Kłopoty w raju - ebook

PRZED­MOWA DO POL­SKIEGO WYDA­NIA

DLA LEWICY, KTÓRA MA ODWAGĘ UŻY­WAĆ SWO­JEGO IMIE­NIA

Coraz wię­cej zna­ków wska­zuje na to, że potrze­bu­jemy per­spek­tywy komu­ni­stycz­nej. Zwo­len­nicy obec­nego porządku lubią mówić o końcu socja­li­stycz­nego snu, bo każda próba jego reali­za­cji zamie­niła się w kosz­mar (tylko spójrz­cie, co się dzieje w Wene­zu­eli!). Jed­no­cze­śnie wszę­dzie dostrze­gamy objawy nara­sta­ją­cej paniki: jak mamy sobie pora­dzić z glo­bal­nym ocie­ple­niem, z zagro­że­niem cyfrową kon­trolą naszego życia, z napły­wem uchodź­ców… Mówiąc krótko – ze skut­kami kapi­ta­li­stycz­nego triumfu. Nie ma tu nie­spo­dzianki: kiedy kapi­ta­lizm wygrywa, nastę­puje inten­sy­fi­ka­cja jego wewnętrz­nych sprzecz­no­ści.

Wokół nas pełno jest oznak postę­pu­ją­cego sza­leń­stwa anty­oświe­ce­nio­wego. W Kosza­li­nie trzech księży kato­lic­kich spa­liło książki, które ich zda­niem pro­mują magię, w tym jedną z powie­ści o Har­rym Pot­te­rze. Pod­czas cere­mo­nii, którą sfo­to­gra­fo­wali i opu­bli­ko­wali na Face­bo­oku, wynie­śli dzieła z kościoła, usta­wili je na zewnątrz, roz­pa­lili ogni­sko i zaczęli się modlić, obser­wo­wani przez nie­wielką grupę ludzi¹. Niby odosob­niony incy­dent, ale jeśli umie­ścimy go obok innych podob­nych wyda­rzeń, doj­rzymy wyraźny wzór anty­oświe­ce­niowy. Weźmy 106. Indyj­ski Kon­gres Naukowy w Pen­dża­bie (ze stycz­nia 2019 roku), pod­czas któ­rego lokalni naukowcy wysu­nęli wiele twier­dzeń, oto kilka przy­kła­dów: Kau­rava uro­dzili się dzięki tech­no­lo­gii komó­rek macie­rzy­stych; bóg Rama uży­wał „aśtry” i „śastry”, gdy bóg Wisznu rzu­cił swoją Sudar­śa­na­ća­krą, aby ści­gała namie­rzone cele – co poka­zuje, że nauka o napro­wa­dza­nych poci­skach odrzu­to­wych ist­niała w Indiach tysiące lat temu; Rawana nie tylko posia­dał pusz­pakę-wimanę, ale też miał dwa­dzie­ścia cztery typy samo­lo­tów i lot­ni­ska na Lance; fizyka teo­re­tyczna (w tym teo­rie New­tona i Ein­ste­ina) jest cał­ko­wi­cie błędna, fale gra­wi­ta­cyjne zostaną prze­mia­no­wane na fale Naren­dry Modiego, a efekt soczew­ko­wa­nia gra­wi­ta­cyjnego zosta­nie prze­mia­no­wany na efekt Hashvar­dhana; Brahmā odkrył ist­nie­nie dino­zau­rów na Ziemi i wspo­mniał o nich w Wedach². Jest to rów­nież spo­sób na walkę z pozo­sta­ło­ściami zachod­niego kolo­nia­li­zmu, z kolei pale­nie ksią­żek w Pol­sce można postrze­gać jako rodzaj sprze­ciwu wobec zachod­niego kon­sump­cjo­ni­zmu… Połą­cze­nie tych dwóch przy­kła­dów, jed­nego z hin­du­skich Indii, a dru­giego z chrze­ści­jań­skiej Europy, poka­zuje, że mamy do czy­nie­nia ze zja­wi­skiem glo­bal­nym.

