Jane Austen. Dzieła Zebrane - ebook

Rozdział I

Rodzina Dash­wo­odów miesz­kała w Sus­sex od dawna. Ich mają­tek był duży, a rezy­den­cja znaj­do­wała się w Nor­land Park, w jego cen­tral­nej czę­ści, gdzie od poko­leń wie­dli żywot nobliwy, zasłu­gu­jąc w pełni na sza­cu­nek, jakim cie­szyli się wśród sąsia­dów. Ostat­nim wła­ści­cie­lem majątku był stary kawa­ler, który dożył sędzi­wego wieku, przez wiele lat mając za jedyną towa­rzyszkę życia sio­strę doglą­da­jącą jego gospo­dar­stwa. Kiedy zmarła – na dzie­sięć lat przed nim – w domu zaszły wiel­kie zmiany. Aby zre­kom­pen­so­wać sobie tę stratę, wła­ści­ciel majątku zapro­sił bowiem do sie­bie pana Henry’ego Dash­wo­oda – bra­tanka, który miał odzie­dzi­czyć po nim Nor­land zgod­nie z pra­wem oraz wolą wła­ści­ciela. Star­szy pan żył odtąd wygod­nie, cie­sząc się towa­rzy­stwem bra­tanka, jego żony i dzieci. Z cza­sem jego przy­wią­za­nie do krew­nych rosło. Pan i pani Dash­wood dbali o niego nad­zwy­czaj tro­skli­wie, kie­ru­jąc się przy tym nie wyra­cho­wa­niem, ale szczerą dobro­cią, która naka­zy­wała im zapew­nić stry­jowi wszelką opiekę, jakiej wyma­gał jego wiek; zaś obec­ność rado­snych, żywych dzieci doda­wała barw jego egzy­sten­cji.

Pan Henry Dash­wood miał syna z poprzed­niego mał­żeń­stwa, zaś obecna jego mał­żonka obda­rzyła go trzema cór­kami. Syn, roz­ważny i doj­rzały młody czło­wiek, roz­po­rzą­dzał dużym mająt­kiem – z chwilą doj­ścia do peł­no­let­no­ści przy­pa­dła mu połowa for­tuny jego zmar­łej matki. Wstę­pu­jąc nie­długo póź­niej w zwią­zek mał­żeń­ski, wzbo­ga­cił się tym bar­dziej. Nie dbał więc o Nor­land tak dalece jak jego sio­stry; ich mają­tek, nie licząc tego, co mogłyby dostać, gdyby ich ojciec został spad­ko­biercą posia­dło­ści stryja, był bowiem bar­dzo skromny. Ich matka nie posia­dała niczego, ojciec zaś dys­po­no­wał sumą zale­d­wie sied­miu tysięcy fun­tów; pozo­stała część for­tuny jego pierw­szej żony została zapi­sana synowi, z zastrze­że­niem pro­cen­tów przy­pa­da­ją­cych doży­wot­nio na wdowca po zmar­łej.

Wresz­cie star­szy pan zmarł, a jego ostat­nia wola przy­czy­niła spad­ko­bier­com tyleż samo rado­ści, co roz­cza­ro­wa­nia. Nie oka­zał się wpraw­dzie tak nie­spra­wie­dliwy ani tak nie­wdzięczny, by pozba­wić bra­tanka majątku, pozo­sta­wił mu go jed­nak na warun­kach, które uczy­niły spa­dek dużo mniej war­to­ścio­wym. Pan Dash­wood liczył na zapis bar­dziej dla żony i córek niż dla sie­bie czy syna; tym­cza­sem oka­zało się, że mają­tek ma przy­paść temu wła­śnie synowi, po któ­rym miał go odzie­dzi­czyć jego syn, pod­ów­czas czte­ro­letni, przy czym posta­no­wie­nia testa­mentu unie­moż­li­wiały spad­ko­biercy zabez­pie­cze­nie losu tych, które były mu naj­droż­sze, a które najbar­dziej potrze­bo­wały wspar­cia, czy to przez zacią­gnię­cie długu, czy przez sprze­daż choćby czę­ści cen­nych lasów. Całość zabez­pie­czono na korzyść dziecka, które odwie­dza­jąc Nor­land z rzadka wraz z rodzi­cami, zdo­łało zdo­być serce sędzi­wego krew­niaka w spo­sób wła­ściwy dzie­ciom dwu- lub trzy­let­nim: nie­po­rad­nym gawo­rze­niem, upo­rem w sta­wia­niu na swoim, figlami i mnó­stwem hałasu – wszystko to prze­wa­żyło nad tro­skli­wo­ścią, jaką oka­zy­wały mu przez lata żona bra­tanka i jej córki. Sta­rzec nie chciał jed­nak oka­zać się nie­wdzięczny, i w dowód przy­wią­za­nia dla każ­dej z trzech dziew­cząt pozo­sta­wił im po tysiąc fun­tów.

Pan Dash­wood był zrazu sro­dze roz­cza­ro­wany; będąc jed­nak z natury pogod­nym opty­mi­stą, zakła­dał, że może pożyć jesz­cze wiele lat, zaś roz­ważne gospo­da­ro­wa­nie pozwoli mu z pew­no­ścią nie tylko pomno­żyć nie­małe dochody z majątku, ale i odło­żyć z nich znaczną kwotę. Jed­nak posia­dłość, którą objął po tak dłu­gim ocze­ki­wa­niu, pozo­stała w jego rękach zale­d­wie przez rok. Tylko o tyle prze­żył bowiem swego stryja, zaś wdo­wie i cór­kom pozo­sta­wił jedy­nie dzie­sięć tysięcy fun­tów, wli­cza­jąc w to ostat­nie zapisy.

Wie­dząc, że zostało mu nie­wiele życia, pan Dash­wood posłał po swego syna i zakli­nał go z całą mocą, na jaką było go stać w cho­ro­bie, by zadbał o inte­resy maco­chy i sióstr przy­rod­nich.

Pan John Dash­wood, choć mniej uczu­ciowy niż reszta rodziny, zda­wał się jed­nak poru­szony oko­licz­no­ściami i żar­li­wo­ścią tej prośby, przy­rzekł więc, że zrobi wszystko, co zdoła, aby zapew­nić krew­niacz­kom wygodne życie. Ojciec uspo­koił się, sły­sząc tę dekla­ra­cję, zaś pan John Dash­wood bez­zwłocz­nie jął roz­wa­żać, w jakim stop­niu jego dzia­ła­nia w tej spra­wie powi­nien ogra­ni­czyć zdrowy roz­są­dek.

Mło­dzie­niec ten nie miał złego cha­rak­teru – o ile można okre­ślić tak czło­wieka raczej oschłego i sku­pio­nego na sobie – sumien­ność i obo­wiąz­ko­wość zyskały mu powszechny sza­cu­nek. Być może, gdyby oże­nił się z kobietą o mil­szym cha­rak­te­rze, cie­szyłby się sza­cun­kiem tym więk­szym, a może i sam prze­ja­wiałby sym­pa­tycz­niej­sze cechy; zawarł bowiem mał­żeń­stwo jako czło­wiek bar­dzo młody i ogrom­nie zako­chany w swej wybrance. Pani Joh­nowa Dash­wood była jed­nak niczym kary­ka­tura swego męża, jesz­cze bar­dziej od niego samo­lubna i ogra­ni­czona.

Skła­da­jąc ojcu wia­domą obiet­nicę, w duchu obie­cał sobie, że powięk­szy mają­tek sióstr, ofia­ru­jąc każ­dej z nich po tysiąc fun­tów. Był prze­ko­nany, że stać go na taki gest. Per­spek­tywa powięk­sze­nia rocz­nego dochodu, jaki mu przy­padł po matce, o cztery tysiące fun­tów rocz­nie ogrzała mu serce i wzmo­gła jego szczo­drość. Tak, poda­ruje im trzy tysiące – to piękna i szczo­dra decy­zja! Dzięki tej kwo­cie będą żyły dostat­nio i wygod­nie. Trzy tysiące fun­tów! Mógł sobie pozwo­lić na wyda­nie takiej kwoty, nie odczu­wa­jąc tego zbyt­nio. Myślał o tym przez cały dzień, a potem przez wiele kolej­nych dni, i nie żało­wał pod­ję­tej decy­zji.

