prosty i tani sposób zastąpić niezliczone środki czystości, produkty higieniczne i inne wyroby drogeryjne. Pozwala to nie tylko zaoszczędzić sporo pieniędzy, ale też przy okazji chronić środowisko.

► Podstawowe wiadomości chemiczne

Ocet uzyskuje się dzięki fermentacji wodnego roztworu alkoholu przez bakterie octowe. Dlatego zależnie od materiału wyjściowego mówimy o occie winnym, spirytusowym albo nawet szampańskim. Ponadto można uzyskiwać go z owoców, warzyw i miodu. Naturalny ocet zawiera do 90 składników, między innymi kwas foliowy, beta-karoten, witaminę C, flawonoidy, taniny i kwasy organiczne. Szczególnie w przypadku zastosowań wewnętrznych lub do pielęgnacji skóry zaleca się naturalny ocet owocowy.

Do przygotowania domowych środków czyszczących prawie zawsze wystarczy zwykły biały ocet kuchenny zwany też stołowym. Zawiera on od 5–6 procent kwasu octowego i jeszcze dziś jest otrzymywany w procesie fermentacji octowej materiału organicznego.

Zawierająca znacznie więcej kwasu, bo aż 25 procent, esencja octowa nie jest konieczna ani zalecana dla większości zastosowań, ponieważ pojawia się wówczas ryzyko przedawkowania. Esencję octową można rozcieńczyć wodą, dodając cztery części wody do jednej części esencji. Otrzymuje się wówczas roztwór 5-procentowy, w zasadzie tak samo przydatny jak ocet stołowy.

► Typowe zastosowania

Ocet jest oczywiście wykorzystywany w kuchni, poza tym może jednak zastąpić wiele powszechnie stosowanych produktów drogeryjnych, między innymi środki czyszczące, płyny do płukania tkanin i nabłyszczające. Z powodu kwaśnego pH oraz lekko antybakteryjnego działania szczególnie ocet jabłkowy znajduje rozliczne zastosowania w pielęgnacji skóry. Stosowany wewnętrznie nie tylko przeciwdziała zapaleniom gardła i okolicy szyi, ale też pomaga w przypadku przykrego zapachu z ust oraz zgagi.

► Na co zwrócić uwagę

Powierzchni aluminiowych nie należy traktować octem, ponieważ kwas może je lekko uszkodzić. Ocet wchodzi w gwałtowną reakcję zarówno z sodą, jak i z sodą oczyszczoną, dlatego te składniki należy zawsze łączyć dopiero tuż przed planowanym użyciem, aby nie wywołać przedwcześnie tego efektu.

Ponadto nie należy używać octu do zmywania podłóg z naturalnego kamienia. Mógłby on rozpuścić i wypłukać wapień czy inne minerały. Takie powierzchnie można w najlepszym razie traktować tylko mocno rozcieńczonym wodnym roztworem octu.

Także w przypadku spoin silikonowych i uszczelek gumowych silne środki czyszczące na bazie octu nie są najwłaściwsze, gdyż składniki czynne octu mogą spowodować porowacenie połączeń. Do szorowania spoin silikonowych lepiej używać kwasu cytrynowego lub sody oczyszczonej.

► Samodzielne otrzymanie octu owocowego

Ocet jabłkowy można łatwo otrzymać z soku jabłkowego lub resztek jabłek. Normalnie przebieg procesu jest dość skomplikowany. Najpierw sok jabłkowy musi zostać przefermentowany do wina jabłkowego. Następnie dodaje się bakterie octowe, które przekształcają go w ocet jabłkowy.

Ale można to zrobić prościej. Przy odrobinie cierpliwości, uwzględniając wymogi higieny pracy, można samodzielnie przygotować w niżej opisany sposób smaczny i pełnowartościowy ocet jabłkowy do użytku w kuchni i gospodarstwie domowym.

