Humoreski - ebook

Nasz włoski przewodnik.

...Nie mogę się powstrzymać od poświęcenia przy tej okazyi słów kilku Michałowi Aniołowi Buonarotti.

Uwielbiam potężny geniusz Michelangela, człowieka, który był wielkim w poezyi, wielkim w malarstwie, rzeźbie, architekturze, we wszystkiem, czego się dotknął. Nie wynika stąd jednak, aby mnie miano Michałem Aniołem częstować na pierwsze i drugie śniadanie, na obiad, podwieczorek i kolację a oprócz tego drugie tyle razy w międzyczasie. Lubię we wszystkiem rozmaitość. Tymczasem naprzykład w Genui wszystko zostało wykonane według planów Michała Anioła, w Medyolanie czego sam nie rysował lub nie malował, to rysowali i malowali jego uczniowie; jezioro Como przez niego zostało pomalowane, w Padwie, Weronie, Bolonii, Wenecyi nie usłyszysz z ust przewodników nic innego, oprócz imienia Michelangela. We Florencyi wszystko malował a prawie do wszystkiego sporządzał plany, do czego zaś osobiście twórczej nie przyłożył ręki, tam miał przynajmniej zwyczaj siadać na ulubionym kamieniu, aby się przyglądać rzeczom. Kamienie te naturalnie pokazywano nam i musieliśmy je także podziwiać. W Pizie wszystko jest wedle jego projektów z wyjątkiem starej wieży, ale i tę by mu na pewne przypisano, gdyby tak krzywo nie stała. On również, nie kto inny, projektował kościół św. Piotra, on projektował papieża, Panteon, mundury gwardyi szwajcarów papieskich, regulacyę Tybru, Watykan, Kolosseum, Kapitol, skałę tarpejską, pałac Barberinich, kościół św. Jana laterańskiego, Kampanię, via Appia, siedm wzgórz Romy, łaźnię Karakalli, wodociąg Klaudyusza i Cloaca Maxima. Nieśmiertelny stworzył wieczne miasto i malował w niem wszystko, co tylko było do pomalowania, chociażby rzeczoznawcy i książki wręcz przeciwnie twierdzili. Przyjaciel mój dr. Daniel zawołał też dnia jednego do przewodnika:

— Dosyć!... na miłość boską dosyć!... Ani słowa więcej!... To wszystko nic!... Powiedz poprostu, że Pan Bóg stworzył Włochy podług planów Michała Anioła.

Nigdy przez całe moje życie nie było mi tak lekko na sercu, nie doświadczyłem takiego ukojenia, takiego spokoju duszy, jak wczoraj, kiedym się dowiedział, że Michelangelo już umarł.

Pocieszającą tę nowinę mamy do zawdzięczenia naszemu przewodnikowi. Oprowadzał on nas całemi milami wśród lasu malowideł i rzeźb w nieskończenie długich krużgankach Watykanu i znowu milami poprzez szeregi posągów i obrazów, w dwudziestu innych miejscach. Pokazał nam wielkie malowidło w kaplicy sykstyńskiej, freski, freski i freski w takiej ilości, że możnaby niemi pokryć całe sklepienie niebieskie, wszystko pędzla Michelangela. To też urządziliśmy sobie wreszcie i z tym także przewodnikiem tę samą zabawkę, zapomocą której udawało nam się już nieraz poskramiać ciceronów: poczęliśmy mu stawiać niedorzeczne pytania prostaczków. Istotom tym jednak brak wszelkiej przenikliwości, nie mają pojęcia o sarkazmie. Pokazując nam jakąś figurę, rzekł:

— Statu bronzo.

Spojrzeliśmy na rzeźbę obojętnie, doktor zaś spytał:

— Michała Anioła?

— Nie. Nie wiem czyja.

Potem pokazał nam stare Forum rzymskie, a doktor znowu:

— Michała Anioła?

Przewodnik wytrzeszczył na nas oczy, lecz odpowiedział:

— Nie, tysiąc lat wcześniejsze od jego przyjścia na świat.

Toż samo przy obelisku egipskim.

— Michała Anioła?

— Oh! mon Dieu!... Dżentlmen, to jest o dwa tysiące lat starsze od Michel-Angela.