Zale­d­wie pogrzeb jej teścia dobiegł końca, pani Joh­nowa Dash­wood przy­była z dziec­kiem i służbą do majątku, nie uprze­dza­jąc teścio­wej. Nikt nie mógł zakwe­stio­no­wać jej prawa do przy­jazdu – dom nale­żał wszak do jej męża od chwili, gdy jego ojciec zszedł z tego świata. Jed­nak nie­de­li­kat­ność tego postępku, w dodatku wobec kogoś, kto zna­lazł się w tak trud­nej sytu­acji, byłaby nie­miła nawet oso­bie o prze­cięt­nej wraż­li­wo­ści. Tym­cza­sem star­sza pani Dash­wood była ogrom­nie czuła na punk­cie honoru i miała usposo­bienie tak roman­tyczne, że wszelką nie­uprzej­mość brała sobie głę­boko do serca. Rodzina ni­gdy nie prze­pa­dała za wybranką Johna, choć dotych­czas nie miała ona oka­zji dowieść, jak dalece potrafi zlek­ce­wa­żyć uczu­cia i wygodę innych, gdy jest jej to na rękę.

Star­sza pani Dash­wood odczuła to lek­ce­wa­że­nie tak bole­śnie, i powzięła do syno­wej tak ogromną nie­chęć, że była zde­cy­do­wana opu­ścić dom na stałe, i zro­bi­łaby to, gdyby nie per­swa­zja naj­star­szej z córek, która zdo­łała prze­ko­nać ją do zmiany decy­zji, jak i gorąca miłość do wszyst­kich trzech dziew­cząt, nie chciała bowiem nara­żać ich na ochło­dze­nie sto­sun­ków z bra­tem.

Naj­star­sza z nich – Ele­onora, któ­rej argu­menty oka­zały się tak prze­ko­nu­jące – choć zale­d­wie dzie­więt­na­sto­let­nia, była osóbką mądrą i powścią­gliwą w osą­dach, dzięki czemu nie­raz potra­fiła powstrzy­mać matkę przed pochop­nym dzia­ła­niem, które nie­wąt­pli­wie mia­łoby opła­kane skutki. Miała przy tym bar­dzo dobre serce, była ser­deczna i szczera w uczu­ciach, umiała jed­nak nad nimi pano­wać. Pod tym wzglę­dem jej matka mogła wiele się od niej nauczyć, zaś jedna z sióstr nie roko­wała nawet i takiej nadziei.

Pod wie­loma wzglę­dami Marian­nie nie bra­ko­wało cnót Ele­onory. Była roz­ważna i inte­li­gentna, dzia­łała jed­nak zbyt pochop­nie i nie znała umiaru w rado­ści ani w roz­pa­czy. Była szczo­dra, miła w obej­ściu, inte­re­su­jąca w roz­mo­wie; nie można też było z pew­no­ścią okre­ślić jej mia­nem nie­śmia­łej. Cecho­wało ją także ude­rza­jące podo­bień­stwo do matki.

Ele­onora myślała o nad­mier­nej egzal­ta­cji sio­stry z nie­po­ko­jem, panią Dash­wood napa­wała ona jed­nak rado­ścią i dumą. Teraz matka i Marianna wspól­nie pogrą­żyły się w gwał­tow­nej roz­pa­czy. Prze­jęte począt­kowo nie­prze­par­tym żalem, gdy przy­gasł, zaczęły pod­sy­cać go w sobie nawza­jem wciąż na nowo, bez końca. Odda­wały mu się cał­ko­wi­cie, szu­ka­jąc coraz to nowych powo­dów do smutku i znaj­du­jąc je w każ­dej, nawet naj­bar­dziej nie­win­nej uwa­dze, zde­cy­do­wane już ni­gdy nie pozwo­lić się pocie­szyć. Ele­onora rów­nież cier­piała głę­boko; nie zatra­cała jed­nak w bólu zdol­no­ści dzia­ła­nia. Potra­fiła zdo­być się na roz­mowę z bra­tem, powi­tała bra­tową po jej przy­jeź­dzie i trak­to­wała ją z nale­ży­tym sza­cun­kiem; zdo­łała także nakło­nić matkę do przy­ję­cia podob­nej postawy.

Trze­cia z sióstr, Mał­go­rzata, była pogod­nym i uprzej­mym dziew­czę­ciem; jed­nak roman­ty­zmu nie rów­no­wa­żył w jej przy­padku roz­są­dek wła­ściwy Marian­nie. Miała lat trzy­na­ście i nic nie wska­zy­wało na to, by miała dorów­nać sio­strom pod wzglę­dem przy­mio­tów cha­rak­teru, osią­gnąw­szy ich wiek.Rozdział II

Pani Fanny Dash­wood, mał­żonka Johna, wpro­wa­dziła się do Nor­land jako pra­wo­wita wła­ści­cielka majątku, zaś jej teściowa i bra­towe zostały zde­gra­do­wane do roli gości. Trak­to­wała je jed­nak z mil­czącą uprzej­mo­ścią, zaś jej mąż oka­zy­wał im ser­decz­ność na tyle, na ile potra­fił żywić cie­płe uczu­cia wobec kogo­kol­wiek poza sobą samym, wła­sną żoną i synem. Nale­gał sta­now­czo, by czuły się w Nor­land jak u sie­bie, a ponie­waż pani Dash­wood nie miała innego wyj­ścia, jak tylko pozo­stać we dwo­rze do czasu, gdy znaj­dzie dla sie­bie odpo­wiedni dom w oko­licy, pro­po­zy­cja ta została przy­jęta.

Dal­sza egzy­sten­cja w miej­scu, gdzie wszystko przy­po­mi­nało jej minione szczę­ście, była jak naj­bar­dziej po jej myśli. W daw­nych, lep­szych cza­sach była znana z weso­łego cha­rak­teru, jak i umie­jęt­no­ści ufnego i pogod­nego spo­glą­da­nia w przy­szłość, co samo w sobie jest rado­ścią. Jed­nakże tak samo jak nie­gdyś rado­ści dziś odda­wała się roz­pa­czy, i nic nie mogło jej pocie­szyć, tak jak daw­niej żaden smu­tek nie był w sta­nie zepsuć jej nastroju.

Pani Joh­nowa Dash­wood nie pochwa­lała w naj­mniej­szym stop­niu pla­nów swego męża wobec jego sióstr. Zda­wało jej się, że uszczu­ple­nie for­tuny należ­nej jej naj­droż­szemu syn­kowi o całe trzy tysiące fun­tów strąci go w prze­paść ubó­stwa. Bła­gała więc mał­żonka, by jesz­cze raz prze­my­ślał tę kwe­stię. Jak będzie mógł spoj­rzeć sobie w oczy, jeśli obra­buje wła­sne dziecko, w dodatku jedyne dziecko, z tak ogrom­nej kwoty? Panny Dash­wood zaś, jedy­nie jego sio­stry przy­rod­nie, co ona sama uzna­wała za żadne pokre­wień­stwo, nie powinny rościć sobie prawa do aż tak wiel­kiej szczo­dro­ści brata. Każdy prze­cież wie, że dzieci tego samego męż­czy­zny, pocho­dzące z róż­nych mał­żeństw, nie żywią do sie­bie cie­płych uczuć, dla­czego więc miałby ruj­no­wać sie­bie i swego bied­nego, małego synka, odda­jąc wszyst­kie pie­nią­dze sio­strom przy­rod­nim?

– Taka była ostat­nia prośba mego ojca – odparł jej mąż. – Chciał, abym pomógł wdo­wie i sie­ro­tom po nim.

– Śmiem twier­dzić, że twój ojciec nie wie­dział, co mówi. Z pew­no­ścią już wtedy maja­czył. Gdyby był przy zdro­wych zmy­słach, przez myśl by mu nie prze­szło bła­gać cię, abyś ode­brał wła­snemu dziecku połowę jego majątku.

– Nie wymie­nił kon­kret­nej sumy, droga Fanny. Popro­sił tylko ogól­nie, abym im pomógł i uczy­nił ich życie łatwiej­szym, niż on sam był w sta­nie to zro­bić. Być może powi­nien był pozo­sta­wić tę kwe­stię wyłącz­nie mojemu sumie­niu. Nie przy­pusz­czał chyba, że pozwolę, aby stała im się krzywda. Ponie­waż jed­nak doma­gał się przy­rze­cze­nia, musia­łem mu je dać; tak w każ­dym razie wów­czas uzna­łem. Obiet­nica została zatem zło­żona i musi zostać speł­niona. Należy zro­bić coś dla nich, kiedy opusz­czą Nor­land, żeby urzą­dzić się w nowym domu.

