Porozumienie bez przemocy - ebook

PRZEDMOWA

Ta książka jest przeznaczona do używania razem z podręcznikiem Porozumienie bez Przemocy. O języku serca Marshalla Rosenberga (Wydawnictwo Czarna Owca). Zawiera czternastotygodniowy program praktyki Porozumienia bez Przemocy (PBP). Przed przystąpieniem do pracy z tą książką zalecane jest zapoznanie się z podręcznikiem Rosenberga.

Kilka słów o żyrafach i szakalach

Porozumienie bez Przemocy nazywane jest powszechnie „językiem żyrafy”. Marshall Rosenberg wybrał zwierzę lądowe o największym sercu jako symbol porozumiewania się bez przemocy – języka wyzwalającego współczucie i satysfakcję w relacjach z ludźmi i ze światem. Dzięki długiej szyi żyrafa patrzy w dal, a więc – metaforycznie – widzi przyszłość, konsekwencje własnych myśli, słów i czynów. Język PBP służy wyrażaniu uczuć i potrzeb, pozwala zatem tym, którzy go używają, okazywać wrażliwość, co staje się ich siłą. Długa szyja żyrafy przypomina nam o tym, jak ważną cechą jest wrażliwość.

Czasami Marshall Rosenberg używał pacynki szakala i żyrafy. Szakal pozwalał mu zaprezentować tę część nas, która myśli, mówi, działa w sposób oddzielający nas od własnych i cudzych uczuć oraz potrzeb. Nazwa „język żyrafy” stosowana jest czasem zamiennie z nazwą „Porozumienie bez Przemocy”; może też oznaczać sposób porozumiewania się osoby praktykującej PBP.

Warto pamiętać, że słowo „szakal” oznacza jedynie żyrafę, która ma problem z komunikacją. Tak naprawdę szakal jest naszym przyjacielem. Sygnalizuje nam, że nasze potrzeby prawdopodobnie nie zostaną zaspokojone, jeśli niczego nie zmienimy w sposobie myślenia i mówienia.

Ból wywoływany przez oparzenie sprawia, że natychmiast cofamy rękę, którą chwyciliśmy coś gorącego. Szakal natomiast przypomina nam, abyśmy odczekali chwilę i poszukali w sobie żyrafy, która słucha i myśli, zanim coś zrobi lub powie. Praktyka PBP polega na rozpoznawaniu swojego szakala, uświadamianiu sobie jego istnienia. Zaprzyjaźniamy się z nim i pozwalamy, by wskazał nam nasze uczucia i potrzeby. Gdy takim działaniom towarzyszą współczucie i powstrzymanie się od moralnych ocen, doświadczamy życia w sposób bardziej satysfakcjonujący.

Wielu osobom obserwowanie pacynek pomaga rozróżnić dwa aspekty własnej osobowości (lub dwa sposoby myślenia i mówienia). Są one pomocami naukowymi, dzięki którym PBP jest bardziej zrozumiałe. Wnoszą do praktyki element zabawy.

UWAGA: użycie przez Center for Nonviolent Communication nazwy i wizerunku żyrafy nie ma żadnego związku z The Giraffe Project (Projekt Żyrafa), będącym zupełnie odrębną organizacją tworzącą własne szkolenia i materiały edukacyjne. W niektórych krajach trenerzy używają też pacynek przedstawiających inne zwierzęta. W języku angielskim¹ określenia „język żyrafy”, „język współczucia” oraz „PBP” są synonimami porozumiewania się bez przemocy.

W poprzednich wydaniach tej książki używano nazw „żyrafa” i „szakal”. Ze względu na jej popularność w różnych częściach świata i na fakt, że nie zawsze można te nazwy łatwo przetłumaczyć, w kolejnym wydaniu zastąpiono je formami opisowymi.Przeznaczenie książki

Jak już wspominałam, ta książka jest przeznaczona do używania wraz z podręcznikiem Marshalla Rosenberga Porozumienie bez Przemocy. O języku życia. Przeznaczona jest dla:

1. Osób, które nie miały jeszcze styczności z Porozumieniem bez Przemocy, szukających kompendium, z którego nauczą się (same bądź w grupie) podstawowych zasad tej metody oraz ich zastosowania. Posługiwanie się PBP wymaga wypracowania nowych nawyków myślenia i mówienia. Bez względu na to, jak bardzo zachwyca nas teoria PBP, możemy zmienić swoje życie jedynie dzięki stosowaniu jej na co dzień w praktyce. Książka ma wspierać osoby, które z niej korzystają, przez czternaście tygodni lub czternaście miesięcy nauki. Ćwiczenia na dany tydzień stają się wówczas ćwiczeniami na miesiąc. Osoby, które wybiorą praktykę na rozszerzonym poziomie, zyskają większą sprawność w PBP i pogłębią umiejętność nawiązywania kontaktu.