Ustawiczne tego rodzaju pytania tak go w końcu zniecierpliwiły, że chwilami zdawało się, jakby, z obawy przed niemi, lękał się nam pokazać coś jeszcze. Nieszczęśliwiec starał się dać nam do zrozumienia, że na Michała Anioła tylko za pewną część tego wszystkiego, co się znajduje na kuli ziemskiej spada odpowiedzialność, nie znalazł jednak u nas posłuchu.

Jakaś rozmaitość wśród nadmiernych wysiłków oczu i mózgu w czasie oglądania tylu osobliwości, jest rzeczą nieodzowną — inaczej bylibyśmy chyba powaryowali. Dlatego przewodnik musiał jeszcze czas pewien znosić zadawane mu przez nas męki. Jeżeli go to nie bawiło, tem gorzej dla niego, nas rozweselało dyabelnie.

Mógłbym w tem miejscu osobny rozdział poświęcić temu malum necessarium, jakiem jest dla turystów przewodnik europejski. Niejeden z zwiedzających Europę radby się obejść bez przewodnika, w przeświadczeniu jednakże, że to jest niemożliwe, chciałby sobie przynajmniej na jego konto troszkę pożartować i znaleźć w tem kompensatę niezbyt miłego towarzystwa. I ja tę cząstkę wybrałem, a jeśli niektóre z moich doświadczeń przydadzą się na co drugim, sprawi mi to niekłamaną przyjemność.

Przewodnicy genueńscy oddają się chętnie na usługi amerykańskich turystów, albowiem ci nie szczędzą zachwytów i podziwu najmniejszej nawet relikwii po Krzysztofie Kolumbie. I nasz przewodnik również skakał z tego powodu koło nas z tak gutaperkową elastycznością, jak gdyby połknął sprężynowy materac. Był pełen nieopisanej werwy i paląc się z niecierpliwości, poganiał nas bez przerwy:

— Za mną dżentlmeni! za mną!... Pokażę dżentlmenom teraz listy Krzysztofa Kolumba, pisane przez niego samego, jego własną ręką.

Zawiódł nas do ratusza. Po zgrzytnięciu jeden Bóg wie ilu kluczów i otwarciu całego szeregu zamków, ujrzeliśmy wreszcie rozpostarte przed nami rzeczone pismo. Oczy przewodnika ciskały błyskawice radości. Pląsając dokoła nas w ciągłych podrygach, obmacywał palcami pergamin i krzyczał:

— A co ja powiedziałem? dżentlmeni?!... Czym skłamał?... Pismo Krzysztofa Kolumba! przez niego samego pisane!...

Patrzyliśmy na rękopis obojętnie, bez najmniejszego wzruszenia. Doktor przyglądał się dobrą chwilę pismu z wielką bacznością, poczem odezwał się bez cienia jakiegokolwiek zajęcia:

— To jak... jak to pan powiedziałeś, nazywał się ten, co to miał napisać?...

— Krzysztof Kolumb!... Wielki Krzysztof Kolumb.

Ponowne, nader skrupulatne oględziny pisma.

— Hm... Czy to on sam pisał, czy też kto inny?...

— Ależ sam pisał!... Własne pismo sławnego Krzysztofa Kolumba, przez niego samego pisane.

Doktor położył dokument, mówiąc:

— Widziałem w Ameryce czternastoletnich chłopców, którzyby lepiej potrafili napisać.

— Ależ to jest ten wielki Krzysz...

— Wielki nie wielki, nie pytam się wcale kto zacz on jest, dosyć, że list jest najohydniej nabazgrany, w życiu mojem nie widziałem takich kulasów... Niech się panu nie zdaje, że nam potrafisz zamydlić oczy, dlatego żeśmy nietutejsi... Na to, uważasz, oddawna już za stare z nas wróble... Jeżeli tu macie do pokazania coś w rzeczy samej osobliwie napisanego, to owszem, na stół z tem!... Ale jeżeli nie — szkoda czasu, chodźmy dalej.

Poszliśmy dalej, przewodnik silnie skonfundowany. Zdawało się jednak, że ma ochotę zrobić z nami jeszcze jedną próbę, mając w odwodzie coś, co, jego zdaniem, powinno nas było wprawić w zdumienie.

— Ach! Dżentlmenowie!... Proszę za mną! Pokażę piękny, przepiękny biust Krzysztofa Kolumba! Wspaniały! przepyszny kawałek!... coś zadziwiającego!...

