Akupunktura. Praktyczny przewodnik po chińskiej sztuce medycznej - ebook

WSTĘP

Aku­punk­tu­ra jest me­todą lecz­niczą, po­le­gającą na nakłuwa­niu wy­bra­nych miejsc (punktów) na cie­le człowie­ka, na­zy­wa­nych punk­ta­mi aku­punk­tu­ry. Jej początki da­to­wa­ne są na lata 600-400 p.n.e. i po­chodzą z Chin. Naj­star­szym, za­cho­wa­nym do czasów współcze­snych do­ku­men­tem me­dycz­nym do­tyczącym aku­punk­tu­ry, jest dzieło „Hu­ang­di-Nei-Jing” na­zy­wa­ne „Ka­no­nem Me­dy­cy­ny”, na­pi­sa­ne przez le­ka­rzy chińskich praw­do­po­dob­nie w la­tach 475 – 221 p.n.e. To wie­lo­to­mo­we dzieło, składa się z 2 części, będących zbio­rem wie­dzy me­dycz­nej z tam­tych czasów, obej­mujących wiedzę z okre­su po­nad dwóch tysięcy lat sto­so­wa­nia aku­punk­tu­ry w Chi­nach. Pierw­sza część do­tyczy ana­to­mii, fi­zjo­lo­gii, pa­to­lo­gii i te­ra­pii, zaś dru­ga – aku­punk­tu­ry i przyżega­nia (moksate­ra­pii). Ko­lej­ne stu­le­cia ce­cho­wał dal­szy roz­kwit tej wie­dzy i sto­so­wa­nia aku­punk­tu­ry. W trze­cim wie­ku n.e. le­karz Hu­ang-Fou-Mi (215-282) ze­brał do­tych­cza­sową wiedzę o le­cze­niu aku­punk­turą w ob­szer­nej wie­lo­to­mo­wej książce „O aku­punk­turze i przyżega­niu”, która za­wie­rała opis kanałów i roz­miesz­cze­nia na nich 649 punktów lecz­niczych, wska­za­nia i przeciwwska­za­nia do le­cze­nia z opi­sem oko­lic ciała, których nakłuwać nie wol­no, naukę o tętnie, na której opie­rała się dia­gno­sty­ka sta­rej chińskiej me­dy­cy­ny, a także wska­za­nia punktów do aku­punk­tu­ry przy różnych cho­ro­bach. Ko­lej­ne stu­le­cia to cza­sy ciągłego roz­wo­ju wie­dzy i sto­so­wa­nia aku­punk­tu­ry, aż do chwi­li, kie­dy do władzy do­cho­dzi wro­ga chińczy­kom dy­na­stia mandżur­ska Tsing (1644-1912). Mo­men­tem zwrot­nym w roz­wo­ju aku­punk­tu­ry w Chi­nach było po­wsta­nie ChRL w 1949 r. W 1955 r. w Pe­ki­nie utwo­rzo­no Cen­tral­ny In­sty­tut Me­dy­cy­ny Tra­dy­cyj­nej, zaj­mujący się wszyst­ki­mi nie­kon­wen­cjo­nal­ny­mi me­todami le­cze­nia, obej­mując również aku­punk­turę. Po­dob­ne in­sty­tu­ty po­wstały także w in­nych chińskich mia­stach (Nan­kin, Shan­ghai, Ku­an­go­czu i in.).

Przez wie­ki z Chin aku­punk­tu­ra roz­po­wszech­niała się na cały Da­le­ki Wschód – do Ja­po­nii, Ko­rei, Wiet­na­mu, Mon­go­lii, Taj­lan­dii, a już w XIII wie­ku do­tarła także do Eu­ro­py. Obec­nie Świa­to­wa Or­ga­ni­za­cja Zdro­wia (WHO) zaj­mu­je ofi­cjal­ne sta­no­wi­sko uznające aku­punk­turę za me­todę lecz­niczą.PO­DZIĘKO­WA­NIE