2. Osób, które chcą zaangażować się w regularne praktykowanie PBP w grupie. Znajdą tu:

- wskazówki, jak stworzyć grupę,
- materiały do czternastotygodniowego kursu i jego plan,
- wskazówki, jak stworzyć grupę z przywództwem rotacyjnym wraz z planem ćwiczeń dla kolejnych grup,
- wsparcie w identyfikowaniu i pokonywaniu największych wyzwań, z jakimi spotykają się grupy praktykujące PBP.

3. Osób, które spotkały się z PBP i chcą się dzielić wiedzą na jego temat. Liderzy grup i nauczyciele mogą korzystać z tej książki i czerpać z niej inspirację do prowadzenia własnych kursów o innej tematyce.

UWAGA: ćwiczenia przeznaczone do praktyki w grupie w tym wydaniu książki zmodyfikowano tak, by mogły być wykonywane również indywidualnie. Oznaczono je symbolem

.

Jak korzystać z tej książki

Znajduje się tu czternaście modułów odpowiadających czternastu rozdziałom podręcznika Marshalla Rosenberga Porozumienie bez Przemocy. O języku serca. Te dwie książki razem to baza do nauczania podstaw PBP. Warto zaplanować pracę nad treścią jednego rozdziału tygodniowo. Tyle czasu wystarczy, by przyswoić nowy materiał, a jednocześnie nie zapomnieć tego, czego nauczyłeś się wcześniej.

UWAGA: słowo „Marshall” oznacza Marshalla Rosenberga, a „podręcznik” – Porozumienie bez Przemocy. O języku serca. Ponieważ podręcznik miał kilka wydań, różniących się między sobą numerami rozdziałów i stron, nawiązując do niego, odnoszę się do tytułów rozdziałów lub podrozdziałów, a nie do numerów stron.

1. Najpierw przeczytaj rozdział w podręczniku.

2. Następnie przejdź do odpowiadającej temu rozdziałowi sekcji Praca własna, znajdującej się w Części IV. Każde opisane tam zadanie składa się z dwóch części. Pierwsza, Podsumowanie rozdziału, zawiera pytania dotyczące treści rozdziału podręcznika, które pomogą powtórzyć lub przypomnieć lekturę. Zazwyczaj najpierw czyta się cały rozdział, a potem odpowiada na pytania. Niektórzy odpowiadają na pytania w trakcie czytania rozdziału po to, by skupić się na poszczególnych zagadnieniach i lepiej je zapamiętać. Spróbuj znaleźć metodę nauki najlepszą dla ciebie. Druga część, Praktyka własna, składa się z ćwiczeń i zadań, które mają na celu zastosowanie poznanej teorii. Zadania mogą polegać na obserwowaniu własnych zachowań, zastanowieniu się nad jakimś zagadnieniem, przećwiczeniu określonego zachowania lub na odegraniu scenki. Większość zadań można wykonać od razu, część wymaga poświęcenia im czasu w ciągu kolejnych dni. Po wykonaniu zadania na dany tydzień warto sprawdzić, czy na następny tydzień nie zostało przewidziane zadanie wymagające większego nakładu czasu.

Wskazówka dla osób pracujących indywidualnie i w grupie: warto przygotować zeszyt lub komputer, aby notować swoje odpowiedzi na pytania oraz wszelkie pomysły, uczucia i potrzeby pojawiające się podczas kursu.

3. Jeśli pracujesz z grupą, będziesz wykonywać z nią zadania wskazane w Niezbędniku animatora. Zanim zaczniecie, przeczytaj punkty od A do F w części III (Praktyka w grupie) o tym, jak zbudować grupę, nadać kursowi odpowiednią strukturę, pamiętać o celu wspólnego działania, prowadzić grupę, określić zasady pracy i otrzymywać informacje zwrotne od uczestników. Zaglądaj do kolejnych punktów (od G do K) w trakcie trwania czternastotygodniowego kursu, skupiając się na zagadnieniach, które pojawią się w każdym tygodniu. Znajdziesz tam podpowiedzi, jak w duchu PBP sprostać potrzebom członków grupy, które mogą wydawać się sprzeczne.