– No cóż, zatem zróbmy coś dla nich; jed­nak to „coś” nie musi ozna­czać trzech tysięcy fun­tów. Zważ – dodała – że kiedy raz roz­sta­niesz się z pie­niędzmi, ni­gdy ich już nie zoba­czysz. Twoje sio­stry wyjdą za mąż i pie­nią­dze prze­padną. Ach, gdyby można było odzy­skać je dla naszego bied­nego maleń­stwa…

– No cóż, oczy­wi­ście – odparł jej mąż ponuro – to z pew­no­ścią zro­bi­łoby wielką róż­nicę. Być może przyj­dzie czas, gdy Harry będzie żało­wał, że roz­sta­li­śmy się z tak ogromną sumą. Gdyby, na przy­kład, zało­żył liczną rodzinę, z pew­no­ścią oka­za­łaby się nader przy­datna.

– Co do tego nie ma wąt­pli­wo­ści.

– Być może byłoby zatem lepiej dla wszyst­kich, gdyby zmniej­szyć tę sumę o połowę. Pięć­set fun­tów i tak zwięk­szy znacz­nie ich stan posia­da­nia!

– I to jesz­cze jak! Żaden brat nie zro­biłby choćby połowy tego dla swo­ich sióstr, nawet gdyby to były jego praw­dziwe sio­stry! Te zaś są tylko sio­strami przy­rod­nimi! Ty jed­nak jesteś tak hojny!

– Nie chcę zro­bić niczego nie­go­dzi­wego – powie­dział. – W takich przy­pad­kach lepiej zro­bić zbyt wiele niż zbyt mało. Nikt nie może w każ­dym razie pomy­śleć, że nie zro­bi­łem dla nich dość dużo; nawet one nie mogłyby ocze­ki­wać wię­cej.

– Nikt nie wie, czego mogłyby ocze­ki­wać – odparła jego żona – ale nie mówimy tu o ich ocze­ki­wa­niach. Pyta­nie brzmi, na co możesz sobie pozwo­lić.

– Oczy­wi­ście; myślę więc, że mogę pozwo­lić sobie na to, aby dać im po pięć­set fun­tów. Nawet gdyby nic ode mnie nie dostały, każ­dej z nich przy­pad­nie około trzech tysięcy fun­tów z chwilą śmierci ich matki. To bar­dzo przy­zwo­ita sumka dla mło­dej kobiety.

– Z pew­no­ścią przy­zwo­ita; kiedy tak o tym myślę, wydaje mi się, że być może nie ocze­kują niczego wię­cej. Będą miały dzie­sięć tysięcy fun­tów do podziału. Jeżeli wyjdą za mąż, ich przy­szłość będzie zabez­pie­czona, jeśli zaś nie, mogą cał­kiem wygod­nie żyć z pro­cen­tów od tych dzie­się­ciu tysięcy.

– Masz cał­ko­witą rację; wobec tego nie wiem, czy w takim razie nie lepiej byłoby wes­przeć w tej chwili ich matkę. Może na przy­kład dać jej doży­wot­nią rentę? Moje sio­stry także by na tym sko­rzy­stały. Sto fun­tów rocz­nie z pew­no­ścią wystar­czy­łoby im aż nadto.

Żona jed­nak zawa­hała się zamiast mu przy­kla­snąć.

– Bez wąt­pie­nia – rze­kła – lep­sze to, niż oddać od razu tysiąc pięć­set fun­tów. Jeśli jed­nak pani Dash­wood pożyje jesz­cze pięt­na­ście lat, będziemy na tym stratni.

– Pięt­na­ście lat! Moja droga Fanny, ona nie prze­żyje i połowy tego.

– Zapewne nie; można jed­nak zauwa­żyć, że ludzie żyją w nie­skoń­czo­ność, gdy ktoś im płaci rentę, ona zaś jest krzepka i zdrowa, a do tego ledwo po czter­dzie­stce. Renta to poważna sprawa; trzeba ją pła­cić co roku i nie ma spo­sobu, by tego unik­nąć. Nie zda­jesz sobie sprawy, co chcesz zro­bić. Ja nato­miast wiem, jak kło­po­tliwe bywają renty. Moja matka latami bory­kała się z obo­wiąz­kiem wypła­ca­nia renty trzem zgrzy­bia­łym star­com, słu­żą­cym mego ojca, który zapi­sał im doży­wo­cie w testa­men­cie, i nie wyobra­żasz sobie, jak się z tym męczyła. Renty trzeba było wypła­cać dwa razy do roku; już samo dostar­cza­nie ich do adre­sa­tów nastrę­czało trud­no­ści. Potem przy­szła wia­do­mość, że jeden z nich umarł, po czym oka­zało się, że nic takiego się nie zda­rzyło. Matka miała tego naj­zu­peł­niej dosyć. Mówiła, że nie może czuć się panią wła­snych docho­dów, na które nało­żono takie obcią­że­nia; źle to świad­czy o moim ojcu, w prze­ciw­nym razie bowiem pie­nią­dze zna­la­złyby się w wyłącz­nej dys­po­zy­cji matki bez jakich­kol­wiek ogra­ni­czeń. Ja nato­miast nabra­łam przez to wszystko wiel­kiej nie­chęci do rent doży­wot­nich i za żadne skarby świata nie zwią­za­ła­bym sobie rąk ich wypła­ca­niem.

– Z pew­no­ścią – przy­znał pan Dash­wood – taki coroczny dre­naż przy­cho­dów to nic przy­jem­nego. Twoja matka traf­nie to okre­śliła: czło­wiek prze­staje być panem wła­snych pie­nię­dzy. Zwią­za­nie się obo­wiąz­kiem regu­lar­nych wypłat to nic pożą­da­nego; to by nam ode­brało całą nie­za­leż­ność.

– Bez wąt­pie­nia; a przy tym nikt by ci nawet nie podzię­ko­wał. Uzna­łyby, że są zabez­pie­czone, że zro­bi­łeś to, co do cie­bie należy, i że nie muszą być ci wdzięczne. Na twoim miej­scu pozo­sta­wi­ła­bym sobie cał­ko­witą swo­bodę wyboru. Nie przy­ję­ła­bym żad­nych corocz­nych zobo­wią­zań. W nie­któ­rych latach wyda­nie choćby setki, a nawet pięć­dzie­się­ciu fun­tów może oka­zać się trudne.

– Z pew­no­ścią masz rację, moja droga, lepiej będzie nie wikłać się w rentę; to, co im z wła­snej woli ofia­ruję od czasu do czasu, pomoże im na pewno bar­dziej niż coroczna renta, gdyby bowiem miały gwa­ran­cję wyż­szych docho­dów, zachę­ci­łoby je to nie­po­trzeb­nie do życia na wyż­szej sto­pie, zaś z koń­cem roku nie byłyby bogat­sze i o sześć pen­sów. Bez wąt­pie­nia tak będzie naj­le­piej. Jeśli od czasu do czasu poda­ruję im po pięć­dzie­siąt fun­tów, pozwoli im to nie mar­twić się ni­gdy o pie­nią­dze, a mnie wypeł­nić nale­ży­cie obiet­nicę daną ojcu; tak przy­naj­mniej sądzę.

– Z pew­no­ścią tak. Prawdę mówiąc, jestem prze­ko­nana, że twój ojciec w ogóle nie chciał, żebyś dawał im pie­nią­dze. Myślę, że mówiąc o wspar­ciu, miał na myśli to, czego można od cie­bie ocze­ki­wać w gra­ni­cach roz­sądku; na przy­kład, abyś pomógł im zna­leźć wygodny, nie­duży domek, prze­nieść się doń ze wszyst­kimi rze­czami, abyś posy­łał im pre­zenty: ryby, dzi­czy­znę i inne spe­cjały, sto­sow­nie do pory roku. Dała­bym głowę, że nie mógł mieć na myśli nic innego; byłoby to zaiste dziwne, wręcz nie­roz­sądne, gdyby było ina­czej. Pomyśl tylko, drogi mężu, jak wygod­nie twoja maco­cha i jej córki mogłyby żyć z odse­tek od sied­miu tysięcy fun­tów, nie licząc tysiąca na każdą z dziew­cząt, co daje im pięć­dzie­siąt fun­tów rocz­nie; oczy­wi­ście, mogą z tego pła­cić matce za swoje utrzy­ma­nie. Razem będą miały pięć­set fun­tów rocz­nie, a po cóż wię­cej czte­rem kobie­tom? Mogą prze­cież żyć bar­dzo tanio! Nie będą pono­siły pra­wie żad­nych kosz­tów. Bez powozu, bez koni, bez nad­miaru służby, bo nie będą także bywały w towa­rzy­stwie, a więc ich wydatki będą bar­dzo niskie! Pomyśl tylko, jak to się dobrze składa! Pięć­set fun­tów rocz­nie! Trudno sobie wyobra­zić, na co mia­łyby wydać choćby połowę tej sumy; dawać im wię­cej to absurd. Już prę­dzej to one będą mogły dać coś tobie.