Na wstępie chcę przed­sta­wić krótką bio­gra­fię mo­je­go ojca – pro­fe­so­ra Ba­dar­chi­na Du­lam­su­ren. Pro­fe­sor Ba­dar­chin Du­lam­su­ren – pre­kur­sor aku­punk­tu­ry i mok­sa­te­ra­pii w Mon­go­lii – uro­dził się w 1927 roku. W 1955 roku ukończył Uni­wer­sy­tet Mon­gol­ski na wy­dzia­le le­kar­skim, a trzy lata później (w 1958 r.) – szkołę aku­punk­tu­ry i mok­sa­te­ra­pii w Nan­jin w Chi­nach. Tuż po ukończe­niu na­uki otwo­rzył w Ułan-Ba­tor pierw­szy ga­bi­net aku­punk­tu­ry i mok­sa­te­ra­pii i w krótkim cza­sie stał się jed­nym z naj­bar­dziej zna­nych aku­punk­tu­rzystów w Mon­go­lii. Swą wie­lo­let­nią prak­tyką pro­fe­sor Ba­dar­chin udo­wod­nił, iż aku­punk­turę można z po­wo­dze­niem wy­ko­rzy­sty­wać jako uzu­pełnie­nie współcze­snej me­dy­cy­ny. Dzięki swo­im osiągnięciom w tej dzie­dzi­nie zwrócił na sie­bie uwagę mi­ni­stra zdro­wia Związku Ra­dziec­kie­go, który za­pro­sił go do współpra­cy do szpi­ta­la krem­low­skie­go w Mo­skwie w la­tach 1975 – 1977. Pra­co­wał tam jako do­rad­ca do spraw aku­punk­tu­ry i pro­wa­dził szko­le­nia dla ane­ste­zjo­logów, a także chi­rurgów. W roku 1977, de­cyzją Mi­ni­ster­stwa Zdro­wia i Rady Mi­nistrów Mon­go­lii, w ra­mach po­dzięko­wa­nia za do­ko­na­nia pro­fe­so­ra, jego ga­bi­net prze­bu­do­wa­no na Cen­trum Ba­daw­cze i Szkołę Aku­punk­tu­ry. Od tego cza­su pro­fe­sor Ba­dar­chin pro­wa­dził kur­sy aku­punk­tu­ry dla le­ka­rzy mon­gol­skich oraz dla le­ka­rzy z Ro­sji, Bułga­rii, Pol­ski, a na­wet z In­dii i z wie­lu in­nych państw. Od 1982 roku pro­fe­sor Ba­dar­chin współpra­co­wał z prof. dr. med. Zbi­gnie­wem Gar­nu­szew­skim w szko­le­niu pol­skich le­ka­rzy w za­kre­sie aku­punk­tu­ry wysyłanych w tym celu do Mon­go­lii.

Pro­fe­so­ra Ba­dar­chi­na uzna­no za twórcę szkoły aku­punk­tu­ry w Mon­go­lii i w 1983 roku, za zasługi w dzie­dzi­nie me­dy­cy­ny, otrzy­mał tytuł Zasłużone­go Le­ka­rza Mon­go­lii. Dziś Cen­trum Ba­daw­cze i Szkoła Aku­punk­tu­ry sta­no­wią świet­nie pro­spe­rujący wy­dział Uni­wer­sy­te­tu Me­dycz­ne­go w Ułan-Ba­tor i jest uważane jako jed­no z naj­większych osiągnięć pro­fe­so­ra Ba­dar­chi­na i jego później­szych uczniów.