4. Jeśli pracujesz indywidualnie, kieruj się do Niezbędnika animatora oraz Przykładowych odpowiedzi, dotyczących przeczytanego właśnie rozdziału. Zawarte w rozdziałach ćwiczenia i zadania są tak skonstruowane, aby można je było wykonywać samodzielnie. Na koniec porównaj swoje odpowiedzi z tymi przykładowymi.Praktyka indywidualna

W nauce PBP, podobnie jak w nauce języków obcych, najpierw trzeba zrozumieć teorię – nauczyć się czegoś w rodzaju gramatyki – by potem przejść do praktyki. Na szczęście PBP da się ćwiczyć wszędzie i z każdym – w przeciwieństwie do języków obcych. Nie potrzebujesz do tego osoby znającej PBP. Możesz ćwiczyć, kiedy załatwiasz sprawy w okienku bankowym, rozmawiasz przez telefon z konsultantem, który próbuje cię namówić na udział w ankiecie, oglądasz wystąpienia przedwyborcze w telewizji lub zostaniesz zatrzymany przez policjanta. Możesz ćwiczyć z własnymi rodzicami i dziećmi, z szefem, koleżankami i kolegami z pracy, przyjaciółmi, partnerem, nieznajomymi, wrogami, a przede wszystkim z samym sobą.

Największym wyzwaniem dla większości nas jest wygospodarowanie czasu i znalezienie siły, by wytrwać od początku do końca programu. Czternaście tygodni to minimum dla początkujących adeptów PBP. Po przeczytaniu wszystkich tekstów oraz wykonaniu zadań powinieneś poczuć, że rozumiesz ideę PBP oraz znasz zasady jego stosowania tak dobrze, by móc kontynuować i doskonalić własną praktykę.

Gdy decydujesz się na praktykę indywidualną, ważne jest określenie na początku, jakie korzyści chcesz dzięki niej osiągnąć, w jakim stopniu chcesz się w tę praktykę zaangażować, ile czasu na nią poświęcić. Jasne określenie celów i wyznaczanie konkretnych technik pomoże zrealizować swoje założenia. Aby zrekompensować sobie brak motywacji, jaką daje praktyka w grupie i wsparcie ze strony członków grupy, warto zapisać sobie cele praktyki i na bieżąco sprawdzać czynione postępy. Wiele osób pracowało indywidualnie z tą książką. Zaowocowało to głębokim zrozumieniem przez nie własnych oraz cudzych potrzeb.

Część IV książki podzielona jest na sekcje: Praca własna, Niezbędnik animatora i Przykładowe odpowiedzi.

Praca własna składa się z ćwiczeń pod nazwą Podsumowanie rozdziału oraz Praktyka własna. Każde z tych ćwiczeń może zostać wykorzystane zarówno w ramach indywidualnej praktyki, jak i podczas zajęć w grupie. Po przeczytaniu polecenia wsłuchaj się w wewnętrzny dialog zainspirowany przez to polecenie.

Przykładowe odpowiedzi na pytania z sekcji Niezbędnik animatora, mimo że dotyczą doświadczeń grupy, mogą też znaleźć zastosowanie w praktyce indywidualnej.

Zastanów się, czy nie warto na początku stworzyć planu pracy, aby maksymalnie skorzystać z ćwiczeń. Bywa, że nawet najlepsze początkowe intencje ustępują miejsca chaosowi wynikającemu z braku planu. Oto co jeszcze może się okazać pomocne:

- Wyznaczenie przestrzeni na praktykę PBP. Wybierz miejsce, w którym zapewnione będą spokój, cisza i porządek potrzebne, by skupić się na ćwiczeniach. Może to być miejsce poza domem, w którym będziesz czuć się spokojnie i świadomie myśleć. Możesz też wyznaczyć strefę we własnym domu i umieścić tam świece, książki, zdjęcia lub cokolwiek, co stymuluje twoją kreatywność i pobudza zapał do zgłębiania tajników PBP.
- Gdy wchodzisz w codzienne interakcje z ludźmi, miej ze sobą coś do pisania. Od czasu do czasu zanotuj parę słów, które później posłużą ci jako przypomnienie myśli lub sytuacji, nad którymi będziesz chciał się dłużej zastanowić.Praktyka w grupie

A – Stworzenie grupy ćwiczącej

Zawsze gdy dołączamy do istniejącej grupy lub tworzymy nową, warto ustalić, co chcemy dzięki niej zyskać i co dać od siebie. Większość grup praktykujących PBP stawia sobie więcej niż jeden cel. Członkowie jednych grup mogą ustalić, że będą się skupiali na pracy służącej uzyskaniu większej sprawności w posługiwaniu się tą metodą, członkom innych będzie zależeć na przebywaniu wśród osób o tych samych poglądach. Niektórzy są gotowi poświęcić pracy niewiele czasu, emocji i związanej z nimi energii, inni zaś stawiają PBP na pierwszym miejscu. Tego typu różnice da się pogodzić, jeśli członkowie grupy otwarcie powiedzą o swoich potrzebach i oczekiwaniach.