– Doprawdy – powie­dział pan Dash­wood – sądzę, że masz zupełną rację. Mój ojciec z pew­no­ścią myślał wła­śnie tak, jak mówisz. Teraz dosko­nale to rozu­miem i wypeł­nię swoje obo­wiązki, oka­zu­jąc im pomoc i ser­decz­ność, tak jak to przed­sta­wi­łaś. Kiedy maco­cha prze­nie­sie się do wła­snego domu, będę jej słu­żył wspar­ciem w urzą­dze­niu się. Z pew­no­ścią przyda jej się wów­czas jakiś pre­zent, może coś z mebli.

– Z pew­no­ścią – odparła pani Joh­nowa Dash­wood. – Musisz jed­nak pamię­tać o jed­nej rze­czy. Kiedy twoi rodzice prze­pro­wa­dzili się do Nor­land, meble ze Stan­hill wpraw­dzie sprze­dano, jed­nak cała por­ce­lana, sre­bra sto­łowe i obrusy oca­lały, teraz zaś przy­pa­dły twej maco­sze. Wynika z tego, że gdy znaj­dzie nowy dom, będzie mogła w pełni go sobie urzą­dzić.

– To rze­czy­wi­ście zmie­nia postać rze­czy. Istot­nie, cóż za dro­go­cenny spa­dek! A prze­cież przy­naj­mniej część tych nakryć dosko­nale by nam się tutaj przy­dała.

– Wła­śnie, a jej zastawa śnia­da­niowa jest dużo ład­niej­sza niż kom­plet, który mamy na wypo­sa­że­niu. O wiele za ładna, moim zda­niem, jak na miej­sce, na które one będą mogły sobie teraz pozwo­lić. No ale tak już jest. Twój ojciec myślał tylko o nich. Muszę to powie­dzieć: nie jesteś mu winien szcze­gól­nej wdzięcz­no­ści ani też nie musisz tak bar­dzo trosz­czyć się o wypeł­nie­nie jego woli; wiemy dosko­nale, że gdyby mógł, zosta­wiłby im nie­mal wszystko.

To był argu­ment nie do odpar­cia. Pod jego wpły­wem pan Dash­wood nie wahał się dłu­żej z pod­ję­ciem decy­zji, stwier­dza­jąc, że nie tylko nie jest konieczne, ale byłoby wręcz cał­ko­wi­cie nie­sto­sowne, gdyby udzie­lił wdo­wie i sie­ro­tom po swym ojcu jakie­go­kol­wiek wspar­cia ponad sąsiedzką pomoc, jak pora­dziła mu żona.Rozdział III

Pani Dash­wood pozo­stała w Nor­land przez kilka kolej­nych mie­sięcy, co nie ozna­cza, że widok zna­jo­mych miejsc prze­stał budzić w niej gwał­towne wzru­sze­nia. Gdy bowiem otrzą­snęła się nieco z roz­pa­czy, a jej umysł stał się zdolny do cze­go­kol­wiek poza melan­cho­lij­nym snu­ciem wspo­mnień, nie mogła docze­kać się wyjazdu i nie usta­wała w wysił­kach, by zna­leźć odpo­wiedni dom w pobliżu Nor­land – bowiem osie­dle­nie się daleko od uko­cha­nych zakąt­ków było ponad jej siły. W pobliżu nie było jed­nak sie­dziby, którą uzna­łaby za dość wygodną, a która zara­zem speł­nia­łaby wyma­ga­nia jej naj­star­szej córki, ta bowiem, kie­ru­jąc się zdro­wym roz­sąd­kiem, odrzu­ciła już kilka domów zbyt oka­za­łych jej zda­niem jak na ich moż­li­wo­ści, choć matka nie podzie­lała jej opi­nii.

Pani Dash­wood wie­działa od męża o uro­czy­stej obiet­nicy, jaką zło­żył mu syn, zapew­nia­jąc ojcu spo­kój w ostat­nich godzi­nach życia. Wie­rzyła w szcze­rość jego inten­cji rów­nie mocno jak on sam, i z zado­wo­le­niem uznała, że los jej córek zosta­nie zabez­pie­czony; co do niej samej, była pewna, że bez trudu utrzyma się za odsetki od kwoty sied­miu tysięcy fun­tów. Obiet­nica pasierba cie­szyła ją rów­nież jako dowód jego dobroci i wyrzu­cała sobie sro­dze nie­spra­wie­dli­wość żywio­nego wcze­śniej prze­ko­na­nia, że młody czło­wiek jest nie­zdolny do oka­za­nia szczo­dro­ści. Jego tro­skli­wość wobec niej samej i sióstr przy­rod­nich utwier­dziła ją w mnie­ma­niu, że pasierb dba solen­nie o ich dobro, i przez długi czas żyła wiarą w szcze­rość jego inten­cji.

Nie­chęć, jaką żywiła od początku zna­jo­mo­ści dla syno­wej, wzro­sła znacz­nie z cza­sem, gdy poznała lepiej nie­miłe cechy jej cha­rak­teru, miesz­ka­jąc z nią przez pół roku pod jed­nym dachem. Być może nie­chęć ta prze­wa­ży­łaby nad uprzej­mo­ścią i uczu­ciami mat­czy­nymi, spra­wia­jąc, że obie panie uzna­łyby dal­sze prze­by­wa­nie razem za nie­moż­liwe, gdyby nie pewna szcze­gólna oko­licz­ność, która zda­niem pani Dash­wood uza­sad­niała w pełni prze­dłu­żony pobyt jej córek w Nor­land.

Oko­licz­no­ścią tą stała się bliż­sza zna­jo­mość pomię­dzy naj­star­szą z córek i bra­tem pani Joh­no­wej Dash­wood – uprzej­mym i miłym mło­dym czło­wie­kiem, któ­rego przed­sta­wiono dziew­czę­tom nie­ba­wem po przy­jeź­dzie jego sio­stry do Nor­land, a który od tej pory spę­dzał w posia­dło­ści więk­szość czasu.

Nie­jedna matka zachę­ca­łaby zapewne córkę do zacie­śnie­nia tej zna­jo­mo­ści ze wzglę­dów czy­sto mate­rial­nych, ponie­waż Edward Fer­rars był naj­star­szym synem nie­ży­ją­cego już boga­cza; nie­jedna zaś sta­ra­łaby się zapewne zapo­biec zbli­że­niu mło­dych z ostroż­no­ści, ponie­waż z wyjąt­kiem nie­wiel­kiej sumki, cała jego for­tuna była uza­leż­niona od woli jego matki. Pani Dash­wood nie miała jed­nak na wzglę­dzie żad­nej z tych kwe­stii. Wystar­czało jej w zupeł­no­ści, że młody czło­wiek wydaje się miły, że kocha jej córkę, a Ele­onora odwza­jem­nia jego uczu­cie. Zało­że­nie, że róż­nica w sta­nie mająt­ko­wym powinna roz­dzie­lić zadu­rzoną w sobie młodą parę, którą łączy podo­bień­stwo cha­rak­te­rów, było jej cał­ko­wi­cie obce, a myśl, że kto­kol­wiek, kto poznał Ele­onorę, mógłby nie uznać jej zalet, nawet nie zaświ­tała w jej gło­wie.