Coraz bar­dziej pogrą­żamy się w tym sza­leń­stwie, które bez pro­blemu współ­ist­nieje z kwit­ną­cym ryn­kiem świa­to­wym, a tym­cza­sem nad­cho­dzi praw­dziwy kry­zys. W stycz­niu 2019 roku mię­dzy­na­ro­dowy zespół naukow­ców zapro­po­no­wał „dietę, która może popra­wić zdro­wie, a jed­no­cze­śnie wspo­móc zrów­no­wa­żoną pro­duk­cję żyw­no­ści w celu zmniej­sze­nia dal­szych szkód wyrzą­dza­nych pla­ne­cie. Ta zdrowa dieta pla­ne­tarna polega na zmniej­sze­niu o połowę spo­ży­cia czer­wo­nego mięsa i cukru oraz zwięk­sze­niu spo­ży­cia owo­ców, warzyw i orze­chów”³. Mówimy o rady­kal­nej zmia­nie całej sieci pro­duk­cji i dys­try­bu­cji żyw­no­ści. Jak to zro­bić? „Raport suge­ruje pięć stra­te­gii, które mają pomóc ludziom zmie­nić dietę i wes­przeć w ten spo­sób Zie­mię: zachę­ca­nie do zdrow­szego odży­wia­nia, opar­cie pro­duk­cji na bar­dziej róż­no­rod­nych upra­wach, więk­sza dba­łość o zrów­no­wa­żony roz­wój rol­nic­twa, surow­sze zasady doty­czące zarzą­dza­nia oce­anami i gle­bami, a także walka z mar­no­wa­niem żyw­no­ści”. Dobrze, ale – ponow­nie – jak to zro­bić? Czy nie jest jasne, że potrze­bu­jemy sil­nej ogól­no­świa­to­wej agen­cji, mają­cej upraw­nie­nia do koor­dy­no­wa­nia takich roz­wią­zań? Czy taka agen­cja nie kie­ruje nas w stronę cze­goś, co nazwa­li­śmy kie­dyś „komu­ni­zmem”? I czy tego samego nie dałoby się powie­dzieć na temat innych zagro­żeń dla ludz­ko­ści? Czy glo­balna agen­cja nie jest rów­nież potrzebna, aby pora­dzić sobie z pro­ble­mem nara­sta­ją­cej fali uchodź­ców i imi­gran­tów bądź z pro­ble­mem cyfro­wej kon­troli nad naszym życiem?

Potrze­bu­jemy inter­wen­cji komu­ni­stycz­nych, ponie­waż nasz los nie jest jesz­cze roz­strzy­gnięty – nie w tym pro­stym sen­sie, że wciąż mamy jakiś wybór, ale w bar­dziej rady­kal­nym zna­cze­niu decy­do­wa­nia o wła­snym przezna­cze­niu. Zgod­nie ze stan­dar­do­wym poglą­dem prze­szłość jest usta­lona, co się stało, to się nie odsta­nie, przy­szłość jest zaś otwarta, zależy od nie­prze­wi­dzia­nych zda­rzeń loso­wych. Powin­ni­śmy zapro­po­no­wać odwró­ce­nie tego stan­dar­do­wego poglądu: prze­szłość jest otwarta na retro­ak­tywne rein­ter­pre­ta­cje, pod­czas gdy przy­szłość jest zamknięta, ponie­waż żyjemy w deter­mi­ni­stycz­nym wszech­świe­cie. To nie zna­czy, że nie możemy zmie­nić biegu histo­rii; rzecz w tym, że aby zmie­nić naszą przy­szłość, powin­ni­śmy naj­pierw (nie „zro­zu­mieć”, ale) zmie­nić naszą prze­szłość, zre­in­ter­pre­to­wać ją w taki spo­sób, by otwie­rała się na inną przy­szłość niż ta suge­ro­wana przez domi­nu­jącą wizję prze­szło­ści.

Czy doj­dzie do kolej­nej wojny świa­to­wej? Odpo­wiedź może być tylko para­dok­salna: Jeżeli wybuch­nie nowa wojna, będzie ona konieczna. Tak działa histo­ria – na zasa­dzie dziw­nego odwró­ce­nia opi­sa­nego przez Jean-Pierre’a Dupuya: „jeśli docho­dzi do wyjąt­ko­wego wyda­rze­nia, na przy­kład do kata­strofy, nie mogło do niego nie dojść; nie­mniej jed­nak, jeśli jesz­cze do niego nie doszło, to nie jest ono nie­unik­nione. Tak więc to reali­za­cja wyda­rze­nia – fakt, że zacho­dzi – two­rzy retro­ak­tyw­nie jego koniecz­ność”⁴. To samo doty­czy nowej wojny świa­to­wej: kiedy kon­flikt wybuch­nie (mię­dzy USA i Ira­nem, mię­dzy Chi­nami i Taj­wa­nem), okaże się konieczny, to zna­czy, że będziemy auto­ma­tycz­nie inter­pre­to­wać prze­szłość jako wiele przy­czyn z koniecz­no­ści pro­wa­dzą­cych do wybu­chu kon­fliktu. Jeśli nie doj­dzie do star­cia, zin­ter­pre­tu­jemy histo­rię tak, jak to robimy obec­nie z zimną wojną: jako serię nie­bez­piecz­nych momen­tów, w trak­cie któ­rych unik­nięto kata­strofy, ponie­waż obie strony były świa­dome śmier­tel­nych kon­se­kwen­cji glo­bal­nego kon­fliktu (mamy dziś wielu inter­pre­ta­to­rów, któ­rzy twier­dzą, że ni­gdy nie było rze­czy­wi­stego nie­bez­pie­czeń­stwa wybu­chu III wojny świa­to­wej, obie strony tylko stra­szyły się nawza­jem). To na tym głęb­szym pozio­mie potrzebne są inter­wen­cje komu­ni­styczne.