Poniżej podaję kilka głównych powodów, dla których ludzie wybierają pracę w grupie:

- Możliwość nauczenia się lub przypomnienia sobie idei PBP.
- Zyskanie biegłości w praktyce PBP.
- Uzyskanie wsparcia i motywacji wynikających z przynależności do grupy osób myślących podobnie.
- Zaspokojenie potrzeb więzi i empatii.
- Zdobycie nowych przyjaźni wyrastających na gruncie PBP.
- Czerpanie inspiracji i przypomnienie celów stojących za PBP.
- Działanie na rzecz pewnej większej społeczności poprzez szerzenie idei PBP.

Sposobem na stworzenie grupy ćwiczącej może być zorganizowanie pokazu filmu o PBP, na przykład „Making Life Wonderful” (Jak sprawić, by życie było wspaniałe) Marshalla Rosenberga (więcej w załączniku „Materiały dodatkowe”). Można przy tej okazji opowiedzieć o powodach własnej fascynacji PBP oraz motywacjach do stworzenia grupy. Można też zaprezentować na spotkaniu podręcznik i książkę, które pozwolą zdobyć umiejętności zaprezentowane w filmie.

Sposobów na stworzenie grupy ćwiczącej jest tak wiele, jak wiele jest osób chcących praktykować PBP. W tej części książki oraz w sekcji Niezbędnik animatora znajdziecie sugestie dotyczące tego, jaką strukturę można nadać grupie. Im bardziej będziecie odbiegać od schematu, według którego wszyscy członkowie grupy mieli zwyczaj pracować, tym większa szansa na zaspokojenie potrzeb wspólnych oraz indywidualnych. Pamiętajcie, że wymiana poglądów na temat struktury grupy jest tylko potwierdzeniem przez każdego z uczestników woli wzięcia udziału w procesie. Niektóre grupy wykorzystujące proces PBP jako główne źródło wiedzy z czasem przekonały się, że im bardziej grupa trzyma się zasad PBP i stara się opanować związane z nim umiejętności, tym większą ma szansę na wypracowanie efektów, które będą zadawalające dla wszystkich jej członków.

Aby móc realizować program zawarty w tej książce, sugerujemy grupę liczącą od pięciu do ośmiu członków i spotykającą się na cotygodniowych dwuipółgodzinnych sesjach przez co najmniej czternaście tygodni². Dobrym pomysłem jest spotkanie organizacyjne, podczas którego uczestnicy będą mogli się poznać, ustalić strukturę grupy, zasady jej funkcjonowania oraz materiały do pracy (podręcznik i książka z ćwiczeniami). Podczas takiego spotkania warto wspólnie omówić Część 1: Jak korzystać z tej książki oraz sekcje od A do F Części 3: Praktyka w grupie.

Polecam stworzenie „kręgu warsztatowego”, który zapewni poczucie przynależności i wspólnoty oraz równowagę w zabieraniu głosu. Osoba prowadząca krąg może się zmieniać tak, aby każdy z uczestników miał okazję wnieść swój wkład w pracę grupową oraz poćwiczyć animowanie, nauczanie i prowadzenie grupy. Wszyscy członkowie grupy są jednocześnie jej liderami i jako tacy są odpowiedzialni za jej dobre funkcjonowanie. Każdy ma za zadanie określać i mieć na uwadze cele grupy, jej naturę oraz drogę, jaką grupa ma podążać.

Tam, gdzie pracują trenerzy PBP, kręgi warsztatowe mogą ich zapraszać do poprowadzenia określonych części sesji. Dzięki temu animatorzy grupy mogą zachować swój status, a jednocześnie ćwiczyć sztukę formułowania jasnych próśb do pojawiających się gościnnie mentorów.

B – Jak nie zapomnieć o celach grupy i dać sobie czas

Za każdym razem, gdy decydujemy, że chcemy zdobywać swoje doświadczenia w grupie, otwieramy się nie tylko na piękno i moc relacji międzyludzkich, lecz także na przykrości związane z niezaspokojonymi potrzebami jednostek, pojawiające się w wyniku interakcji. Aby jak najlepiej zrozumieć radości i nieprzyjemne sytuacje i dzięki nim czegoś się nauczyć, spróbujcie:

1. Znaleźć sposób, by ciągle pamiętać o celu wspólnej pracy w grupie.

Można na przykład stawiać jasne granice dotyczące czasu i przestrzeni, jakie chcemy dzielić poprzez:

a. Świadome rozpoczynanie i kończenie każdej sesji wyznaczoną aktywnością; może to być czytanie, palenie świecy, słuchanie muzyki, opowiedzenie historii, chwila ciszy, uderzenie w dzwonek.

b. Wyznaczenie punktu centralnego (za pomocą zdjęcia, kwiatu, wiersza zapisanego na arkuszu papieru), który ma za zadanie symbolizować miejsce nieograniczonego współczucia bez podziałów na „my” i „oni”, znajdujące się wewnątrz nas samych.