* * *

Ni­niejszą książką chciałbym prze­ka­zać część wie­dzy oraz wie­lo­let­nie­go doświad­cze­nia mo­je­go ojca pro­fe­so­ra Ba­dar­chi­na Du­lam­su­ren, zasłużone­go le­ka­rza i do­sko­nałego aku­punk­tu­rzy­sty. Chciałbym by ta książka służyła następnym po­ko­le­niom le­ka­rzy za­in­te­re­so­wa­nych aku­punk­turą i po­ma­gała im w dro­dze nad do­sko­naleniem tej dzie­dzi­ny me­dy­cy­ny i, za jej po­mocą, lep­sze­mu le­cze­niu dro­gich nam pa­cjentów.FI­LO­ZO­FIA WSCHOD­NIEJ ME­DY­CY­NY TRA­DY­CYJ­NEJ

Pojęcie ener­gii Qi

Aby mieć pojęcie o aku­punk­tu­rze należy zacząć od chińskiej fi­lo­zo­fii do­tyczącej ma­te­rii i ener­gii, która jest niezbędna dla zro­zu­mie­nia pod­staw aku­punk­tu­ry. Według tej fi­lo­zo­fii pod­stawą przy­ro­dy i za­chodzących w niej zja­wisk jest ener­gia Qi, która two­rzy wszechświat. Ener­gia Qi jest klu­czem na­uki aku­punk­tu­ry.

Wszechświa­tem rządzi pra­wo pięciu ele­mentów: ognia, zie­mi, me­ta­lu, wody i drzew (teo­ria U-shing). Ko­lej­nym pra­wem jest za­sa­da prze­ci­wieństw zwa­na Yin-Yang. Według teo­rii Tra­dy­cyj­nej Me­dy­cy­ny Chińskiej (TMC) Qi złożona jest z dwóch prze­ciw­staw­nych sił Yin – Yang. Yin i Yang to prze­ciw­ne so­bie ro­dza­je ener­gii Qi przy­ro­dy i or­ga­ni­zmu.

Yin-Qi ma właściwość „ciężką”, po­wo­li opa­dającą w dół, Yang-Qi ma właściwość „lekką”, szyb­ko uno­si się do góry. Yang ulat­niając się two­rzył ko­smos, Yin opa­dając two­rzył zie­mię. Z ener­gii Qi zie­mi po­wsta­je drze­wo, ogień, zie­mia, me­tal, woda.

Po­dział Qi:

1. Ener­gia Qi krążąca w me­ri­dia­nach
2. Qi po­wie­trza
3. Qi ma­te­rii

Chińska fi­lo­zo­fia opi­su­je ener­gię Qi jako nie­wi­dzialną siłę, która znaj­du­je się w or­ga­ni­zmie człowie­ka i jest niezbędna do pra­widłowej czyn­ności komórek, tka­nek i całego ciała. Ener­gia Qi, Yin-Yang, teo­ria pięciu ele­mentów (U-shing) są pod­sta­wo­wy­mi teo­riami me­dy­cy­ny wschod­niej dla wyjaśnie­nia fi­zjo­lo­gii i chorób or­ga­ni­zmu.

Po­dział Qi w aku­punk­tu­rze:

1. Ener­gia Qi krążąca w me­ri­dia­nach (Zheng Qi).
2. Wro­dzo­na ener­gia Oi – to Yuan Qi (od ro­dziców), jest ma­ga­zy­no­wa­na w ner­kach.
3. Na­by­ta ener­gia Qi – czyn­nościo­wa (przez układ po­kar­mo­wy). Ta ener­gia Qi dzie­li się na Zong Qi, Yin Qi, Wei Qi.
- Zong Qi – ener­gia klat­ki pier­sio­wej, która po­wsta­je z połącze­nia ener­gii czer­pa­nej z po­wie­trza przez płuca i ener­gii Guqi uzy­ski­wa­nej z po­karmów. Wspo­ma­ga czyn­ność płuc i ser­ca.
- Yin Qi – ener­gia uzy­ski­wa­na z po­karmów, odżywia krew, do­star­cza odżywki do narządów Zang-Fu oraz do kończyn przez na­czy­nia krwio­nośne.
- Wei Qi – ochron­na po­kry­wa na­sze­go ciała pod skórą, otwie­ra i za­my­ka pory skóry.

Życie człowie­ka składa się z ener­gii Qi, a prze­bieg pro­cesów życio­wych opie­ra się na stałym ru­chu Qi. Stąd ener­gia Qi jest związana z życiem człowie­ka aż do śmier­ci, a człowiek stałe uzu­pełnia ją z po­wie­trza, po­karmów i po­przez punk­ty aku­punk­tu­ry.

