Bies i skarbonka - ebook

I.

— Czyś jeszcze nie ubrana? Jakże z tym obiadem, psia krew?...

Zgryźliwy pomruk barytonowego głosu ozwał się w ciszy obszernego pokoju na czwartaku.

Milczenie. Z przyległej sypialni nie dochodził najmniejszy szelest.

— Czy ty jeszcze śpisz? — warknął po chwili smagły, wygolony brunet przed siebie.

Zaraz skończę fryzurę. Idź do kuchni i powiedz Nastusi, by spieszyła się z obiadem — odpowiedział dźwięczny głos z poza kotary wyblakłej, może z starych rekwizytów teatralnych wywleczonej.

— Kazałaś przynieść wódki?

— Stoi przy piecu.

Kocim ruchem mężczyzna sięgnął do kąta, zalał kieliszkiem śliwowicy krzyk dokuczliwego apetytu i począł znowu wymierzać pokój cichuteńkiemi, długiemi krokami.

Nie chodził, lecz raczej ślizgał się jaszczurczymi ruchami, jakby przejętymi od cyrkowego „człowieka kauczukowego“, pełzał po przez przestrzeń złodziejskiemi nogami wałkonia, co zwykł w nocy czaić się u węgła domu, przypadać cichaczem w zaułki mroczne, szpiegować, czyhać. W chodzie jego było coś złowrogiego, w linjach i arabeskach, jakie zakreślała jego niewielka figura, rysowały się jakieś chimery czy bazyliszki z fantazji zbrodniczej zrodzone.

Fałda prostopadła zaznaczyła się niby brózda na zoranem czole typowo aktorskiej maski, powleczonej siatką, delikatnych zmarszczek, o rysach regularnych, o rozluźnionych, obwisłych mięśniach licowych. Zmięta, zniszczona twarz ta napiętnowana była wprost uderzającym wyrazem nikczemności i kabotynizmu, odzwierciadlała prześwietnie istotę jego, wydzielała z siebie jakiś wstrętny zapaszek trującej zgnilizny.

Przyglądały mu się z podełka tandetne, seledynowe meblątka, ambicjonujące do parodji burżuazyjnego saloniku, odznaczające się dziwacznością rysunku, ogromnym niesmakiem i niemal absolutną bezużytecznością. Harmonizowały wybornie z zwiędłymi wieńcami, ostentacyjnie rozwieszonymi na ścianach w całej okazałości barwnych szarf, oraz liczne fotografje jego maski, bogato oprawione i rozmieszczone nabożnie. Te trofea pseudotriumfów prowincjonalnych starały się przypomnieć komikowi dawne, lepsze czasy, urągały w żywe oczy „artyście“, przez głupią ludzkość zapoznanemu i skazanemu na swój spryt życiowy.

Zwano go „hrabią“ wśród garstki wyplutych na bruk wielkomiejski aktorów, wałęsających się niby psy bez budy, bez pana, wylegujących po kawiarniach i szukających w chronicznem próżniactwie zmiany losów, albo raczej pokątnej tranzakcji na koszt przygodnej ofiary młodzieńczej lekkomyślności.

Hrabią był pięćdziesięcioletni pan Tadeusz — nie z ojca, który był urzędnikiem kolejowym w Jaśle, ale z babki węgierskiego rodu. Miał to nawet na piśmie.

Siadłszy przy stole nakrytym do objadu, oparł się o ścianę i bębnił wychudzonemi palcami po talerzu, kombinując coś w głowie, gdy wpłynęła do pokoju dystyngowanym krokiem wysoka, wiotka kobieta o złoconych włosach, wzbogaconych ufryzowanym starannie postich’em.

Bez słowa zajęła miejsce przy stole przedziwnie Wielkiem, ślicznym ruchem i poczęła krajać chleb. cukierke wyczerpanie leżało na całem tem ładnem, cukierkowem a bladem i lymfatycznem zjawisku — teatralnem, a jakby słodką naiwnością dziecka wyidealizowanem. Z miłej twarzy wyzierały senliwie ciemne oczy ocienione łukami gęstych brwi.