Zaprowadził nas przed owo wspaniałe popiersie — było ono w istocie takiem — poczem odskoczywszy, przybrał obmyślaną pozę i zapytał:

— A co!.. Przypatrzcie się tylko dżentlmeni temu ślicznemu popiersiu Krzysztofa Kolumba!... Wspaniały biust!.. A jaki wspaniały piedestał?!..

Doktor podniósł binokle, specyalnie do tych aktów podziwu nabyte:

— A jak się to... powiadasz pan... nazywał ten jegomość?...

— Krzysztof Kolumb!... Wielki Krzysztof Kolumb!

— Krzysztof Kolumb?.. Wielki Krzysztof Kolumb?!.. A co on właściwie takiego zrobił?...

— Ależ... Amerykę odkrył!.. Odkrył Amerykę!..

— Odkrył Amerykę?!... Hm... to się trochę nie zgadza... My przecież jesteśmy z Ameryki, a nie słyszeliśmy o tem wcale, aby... Krzysztof Kolumb!... A no, nie brzydkie nazwisko. Żyje on też jeszcze?

— Corpo di Baccho!... Umarł od trzystu lat!

— A na co umarł?

— Nie wiem. Nie mogę powiedzieć.

— Pewnie na ospę?

— Nie wiem, dżentlmeni, nie potrafię objaśnić, na co umarł...

— Albo może na tyfus plamisty?

— Możliwe... możliwe... ale nie wiem. Zdaje mi się, że musiał w każdym razie na coś umrzeć...

— Czy jego rodzice jeszcze żyją?

— Nie-mo-żli-we.

— No więc któryż nareszcie z tych biustów jest jego — a który piedestał?

— Santa Maria!.. Mówiłem przecie, że ten biust i naturalnie ten piedestał.

— Widzę już teraz, widzę. Wcale, wcale szczęśliwa kombinacya. I czy to pierwszy raz zrobiono z niego taki biust?...

Efekt tego ostatniego żartu jednakże przepadł, gdyż przewodnicy włoscy nie zawsze umieją się poznać na subtelnościach amerykańskiego dowcipu.

Nie omieszkaliśmy wszakże z nim zapoznać także i naszych przewodników w Rzymie. Wczoraj n. p. spędziliśmy trzy czy cztery godziny w Watykanie, tym cudownym świecie osobliwości i arcydzieł. Często budziło się tam w nas zajęcie a nawet podziw, które jednakże, acz z niemałą trudnością, udawało nam się powstrzymać. Nikt chyba z zwiedzających muzea watykańskie nie zdołał dokazać tej sztuki. To też przewodnik nasz mięszał się, tracił głowę wobec naszej kamiennej nieczułości. Biegał na wszystkie strony do połamania nóg, wyciskał jak cytrynę cały swój kunszt cicerona, byle wyszperać coś, coby nas wreszcie przejęło zdumieniem — wszystko nadarmo, nie zdołał nas zainteresować niczem! Na sam ostatek zachował coś, co uważał za największą osobliwość: królewską mumię egipską, najlepiej może zachowany egzemplarz z znajdujących na kuli ziemskiej. Zaprowadził nas do niej. Był tym razem tak pewien sukcesu, że odzyskał w całości wszystką swą swadę pierwotną i zapał.

— Widzicie dżentlmeni?!.. Oto jest mumia... Mumia...

Spokojnie i z rozmysłem, jak zazwyczaj, uniosło się szkiełko..............................Rogers.

W miasteczku X., w południowej Anglii, poznałem tego Rogersa przypadkowo w czasie mego chwilowego tamże pobytu. Z tytułu, że jego ojczym ożenił się był w swoim czasie z daleką krewną mego ojczyma, którego potem powieszono, Rogers wywodził blizkie między sobą a mną pokrewieństwo.

Dzień w dzień przyłaził do mnie, rozsiadał się jak u siebie i paplał. Z pomiędzy wszystkich przyjemnych natrętów, których wściubstwo dało mi się kiedykolwiek we znaki, temu oddaję bez zastrzeżeń palmę pierwszeństwa.

Wpadło mu raz do głowy obejrzeć mój cylinder. Nie byłem od tego, pomyślawszy, że skoro przeczyta wewnątrz firmę słynnego kapelusznika przy ulicy Oksfordzkiej, podskoczę tem samem w jego opinii. Obracał go czas jakiś na wszystkie strony z widocznem politowaniem, potem wyskrobał na rondzie dwie czy trzy plamki, nakoniec zauważył, że jako od świeżo przybyłego, trudno odemnie wymagać, abym wiedział, gdzie się załatwia tego rodzaju sprawunki. Co rzekłszy, zawołał:

— Pozwólno pan! — i począł wycinać z kawałka pąsowego tapetu papierowego ozdobny krążek, który przykleił za pomocą odrobiny gumy arabskiej na dnie mego cylindra w taki sposób, że firma fabrykanta, na którą tak byłem dumny, zupełnie została zasłonięta.