Potrzebne będą:

--------- ----------------------------------------------------------------------------------------------
1 kg jabłek ekologicznych albo po prostu ich resztek (skórki, gniazda nasienne)
2 łyżki cukru na kilogram jabłek (opcjonalnie, przyspiesza fermentację)
1 czyste naczynie, na przykład duży słoik na przetwory o pojemności co najmniej dwóch litrów
czysta szmatka kuchenna
--------- ----------------------------------------------------------------------------------------------

Jeśli dostępne są resztki jabłek, można je wykorzystać do otrzymywania octu. Podczas szykowania marmolady jabłkowej albo szarlotki pozostają zwykle skórki i wykrojone gniazda nasienne. Można też użyć całych jabłek, krojąc je na małe kawałki.

Aby przygotować ocet, postępuj w następujący sposób:

1. Naczynie dokładnie umyj i dla pewności zdezynfekuj gorącym roztworem sody, aby usunąć zarazki.

2. Dodaj kawałki jabłek i cukier, zalej wodą, aż składniki stałe zostaną dobrze pokryte.

3. Przykryj czystą szmatką, aby zachować higienę i zapobiec pleśnieniu.

4. Co jakiś czas zamieszaj albo lekko pokręć, by zapobiec tworzeniu się pleśni. W wyniku zachodzącej fermentacji z czasem pojawi się piana, jest to zjawisko pożądane.

5. Po kilku dniach (za każdym razem czas ten nieco się różni, zależy to też od ilości użytego cukru) zapach zacznie się zmieniać, da się już zauważyć delikatna octowa nuta. Owoce zaczną opadać na dno. Bez dodatku cukru zapach octu stanie się intensywny po mniej więcej dwóch tygodniach, z cukrem nawet wcześniej.

6. Przecedź przez szmatkę i przelej znów do czystego naczynia.

7. Pozostaw pod przykryciem przez cztery do sześciu tygodni, aby płyn przefermentował na ocet jabłkowy.

8. Przecedź przez gęste sitko lub szmatkę i przelej do butelki.

Podczas fermentacji octowej początkowo powstają smugi, które z czasem zlewają się, tworząc galaretowatą bryłkę. Jest to tak zwana matka octu, czyli kultura bakterii kwasu octowego. Nie wyrzucaj jej. Jeśli dodasz ją do następnej partii, przyspieszy to proces.

Uzyskany produkt łatwo rozpoznać już po zapachu i smaku. Jeśli przez cały czas zwracasz uwagę na zachowanie higienicznych warunków, powstanie wspaniały ocet jabłkowy.

Zamiast na początku umieszczać w naczyniu kawałki jabłek, można z nich wycisnąć sok. Pozostawiony pod przykryciem przez cztery do sześciu tygodni, zmieni się w ocet jabłkowy. Dodanie kawałka matki octu jeszcze to ułatwi.

Można również użyć soku jabłkowego w butelkach. Ale tylko naturalnie mętnego soku nieotrzymanego z koncentratu, bo tylko taki zawiera wszystkie wartościowe składniki konieczne do fermentacji octowej.

Ta metoda sprawdza się równie dobrze z prawie wszystkimi innymi owocami. A może by spróbować otrzymać na przykład ocet gruszkowy, truskawkowy, porzeczkowy lub pomidorowy?

Kwas cytrynowy

Kwas cytrynowy to kolejny niemal cudowny środek znajdujący rozliczne zastosowania w kuchni i gospodarstwie domowym. Jest składnikiem prawie wszystkich powszechnie dostępnych środków czyszczących, a także wielu artykułów spożywczych. W naturalnej postaci występuje w wielu owocach, zwłaszcza cytrusowych.

► Podstawowe wiadomości chemiczne

Kwas cytrynowy (jako produkt handlowy nazywany też popularnie kwaskiem cytrynowym) to naturalnie występujący kwas karboksylowy. Przed ponad 200 laty Carl Wilhelm Scheele wyodrębnił go z soku cytrynowego, stąd pochodzi najbardziej znana nazwa tego związku chemicznego o wzorze C₆H₈O₇. Oczywiście znacznie łatwiejsza do wymówienia niż na przykład kwas 2-hydroksy-1,2,3-propanotrikarboksylowy.

Zapomina się przy tym często, że ten „kwas z cytryny” jest bardzo szeroko rozpowszechniony w przyrodzie i uczestniczy w niezliczonych procesach metabolicznych. Występuje w jabłkach, gruszkach, wiśniach i wielu innych owocach. Jest wytwarzany nawet w organizmie człowieka.