Gdy barszcz zadymił się na stole, „hrabia“ ozwał się niedbale:

— Niezłą kolacyjkę stawił wczoraj pan Seweryn. Pija, bestja, tylko „wdowę“ Cliquot jak król Edward. Ma podniebienie. Rasowy! Trzeba mu to oddać. Ale ty na winie się nie znasz.

— Głowa mnie strasznie boli. Wmusili we mnie kawę i likier. Ten nieznośny dym... hałas. Tak późno wróciliśmy do domu.

Jadła niby pod przymusem, zacichła, zagasła.

Ubiegły wieczór pozostał w umyśle jej upostaciowany w nadzwyczajnym kapeluszu szczęśliwej u złotej młodzieży aktorki Gawlikowskiej. Nie zazdrościła teatralnej i gabinetowej koleżance pochodzenia ani zgoła niczego, już dlatego, że w apatji duchowej rzadko tylko i przelotnie wznosiła się do uczuć silniejszych, lecz ów czarny kapelusz z królewskiemi ponsowemi pleureuse’ami, pachnący Paryżem, budził w jej porcelanowej piersi dreszcze dojmującej pożądliwości.

— Jaka ta Gawlikowska krzykliwa! — mruknęła.

Dużym zasobem intuicji wyposażony „hrabia“ odgadł co dzieje się w duszyczce Aliny i w myśl jej rzekł:

— Lafilistyczny 1 , ordynarny tłuk!... A zuchwałe to jak trzyrublówka.

W gruncie rzeczy podziwiał Gawlikowską za jej sztukę „brania“ mężczyzn z miejsca i gniewały go jej sukcesy, jako należące się jego Linie.

— Gdyby nie ja, nigdy w życiu nie była byś w tak dystyngowanem towarzystwie. Nie licząc mnie: jeden hrabia, jeden dobry szlachcic, no i ten meches, ale bogaty. Uważałaś jak hrabia Józef był ze mną za pan-brat? Poprostu dlatego, że uznaje we mnie familjanta... Łyk, dobkiewicz, brząkający złotem wynosiłby się nademnie, ubogiego człowieka, tymczasem prawdziwa arystokracja... Ot widzisz tu całą różnicę. Słuchaj Lino! — rzekł nagle ostrym tonem, topiac tępy wzrok piwnych, głęboko zapadłych oczu w bladej twarzyczce. — Przynieś zaraz swój medaljon z perłami!

Przerażenie i gniew zamigotały w jej źrenicach, ale stopniały w momencie i podniosła nań błagalne wejrzenie psa nogą do ziemi przyciśniętego. Gdy spotkała promień jego oka zadygotał w niej lęk mistyczny. Spuściła powieki i wyszła bezzwłocznie do sypialni.

Dopiero za kotarą ośmieliła się.

— A nie zawieruszyłeś jeszcze mych brylantowych butonów?

— Muszę właśnie opłacić procent, by nie przepadły — kłamał hrabia, zajadając sztukę mięsa, i dorzucił: Gdyby nie ja, nie oglądałabyś w życiu takich rzeczy, nie wiedziała co to butony.

Gdy pojawiła się w pokoju powitał ją:

— Słowo honoru, prześlicznie ci w tej sukience. Umiesz ją nosić. Voilá tout!

I sięgnął zgrabnie po medaljon.

— Czekaj! Muszę wpierw... — poczęła Lina i wyjęła z pod szkiełka w medaljonie minjaturową podobiznę męskiej głowy.

Zerknąwszy na fotografję, hrabia wyeskamotował jej w mgnieniu oka z pod rąk medaljon.

— Cóż robi ów sławny pendzlarz? — bąknął, rozciągając ironicznie wyraz „sławny“, niby skrzypiącą harmonikę i, nie ciekawy odpowiedzi, zabrał się raźnie do mięsa.