W aku­punk­tu­rze, oprócz pojęcia ener­gii Qi, spo­ty­ka się określe­nie pod­sta­wo­we sub­stan­cje ciała, którymi są Yin, Qi, krew i płyny ustro­jo­we. Qi jest dowódcą krwi. Krew jest matką Qi.

Qi jako czyn­ności ciała (funk­cje narządów)

Narządy Zang-Fu mają ener­gię Qi.

Qi płuc jest ko­rze­niem Qi.

Qi śle­dzio­ny jest źródełkiem Qi.

Są czte­ry kie­run­ki przepływu Qi: w górę, w dół, na zewnątrz, do wewnątrz.

Qi żołądka kie­rując się w dół prze­ka­zu­je sub­stan­cje odżyw­cze do je­li­ta, a Qi śle­dzio­ny kie­rując się do góry prze­ka­zu­je sub­stan­cje do płuc i ser­ca, z ko­lej Qi płuc kie­rując się w dół roz­no­si Qi do narządów, a jeśli pro­ces od­by­wa się w od­wrot­nym kie­run­ku po­wstają cho­ro­by.

Przykład: dys­funk­cja żołądka upośle­dza czyn­ność Qi w dół i jest przy­czyną od­bi­ja­nia się.

Prze­bieg krążenia ener­gii Qi w me­ri­dia­nach jest ściśle związany z czyn­ni­ka­mi zewnętrzny­mi i wewnętrzny­mi. Pa­to­gen­ne czyn­ni­ki uszka­dzając Qi, przy­czy­niają się do dys­funk­cji narządu Zang – Fu oraz ne­ga­tyw­nie wpływają na psy­chikę.

Sie­dem czyn­ników wewnętrznych emo­cjo­nal­nych oraz ich wpływ na ener­gię Qi oraz ob­ja­wy ja­kie mogą po­wo­do­wać

------------------------------------------------ -----------------------------------------------------
1. Gniew – nad­mier­nie uno­sze­nie Qi do góry wy­mio­ty z krwią, bie­gun­ki
2. Nad­mier­na radość – po­wol­ny ruch Qi roz­pra­sza­nie umysłu, śmiech nie­kon­tro­lo­wa­ny
3. Smu­tek – uby­tek Qi cho­ro­by płuc
4. Strach – obniżanie się Qi w dół ból roz­pie­rający poniżej prze­po­ny
5. Cier­pie­nie – wy­czer­pu­je Qi dusz­ność
6. Nad­mier­ne myśle­nie – sta­gna­cja Qi bez­sen­ność, de­pre­sje
7. Prze­rażenie – rozkład Qi ma­ja­cze­nie, pa­ra­liż, utra­ta przy­tom­ności
------------------------------------------------ -----------------------------------------------------

Pięć czyn­ników zewnętrznych i ich ob­ja­wy

– z wia­tru – ból,

– z zim­na – drżenie,

– z gorąca – gorączka,

– z wil­go­ci – obrzęk,

– z su­chości – za­par­cia, skąpy mocz.

Tra­dy­cyj­na Me­dy­cy­na Chińska łączy człowie­ka z du­chem. Umysł, duch, ciało są uważane za nie­odłączne części człowie­ka. Duch (shen) składa się z drob­nych cząste­czek Qi (bio­pla­zma), które są nie­wi­dzial­ne, nie­do­ty­kal­ne i po­wo­li prze­miesz­czają się. Ma on po­zy­tyw­ny i ne­ga­tyw­ny wpływ na przy­rodę i isto­ty żywe. Ne­ga­tyw­ny wpływ na przy­rodę to: powódź, trzęsie­nie zie­mi, wiatr, ka­ta­klizm, a u człowie­ka to cho­ro­ba.