Ci, któ­rych ta argu­men­ta­cja nie prze­ko­nuje, powinni spoj­rzeć na pożary nisz­czące lasy ama­zoń­skie. Gdy temat znik­nął z nagłów­ków, dowie­dzie­li­śmy się, że dwa dni po tym, jak rząd zaka­zał umyśl­nego spa­la­nia lasów, w Bra­zy­lii wybu­chło pra­wie cztery tysiące nowych poża­rów. Te liczby są alar­mu­jące: czy naprawdę zmie­rzamy w stronę zbio­ro­wego samo­bój­stwa? Nisz­cząc ama­zoń­skie lasy desz­czowe, Bra­zy­lij­czycy zabi­jają „płuca Ziemi”… Ale jeśli chcemy sta­wić czoła poważ­nym zagro­że­niom dla naszego śro­do­wi­ska, powin­ni­śmy uni­kać takich szyb­kich eks­tra­po­la­cji, które fascy­nują naszą wyobraź­nię. Dwie lub trzy dekady temu wszy­scy w Euro­pie mówili o _Wald­ster­ben_, umie­ra­niu lasów, temat był na okład­kach popu­lar­nych tygo­dni­ków. Cho­dziło o sza­cunki, że w ciągu połowy wieku Europa pozo­sta­nie bez lasów… a dziś jest zale­siona bar­dziej niż kie­dy­kol­wiek w XX wieku, my uświa­da­miamy sobie zaś inne nie­bez­pie­czeń­stwa, na przy­kład to, co dzieje się w głę­bi­nach oce­anów. Musimy trak­to­wać zagro­że­nia eko­lo­giczne bar­dzo poważ­nie, ale powin­ni­śmy pamię­tać, że ana­lizy i pro­gnozy w tej dzie­dzi­nie są nie­pewne – będziemy wie­dzieć, co się dzieje na pewno, dopiero wtedy, gdy będzie już za późno. Szyb­kie eks­tra­po­la­cje dają argu­ment tylko tym, któ­rzy negują glo­balne ocie­ple­nie, dla­tego powin­ni­śmy za wszelką cenę uni­kać pułapki „eko­lo­gii stra­chu”, pochop­nej cho­ro­bli­wej fascy­na­cji nad­cho­dzącą kata­strofą.

Eko­lo­gia stra­chu ma szansę stać się domi­nu­jącą formą ide­olo­gii glo­bal­nego kapi­ta­li­zmu, nowym opium dla mas, zastę­pu­jąc upa­da­jącą reli­gię: przej­muje bowiem pod­sta­wową funk­cję sta­rej reli­gii – usta­na­wia nie­kwe­stio­no­wany auto­ry­tet, który może narzu­cać ogra­ni­cze­nia. Lek­cja wbi­jana nam do głów przez ten rodzaj eko­lo­gii doty­czy naszej skoń­czo­no­ści: jeste­śmy tylko jed­nym z wielu gatun­ków na Ziemi, osa­dzo­nym w bios­fe­rze, która znacz­nie prze­kra­cza nasz hory­zont. Korzy­sta­jąc z zaso­bów natu­ral­nych, zapo­ży­czamy się w przy­szło­ści, dla­tego należy trak­to­wać Zie­mię z sza­cun­kiem, jako Świę­tość, jako coś, co nie powinno być odsło­nięte, lecz pozo­stać na zawsze Tajem­nicą, potęgą, któ­rej trzeba zaufać, a nie pod­da­wać domi­na­cji. Cho­ciaż nie potra­fimy w pełni zapa­no­wać nad naszą bios­ferą, to nie­stety możemy ją popsuć, zabu­rzyć jej rów­no­wagę, tak że straci ona w końcu cier­pli­wość i się nas pozbę­dzie. Dla­tego choć eko­lo­dzy cały czas doma­gają się rady­kal­nej zmiany naszego stylu życia, to u pod­staw tego żąda­nia leży jego sprzecz­ność – głę­boka nie­uf­ność wobec zmian, roz­woju, postępu: każde rady­kale prze­obra­że­nie świata może mieć nie­za­mie­rzoną kon­se­kwen­cję w postaci wywo­ła­nia kata­strofy.