Edward Fer­rars nie prze­ko­nał jej do sie­bie szcze­gól­nym uro­kiem czy zale­tami cha­rak­teru. Nie był przy­stojny, a z jego spo­so­bem bycia trzeba było się oswoić, aby móc uznać go za przy­jemny. Był zbyt nie­śmiały, by umieć poka­zać się z korzyst­nej strony, kiedy jed­nak prze­ła­mał wro­dzoną wsty­dli­wość, znać było, że ma otwarte i czułe serce. Miał też wro­dzoną inte­li­gen­cję, wyćwi­czoną dzięki solid­nej edu­ka­cji. Nie posia­dał jed­nak ani zdol­no­ści, ani pre­dys­po­zy­cji, które pozwo­li­łyby mu speł­nić ocze­ki­wa­nia matki i sio­stry, chcą­cych za wszelką cenę, aby się wyróż­nił, choć nie miały poję­cia, w jakim cha­rak­te­rze. Chciały jedy­nie, aby w taki czy inny spo­sób został ważną figurą. Matka życzyła sobie, by zain­te­re­so­wał się poli­tyką, dostał się do par­la­mentu lub nawią­zał bliż­szą zna­jo­mość z jakimś mężem stanu. Pani Joh­nowa Dash­wood miała podobne ocze­ki­wa­nia; tym­cza­sem jed­nak, dopóki się one nie speł­nią, byłaby zado­wo­lona, widząc brata na koźle ele­ganc­kiego powozu. Edward nie zdra­dzał jed­nak zain­te­re­so­wa­nia mężami stanu ani powo­zami. Chciał jedy­nie cie­szyć się zaci­szem domo­wych pie­le­szy i spo­koj­nym życiem. Na szczę­ście miał też młod­szego brata, który oka­zał się bar­dziej obie­cu­jący.

Edward prze­miesz­kał w domu kilka tygo­dni, zanim pani Dash­wood zwró­ciła na niego uwagę; była bowiem tak pochło­nięta roz­pa­czą, że nie zauwa­żała tego, co działo się wokół. Począt­kowo dostrze­gła jedy­nie, że jest cichy i skromny, co wzbu­dziło jej sym­pa­tię. Nie prze­szka­dzał jej w roz­pa­mię­ty­wa­niu smutku, pró­bu­jąc nawią­zać z nią roz­mowę. Po raz pierw­szy zyskał jej bacz­niej­szą uwagę i apro­batę, gdy pew­nego dnia Ele­onora wspo­mniała, jak bar­dzo Edward różni się od sio­stry. Stwier­dze­nie to spra­wiło, że jej matka natych­miast nabrała do niego sym­pa­tii.

– Wystar­czy – rze­kła – powie­dzieć, że nie jest taki jak Fanny. To może świad­czyć jedy­nie na jego korzyść. Już czuję, że go kocham.

– Przy­pusz­czam, że go polu­bisz – odrze­kła Ele­onora – gdy nieco lepiej go poznasz.

– Polu­bię? – odparła jej matka z uśmie­chem. – Kiedy ktoś budzi moją apro­batę, obda­rzam go miło­ścią.

– Może go mama sza­no­wać.

– Do tej pory nie nauczy­łam się oddzie­lać sza­cunku od miło­ści.

Pani Dash­wood zadała sobie więc trud bliż­szego pozna­nia Edwarda. Jej ujmu­jący spo­sób bycia spra­wił, że młody czło­wiek szybko wyzbył się rezerwy. Od razu poznała się na jego zale­tach, czemu sprzy­jało być może prze­ko­na­nie co do wzglę­dów, jakie żywił dla Ele­onory. Była jed­nak prze­ko­nana, że ma dobry cha­rak­ter, i nawet jego powścią­gli­wość, sprzeczna z wszel­kimi jej wyobra­że­niami o manie­rach mło­dych męż­czyzn, nie wyda­wała się nudna, jeśli poznało się jego gorące serce i ser­deczne uspo­so­bie­nie.

Dostrze­gł­szy nie­ba­wem pewne oznaki świad­czące o jego uczu­ciu wobec Ele­onory, uznała łączący ich zwią­zek za poważny i ocze­ki­wała rychłych oświad­czyn i ślubu.

– Za kilka mie­sięcy, moja droga Marianno – mówiła – Ele­onora z pew­no­ścią ułoży sobie życie. Będziemy za nią tęsk­nić, ale będzie szczę­śliwa.

– Och! Mamu­siu, co my bez niej zro­bimy?

– To nie będzie prze­cież praw­dziwa roz­łąka, kocha­nie. Będziemy miesz­kać o kilka mil od sie­bie i widy­wać się codzien­nie przez całą resztę życia. A ty zyskasz brata, praw­dzi­wego, kocha­ją­cego brata. O sercu Edwarda mam jak naj­lep­sze zda­nie. Wyglą­dasz jed­nak na smutną, Marianno, czy nie pochwa­lasz wyboru swo­jej sio­stry?

– Być może – odrze­kła Marianna – wydaje mi się on nieco zaska­ku­jący. Edward jest bar­dzo miły i kocham go ogrom­nie. A jed­nak… To nie jest młody czło­wiek, który… cze­goś mu brak. Jest nie­po­zorny… bra­kuje mu gra­cji, jakiej ocze­ki­wa­ła­bym po mło­dzieńcu, który zyskałby poważne zain­te­re­so­wa­nie mej sio­stry. W jego oczach bra­kuje tego ducha, tego ognia, który zna­mio­nuje zara­zem cnotę i inte­li­gen­cję. Poza tym, mamo, oba­wiam się, że brak mu gustu. Muzyka nie budzi jego zain­te­re­so­wa­nia, a rysunki Ele­onory – wpraw­dzie je chwali, ale nie darzy ich zachwy­tem czło­wieka, który potra­fiłby doce­nić ich war­tość. Nie­trudno zauwa­żyć, że choć czę­sto przy­gląda się jej w trak­cie ryso­wa­nia, w rze­czy­wi­sto­ści nie ma o tym poję­cia. Podzi­wia jej rysunki jak czło­wiek zako­chany, a nie jak znawca przed­miotu. Co do mnie, te cechy muszą łączyć się ze sobą, jeśli mia­ła­bym być zado­wo­lona. Nie potra­fi­ła­bym zna­leźć szczę­ścia u boku męż­czy­zny, któ­rego gust nie byłby pod każ­dym wzglę­dem zbieżny z moim. Musi znać wszyst­kie moje uczu­cia; zachwy­cać się tymi samymi książ­kami, tą samą muzyką. Och, mamo! Jak mono­ton­nie i drę­two Edward czy­tał nam wczo­raj wie­czo­rem! Współ­czu­łam mojej sio­strze z całego serca. Zno­siła to jed­nak z takim spo­ko­jem, jakby niczego nie zauwa­żyła. Ledwo mogłam usie­dzieć na miej­scu. Słu­chać tych pięk­nych wer­sów, które tyle­kroć poru­szały moją duszę, wyma­wia­nych z takim nie­prze­nik­nio­nym spo­ko­jem, z taką strasz­liwą obo­jęt­no­ścią!

– Z pew­no­ścią lepiej poszłoby mu czy­ta­nie prozy. Tak wła­śnie wczo­raj pomy­śla­łam; ale ty oczy­wi­ście musia­łaś dać mu Cow­pera.

– Ależ, mamo, skoro nawet Cow­per nie wzbu­dził w nim emo­cji!… Cóż, musimy się pogo­dzić z tym, że są różne upodo­ba­nia. Ele­onora nie jest tak uczu­ciowa jak ja, a więc być może nie zwraca na to uwagi i będzie z nim szczę­śliwa. Ja mia­ła­bym jed­nak zła­mane serce, gdy­bym go kochała, i usły­sza­ła­bym, jak czyta, nie wkła­da­jąc w to ani odro­biny serca. Im wię­cej wiem o świe­cie, mamo, tym bar­dziej jestem prze­ko­nana, że ni­gdy nie znajdę męż­czy­zny, któ­rego mogła­bym praw­dzi­wie poko­chać. Ocze­kuję tak wiele! Musiałby mieć wszyst­kie zalety Edwarda, zara­zem zaś urok oso­bi­sty i maniery zdo­biące jego dobroć w każdy moż­liwy spo­sób.

– Pamię­taj, kocha­nie, że nie masz jesz­cze sie­dem­na­stu lat. Za wcze­śnie, żeby tra­cić nadzieję, że znaj­dziesz swego wybranka. Dla­czego mia­ła­byś mieć mniej szczę­ścia niż twoja matka? Niech tylko pod jed­nym wzglę­dem twój los będzie odmienny od tego, który stał się moim udzia­łem!Rozdział IV

– Jaka szkoda, Ele­onoro – powie­działa Marianna – że Edward nie prze­pada za rysun­kiem.