Bio­pla­zma to ro­dzaj pla­zmy fi­zycz­nej w or­ga­ni­zmach żywych, za­wie­rająca swo­bod­ne elek­tro­ny, jony, dziu­ry półprze­wod­nic­twa elek­trycz­ne­go, różne pola ener­gii ota­czające żywe or­ga­ni­zmy (ks. prof. Włod­zi­mierz Se­dlak).

Od kil­ku tysięcy lat w Tra­dy­cyj­nej Me­dy­cy­nie Mon­gol­skiej uważa się, że duch (shen) krąży w cie­le człowie­ka w cy­klu mie­sięcznym. Nie można nakłuwać punktów, które mają naj­większe natężenie ener­gii Qi. Za­ob­ser­wo­wa­no wte­dy ne­ga­tyw­ny wpływ na funk­cjo­no­wa­nie or­ga­ni­zmu.

Ta­be­la lo­ka­li­za­cji du­cha, według ka­len­da­rza wschod­nie­go

----------------- -------------------------------- ----------------- --------------------------------
Dzień mie­siąca Lo­ka­li­za­cja du­cha Dzień mie­siąca Lo­ka­li­za­cja du­cha
I dzień duże pal­ce u nóg XVI dzień po­ty­li­ca
II dzień kost­ki XVII dzień gardło, szy­ja
III dzień poślad­ki, narządy płcio­we XVIII dzień wewnętrzna stro­na dłoni
IV dzień pas XIX dzień zewnętrzna stro­na dłoni
V dzień pod ko­la­na­mi XX dzień bar­ki
VI dzień uda XXI dzień żebra
VII dzień pa­new­ki sta­wu bio­dro­we­go XXII dzień ner­ki
VIII dzień ner­ki XXIII dzień pa­new­ki sta­wu bio­dro­we­go
IX dzień żebra XXIV dzień uda
X dzień ra­mio­na XXV dzień pod ko­la­na­mi
XI dzień zewnętrzna stro­na dłoni XXVI dzień bar­ki
XII dzień wewnętrzna stro­na dłoni XXVII dzień poślad­ki
XIII dzień gardło, szy­ja XXVIII dzień ślepa kisz­ka
XIV dzień głowa, uszy XXIX dzień pod­udzia
XV dzień całe ciało XXX dzień całe ciało
----------------- -------------------------------- ----------------- --------------------------------

Pojęcie Yin i Yang

Ko­lej­nym ważnym pojęciem w aku­punk­tu­rze jest teo­ria Yin i Yang. Wcześniej wspo­mnia­no, że są one od­mia­na­mi ener­gii Qi. Każde zja­wi­sko, przed­mio­ty wszechświa­ta składają się z dwóch prze­ciw­staw­nych, współzależnych ele­mentów Yin-Yang. Oba te ele­menty mają swój początek, roz­kwit, szczyt oraz za­nik.

Yin: początek – Sha­oy­in

roz­kwit – Ta­iy­in

za­nik – Ju­ey­in

Yang: początek – Sho­ay­ang

roz­kwit – Ta­iy­ang

szczyt – Yang­ming

Yang przed­sta­wia siłę po­bu­dzającą, wzmac­niającą, z ko­lei Yin siłę ha­mującą, niszczącą. Obie te siły znaj­dują się w każdym zja­wi­sku i przed­mio­cie jed­no­cześnie i wza­jem­nie się od­działują, po­bu­dzają, ha­mują, prze­ni­kają i uzu­pełniają. Zja­wi­sko to do­ty­czy również narządów ciała ludz­kie­go; kręgosłup i część ciała od pasa w górę, oraz zewnętrzna po­wierzch­nia kończyn należą do Yang, a przed­nia część ciała od pasa w dół i wewnętrzna po­wierzch­nia kończyn – do Yin. Tak samo zewnętrzny prze­bieg me­ri­dia­nu to Yang, a wewnętrzny prze­bieg to Yin. Według teo­rii Yin i Yang narządy pu­ste (żołądek, je­li­to cien­kie i gru­be, pęche­rzyk żółcio­wy, pęcherz mo­czo­wy) mające funk­cje przyj­mo­wa­nia po­karmów i prze­ka­zy­wa­nia ich treści, należą do Yang, a z ko­lej narządy pełne (wątro­ba, ner­ki, płuca, śle­dzio­na-trzust­ka, ser­ce) ma­ga­zy­nujące odżywczą ener­gię Qi należą do Yin. Czy­li, Yin to sub­stan­cje ciała, a Yang to czyn­ności narządów. Każdy narząd ma swój Yin i Yang; np. Yang ner­ki i Yin ner­ki. Yin i Yang znaj­dują się w sta­nie równo­wa­gi w na­tu­rze, a także w człowie­ku. Zakłóce­nie równo­wa­gi przy­czy­nia się do wystąpie­nia chorób.