Ten pro­blem jest jesz­cze bar­dziej skom­pli­ko­wany. Nawet gdy stwier­dzimy, że jeste­śmy gotowi przy­jąć na sie­bie odpo­wie­dzial­ność za kata­strofy eko­lo­giczne, nasza goto­wość może się oka­zać zawiłą stra­te­gią uni­ka­nia pod­ję­cia real­nych dzia­łań i akcep­ta­cji praw­dzi­wych roz­mia­rów zagro­że­nia. Jest ona bowiem zwod­ni­czo uspo­ka­ja­jąca: lubimy być winni, ponie­waż jeśli jeste­śmy winni, to wszystko zależy od nas, to my pocią­gamy za sznurki kata­strofy, więc cią­gle mamy szansę się ura­to­wać, wystar­czy zmie­nić nasze życie. Naprawdę trudne (przy­naj­mniej dla nas, na Zacho­dzie) jest uzna­nie, że odgry­wamy rolę bier­nego i bez­sil­nego obser­wa­tora, który może tylko sie­dzieć i patrzeć, jaki będzie jego los. Chcąc unik­nąć takiej sytu­acji, mamy skłon­ność do odda­wa­nia się obse­syj­nym aktyw­no­ściom: recy­klin­gowi, kupo­wa­niu żyw­no­ści eko­lo­gicznej, robie­niu cze­go­kol­wiek, byle mieć pew­ność, że dzia­łamy, że mamy swój wkład w walkę – niczym kibic pił­kar­ski, który wspiera swoją dru­żynę przed tele­wi­zo­rem, krzy­cząc i ska­cząc, w prze­sąd­nym prze­ko­na­niu, że wpły­nie to jakoś na wynik…

To prawda, że typową formą wypar­cia pro­ble­mów eko­lo­gicz­nych jest: „Wiem bar­dzo dobrze (że wszy­scy jeste­śmy zagro­żeni), ale tak naprawdę w to nie wie­rzę (więc nie jestem gotowy na poważne dzia­ła­nia, jak zmiana spo­sobu życia)”. Ale ist­nieje rów­nież odwrotna forma wypar­cia: „Wiem bar­dzo dobrze, że tak naprawdę nie potra­fię wpły­nąć na pro­ces, który może dopro­wa­dzić do mojej ruiny (jak wybuch wul­kanu), ale jest to dla mnie zbyt trau­ma­tyczne do zaak­cep­to­wa­nia, więc nie potra­fię się oprzeć poku­sie zro­bie­nia cze­goś, nawet jeśli wiem, że osta­tecz­nie nie ma to zna­cze­nia…”. Czy to nie z tego samego powodu kupu­jemy żyw­ność eko­lo­giczną? Kto naprawdę wie­rzy, że na wpół zgniłe i dro­gie „orga­niczne” jabłka są rze­czy­wi­ście zdrow­sze? Cho­dzi o to, że kupu­jąc je, doko­nu­jemy cze­goś wię­cej niż zakupu i kon­sump­cji pro­duktu – robimy coś zna­czą­cego, poka­zu­jemy naszą tro­skę i glo­balną świa­do­mość, uczest­ni­czymy w dużym zbio­ro­wym pro­jek­cie…

Domi­nu­jąca ide­olo­gia eko­lo­giczna trak­tuje nas jako _a priori_ win­nych, zadłu­żo­nych u matki natury, pod stałą pre­sją super­ego, które zwraca się do nas jako do jed­no­stek: „Co dzi­siaj zro­bi­łeś, aby spła­cić swój dług wobec natury? Czy umie­ści­łeś wszyst­kie gazety w odpo­wied­nim koszu? A butelki po piwie i puszki po coli? Czy korzy­sta­łeś z samo­chodu, kiedy mogłeś wybrać rower lub trans­port publiczny? Czy uży­wa­łeś kli­ma­ty­za­cji, zamiast otwo­rzyć okno?”. Łatwo dostrzec ide­olo­giczną stawkę tej indy­wi­du­ali­za­cji: jestem tak zaafe­ro­wany spraw­dza­niem samego sie­bie, że nie zadaję o wiele waż­niej­szych pytań glo­bal­nych, które doty­czą całej naszej cywi­li­za­cji prze­my­sło­wej.

Eko­lo­gia łatwo pod­daje się misty­fi­ka­cjom ide­olo­gicz­nym: może stać się pre­tek­stem do obsku­ranc­kiego New Age (wychwa­la­ją­cego przed­no­wo­cze­sne „para­dyg­maty” itp.) lub do neo­ko­lo­nia­li­zmu (pre­ten­sje pierw­szego świata, że szybki roz­wój kra­jów trze­ciego świata, takich jak Bra­zy­lia czy Chiny, zagraża nam wszyst­kim); może stać się rów­nież sprawą honoru „zie­lo­nych kapi­ta­li­stów” (kupuj zie­lono, prze­twa­rzaj… tak jakby wzię­cie pod uwagę eko­lo­gii miało uspra­wie­dli­wić kapi­ta­li­styczny wyzysk). Wszyst­kie te napię­cia obja­wiły się w reak­cjach na ostat­nie pożary lasów ama­zoń­skich. Ist­nieje pięć głów­nych stra­te­gii zaciem­nia­nia praw­dzi­wych roz­mia­rów zagro­że­nia eko­lo­gicz­nego: (1) pro­sta igno­ran­cja: to zja­wi­sko mar­gi­nalne, nie­warte naszej uwagi, życie toczy się dalej, natura zaj­mie się sobą; (2) nauka i tech­no­lo­gia mogą nas ura­to­wać; (3) rynek się tym zaj­mie (wyż­sze opo­dat­ko­wa­nie zanie­czysz­czeń itp.); (4) pre­sja super­ego na oso­bi­stą odpo­wie­dzial­ność zamiast na dzia­ła­nia sys­te­mowe: każdy z nas powi­nien robić, co może: prze­twa­rzać czy też kon­su­mo­wać mniej; (5) być może naj­gor­sza z tych wszyst­kich stra­te­gii – pro­mo­wa­nie powrotu do natu­ral­nej rów­no­wagi, do skrom­niej­szego, tra­dy­cyj­nego życia, do wyrze­cze­nia się ludz­kiej pychy i sta­nia się na powrót peł­nymi sza­cunku dziećmi naszej matki natury. Ten cały pogląd o matce natu­rze nisz­czo­nej przez ludzką pychę jest błędny. Fakt, że naszymi głów­nymi źró­dłami ener­gii (ropa, węgiel) są pozo­sta­ło­ści po wcze­śniej­szych kata­stro­fach, jest dobit­nym przy­po­mnie­niem, iż matka natura jest zimną i okrutną suką…