— Teraz przynajmniej nikt nie będzie mógł poznać, gdzie pan ten nieszczęsny kapelusz kupiłeś. Przyszlę panu potem markę firmową mojego kapelusznika, to ją pan sobie wkleisz w to miejsce.

Czy można sobie wyobrazić coś prostszego?.. To też wprawił mnie w taki podziw, że go wprost wypowiedzieć nie zdołam — zwłaszcza, że jego własny kapelusz leżał na stole tuż przedemną w wyzywającej do porównań blizkości: od Bóg wie jak dawna wyszła z mody rura przedwiecznego fasonu! wytarta z włosa na łyso, zrudziała na deszczach, i okolona — niby równikiem — tłustą smugą nawskróś przepoconych pomad.

Innym razem począł znów rozpatrywać mój surdut. Nie byłem w najmniejszej obawie o pomyślny wynik tych oględzin, gdyż na kryształowych drzwiach atelier mego krawca złoci się napis: „Nadworny dostawca Jego Królewskiej Wysokości Księcia Walii„ i t. d. Nie wiedziałem jeszcze podówczas, że napisy tej treści znajdują się na wszystkich krawieckich magazynach w Anglii a nawet w niejednym na kontynencie, i że o ile wedle stwierdzonego od wieków przysłowia dopiero dziewięciu krawców znaczy tyle, co jeden kompletny człowiek, o tyle niemniej niżeli stupięćdziesięciu krawców potrzeba, aby mniej więcej kompletnie ubrać jednego angielskiego księcia.

Tymczasem, wyobraźcie sobie państwo, surdut mój przyprawił Rogersa o rozpacz!... Dał...........................Opowiadanie komiwojażera.

Biedny, strapiony przybyszu!... Było w twej skromnej minie, w twojem zmęczonem spojrzeniu, w wytwornym lecz podszarzanym ubiorze twoim coś, co posiew litości pobudziło w mem sercu do kiełkowania, jakkolwiek spostrzegłem od razu u ciebie pod pachą portfel, na którego widok z duszy mojej wydobył się szept gorącej modlitwy: — „Wszechmocny losie!... tylko mnie też nie wtrącaj na miłość Boską, w objęcia komiwojażera!...„

Że jednak ludzie ci potrafią, żeby tam nie wiedzieć co, rozdmuchać naszą ciekawość, nim tedy zdążyłem zdać sobie sprawę, jak się to stało i kiedy, już gość mój znajdował się w pełnym toku opowiadania swoich życiowych przygód a ja mu się przysłuchiwałem z największą uwagą i współczuciem.

Opowieść jego brzmiała mniej więcej:

— Rodzice mnie odumarli... ach!... kiedym był jeszcze małą, niewinną dzieciną. Stryj Ithurel zajął się wówczas moją sierocą egzystencyą i przygarnąwszy mnie do swego serca, traktował od tej chwili jak rodzonego syna. Był to jedyny mój krewny na całym świecie; na szczęście był to człek dobry, bogaty i hojny. Otoczył on mnie takim zbytkiem, że niczego, co tylko za pieniądze nabyć można, nigdy mi nie brakowało.

Skończywszy z biegiem czasu uniwersytet, udałem się na wojaż w towarzystwie dwóch służących. Cztery lata bujałem z miejsca na miejsce na lekkich skrzydłach uciech. Wybacz pan ten poetycki sposób wyrażania się człowiekowi, który się zawsze palił do poezyi. Pozwoliłem sobie na to tem śmielej, albowiem czytam z pańskich oczu, że i pan także poświęcasz się czarownej sztuce władania mową bogów. W odległych od mej ojczystej ziemi krajach karmiłem moją młodość tą ambrozyjską potrawą, co syci umysł, duszę i serce. Z pomiędzy wszystkich rzeczy jednakże, z jakiemi poznać się było mi danem w owych dniach szczęścia, najwięcej przypadł do smaku wrodzonemu mojemu zmysłowi estetycznemu............................