— Jak to on... maluje — odparła Lina sennym tonem, pytania takie zbywając zawsze nic nie mówiącemi lakonizmami, bo życie wyrobiło w niej kamienną skrytość.

Nawet przed mistrzem swego życia, taiła się literalnie z wszystkiem, zamykała przed nim wszystkie sprawy, gdzie nie wchodził w grę. Ale hrabia sam wiedział wszystko, co było mu potrzeba.

Lina nie wzięła już nic w usta, zmartwiona rozstaniem się z złotym medaljonem. Przykrość wszakże roztapiała się powoli w rezygnacji.

Zapytanie o malarza było li tylko wstępem do rozkazu, podanego w formie niedbałej:

— Pewnie pójdziesz do niego dzisiaj?...

Podkreślił to szybkiem, imperatywnem spojrzeniem, które przeszyło ją na wylot i serduszko ptasie przyprowadziło o drżenie.

Ponieważ pan Seweryn i jego przyjaciele nie „reagowali“ na piękną acz zgasłą Linę, trzeba było wysłać ją do niezawodnego malarza, który tymczasem, faute de mieux, nie zawadzał hrabiemu, a niejednokrotnie już leczył go za pośrednictwem Liny z okropnych suchot kieszeniowych.

Lina rozumiała doskonale, że musi pójść do malarza po pieniądze i odrazu powzięła to postanowienie, które przed chwilą było jeszcze od niej dalekiem. Cierpiała na chroniczną, do ostateczności posuniętą niemoc woli tak, iż była literalnie automatyczną lalką poruszaną przez przyzwyczajenie, nałóg a nakręcaną ręką hrabiego.

W pierwszych czasach znajomości z malarzem coś jakby miłość, z zadowolenia miłości własnej i próżności zrodzona, zapaliła się w jej łonie, rozświetliła ją, upiększyła i ożywiła w posadach. Niebawem jednak przygasła w przyrodzonej anemji i niemocy uczuciowej; podnosił się w niej tylko raz blask sympatji, mglistego oczekiwania i nadziei, że z jego strony spotka ją coś bardzo dobrego, raz lekceważenie i po garda dla człowieka, który ją kochał. Kochał prawdziwie, głęboko. Ją!!

Ta prawdziwa miłość malarza dokuczała jej nieraz, bo wkładała mu w usta tyrady poważnych słów, przestrogi, upomnienia. Uprzykrzywszy sobie te „kazania“, ozwała się w nadziei, że kochanek zwolni ją dnia tego od wizyty w pracowni:

— Nieznośny ten malarz!

— Ba! Głupiec malowany!... Cała jego sława sztucznie sfabrykowana przez baby i tę trochę pieniędzy co ma. Taki szlachetka zagrodowy! Świszczypałka!

Począł operować wykałaczką spróchniałe zęby.

— Migrena mi dokucza... Nie wyjdę dziś z domu — ośmieliła się Lina.

— Idź do niego!

Po długiem milczeniu Lina absolutnie dnia tego wyczerpana i bezsilna, szepnęła raz jeszcze błagalnym tonem:

— Ach, głowa mnie tak boli…

Nie słysząc tego niemal, pan Tadeusz zapalił papierosa i zamyślił się nad swemi spekulacjami kawiarnianemi, a zwłaszcza nad młodą, niby-aktorką, skończoną histeryczką, która poczynała podlegać jego wpływom „ślicznie“. Nie rozczulał się on byle czem.