Dostępny w handlu kwas cytrynowy jest wprawdzie często reklamowany obrazkiem cytryny, prawie zawsze jest to jednak produkt otrzymany metodami przemysłowymi przez działanie grzybów pleśniowych na zawierającą cukier melasę lub glukozę. Materiał wyjściowy otrzymuje się zwykle z buraków cukrowych bądź kukurydzy. W Stanach Zjednoczonych używa się do tego przeważnie modyfikowanych genetycznie organizmów i źródeł cukru.

Do zastosowań kuchennych i otrzymywania produktów mających bliski kontakt z ciałem zaleca się stosowanie kwasu z prawdziwych cytryn. Sam sok z cytryn zawiera mniej więcej 5–8 procent kwasu cytrynowego, dlatego do wielu opisanych tutaj zastosowań można też użyć soku. Często wystarczy kilka psiknięć z cytryny, a do czyszczenia i odwapniania armatury można wykorzystać skórki owoców cytrusowych. W książce pokażemy też, jak można otrzymać z tych skórek prosty i skuteczny uniwersalny środek czyszczący.

► Typowe zastosowania

Kwas cytrynowy wykorzystuje się między innymi do czyszczenia, szczególnie odwapniania (usuwania kamienia), jako przyprawę do produktów spożywczych, w celu otrzymania lub wzmocnienia owocowego smaku, a także jako naturalny środek konserwujący do potraw i produktów kosmetycznych.

► Na co zwrócić uwagę

Jak sugeruje sama nazwa, chodzi tutaj o kwas. Dlatego z kwasem cytrynowym należy obchodzić się ostrożnie, w szczególności unikać kontaktu z oczami. Jeśli masz wrażliwą skórę, wskazane będzie używanie gumowych rękawic. Także w przepisach na artykuły spożywcze należy go zawsze stosować oszczędnie, nigdy nie przekraczając podanej ilości, w przeciwnym razie kwas może uszkodzić szkliwo zębów i negatywnie wpłynąć na równowagę kwasowo-zasadową organizmu.

Wiele metali nieszlachetnych jest podatnych na działanie kwasu cytrynowego, szczególnie glin (aluminium). Kiedy więc używasz kwasu cytrynowego do usuwania kamienia z urządzeń, armatury i przyborów kuchennych, sprawdź wcześniej, czy nie zawierają elementów aluminiowych, inaczej mogłyby ulec uszkodzeniu. Także podczas testowania przepisów należy zrezygnować z użycia aluminiowych sztućców i pojemników, aby zminimalizować wchłanianie tego metalu do potraw.

► Źródła zakupu

Kwas cytrynowy, podobnie jak sodę i sodę oczyszczoną, można nabyć w czystej postaci i stosować w różnych codziennych problemach. W dziale środków do pieczenia znajdziesz małe torebki kwasu cytrynowego w formie proszku, a w dziale domowych środków czyszczących dostępny jest często zarówno kwas cytrynowy w proszku, jak i roztwory wodne. Przeczytaj dokładnie opis na opakowaniu i zawsze zwracaj uwagę, czy jest to produkt do zastosowań spożywczych.

Jeśli potrzebujesz większej ilości, w internecie dostępne są opakowania do 25 kilogramów.

Szare mydło²

Szare mydło to piąty i ostatni środek domowy w tej książce, produkt z czasów naszych babć, którego nie może zabraknąć w żadnym gospodarstwie domowym. Jest to idealny środek czyszczący dla niektórych zastosowań oraz podstawowy składnik samodzielnie wykonanych środków czyszczących, piorących i higienicznych.

Otrzymywanie szarego mydła ma bardzo długą tradycję. W trakcie procesu zwanego zmydlaniem tłuszcze roślinne lub zwierzęce pod działaniem ługu przekształcają się w mydło i glicerynę. Mydło podstawowe („szare”) uzyskuje się w kolejnych krokach po oddzieleniu czystego mydła od gliceryny.

