Książka jest dwujęzyczną antologią kilkudziesięciu tekstów niemieckojęzycznych autorów z XIX i XX wieku, nieobecnych do tej pory w świadomości krytycznoliterackiej i czytelniczej, ale silnie zakorzenionych w łódzkiej tradycji. Redaktorzy tomu podjęli próbę rekonstrukcji literatury pisanej m.in. w charakterystycznej odmianie języka niemieckiego, tzw. Lodzer Deutsch/lodzerdeutsch, oraz zaprezentowania jej w tłumaczeniu na język polski. Teksty pochodzą głównie z prasy, tylko w nielicznych przypadkach zdigitalizowanej, więc publikacja ma też na celu ocalenie spuścizny kulturowej Łodzi. Czytelnik znajdzie w tomie sylwetki autorów, słowniczek wybranych pojęć w Lodzer Deutsch/lodzerdeutsch, teksty wstępne wprowadzające w kontekst historyczny i kulturowy „literatury łódzkiej”, a także w specyfikę łódzkiego wariantu niemczyzny.

Publikacji towarzyszą nagrania pięciu tekstów w Lodzer Deutsch/lodzerdeutsch czytanych przez Aurelię Scheffel, która w 1946 roku wraz z rodzicami opuściła miasto rodzinne Łódź i przeniosła się do Oldenburga. Językiem, który zaprezentowała w nagraniach, posługiwała się na co dzień w swoim domu. Nagrania są dostępne na stronie Wydawnictwa UŁ (www.wydawnictwo.uni.lodz.pl) w karcie książki (Nagrania w Lodzer Deutsch – Aurelia Scheffel).

„Teksty zostały przetłumaczone starannie i z polotem [...] antologia ma w zasadzie charakter popularyzatorski, ponieważ zamieszczone w niej teksty są adresowane do szerokiego kręgu odbiorców zainteresowanych historią i kulturą Łodzi, może także liczyć na odbiorców fachowych ze względu na teksty wstępne. [...] to przedsięwzięcie pionierskie. Należy je traktować jako próbę monograficznego przedstawienia historycznego już fenomenu, jakim były literatura łódzka i łódzka odmiana niemczyzny”.

Z recenzji prof. dr. hab. Jerzego Kałążnego

Wstęp/Einführung 11

1. Niemiecka literatura w Łodzi w XIX i XX wieku (Monika Kucner) 15

Deutsche Literatur in Lodz im 19. und 20. Jahrhundert (Monika Kucner)

2. Wariacje transkulturowe. Język niemiecki w Łodzi: łódzka niemczyzna i ‘Lodzerdeutsch’ (Jörg Riecke) 41

Transkulturelle Variationen. Deutsch in Lodz: Lodzer Deutsch und Lodzerdeutsch (Jörg Riecke)

3. W kręgu badań historycznych, lingwistyki wariantywnej i kulturoznawstwa. Fenomen wyspy językowej na przykładzie Lodzer Deutsch (Łukasz Marek Plęs) 97

Im Blickfeld der Geschichtsforschung, Variationslinguistik und Kulturwissenschaft. Das Phänomen der Sprachinsel am Beispiel des Lodzer Deutschen (Łukasz Marek Plęs)

Antologia/Anthologie

1. Jak stworzono łodzianina. Legenda do czytania na letnisku 115

Die Erschaffung des Lodzers. Eine Legende, in der Sommerfrische zu lesen

2. Obrazek z wielkiego miasta Łodzi 118

Ein Lodzer Großstadtbild

3. Łódzka zrzęda 121

Der Lodzer Meckerer

4. Niemieccy tkacze z Łodzi albo jak w dawnej Łodzi bywało 125

Die Lodscher deitschn Wäba – oda frija in Lodsch

5. Co pan Zimperlich z Sochaczewa przeżył w Łodzi 128

Was Herr Zimperlich aus Sochaczewka in Lodz erlebte

6. Rozmowa telefoniczna Wacka i Wojtka 134

Telefongespräch zwischen Wazek und Woitek

7. Niedziela nad Lindą. Wierszyk łódzki 137

Ein Sontag an der Linde. Ein Lodzer Gedicht

8. U dochtora 142

Bei die Doktore

9. Wujek Ewald 145

Onkel Ewald

10. Włoskie błoto 150

Die italienische Blotte

11. Drodzy łodzianie w Lubece! (Boże Narodzenie 1946) 153

Liebe Lodscha in Liebeck! (Weihnachten 1946)

12. Tylko ta rodzina… 157

Aber die Familie…

13. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 14 listopada 1914 r. I. Niepewność ... 164