– Nie prze­pada za rysun­kiem? – powtó­rzyła Ele­onora. – Dla­czego tak sądzisz? Rze­czy­wi­ście, on sam nie rysuje, czer­pie jed­nak ogromną przy­jem­ność z obser­wo­wa­nia, jak robią to inni, i zapew­niam cię, że nie bra­kuje mu natu­ral­nego pociągu do ryso­wa­nia, choć nie miał ni­gdy oka­zji dosko­na­lić się w tym wzglę­dzie. Gdyby kie­dy­kol­wiek uczył się ryso­wać, jestem pewna, że robiłby to dosko­nale. Nie wie­rzy wła­snym osą­dom w takich kwe­stiach do tego stop­nia, że nie lubi wyda­wać opi­nii o rysun­kach; ma jed­nak natu­ral­nie dobry gust i ceni pro­stotę, a to wystar­czy w zupeł­no­ści, by mógł kie­ro­wać się oso­bi­stą oceną.

Marianna zamil­kła, oba­wia­jąc się, że powie coś, co może zabrzmieć obraź­li­wie; jed­nak opi­sany przez Ele­onorę spo­sób wyra­ża­nia apro­baty dla cudzych rysun­ków wydał jej się zbyt daleki od ener­gicz­nego zachwytu, który jej zda­niem zasłu­gi­wał na miano gustu. Choć jed­nak uśmie­chała się w duchu na myśl o tej pomyłce, ślepa lojal­ność wobec Edwarda, która kazała Ele­ono­rze mówić o nim w taki spo­sób, budziła jej sza­cu­nek.

– Mam nadzieję, Marianno – cią­gnęła Ele­onora – że nie uwa­żasz go za czło­wieka pozba­wio­nego gustu. Myślę, że zapewne nie, ponie­waż zacho­wu­jesz się wobec niego ser­decz­nie, a gdyby taka była twoja opi­nia, jestem pewna, że nie zdo­by­ła­byś się wobec niego na uprzej­mość.

Marianna nie wie­działa, co powie­dzieć. Nie chciała ura­zić uczuć sio­stry, ale też nie chciała wyra­żać opi­nii sprzecz­nej ze swo­imi prze­ko­na­niami. Wresz­cie odparła:

– Nie obraź się, Ele­onoro, jeśli moja opi­nia o nim nie dorów­nuje two­jemu prze­świad­cze­niu o jego zale­tach. Nie mia­łam tak wielu jak ty oka­zji, aby oce­nić szcze­gó­łowo przy­mioty jego umy­słu i upodo­ba­nia; jestem jed­nak bez­względ­nie prze­ko­nana o jego dobroci i roz­sądku. To naj­zac­niej­szy i naj­mil­szy czło­wiek, jakiego kie­dy­kol­wiek pozna­łam.

– Jestem pewna – odparła Ele­onora z uśmie­chem – że nawet naj­wier­niej­szy przy­ja­ciel Edwarda byłby zado­wo­lony, sły­sząc taką o nim opi­nię. Nie mogła­byś wyra­zić się o nim bar­dziej cie­pło.

Marianna ucie­szyła się, widząc, jak łatwo udało jej się zado­wo­lić sio­strę.

– Jeśli cho­dzi o jego roz­są­dek i dobroć – kon­ty­nu­owała Ele­onora – przy­pusz­czam, że nikt, kto widy­wał go na tyle czę­sto, by wdać się z nim w swo­bodną roz­mowę, nie mógłby w nie wąt­pić. Jego zalety umy­słowe, jak i zasady, któ­rym jest wierny, prze­sła­nia jedy­nie nie­śmia­łość, która spra­wia, że zbyt czę­sto nie zabiera głosu. Znasz go jed­nak dość dobrze, by przy­znać mu posia­da­nie tych zalet. Co do zaś tych przy­mio­tów jego umy­słu, które jak się wyra­zi­łaś, są ci mniej znane, ja mia­łam oka­zję, aby się z nimi zapo­znać. Tak się zło­żyło, że spę­dzi­li­śmy razem sporo czasu, kiedy ty, czuła i kocha­jąca córka, byłaś bez reszty zajęta naszą matką. Widy­wa­łam go czę­sto, pozna­łam dobrze jego opi­nie na temat lite­ra­tury, upodo­ba­nia i gusta; mogę zatem powie­dzieć, że ma umysł świa­tły, czy­ta­nie ksią­żek spra­wia mu nie­zwy­kłą przy­jem­ność, jego wyobraź­nia jest żywa, spo­strze­że­nia – prawe i rze­telne, zaś gust jego jest deli­katny i czy­sty. Jego zdol­no­ści pod każ­dym wzglę­dem zyskują przy bliż­szym pozna­niu, podob­nie jak jego maniery i postać. Na pierw­szy rzut oka z pew­no­ścią nie robi wiel­kiego wra­że­nia; trudno też nazwać go przy­stoj­nym, może poza spoj­rze­niem jego oczu, w któ­rych odzwier­cie­dla się dobroć jego duszy i sło­dycz cha­rak­teru. Obec­nie znam go tak dobrze, że wydaje mi się praw­dzi­wie przy­stojny, a w każ­dym razie – pra­wie. Co na to powiesz, Marianno?

– Z pew­no­ścią, Ele­onoro, jeśli dotąd nie dostrze­głam, że jest przy­stojny, z pew­no­ścią nie­długo się to sta­nie. Skoro tylko powiesz mi, że mam kochać go jak brata, prze­stanę dostrze­gać nie­do­sko­na­ło­ści jego urody, podob­nie jak nie dostrze­gam ich już w jego sercu.

Ele­onora zanie­po­ko­iła się tym oświad­cze­niem, żału­jąc żar­li­wo­ści, z jaką wypo­wia­dała się o Edwar­dzie. Czuła, że ma o nim bar­dzo wyso­kie mnie­ma­nie. Wie­rzyła, że to uczu­cie jest odwza­jem­nione; musiała jed­nak zdo­być w tym wzglę­dzie więk­szą pew­ność, aby ucie­szyło ją wyra­żone przez Mariannę prze­ko­na­nie, że tak jest w isto­cie. Wie­działa, że Marianna, jak i jej matka, od przy­pusz­czeń prze­cho­dzą płyn­nym kro­kiem do nie­za­chwia­nego prze­ko­na­nia – że w ich przy­padku życzyć sobie cze­goś ozna­czało mieć na to nadzieję, a mieć nadzieję – ocze­ki­wać, że zosta­nie speł­niona. Spró­bo­wała nakre­ślić swo­jej sio­strze praw­dziwy obraz sytu­acji.

– Nie pró­buję zaprze­czać – rze­kła – że mam o nim bar­dzo dobrą opi­nię… że ogrom­nie go cenię i lubię.

Marianna wydała okrzyk obu­rze­nia.

– Cenisz go! Lubisz! Ty nie masz serca! Ach! Jesz­cze gorzej! Ty wsty­dzisz się mówić o swo­ich uczu­ciach. Jeśli uży­jesz tych słów jesz­cze raz, po pro­stu wyjdę z pokoju.

Ele­onora nie zdo­łała powstrzy­mać śmie­chu.

– Wybacz – odparła – i pamię­taj, że nie chcia­łam cię ura­zić, mówiąc tak powścią­gli­wie o moich uczu­ciach. Możesz być pewna, że są sil­niej­sze, niż to zade­kla­ro­wa­łam; krótko mówiąc, możesz uwie­rzyć, że są tak mocne, jak uza­sad­niają to jego zalety, jak i podej­rze­nie… nadzieja na jego wza­jem­ność. Nie możesz jed­nak posu­wać się dalej. Nie mam żad­nej pew­no­ści co do jego uczuć wobec mnie. Chwi­lami wąt­pię w ich siłę; a dopóki nie zyskam pew­no­ści, nie możesz się dzi­wić, że nie chcę umac­niać się we wła­snym uczu­ciu, nazy­wa­jąc je lub wie­rząc, że jest ono czymś wię­cej, niż jest w isto­cie. W głębi serca nie mam nie­mal żad­nych wąt­pli­wo­ści co do jego sto­sunku do mnie. Są jed­nak inne względy oprócz jego skłon­no­ści ku mnie, które należy tu wziąć pod uwagę. Bar­dzo daleko mu do nie­za­leż­no­ści. Nie wiemy, jaka jest naprawdę jego matka; sądząc jed­nak ze wzmia­nek o jej zacho­wa­niu i opi­niach, jakie wygła­sza Fanny, zapewne nie zdo­ła­ły­by­śmy jej polu­bić; i raczej nie mylę się, sądząc, że Edward zdaje sobie sprawę z olbrzy­mich trud­no­ści, jakie poja­wią się na jego dro­dze, jeśli zde­cy­duje się poślu­bić kobietę nie­po­sia­da­jącą wiel­kiej for­tuny i zna­ko­mi­tego pocho­dze­nia.