To oczy­wi­ście nie ozna­cza, że powin­ni­śmy się zre­lak­so­wać i spo­glą­dać ze spo­ko­jem w przy­szłość: brak jasno­ści, co się dzieje, czyni sytu­ację jesz­cze bar­dziej nie­bez­pieczną. Widzimy też, że migra­cje (i mury, które mają im zapo­bie­gać) są coraz bar­dziej powią­zane z zabu­rze­niami eko­lo­gicz­nymi, takimi jak glo­balne ocie­ple­nie. Apo­ka­lipsa eko­lo­giczna i apo­ka­lipsa uchodź­cza pokry­wają się ze sobą. Phi­lip Alston, spe­cjalny spra­woz­dawca ONZ, mówi traf­nie o „apar­the­idzie kli­ma­tycz­nym”: „Ryzy­ku­jemy sce­na­riusz apar­the­idu kli­ma­tycz­nego, bogaci płacą, aby unik­nąć pro­ble­mów zwią­za­nych z ocie­ple­niem, gło­dem i kon­flik­tami, pod­czas gdy reszta świata musi cier­pieć”. Osoby naj­mniej odpo­wie­dzialne za glo­balne emi­sje mają rów­nież naj­mniejszą zdol­ność do ochrony sie­bie.

Zosta­jemy zatem z leni­now­skim pyta­niem: co robić? Sytu­acja jest trudna: nie ma pro­stego „demo­kra­tycz­nego” roz­wią­za­nia. Pomysł, że to sami ludzie (a nie tylko rządy i kor­po­ra­cje) powinni decy­do­wać, brzmi sen­sow­nie, ale rodzi ważne pyta­nie: nawet jeśli przyj­miemy, że inte­resy kor­po­ra­cyjne nie wpły­wają na poglądy oby­wa­teli, to jakie mają oni kwa­li­fi­ka­cje do wyda­wa­nia osą­dów w tak deli­kat­nych spra­wach? Rady­kalne środki zale­cane przez nie­któ­rych eko­lo­gów same mogą wywo­łać nowe kata­strofy. Weźmy pomysł SRM (_solar radia­tion mana­ge­ment_ – zarzą­dza­nie pro­mie­nio­wa­niem sło­necz­nym) – masowe roz­pro­wa­dza­nie aero­zoli w naszej atmos­fe­rze, by odbi­jały i pochła­niały świa­tło sło­neczne, a tym samym chło­dziły pla­netę. SRM jest nie­zwy­kle ryzy­kow­nym roz­wią­za­niem: może zmniej­szyć plony, nie­od­wra­cal­nie zmie­nić obieg wody, nie wspo­mi­na­jąc o wielu innych „nie­zna­nych nie­wia­do­mych” – nie potra­fimy sobie nawet wyobra­zić, jak funk­cjo­nuje kru­cha rów­no­waga naszej Ziemi i na jak nie­prze­wi­dy­walne spo­soby taka geo­in­ży­nie­ria ją naru­szy.

Możemy jed­nak przy­naj­mniej usta­lić prio­ry­tety i przy­znać się do absurdu naszych geo­po­li­tycz­nych gier wojen­nych w sytu­acji, gdy zagro­żona jest sama pla­neta, o którą toczą się te spory. Pora zatrzy­mać nie­do­rzeczne gierki, w któ­rych Europa obwi­nia Bra­zy­lię, a Bra­zy­lia obwi­nia Europę. Zagro­że­nia eko­lo­giczne una­ocz­niają nam, że era suwe­ren­nych państw naro­do­wych zbliża się ku koń­cowi – konieczna jest silna agen­cja glo­balna, posia­da­jąca upraw­nie­nia do koor­dy­no­wa­nia nie­zbęd­nych dzia­łań. Wypada powtó­rzyć pyta­nie: czy potrzeba takiej agen­cji nie odsyła do cze­goś, co nazwa­li­śmy kie­dyś komu­ni­zmem? Tylko czy mamy poli­ty­ków, któ­rzy potra­fią zaspo­koić tę potrzebę?