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 14. November 1914 I. Ungewissheit

14. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 16 listopada 1914 r. II. Pierwsza kanonada 168

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 16. November 1914

II. Der erste Kanonenschuß

15. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 18 listopada 1914 r. III. Mówi się, że… 172

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 18. November 1914 III. Man sagt

16. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 19 listopada 1914 r. IV. Bezdomni .. 178

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 19. November 1914 IV. Die Heimlosen

17. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 21 listopada 1914 r. V. W ogniu granatów 183

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 21. November 1914 V. Im Granatenfeuer

18. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 23 listopada 1914 r. VI. W lazaretach 188

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 23. November 1914 VI. In den Lazaretts

19. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 25 listopada 1914 r. VII. Nocą 193

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 25. November 1914 VII. In der Nacht

20. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 28 listopada 1914 r. VIII. Listopadowe dni 198

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 28. November 1914 VIII. Novembertage

21. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 30 listopada 1914 r. IX. Pierwsza noc w piwnicy 203

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 30. November 1914 IX. Die erste Nacht in den Kellern

22. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 1 grudnia 1914 r. X. Czas rozpaczy 205

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 1. Dezember 1914 X. Stunden der Verzweiflung

23. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 2 grudnia 1914 r. XI. Zanim rozstrzygnie się los 210

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 2. Dezember 1914 XI. Vor der Entscheidung

24. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 5 grudnia 1914 r. XII. Przed wkroczeniem wojsk niemieckich 214

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 5. Dezember 1914 XII. Vor dem Einzug deutscher Truppen

25. Pamiętne dni. Zapiski w dzienniku. 6 grudnia 1914 r. XIII. Wkroczenie oddziałów niemieckich 219

Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen 6. Dezember 1914 XIII. Einzug der deutschen Truppen

26. Przechadzka ulicami naszego miasta. Niedzielne pogawędki 223

Eine Wanderung durch die Straßen unserer Stadt. Sonntagsplauderei

27. Łódź w ostatnich dniach walki 228

Lodz während der letzten Kampftage

28. Łodzianka 233

Lodzerin

29. Los 238

Das Schicksal

30. Na stulecie Cechu Tkaczy w Łodzi 244

Ein Jahrhundert Webmeisterinnung in Lodz

31. W poszukiwaniu ojczyzny 247

Auf der Suche nach der Heimat

32. Robert Biedermann, 1861, Opis stanu prawnego gruntów należnych mi z mocy prawa 284

Robert Biedermann, 1861, Eine rechtmäßige Beschreibung über meine mir mit Recht gehörende Grundstücke

33. Miłość, student a wojna 293

Liebe, Student, Krieg

34. Wrzeciono. Historia prawdziwa z pewnego polskiego miasteczka 301

Die Spindel. Eine wahre Geschichte aus einer kleinen Stadt in Polen

35. Świąteczna pieczeń za pół darmo 307

Der billige Weihnachtsbraten

36. Czterej przyjaciele 311

Vier Freunde

37. In hoc signo vinces 327

In hoc signo vinces

38. Doktor od interesów. Recepta 332

Der Geschäftsdoktor. Rezept

39. Geniusz łódzkiego kupiectwa 334

Lodzer Kaufmanns-Genie

40. Wolny jak ptak… (Piosenka o forsie) 335

Frei wie der Vogel... (Ein Lied vom Gelde)

41. Niebezpieczne 337

Gefährlich

42. Łódź stoi na głowie 338

Lodz auf dem Kopfe

43. Darwin w Łodzi albo odwieczny bieg rzeczy 339

Darwin in Lodz oder Kreislauf der Dinge

44. Wszystko wraca do punktu wyjścia 341

Die Wiederbringung aller Dinge

45. Wywiad 1 342

Interview Nr. 1

46. Wywiad 2 347

Interview Nr. 2

47. Wywiad 3 350

Interview Nr. 3

48. Wywiad 4 356

Interview Nr. 4

49. Wywiad 5 361

Interview Nr. 5

50. Wywiad 6 366

Interview Nr. 6

Teksty Aurelii Scheffel na płycie CD 373

51. Majówka 374

Die Majufke

52. Dialogi na Zielone Świątki 379

Pfingstgespräche

53. Kura albo kaczka 385

Die Hienhe oder die Katschke

54. ...nikt tego nie wiedział 386

...das hamse nich gewusst (Lied)

55. ...a właśnie, że nie 388

...und gerade nich

Glosariusz/Glossar 393

Załącznik/Anhang 397

Pisarze Łodzi/Lodzer Autoren 413

Bibliografia/Bibliographie 449