Dawniej, nim Alina dzięki przejściowym faworom dyrektora Kellera uzyskała skromne stanowisko na scenie drugorzędnej, jeździła z nieślubnym swym mężem i wędrowną trupą po prowincji jako „pani dyrektorowa“ i wtedy zdarzało się, że gdy afery drużyny szły źle, „hrabia“ kulakiem walił ją po twarzy, bryzgał pomyjami najplugawszych epitetów, jeśli nie chciała „wyjść“ do oficerów lub paniczów, czekających w gabinecie na „artystki“. Bił ją, targał za włosy tak, iż w jego szkole przyswoiła sobie stereotypowy, słodkawy uśmiech na powitanie przygodnych kochanków i pokrywała nim istotny, wrodzony wstręt do takich amorów.

Ale z drugiej strony „hrabia“ miewał gest arystokratycznej grandezzy; gdy pewnego razu Lina otrzymała od bogatego obywatela ziemskiego dwa tysiące rubli (które jako pani dyrektorowa musiała natychmiast w całości złożyć w ręce dyrektora), hrabia zapłacił jej kostjum i ofiarował bransoletkę, za którą pozostała mu wdzięczną jeszcze wtenczas, gdy bransoletka koleją wszystkich jej klejnotów, utonęła w czeluściach „góry litości“.

Zajęty ważniejszemi sprawami, niż jej zdrowie, pan Tadeusz wybiegł myślami poza obręb ich domo wego ogniska. Po chwili jednak, wybierając się na miasto, zerknął w jej twarz i uderzony jej widoczną słabością, zakomenderował:

— Siadaj w fotelu!... Z tym babskim bólem głowy! — mruknął przez zęby.

Gdy Lina automatycznie zajęła miejsce w fotelu, począł rozcierać dłonie.

Przymknęła powieki, skłoniła głowę w tył i z lekko rozchylonemi wargami, z po za których wyzierały alabastrowe zęby, spoczywała nacichła na krańcach bierności, jakby u wrót snu ostatniego — śliczna jak umierający kwiat, jak Alina zabita ręką siostry, martwa na paprociach.

Spokój wielki schylił się nad nią i gasił słabo tlejącą się iskierkę jej żywotności.

A on podłożył jej pod głowę kolorową poduszkę z sofy i, stanąwszy przed nią, rzekł szeptem:

— Zamknij oczy!

Poczem złożył miękko ciepłą dłoń na jej czole, trzymał ją tak chwilę, aż wreszcie oderwał nieznacznie i począł przesuwać ją powoli, nie zmieniając pozycji ręki, ponad jej zagasłą twarzą, szyją, piersią, prowadził ją tak nad jej ciałem a, doszedłszy do stóp, uniósł raptownie i znowu lekko do czoła jej przycisnął, by powtórzyć eksperyment magnetyzerski raz jeszcze i drugi.

Między brwiami jego uwydatniała się pionowa zmarszczka, skupienie znamionująca, piwne jego źrenice, podkute czarną obwódka, przywarły się do jej lic, towarzyszyły posuwającej się ręce, a ona spoczywała bez najmniejszego ruchu, nikłym tętnem życia poddając się władzy swego mistrza.

Gdy hrabia odstąpił w bok i zapalił papierosa, obojętny na wynik leczniczego procesu, Lina rozwarła oczy nieśmiało, z pewnem zdziwieniem rozejrzała się wokoło, szukając go wzrokiem, i chwilę siedziała, zbudzona z eterycznego półsnu, skończenie cicha jak mara.

Odetchnęła głęboko.

— Lepiej mi... Ból głowy ustąpił... zupełnie.

Wyszła do sypialni, by przejrzeć się w zwierciadle.

Hrabia opowiadał nowinki z kawiarni, pokręcił się trochę i sięgnął po kapelusz.

Żegnając się z nim, Lina jak zwykle pocałowała go w rękę i wróciła do lustra.II.