Szare mydło, mające wartość pH od 8 do 10, jest lekko zasadowe, dlatego doskonale nadaje się do rozpuszczania tłuszczów. Niestety obecnie szampony, żele pod prysznic, mydła toaletowe i inne produkty czyszczące zawierają prawie wyłącznie sztuczne środki zmniejszające napięcie powierzchniowe. Są one tańsze, łatwiejsze w obróbce przemysłowej, więc coraz bardziej wypierają mydła uzyskane z surowców naturalnych. Kto jednak wypróbował do higieny osobistej i innych celów wysokiej klasy naturalne mydło ze sklepu ekologicznego, ekologiczne mydło do włosów, mydło do zębów, czy nawet szare mydło, nauczy się znów doceniać zalety tego produktu naturalnego.

► Podstawowe wiadomości chemiczne

W porównaniu z normalnym mydłem szare mydło nie zawiera zbędnych tłuszczów, gliceryny ani dodatków. Jest też wolne od aromatów i barwników – po prostu czyste mydło! Dzięki tej właściwości jest nieodzowne szczególnie dla alergików. Pod względem chemicznym wszystkie mydła są solami kwasów tłuszczowych uzyskiwanymi w procesie zmydlania pod wpływem ługu sodowego i potasowego. Ług mydlany został wcześniej otrzymany z popiołu, a produkt końcowy powinien zawierać go jak najmniej. W kolejnym kroku, tak zwanym wysalaniu, oddziela się mydło od gliceryny i innych składników, pozostaje tylko mydło podstawowe („szare”). Jest ono twardsze niż tradycyjne mydła i można je dłużej przechowywać. Jednocześnie jest bardziej alkaliczne, dzięki czemu wykazuje silniejsze właściwości czyszczące.

W wodzie zawierającej sole wapnia szare mydło tworzy na powierzchni biały osad, tak zwane mydło wapniowe. Jest to rezultat skutecznego zmiękczenia wody. W wodzie do prania mydło wapniowe nie wywiera już żadnego działania piorącego i jest wylewane z mydlinami.

► Typowe zastosowania

Szare mydło jest stosowane zarówno do mycia ciała, jak i do przygotowania domowych środków higieny i artykułów gospodarstwa domowego. Jako naturalna substancja zmniejszająca napięcie powierzchniowe jest nieodzowne w samodzielnie wykonanych środkach piorących albo jako łagodny odplamiacz. Ponadto można z niego otrzymać niedrogie środki ochrony roślin na wypadek inwazji szkodników lub chorób.

► Źródła zakupu

Tradycyjnie szare mydło produkuje się z tłuszczów zwierzęcych, na przykład łoju wołowego. Obecnie większość dostępnych w handlu produktów uzyskiwana jest z oleju palmowego, ale często jak dawniej także z tłuszczów zwierzęcych. Poza tym są też wyroby mydlarskie o bogatej tradycji z Bliskiego Wschodu, w tym najbardziej znane, otrzymywane z oleju oliwkowego i laurowego mydło Aleppo z syryjskiego miasta o tej samej nazwie. Kolejna alternatywa to szare mydła na bazie „łojanu sodu”, często z łoju wołowego. Ta różnorodność utrudnia decyzję świadomemu konsumentowi.

Jeśli ma to być produkt otrzymany z surowców roślinnych, najlepiej zwracaj uwagę na to, aby olej palmowy pochodził z kontrolowanej uprawy. Gdybyś chciał zrezygnować również ze stosowania oleju palmowego, unikaj szarego mydła zawierającego palmitynian sodu i tzw. sodium palm kernelate (sól sodowa kwasów tłuszczowych zawartych w oleju z pestek palmy olejowej, ang. palm kernel oil). Sensowną alternatywę stanowią mydła z regionalnych olejów roślinnych lub oliwy z oliwek.Mycie i czyszczenie

„Soda do prania” to staroświecki preparat z czasów naszych babć? Ależ skądże. Także dzisiaj stanowi ona zasadniczy składnik wielu przemysłowych środków piorących i czyszczących. To samo dotyczy sody oczyszczonej i kwasu cytrynowego – stanowią one sprawdzone składniki z uwagi na doskonałe działanie przeciw brudowi, zapachom i kamieniowi (osadom wapiennym). W tym rozdziale przedstawiamy nasze wypróbowane przepisy i zastosowania pięciu domowych środków do mycia i czyszczenia.