Możecie świadomie stwarzać dużo okazji do wyrażania uznania (dotyczących samego siebie, życia, siebie nawzajem, grupy) oraz do świętowania (niezwykłych zdarzeń, małych i dużych sukcesów).

Pamiętajcie, by dać sobie czas!

2. W jaki sposób dać sobie czas

Ucząc się mówić sercem, zmieniamy wieloletnie zakorzenione w nas nawyki. Czy jesteśmy gotowi z otwartymi ramionami przyjąć własne i cudze zająknienia, potknięcia i chwile ciszy sygnalizujące, że miejsce dawnego autopilota zajmuje świadoma mowa? Sformułowanie odpowiednich słów może zająć więcej czasu, gdy stoją za nimi następujące pytania:

- Na co ja tak naprawdę zareagowałem?
- Jaka intencja stoi w tej chwili za moimi słowami?
- Jakie uczucia pojawiają się w tej chwili we mnie?
- Jaka potrzeba stoi w tej chwili za moim pragnieniem?
- Czy jasno wyrażam swoje prośby kierowane do innych osób?

Możecie nadać waszym spotkaniom wolniejsze tempo poprzez:

- Aranżowanie przerw na ciszę po to, by ludzie usłyszeli, jakie sygnały płyną z nim samych.
- Przekazywanie pałeczki (lub innego przedmiotu) osobie mówiącej podczas niektórych części sesji. Wszyscy uczestnicy dbają o skupienie i ciszę oraz nie pospieszają osoby, która trzyma pałeczkę. Pałeczka przekazywana jest w jednym kierunku bez komentarzy. Każdy może zdecydować, czy chce mówić, czy tylko w ciszy trzyma pałeczkę, aby potem przekazać ją następnej osobie.
- Powtarzanie, parafrazowanie lub tłumaczenie na język PBP tego, co powiedziała dana osoba, zanim następna się wypowie. Ta technika może się sprawdzić w sytuacjach, gdy emocje zaczynają kierować kilkoma osobami naraz. Uczestnicy mogą wyznaczyć specjalny czas na tego typu interakcje. To ćwiczenie skutecznie uczy słuchania innych.
- Wzięcie dwóch głębokich oddechów, zanim zaczniemy mówić po przekazaniu nam pałeczki.

3. Co może zrobić osoba pracująca indywidualnie

Pamiętanie o celach pracy i pozostawienie sobie wystarczającego czasu jest równie ważne w przypadku osób praktykujących w pojedynkę. Dawaj sobie czas, ilekroć wchodzisz w interakcję z rodziną, przyjaciółmi czy współpracownikami.

C – Prowadzenie spotkania

Każdy członek grupy będzie miał okazję, by popracować na jej rzecz oraz by wyrazić siebie poprzez prowadzenie grupy w jedyny i niepowtarzalny sposób. Rola animatora jest przekazywana z sesji na sesję, powinno to więc zachęcić poszczególne osoby do podejmowania ryzyka i podążania za swoim indywidualnym stylem przywództwa. Rygorystyczność jednego oraz pobłażliwość innego uczestnika mogą razem stworzyć równowagę i różnorodność potrzebną grupie.

Animatorzy pracują na rzecz grupy na cztery sposoby:

1. Trzymają się celów, jakie zostały wyznaczone dla kręgu warsztatowego, stwarzając potrzebną przestrzeń, zwalniając tempo pracy grupy, stwarzając miejsce na wyrażanie uznania itp.

2. Przewidują, jakie będą praktyczne i logistyczne potrzeby grupy.

3. Planują strukturę spotkania i prowadzą przez nie grupę.

4. Wkładają dodatkową pracę w zapoznanie się z planem na dany tydzień (materiałem, który ma zostać omówiony), by móc potem służyć pomocą tym, którzy czegoś nie wiedzą.

Sposoby pracy w ramach tych czterech obszarów są nieograniczone. Animatorzy z długim stażem będą na pewno czerpać z przeszłych doświadczeń, a grupa będzie mogła korzystać z ich talentu, wnikliwości oraz popełnionych niegdyś błędów. Nowicjusze mogą skorzystać z Sugestii i przykładowych sposobów prowadzenia kręgu jako podstawy eksperymentów. Nie ma właściwego ani niewłaściwego sposobu prowadzenia grupy. Jest tylko: mój sposób (dziś, miesiąc temu), twój sposób (tydzień temu, w zeszłym roku), potrzeby zaspokojone, potrzeby niezaspokojone…

Sugestie dotyczące sposobów prowadzenia kręgu

Zawarłam tu sugestie dotyczące prowadzenia kręgu podczas dwuipółgodzinnej sesji oraz przykłady związane z tym tematem.