Me­dy­cy­na chińska wy­ko­rzy­stując teo­rię Yin-Yang wyjaśnia fi­zjo­lo­gię ciała ludz­kie­go oraz cho­ro­by, dzięki cze­mu jest też w sta­nie po­sta­wić dobrą dia­gnozę i sku­tecz­nie pomóc pa­cjen­to­wi w po­zby­ciu się do­le­gli­wości.

Reguła pięciu ele­mentów

Teo­ria pięciu ele­mentów jest nie­odłączną częścią ajur­we­dyj­skiej me­dy­cy­ny i sta­rożyt­nej fi­lo­zo­fii chińskiej oraz astro­lo­gii wscho­du. Do dziś wciąż jest używaną me­todą ana­li­zy zmian zja­wisk na­tu­ral­nych. Teo­ria pięciu ele­mentów po­wstała 500 lat później niż teo­ria Yin-Yang, w wy­ni­ku do­sko­na­lo­nej ob­ser­wa­cji świa­ta przy­ro­dy i zja­wisk.

Pod­sta­wo­we ele­men­ty tej teo­rii to: drze­wo, ogień, woda, me­tal i zie­mia, które za­wie­rają własne spe­cy­ficz­ne ce­chy i właściwości. Na przykład zie­mia po­sia­da twar­dość i wy­twa­rza sub­stan­cje, woda ma właściwość na­wilżania i przy­kle­ja­nia oraz łączy sub­stan­cje ze sobą, a ogień po­sia­da właściwość ciepła i wzmac­nia sub­stan­cje.

Pięć ele­mentów prze­cho­dzi pięć faz: roz­poczęcie, na­ro­dzi­ny, ak­tyw­ność, upa­dek, za­nik. Wszyst­kie fazy są ze sobą powiązane i wza­jem­nie na sie­bie od­działują (po­bu­dzają, ha­mują, kon­tro­lują, prze­ciw­działają).

Nu­me­ra­cja pięciu ele­mentów jest następująca:

je­den – drze­wo,

dwa – ogień,

trzy – zie­mia,

czte­ry – me­tal,

pięć – woda.

Licząc od je­dyn­ki, następny ele­ment będzie sy­nem: drze­wo → ogień → zie­nia → me­tal → woda, a licząc w prze­ciw­nym kie­run­ku, ele­ment woda będzie matką drze­wa, drze­wo matką ognia, ogień matką zie­mi, zie­mia matką me­talu, me­tal matką wody. Z ko­lei drze­wo do­mi­nu­je nad zie­mią, zie­mia nad wodą, woda nad ogniem, ogień nad me­talem, me­tal nad drze­wem. Te re­la­cje pięciu ele­mentów znaj­dują się w równo­wa­dze. Za­bu­rze­nie tej równo­wa­gi pro­wa­dzi do prze­wa­gi jed­ne­go ele­mentu: drze­wo nad­mier­ne po­bu­dza ogień albo nad­mier­nie kon­tro­lu­je zie­mię.

Teo­ria pięciu ele­mentów w me­dy­cy­nie wschod­niej jest wy­ko­rzy­sty­wa­na do wyjaśnia­nia etio­lo­gii i me­cha­nizmów cho­ro­by. Le­cze­nie aku­punk­turą także opie­ra się na teo­rii pięciu ele­mentów.