Nie tak dawno temu, w galak­tyce, która dziś wydaje się odle­gła, prze­strzeń publiczna była wyraź­nie oddzie­lona od obsce­nicz­no­ści sfery pry­wat­nej. Ocze­ki­wano, że poli­tycy, dzien­ni­ka­rze i inne oso­bi­sto­ści medialne będą trak­to­wali nas z jakimś mini­mal­nym sza­cun­kiem, roz­ma­wia­jąc i zacho­wu­jąc się tak, jakby ich głów­nym celem było dobro wspólne, bez wul­gar­nych wypo­wie­dzi i nawią­zań do spraw intym­nych. Oczy­wi­ście poja­wiały się pogło­ski o oso­bi­stych przy­wa­rach, ale pozo­sta­wały wła­śnie tym – sprawą oso­bi­stą, przed­mio­tem zain­te­re­so­wa­nia co naj­wy­żej bru­kow­ców. Dziś nie tylko możemy prze­czy­tać w mediach o intym­nych szcze­gó­łach oso­bi­sto­ści publicz­nych, ale i sami poli­tycy oddają się bez­wstyd­nej obsce­nicz­no­ści. To w dome­nie publicz­nej krążą „fał­szywe wia­do­mo­ści”, plotki i teo­rie spi­skowe.

Nie należy zapo­mi­nać o tym, co jest naj­bar­dziej zaska­ku­jące w bez­wstyd­nej obsce­nicz­no­ści ruchów _alt-right_, tak dobrze opi­sa­nych przez Angelę Nagle w _Kill All Nor­mies_. Tego rodzaju obsce­nicz­ność miała tra­dy­cyj­nie (a przy­naj­mniej w retro­spek­tyw­nym spoj­rze­niu na tę tra­dy­cję) cha­rak­ter wywro­towy – pod­wa­żała zastane struk­tury domi­na­cji i obdzie­rała Mistrza z jego fał­szy­wej powagi. Pamię­tam z wła­snej mło­do­ści, jak w latach sześć­dzie­sią­tych XX wieku pro­te­stu­jący stu­denci lubili uży­wać nie­przy­zwo­itych słów lub gestów, by zawsty­dzić wła­dzę i, jak twier­dzili, potę­pić jej hipo­kry­zję. Współ­cze­sna obsce­nicz­ność, roz­prze­strze­nia­jąca się w dome­nie publicz­nej, nie pro­wa­dzi jed­nak do znik­nię­cia auto­ry­tetu Mistrza, cho­dzi raczej o jego przy­wró­ce­nie – dosta­li­śmy coś, co kilka dekad temu było nie­wy­obra­żalne: obsce­nicz­nego Mistrza.

Donald Trump jest wzo­ro­wym przy­kła­dem tego zja­wi­ska. Czę­sty argu­ment prze­ciwko niemu – że jego popu­lizm (tro­ska o dobro­byt bied­nych ludzi) jest fał­szywy, że tak naprawdę chroni inte­resy boga­tych – nie wystar­cza. Zwo­len­nicy Trumpa nie dzia­łają „irra­cjo­nal­nie”, nie są ofia­rami pry­mi­tyw­nej mani­pu­la­cji ide­olo­gicz­nej, która zmu­sza ich do gło­so­wa­nia prze­ciwko wła­snym inte­re­som. Na swój spo­sób są dość racjo­nalni: gło­sują na Trumpa, ponie­waż w „patrio­tycz­nej” wizji, którą sprze­daje, zaj­muje się on rów­nież ich codzien­nymi pro­ble­mami – bez­pie­czeń­stwem czy stałą pracą.

Kiedy Trump został wybrany na pre­zy­denta, kilku wydaw­ców popro­siło mnie o napi­sa­nie książki, która pod­da­łaby jego zja­wi­sko psy­cho­ana­li­zie. Odpar­łem, że nie potrze­bu­jemy psy­cho­ana­lizy w celu zba­da­nia „pato­lo­gii” suk­cesu sław­nego miliar­dera – jedyną rze­czą wartą psy­cho­ana­li­tycz­nej uwagi jest irra­cjo­nalna głu­pota, z jaką libe­ralna lewica zare­ago­wała na tę wygraną, głu­pota, która zwięk­szała ryzyko ponow­nego zwy­cię­stwa Trumpa. Nawią­zu­jąc do jed­nego z naj­gor­szych prze­ja­wów wul­ga­ry­zmu tego poli­tyka, można powie­dzieć, że lewica nie nauczyła się chwy­tać go za ch…