Marianna była zdu­miona, stwier­dziw­szy, jak dalece wyobraź­nia jej samej i matki wykro­czyła poza rze­czy­wi­stość.

– A więc nie jeste­ście zarę­czeni! – rze­kła. – Jed­nak z pew­no­ścią nie­ba­wem to nastąpi. Z tego opóź­nie­nia zaś płyną dwie korzy­ści. Po pierw­sze, nie stracę cię nie­ba­wem; po dru­gie, Edward będzie miał szansę dosko­na­lić swe upodo­ba­nia w two­jej ulu­bio­nej dzie­dzi­nie, co z pew­no­ścią jest warun­kiem koniecz­nym waszego przy­szłego szczę­ścia. Ach! Gdyby twój geniusz podzia­łał na niego na tyle, żeby sam zaczął ryso­wać, jakież to byłoby wspa­niałe!

Zwie­rze­nia, jakie poczy­niła Ele­onora sio­strze, były szczere. Nie mogła uwa­żać wza­jem­no­ści Edwarda za tak pewną, jak bez­sporną zda­wała się ona Marian­nie. Zda­rzało mu się popa­dać w melan­cho­lię, która zda­wała się świad­czyć o obo­jęt­no­ści, a w każ­dym razie o kru­cho­ści jego uczuć. Gdyby wąt­pił w jej przy­wią­za­nie, mógł być z tego powodu co naj­wy­żej nie­spo­kojny. Nie popa­dałby nato­miast tak czę­sto w przy­gnę­bie­nie. Bar­dziej praw­do­po­dobną przy­czyną mogła być jego zależ­ność od matki, która nie pozwa­lała mu iść za gło­sem serca. Ele­onora wie­działa, że matka nie ma zamiaru pozwo­lić mu na zało­że­nie w przy­szło­ści wła­snej rodziny, o ile syn nie zrobi kariery zgod­nie z jej życze­niem. Mając tę wie­dzę, Ele­onora nie mogła unik­nąć nie­po­koju. Daleka była od uzna­nia wza­jem­no­ści uczuć Edwarda za pew­nik, jak to uczy­niły jej matka i sio­stra. Prze­ciw­nie – im wię­cej czasu spę­dzali razem, tym bar­dziej wza­jem­ność ta jawiła jej się jako wąt­pliwa; nie­kiedy zaś, przez kilka bole­snych minut, czuła nie­złomną pew­ność, że nie łączy ich nic oprócz przy­jaźni.

Gdzie­kol­wiek jed­nak prze­bie­gały gra­nice ich zaży­ło­ści, była ona na tyle widoczna, że zauwa­żyła ją sio­stra Edwarda – wyraź­nie zanie­po­ko­jona tym sta­nem rze­czy, zaczęła oka­zy­wać jesz­cze więk­szą niż zwy­kle nie­uprzej­mość. Korzy­sta­jąc z pierw­szej oka­zji, jaka się nada­rzyła, uczy­niła teścio­wej afront, opo­wia­da­jąc roz­wle­kle o ogrom­nych ocze­ki­wa­niach pani Fer­rars wobec obu jej synów, któ­rzy mają za zada­nie dobrze się oże­nić, jak i o nie­bez­pie­czeń­stwach czy­ha­ją­cych na młode kobiety, które mogłyby pod­jąć próbę ich „zła­pa­nia”; pani Dash­wood nie mogła w tej sytu­acji uda­wać nie­świa­do­mo­ści, nie zdo­łała jed­nak rów­nież zacho­wać spo­koju. Udzie­liła syno­wej odpo­wie­dzi, z któ­rej jej złość łatwo dała się wyczy­tać, i natych­miast opu­ściła pokój, posta­na­wia­jąc, że bez względu na nie­wy­godę lub koszt nagłej prze­pro­wadzki Ele­onora nie może spę­dzić ani tygo­dnia dłu­żej w domu, w któ­rym nara­żona jest na podobne insy­nu­acje.

W tym sta­nie ducha ode­brała dostar­czony wła­śnie list, któ­rego treść dosko­nale zbie­gła się w cza­sie z jej potrze­bami. Była to oferta wynajmu nie­wiel­kiego domku na bar­dzo dobrych warun­kach; domek nale­żał do krew­nego pani Dash­wood, zamoż­nego wła­ści­ciela ziem­skiego z hrab­stwa Devon. List dżen­tel­mena utrzy­many był w tonie przy­ja­ciel­skim i wyra­żał chęć pomocy. Jego autor wie­dział, że krew­niaczka poszu­kuje miesz­ka­nia, i choć mógł zaofe­ro­wać jej jedy­nie wiej­ski domek, zapew­nił ją, że zrobi wszystko, co uzna ona za konieczne, jeśli takie roz­wią­za­nie ją zado­woli. Poda­jąc szcze­góły na temat domu i ogrodu, jego wła­ści­ciel naci­skał, aby pani Dash­wood przy­je­chała wraz z cór­kami do Bar­ton Park, gdzie znaj­do­wała się jego posia­dłość, aby obej­rzeć poło­żony w tej samej para­fii Bar­ton Cot­tage i oce­nić, czy dom będzie jej odpo­wia­dał, czy też wymaga wpro­wa­dze­nia jakich­kol­wiek udo­god­nień. Wyda­wało się, że naprawdę mu na tym zależy, a cały list był napi­sany w tonie tak życz­li­wym, że spra­wił nie­wąt­pliwą przy­jem­ność adre­satce, zwłasz­cza że nad­szedł w momen­cie, gdy cier­piała z powodu zim­nego i nie­czu­łego zacho­wa­nia bliż­szych jej prze­cież krew­nia­ków. Nie potrze­bo­wała czasu do namy­słu ani nie zada­wała pytań. Pod­jęła posta­no­wie­nie, zanim zdą­żyła prze­czy­tać list do końca. Poło­że­nie Bar­ton w odda­lo­nym od Sus­sex hrab­stwie Devon, które jesz­cze kilka godzin wcze­śniej skło­ni­łoby ją, aby porzu­cić myśl o prze­pro­wadzce, choćby nowe miej­sce zamiesz­ka­nia miało nie­zli­czone zalety, teraz stało się klu­czo­wym argu­men­tem za prze­no­si­nami. Wyjazd z Nor­land prze­stał być w jej oczach złym roz­wią­za­niem; stał się bło­go­sła­wień­stwem w porów­na­niu z gościną w domu syno­wej, a rozsta­nie na zawsze z uko­cha­nym miej­scem jawiło się jako mniej bole­sne niż koniecz­ność zamiesz­ki­wa­nia w nim w cza­sie, gdy jego panią była ta kobieta. Bez­zwłocz­nie odpi­sała sir Joh­nowi Mid­dle­to­nowi, dzię­ku­jąc mu za życz­li­wość i przyj­mu­jąc pro­po­zy­cję, potem zaś pospie­szyła poka­zać oba listy cór­kom, aby zyskać ich apro­batę przed wysła­niem odpo­wie­dzi.

Ele­onora zawsze była zda­nia, że lepiej dla nich byłoby osie­dlić się w pew­nej odle­gło­ści od Nor­land niż w naj­bliż­szej oko­licy. Nie mogła więc teraz opo­no­wać prze­ciwko pla­no­wa­nym przez matkę prze­no­si­nom do hrab­stwa Devon. Ponadto, jak wyni­kało z opisu sir Johna, dom był nie­zwy­kle skromny, a czynsz tak nie­wielki, że i koszt nie mógł sta­no­wić argu­mentu prze­ciwko temu pro­jek­towi. Dla­tego też, choć obec­nie Ele­onora wzdra­gała się zamiesz­kać tak daleko od Nor­land, nie pod­jęła żad­nej próby prze­ko­na­nia matki do odrzu­ce­nia tej pro­po­zy­cji.Rozdział V

Gdy tylko wysłano odpo­wiedź, pani Dash­wood nie odmó­wiła sobie przy­jem­no­ści powia­do­mie­nia pasierba i syno­wej, że oto zna­la­zła dom i nie będzie korzy­stać z ich gościny dłu­żej, niż to konieczne, by przy­go­to­wać się do prze­pro­wadzki. Przy­jęli tę wia­do­mość ze zdu­mie­niem. Pani Joh­nowa Dash­wood nie ode­zwała się ani sło­wem, jej mąż nato­miast wyra­ził uprzej­mie nadzieję, że panie ulo­kują się w pobliżu Nor­land. Maco­cha odparła z satys­fak­cją, że prze­no­szą się do hrab­stwa Devon. Sły­sząc tę wia­do­mość, Edward obró­cił się ku niej gwał­tow­nie, i gło­sem peł­nym zdu­mie­nia i tro­ski, co nie było dla niej zasko­cze­niem, powtó­rzył: – Do hrab­stwa Devon! Doprawdy? Tak daleko! A do któ­rej jego czę­ści? – Pani Dash­wood udzie­liła mu tej infor­ma­cji. Dom znaj­do­wał się w odle­gło­ści czte­rech mil na pół­noc od Exe­ter.