— Lino, Lino śliczna moja, błagam, zaklinam cię na wszystko, dźwignij się z tej martwoty, z tego upadku, tej nędzy, tego błota. Wyrwij się jednym szlachetniejszym odruchem z tych niepojętych pętów hańby, z tych szpon, stań na czystym gruncie!... O! gdyby miłość cuda robić mogła, byłbym dawno już tchnął w ciebie iskrę życia takiego, że byłabyś wyrosła ponad siebie samą, uniosła śmiało głowę, spojrzała nareszcie własnemi oczyma na świat, na swe położenie i odrzuciła od siebie przeszłość jak łachman brudny... Ale ja nie mogę nic uczynić dla ciebie; muszę patrzeć jak giniesz, zapadasz się niechybnie w kałużę ostatecznej zagłady, muszę patrzeć bezbronny, kochając cię całą, najwyższą, szaloną potęgą mej duszy i tarzać się w rozpaczy, zabijać się w strasznej piekła udręce... Nic nie mogę już uczynić dla twego ratunku. Próbowałem wszystko i wiem, że ani miłość moja bezbrzeżna, ani pieniądze nie wyrwą cię z jego mocy. Ani pieniądze! Bo dziś opuściwszy ze mną to środowisko ohydne, jutro wróciłabyś w nie na jego skinienie, tęskniąc do jarzma, do poniżenia zgnilizny — póki sama nie wykrzeszesz z siebie tyle światła, by przekonać się nareszcie, że błoto jest błotem, nikczemność nikczemnością, podłość podłością. Póki nie uświadomisz sobie faktu, że on niszczy cię, upadla, zabija, że jesteś poprostu w rękach tego wampira skarbonką... A jeżeli nie możesz wykuć z kruszcu swej istoty tyle światła rozpoznawczego, nie możesz zdobyć się na tę trochę charakteru, to tylko miłość mogłaby wywieść cię z tej niewoli bisurmańskiej — jeden, jeden rzetelny odruch serca... Lino, Lino śliczna moja, gdybyś przez jeden moment była kochała mnie rzetelnie, całem, całem sercem — już dawno nie byłabyś nałożnicą i niewolnicą, lecz kobietą — ukochaną, ubóstwianą moją kobietą. Obudź się z letargu do miłości, do szczęścia...

Klęcząc u nóg jej, malarz rozświetlony zenitową miłością, rozśpiewany na najpotężniejszą nutę erctyczną, modlił się do jej serduszka, rzucał jej kawały swego krwią żywą ociekającego serca i płynęły mu z piersi akordy i biły z twarzy blaski takie, że marmur byłby ożył i Galatea zstąpiła z piedestału rozkochana.

Tymczasem Lina wodziła zwykłym, przygasłym wzrokiem po jego obliczu, zauważyła, że wąs miał dnia tego niefryzowany, potem podpadł jej kilim, na którym klęczał przed nią, jego piękne barwy i deseń Raz i drugi coś jakby uśmiech przeleciało przez jej duszyczkę wobec tak płomiennej miłości, z kaskady słów jego gorących wpadło kilka zwrotów w pamięć aktorską a ostatecznie grymas niezadowolenia i urazy mignął po jej licach. Nazwał ją „nałożnicą“!

A on, pieszcząc jej ręce w dłoniach, paląc ją żarem oczu niebieskich mówił jeszcze, w smętek zapadając smutny:O KSIĄŻCE _BIES I SKARBONKA_

Alina, piękna aktorka, przyciąga wzrok wielu mężczyzn. Stanisław, utalentowany malarz nie pozostaje obojętny jej wdziękom i zupełnie traci dla niej głowę. Bezgraniczne uczucie artysty nie wystarcza kobiecie, gdyż ta pozostaje w skomplikowanej relacji z innym. Tadeusz, bo o nim mowa, szczyci się tytułem hrabiego, ale w niczym nie przypomina arystokracji. Jego położenie finansowe jest fatalne. Mężczyzna wykorzystuje urok Aliny do zarabiania pieniędzy na wspólne utrzymanie. Ta zdaje się zaślepiona uczuciem i nie dostrzega toksycznego wpływu Tadeusza, pozostając mu wiernie oddaną. Czy jest szansa na zmianę relacji między trójką bohaterów?