Rozważ skorzystanie z poniższych sugestii podczas pierwszej prowadzonej przez ciebie sesji i zanotuj:

- Wykonane już zadania z sugerowanej listy,
- Alternatywne pomysły pracy nad tymi samymi celami,
- To, co powiesz w grupie na danym etapie,
- Lub twój własny plan pracy.

Przed sesją

1. Przeczytaj rozdział w podręczniku i wykonaj zadanie pisemne lub zapoznaj się z jakimkolwiek innym materiałem, który został wyznaczony przez grupę.

2. Stwórz plan spotkania (co ma się wydarzyć, w jakim momencie i w jaki sposób) lub skorzystaj z przykładowego schematu poniżej.

W dzień sesji

1. Przygotowanie miejsca. Przyjdź 15 minut wcześniej i ustaw krzesła w kręgu tak, aby wszyscy mogli się widzieć. Jeśli to możliwe, zawczasu przygotuj coś do picia (herbatę, wodę, itp). Wyznacz punkt centralny, ustaw tablicę, jeśli będziesz z niej korzystać. Pomocny może się okazać zegar widoczny dla wszystkich uczestników.

2. Powitanie. Przywitaj każdego uczestnika wchodzącego do sali.

3. Wsłuchaj się w siebie. Gdy już będziesz gotowy, by zacząć, wsłuchaj się w swój wewnętrzny głos. „Co teraz czuję i jakie są moje potrzeby?”. Skontaktuj się ze swoją motywacją stojącą za tym, co chcesz dać grupie. Bądź przez chwilę obecny tu i teraz.

4. Przypomnienie. Zbierz grupę i przeznacz chwilę na przypomnienie, kim jesteście i dlaczego tu jesteście. Powiedz o tym, co motywuje cię w życiu: obojętnie, czy jest to nadchodząca nowa pora roku, czy też świadomość wojen, które toczą się w tej chwili gdzieś na ziemi, czy coś jeszcze innego.

5. Jak zacząć pracę w kręgu. Poproś uczestników o podzielenie się tym, co jest w nich żywe w danej chwili. Możesz też zacząć od rundy odpowiedzi na pytanie: „Jakie spostrzeżenia i doświadczenia związane z PBP miałeś w minionym tygodniu?” lub „Czy chcesz podzielić się czymś, co świętujesz w tym tygodniu?”. Poinformuj, ile czasu przewidujesz na całą rundę oraz ile chciałbyś, aby trwała wypowiedź pojedynczej osoby. Kolejność zabierania głosu ustal na wstępie: na przykład zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Pozwól grupie skupić uwagę na każdej mówiącej osobie: zaproponuj przekazywanie pałeczki lub słowo, dźwięk czy gest oznaczające, że dana osoba skończyła i przekazuje głos kolejnej. Przypomnij uczestnikom, żeby, mówiąc, kontaktowali się z własnymi uczuciami i potrzebami.

Przykład: Chcę zacząć dziś pracę od kręgu przywitania. Mamy na to 20 minut, około trzech minut na osobę. Ja zacznę mówić, a potem przekażę kolejnej osobie „pałeczkę mówiącego”. Kolejność zabierania głosu będzie zgodna z ruchem wskazówek zegara. Starajmy się podczas własnej wypowiedzi kontaktować ze swoimi uczuciami i potrzebami. Pamiętajcie też, że możecie zabierać głos lub w milczeniu potrzymać pałeczkę i przekazać ją kolejnej osobie.

UWAGA: jeśli po skończonej rundzie czujesz, że ktoś, kto podzielił się właśnie swoimi odczuciami z grupą, ciągle ma w sobie dużo emocji, możesz jeszcze raz zwrócić się do tej osoby, wrócić do tego, co powiedziała, empatycznie zapytać o uczucia i potrzeby lub po prostu w szczery sposób zareagować na jej słowa.

Zanim przejdziesz do dalszej części spotkania, nakreśl szybko kolejne punkty programu.