– To tylko wiej­ski domek – dodała – mam jed­nak nadzieję przyj­mo­wać tam licz­nych przy­ja­ciół. Bez trudu będzie można dobu­do­wać pokój albo dwa; jeśli zaś moi bli­scy nie uznają trudu podróży za zbyt wielki, gosz­cze­nie ich nie będzie żad­nym kło­po­tem dla mnie.

Na zakoń­cze­nie bar­dzo uprzej­mie zapro­siła pań­stwa Dash­wood, aby odwie­dzili ją w Bar­ton, i to samo zapro­sze­nie skie­ro­wała do Edwarda, zmie­nia­jąc przy tym ton na jesz­cze mil­szy. Choć ostat­nia roz­mowa z synową utwier­dziła ją w pra­gnie­niu wypro­wa­dze­nia się z Nor­land naj­szyb­ciej, jak będzie to moż­liwe, decy­zja ta nie wpły­nęła ani o jotę na jej sta­no­wi­sko w spra­wie, która dała jej impuls do prze­pro­wadzki. Nie miała zamiaru roz­dzie­lać Edwarda i Ele­onory; chciała też poka­zać pani Joh­no­wej Dash­wood, kie­ru­jąc tak zna­czące zapro­sze­nie do jej brata, jak dalece lek­ce­waży sobie jej dez­apro­batę dla związku dwojga mło­dych.

Pan John Dash­wood powta­rzał bez końca, jak bar­dzo mu przy­kro, że maco­cha zde­cy­do­wała się przy­jąć pro­po­zy­cję zamiesz­ka­nia tak daleko od Nor­land, co unie­moż­liwi mu pomoc w prze­wie­zie­niu mebli. Istot­nie czuł się z tego powodu nie­zręcz­nie, ponie­waż ozna­czało to, że nie wypełni nawet tego cząst­ko­wego obo­wiązku, który wziął na sie­bie w związku ze zło­żoną ojcu obiet­nicą – meble wysłano bowiem drogą mor­ską. W kufrach zna­la­zły się głów­nie obrusy, pościel, nakry­cia sto­łowe, por­ce­lana i książki, a także zgrabne pia­nino, nale­żące do Marianny. Pani Fanny Dash­wood nad­zo­ro­wała zała­du­nek, wzdy­cha­jąc, nie mogła bowiem prze­bo­leć, że mając tak niski dochód w porów­na­niu z jej wła­snym, teściowa będzie miała u sie­bie takie ładne rze­czy.

Dom został wyna­jęty na rok; był już ume­blo­wany i gotów do zamiesz­ka­nia. Warunki umowy uzgod­niono bez trudu, wystar­czyło więc wyeks­pe­dio­wać z Nor­land resztę sprzę­tów i usta­lić liczbę przy­szłych słu­żą­cych przed wyru­sze­niem na zachód, a ponie­waż wszystko, na czym jej zale­żało, pani Dash­wood robiła bar­dzo szybko, uwi­nęła się z tymi spra­wami bez zwłoki. Pozo­sta­wione jej przez męża konie sprze­dała nie­długo po jego śmierci, teraz zaś, za radą naj­star­szej córki, zde­cy­do­wała, że pozbę­dzie się także powozu. Mając na uwa­dze wygodę wła­sną i dzieci, gdyby miała samo­dziel­nie podej­mo­wać decy­zję, zatrzy­ma­łaby go, zwy­cię­żył jed­nak roz­są­dek Ele­onory. Ta ostat­nia nakło­niła rów­nież matkę, by spo­śród służby w Nor­land zabrać jedy­nie dwie poko­jowe i jed­nego słu­żą­cego.

Dwoje z nich wyru­szyło od razu do hrab­stwa Devon, aby przy­go­to­wać dom na przy­ję­cie pani Dash­wood, ponie­waż ta nie znała lady Mid­dle­ton, naj­pierw wolała udać się więc do sie­bie, a potem dopiero odwie­dzić ją w Bar­ton Park. Sir John opi­sał dom w liście tak szcze­gó­łowo, że nie czuła potrzeby oglą­da­nia go, zanim osią­dzie w nim jako gospo­dyni. Pra­gnie­nie, by jak naj­szyb­ciej opu­ścić Nor­land, było spo­tę­go­wane zacho­wa­niem syno­wej, która wyraź­nie cie­szyła się z pla­no­wa­nego wyjazdu maco­chy; radość tę pró­bo­wała ukryć, dość ozię­ble pro­po­nu­jąc opóź­nie­nie podróży. Poja­wiła się też spo­sob­ność, by pasierb speł­nił daną ojcu obiet­nicę. Ponie­waż nie dopeł­nił tego obo­wiązku, przej­mu­jąc mają­tek, wyjazd maco­chy wyda­wał się dawać naj­lep­szą po temu spo­sob­ność. Dość szybko jed­nak pani Dash­wood stra­ciła nadzieję, że uzy­ska cokol­wiek, a z ogól­nego tonu roz­mowy z nim wywnio­sko­wała, że całe jego wspar­cie ogra­ni­czy się do pokry­cia kosz­tów pół­rocz­nego utrzy­ma­nia jej samej i dziew­cząt w Nor­land. Tak czę­sto mówił bowiem o rosną­cych kosz­tach utrzy­ma­nia majątku i nie­ustan­nych wydat­kach, na jakie nara­żony jest męż­czy­zna o jego pozy­cji, że wyda­wało się raczej, iż chęt­niej popro­siłby o mate­rialne wspar­cie, niż byłby skłonny go udzie­lić.

W ciągu zale­d­wie kilku tygo­dni od daty otrzy­ma­nia pierw­szego listu sir Johna Mid­dle­tona, dom został przy­go­to­wany na tyle, że pani Dash­wood i jej córki mogły roz­po­cząć podróż.

Przy poże­gna­niu z uko­cha­nym domem polały się liczne łzy.

– Dro­gie, dro­gie Nor­land! – powie­działa Marianna, wędru­jąc samot­nie po domu ostat­niego wie­czoru przed wyjaz­dem. – Kiedy też prze­stanę za tobą tęsk­nić! Kiedy poczuję się jak w domu w jakim­kol­wiek innym miej­scu na ziemi! O szczę­śliwy domu, gdy­byś wie­dział, jak cier­pię, patrząc na cie­bie teraz z tego miej­sca, z któ­rego być może już ni­gdy cię nie zoba­czę! I wy, kochane drzewa! Wy się jed­nak nie zmie­ni­cie. Nawet jeden liść, ani jedna gałązka nie uschnie z powodu naszego wyjazdu, choć nam nie będzie już dane cie­szyć się waszym wido­kiem! Nie. pozo­sta­nie­cie tutaj, nie­zmienne, nie­świa­dome rado­ści i smut­ków, któ­rych jeste­ście przy­czyną, obo­jętne na to, kto spa­ce­ruje w cie­niu waszych koron. Ale kto tu zosta­nie, żeby się wami cie­szyć?Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1. Życie towa­rzy­skie na wsi angiel­skiej kwi­tło pod­czas pełni, ponie­waż świa­tło księ­życa uła­twiało zna­cząco podró­żo­wa­nie także po zapad­nię­ciu zmroku (wszyst­kie przy­pisy pocho­dzą od tłu­maczki).

2. Kary­kiel (z ang. _cur­ricle_) – lekki, dwu­ko­łowy pojazd spa­ce­rowy.

3. Gig – jed­no­konny powo­zik dwu­ko­łowy.

4. Lucjusz Juniusz Mode­ra­tus Kolu­mella (ur. ok. 4 r. n.e. w Gades, zm. ok. 70 n.e. w Taren­tum) – rzym­ski autor trak­tatu _O rol­nic­twie_, w któ­rym wysła­wiał m.in. przy­dat­ność wszech­stron­nego wykształ­ce­nia.

5. Posłom do par­la­mentu bry­tyj­skiego przy­słu­gi­wał przy­wi­lej dar­mo­wego korzy­sta­nia z poczty.