Trump nie wygrywa jedy­nie dzięki bez­wstyd­nemu bom­bar­do­wa­niu nas wia­do­mo­ściami, które gene­rują obsce­niczną radość z naru­sza­nia przez niego ele­men­tar­nych norm przy­zwo­ito­ści. Za pomocą szo­ku­ją­cych wul­ga­ry­zmów zapew­nia swoim wyznaw­com nar­ra­cję mającą sens – bar­dzo ogra­ni­czony i pokrę­cony, ale mimo wszystko sens, który oczy­wi­ście działa lepiej niż nar­ra­cja lewi­cowo-libe­ralna. Jego bez­wstydne prze­kleń­stwa służą jako oznaki soli­dar­no­ści z tak zwa­nymi zwy­czaj­nymi ludźmi („widzisz, jestem taki sam jak ty, wszy­scy skry­cie tacy jeste­śmy”). Ta soli­dar­ność wska­zuje rów­nież na punkt, w któ­rym obsce­nicz­ność Trumpa osiąga swój limit. Pre­zy­dent nie jest cał­ko­wi­cie obsce­niczny: kiedy mówi o wiel­ko­ści Ame­ryki czy kiedy potę­pia swo­ich prze­ciw­ni­ków jako wro­gów ludu, chce być trak­to­wany poważ­nie. Nie­przy­zwo­itość Trumpa ma na celu pre­cy­zyjne pod­kre­śle­nie – na zasa­dzie kon­tra­stu – kiedy zaczyna mówić na poważ­nie: funk­cjo­nuje ona jako obsce­niczna mani­fe­sta­cja jego wiary w wiel­kość Ame­ryki.

Dla­tego aby zro­zu­mieć feno­men Trumpa, należy spoj­rzeć na jego zacho­wa­nia od dru­giej strony i potrak­to­wać jako obsce­niczne wła­śnie te twier­dze­nia, które wygła­sza on na serio. Trump jest naprawdę obsce­niczny nie wtedy, gdy używa wul­gar­nych sek­si­stow­skich odzy­wek, lecz gdy mówi o Ame­ryce jako naj­wspa­nial­szym kraju na świe­cie czy kiedy narzuca swoje roz­wią­za­nia eko­no­miczne. Wul­gar­ność jego mowy maskuje tę pod­sta­wową obsce­nicz­ność. Para­fra­zu­jąc znane powie­dze­nie braci Marx: Trump działa i wygląda jak bez­wstyd­nie obsce­niczny poli­tyk, ale nie daj­cie się zwieść – on naprawdę jest bez­wstyd­nie obsce­nicznym poli­tykiem.

Roz­po­wszech­niona dziś obsce­nicz­ność sta­nowi trze­cią domenę i znaj­duje się mię­dzy prze­strze­nią pry­watną a publiczną: jest prze­strze­nią pry­watną wynie­sioną do sfery publicz­nej. Wydaje się, że mamy do czy­nie­nia z formą, która naj­le­piej pasuje do naszego zanu­rze­nia w cyber­prze­strzeni, w Twit­te­rze, Insta­gra­mie, Face­bo­oku… nic dziw­nego, że Trump upu­blicz­nia więk­szość swo­ich decy­zji za pośred­nic­twem Twit­tera. Nie docie­ramy tu jed­nak do „praw­dzi­wego Trumpa”: celem publicz­nej obsce­nicz­no­ści nie jest dzie­le­nie się intym­nymi doświad­cze­niami, to domena pełna kłamstw, hipo­kry­zji i czy­stej wro­go­ści, domena, w któ­rej zakła­damy obrzy­dliwą maskę. W ten spo­sób zostaje odwró­cony stan­dar­dowy zwią­zek mię­dzy moją intym­no­ścią a wiel­kim Innym god­no­ści publicz­nej: obsce­nicz­ność nie ogra­ni­cza się już do sfery pry­wat­nej, zado­mo­wiła się w dome­nie publicz­nej, co pozwala mi się łudzić, że to wszystko jest tylko obsce­niczną grą, a ja pozo­staję nie­winny w mojej intym­nej czy­sto­ści. Pierw­szym zada­niem kry­tyka spo­łecz­nego jest poka­za­nie, że ta czy­stość jest fał­szywa.Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1.

Zob. Shaun Wal­ker, Harry Pot­ter among books bur­ned by prie­sts in Poland, the­gu­ar­dian.com, https://bit.ly/3nIWeKC, dostęp: 23.11.2020.

2.

Zob. Rajani KS, Outlan­dish cla­ims at Indian Science Con­gress: A 6-point rebut­tal by a science acti­vist, the­new­smi­nute.com, https://bit.ly/3kYZT5a, dostęp: 23.11.2020.

3.

Zob. Nina Avra­mova, New ‘pla­ne­tary health diet’ can save lives and the pla­net, major review sug­ge­sts, edi­tion.cnn.com, https://cnn.it/2UZSkk5, dostęp: 23.11.2020.

4.

Jean-Pierre Dupuy, Petite meta­phy­si­que des tsu­na­mis, Seuil, Paryż 2005, s. 19.

5.

* Obraz znany pol­skim czy­tel­ni­kom rów­nież jako Złote sidła .

6.