6. Poświęć około 45 minut na pierwsze zadanie (będzie to mniej więcej pół godziny po rozpoczęciu spotkania).

7. Zrób w połowie sesji krótką przerwę, jeśli będzie taka potrzeba.

8. Zaplanuj 45 minut na kolejne zadanie (planuj każde zadanie z wykorzystaniem sekcji Niezbędnik animatora).

9. Zaplanuj 20 do 30 minut na informacje zwrotne, wyrażenie wdzięczności oraz zakończenie sesji. Uczestnicy mogą potrzebować chwili ciszy umożliwiającej wyjście z ról przyjętych w trakcie ćwiczenia. Zachęć ich, by zauważyli uczucie wdzięczności, które mogło się w nich pojawić. Ty również poszukaj w sobie uczucia wdzięczności za to, że mogłeś pracować na rzecz grupy.

Po tej chwili ciszy zapytaj uczestników, jakie są ich informacje zwrotne na temat sesji. Jeśli czujesz niepokój w związku z tym pytaniem, spróbuj wyrazić swoje uczucia i potrzeby oraz poprosić o coś, co zaspokoi te potrzeby.

Zamknij sesję (słowami, muzyką, ciszą, wierszem, złapaniem się za ręce lub w inny sposób).

10. Zakończenie sesji.

a. Ustal, kto będzie animatorem na następnej sesji i wszystkie związane z tym szczegóły.

b. Poproś każdego z uczestników o poświęcenie dodatkowych pięciu minut na wypełnienie formularza „Informacja zwrotna” (załącznik 5), dopóki refleksje na temat spotkania są ciągle świeże.

c. Posprzątaj, spakuj się i pożegnaj.

Po sesji

Poświęć chwilę na zastanowienie się, co ci się podobało, a co nie w byciu animatorem grupy, co wyszło, a co nie i co chciałbyś zmienić następnym razem. Zapoznaj się z informacją zwrotną od uczestników w formularzu. Użyj drugiej strony własnego formularza do wyrażenia swoich spostrzeżeń.

Jeśli czujesz, że też potrzebujesz zrozumienia czy wysłuchania ze strony drugiej osoby, spotkaj się z przyjacielem, który będzie potrafił okazać ci empatię. Jeśli twoje uczucia związane są z czyimiś słowami lub czyimś zachowaniem podczas sesji, zastanów się, jak w przyszłości zapewnić zaufanie grupie i jednocześnie zaspokoić twoją potrzebę empatii i wsparcia.

Jeśli czujesz wdzięczność, radość lub dumę z tego, jak poprowadziłeś grupę, poszukaj sposobów wyrażenia uznania dla własnego rozwoju i osiągnięć. Może warto uczcić ten fakt podczas otwarcia kolejnej sesji za tydzień?

D – „Jakie cechy animatora cenimy”

Nad pytaniem „Czego oczekuję od animatora grupy warsztatowej?” zastanawiała się trzydziestoosobowa grupa adeptów PBP z Seattle. Poniżej znajdziesz podsumowanie ich dyskusji. Jeśli zdarzy ci się pełnić funkcję animatora grupy, możesz skorzystać z tej listy, aby dowiedzieć się, jakie cechy cenią osoby uczęszczające na warsztaty grupowe. Możesz też użyć tej listy na koniec zajęć, by zainspirować uczestników do informacji zwrotnej na temat twojego sposobu prowadzenia grupy. Nie próbuj porównywać się z animatorami opisanymi poniżej – nie są prawdziwi.