Pol­ski tytuł filmu to Złote sidła, ale wybie­ram dosłow­niej­sze tłu­ma­cze­nie, aby oddać sens, do któ­rego odwo­łuje się autor książki – przyp. tłum.

7.

Sto­su­nek sek­su­alny nie ist­nieje.

8.

Aaron Schu­s­ter, Comedy in Times of Auste­rity, I. Novak, J. Krečič, M. Dolar (red.), Lubitsch Can’t Wait, Slo­ve­nian Cine­ma­the­que, Lublana 2014, s. 28, 34.

9.

James Harvey, Roman­tic Comedy in Hol­ly­wood. From Lubitsch to Stur­ges, Da Capo, Nowy Jork 1987, s. 56.

10.

Gil­bert Keith Che­ster­ton, A Defense of Detec­tive Sto­ries, H. Hay­craft (red.), The Art of the Mystery Story, The Uni­ver­sal Library, Nowy Jork 1946, s. 6.

11.

Zaką­skę?

12.

Surową szynkę?

13.

* Może stek z polę­dwicy?

14.

Z rado­ścią Pana obsłużę!

15.

Cyt. za: Jour­ney Seoul, th-rough.eu .

16.

Musimy jed­no­cze­śnie pamię­tać, że nie ma „nor­mal­nego” czasu na moder­ni­za­cję: moder­ni­za­cja ni­gdy nie nad­cho­dzi w odpo­wied­niej chwili, zawsze jest „zbyt szybka”, sta­jąc się trau­ma­tycz­nym zerwa­niem.

17.

Zob. Sta­cey Abbott, Cel­lu­loid Vam­pi­res: Life After Death in the Modern World, Uni­ver­sity of Texas Press, Austin 2007.

18.

Richard Taru­skin, Pro­ko­fiev, Hail… and Fare­well?, „New York Times”, 21.04.1991.

19.

Jeżeli to nie jest prawda, jest dobrze wymy­ślone.

20.

Brian Rey­nolds Myers, The Cle­anest Race, Melville House, Nowy Jork 2011, s. 6. Trudno powstrzy­mać się przed zada­niem pyta­nia: a co, jeśli ojciec nie jest mężem?

21.

Jacques-Alain Mil­ler, Phal­lus and Per­ver­sion, „Laca­nian ink” 33, s. 23.

22.

Tamże, s. 19.

23.

Tenże, Phal­lus and Per­ver­sion, dz. cyt., s. 28.

24.

Cyt. za: Brian Rey­nolds Myers, Mother of All Mothers. The leader­ship secrets of Kim Jong I, the­atlan­tic.com, https://bit.ly/3nNrQii, dostęp: 23.11.2020.

25.

B.R. Myers, The Cle­anest Race, dz. cyt., s. 9.

26.

Czy zatem – mówiąc wprost – miesz­kańcy Korei Pół­noc­nej są psy­cho­tycz­nymi kazi­rod­cami, któ­rzy nie chcą wejść w porzą­dek sym­bo­liczny? Odpo­wiedź brzmi: nie. Dla­czego? Z powodu dystansu do tego porządku, który widzimy nawet w ofi­cjal­nych tek­stach ide­olo­gicz­nych. To zna­czy, nawet ofi­cjalny dys­kurs ide­olo­giczny Korei Pół­noc­nej („Tekst”, jak go nazywa Myers) nie anga­żuje się w bez­po­śred­nie ubó­stwia­nie Przy­wódcy; zamiast tego to ubó­stwie­nie jest zgrab­nie przy­pi­sy­wane „naiw­nym” zachod­nim gościom zafa­scy­no­wa­nym mądro­ścią Wodza: „choć Tekst kie­ruje uwagę na osoby z zewnątrz, w tym Ame­ry­ka­nów i miesz­kań­ców Korei Połu­dnio­wej, któ­rzy rze­komo uwa­żają Kim Il Sunga za istotę boską, to on sam ni­gdy nie wygła­sza takich twier­dzeń” (Myers, op. cit., s. 111). Czy nie mamy tu do czy­nie­nia z oczy­wi­stym przy­pad­kiem „pod­miotu, który podobno wie­rzy”, naiw­nego innego, na któ­rego prze­no­simy nasze wła­sne prze­ko­na­nia? Na podob­nej zasa­dzie nie powin­ni­śmy trak­to­wać jako ide­olo­gicz­nego sza­leń­stwa faktu, że w pod­ręcz­ni­kach z Korei Pół­noc­nej przy­wódca (Kim Il Sung, Kim Dzong Il…) jest przed­sta­wiany jako osoba, któ­rej ciało jest tak czy­ste, że nie musi nawet srać – to po pro­stu przy­kład dopro­wa­dzo­nej do skraj­no­ści logiki „dwóch ciał króla”: pod­dani z Korei Pół­noc­nej nie są psy­cho­ty­kami, któ­rzy „dosłow­nie wie­rzą, że ich przy­wódca nie sra”, uwa­żają jedy­nie, że sra­nie nie jest czę­ścią wznio­słego ciała przy­wódcy.