- Cenimy takich animatorów, którzy potrafią sprawić, by grupa nie odbiegała od tematu. „Potrafi utrzymać uwagę, zwrócić uwagę na dygresje i sprowadzić nas z powrotem na wskazany temat. Rozpoczyna sesję o ustalonej godzinie i sprawdza czas w trakcie jej trwania”.
- Cenimy animatorów, którzy potrafią zachować równowagę między wykonywaniem konkretnego zadania a procesem grupy. Trzymają się określonej struktury sesji, ale też są skłonni z niej zrezygnować, gdy zajdzie taka potrzeba. „Realizuje plan zajęć, nie tracąc przy tym szczególnie ważnych sytuacji, które powstają podczas sesji. Jest cały czas obecny i przytomny, a ton jego wypowiedzi wprowadza pozytywną atmosferę”. „W elastyczny sposób podchodzi do procesu oraz do struktury spotkania tak, aby potrzeby wszystkich uczestników były zaspokojone”.
- Cenimy animatorów, którzy pracują na rzecz grupy. „Skupia się głównie na naszych potrzebach. Jest uważny na nasze potrzeby i reaguje na informacje zwrotne”.
- Cenimy animatorów, którzy dopasowują się do dynamiki grupy. „Zwraca uwagą na wszystkich członków grupy oraz na interakcje między uczestnikami. Facylituje pracę w grupie i wspiera proces grupowy, bez prób przejmowania kontroli czy zawładnięcia grupą. Potrafi przyspieszyć lub spowolnić tempo pracy grupy”.
- Cenimy animatorów świadomych potrzeby bezpieczeństwa, która pojawia się w grupie. Potrafią oni stworzyć przestrzeń, w której każdy uczestnik czuje się częścią grupy. „Każdego z uczestników zachęca do zabrania głosu, dając każdemu możliwość wypowiedzenia się tak, by inni go słyszeli. Pomaga zachować równowagę, by grupa nie została zdominowana przez jednego lub kilku jej członków”. „Utrzymuje atmosferę bezpieczeństwa emocjonalnego i zachęca do pełnego udziału wszystkich obecnych, dając im siłę do wyrażania siebie i pozostania sobą”.
- Cenimy animatorów pełnych współczucia. „Jest otwarty, empatyczny i cierpliwy. Uważnie słucha i nie ocenia”.
- Cenimy animatorów, którzy dobrze się bawią w tej roli i mają poczucie humoru. „Ma poczucie humoru i jest ujmująco beztroska”.
- Cenimy pokornych animatorów, którzy potrafią przyznać się do własnych ograniczeń, zachowując przy tym odwagę do podejmowania ryzyka. „Jest wrażliwy, świadomy własnych ograniczeń i lęków, potrafi też poprosić o pomoc. Ma odwagę przyznać się, że czegoś nie wie, oraz wyjść z własnej strefy komfortu”.
- Cenimy animatorów, którzy przychodzą na zajęcia przygotowani i dotrzymują zobowiązań. „Robi plan przed spotkaniem i jest dobrze zorganizowany. Swoje zadania traktuje bardzo poważnie”.
- Cenimy animatorów, którzy pomagają nam wyrażać się w duchu PBP. „Cały czas pozostaje uważna na proces PBP: pomaga nam usłyszeć wzajemne uczucia i potrzeby, zwłaszcza w momentach napięć”.
- Inne cechy, które cenimy u animatorów grup warsztatowych: Jasność, autentyczność, uczciwość, kreatywność.

E – Ustalanie zasad

Ustalenie zasad funkcjonowania grupy pomoże wam zaoszczędzić czas i utwierdzi wszystkich uczestników w przekonaniu, że jadą na tym samym wózku. Jeśli masz zamiar stworzyć takie zasady wraz z grupą lub organizacją praktykującą PBP, wykonaj poniższe ćwiczenia w duchu PBP:

1. Zbadajcie, jakie potrzeby stoją za każdą z zasad i nazwijcie je. Zasady to strategie zaspokajania potrzeb ludzkich.

2. Zadajcie sobie pytanie: „Czy ta zasada, jest prośbą czy żądaniem?”. (Czy między wierszami słyszycie jakiekolwiek „powinien, musi, jest zobowiązany”?)

Rozmowa o uczuciach, potrzebach i bieżących życzeniach może w grupach pracujących regularnie okazać się bardziej satysfakcjonująca niż trzymanie się zasad, zwłaszcza gdy nie zostały one wypracowane wspólnie. Niekiedy zasady popychają nas do oceniania i obwiniania osób, które zdecydowały się je złamać. Na przykład złamanie przez kogoś zasady nieopuszczania zajęć może wiązać się nie tylko z naszym żalem, że tej osoby nie ma, ale też z oburzeniem, że postępuje ona niezgodnie z ustaleniami.

Jeśli w szczególny sposób towarzyszy nam jakaś potrzeba, na przykład potrzeba zachowania poufności, możemy zamiast próbować wymusić na wszystkich obietnicę zachowania poufności, wyrazić to, co czujemy. Możemy powiedzieć na przykład: „Obawiam się, że zostanę zrozumiany, zinterpretowany inaczej, niżbym chciał. Gdy dzielę się w tym gronie szczegółami dotyczącymi swojego życia, czasem dopada mnie strach, że ktoś z was mógłby powtórzyć moje słowa na zewnątrz, a jego rozmówca wyrobiłby sobie o mnie jakieś zdanie. Jak to jest u was? Czy też się tego obawiacie?”.

Możemy poprosić o chwilę czasu na zastanowienie się wspólnie nad sytuacjami, które wywołują lęk, na przykład o rozmawianiu o kimś pod jego nieobecność. Jakie potrzeby próbujemy zaspokoić i jakie są inne tego sposoby? Jak pielęgnować samoświadomość swoich własnych intencji, gdy rozmawiamy na temat innych ludzi? Jak możemy wspierać się wzajemnie w rozpoznawaniu własnych intencji podczas rozmowy o innych ludziach? Jak podczas trwania warsztatów sprawdzić, czy uczestnicy czują się komfortowo w danym temacie?

Czy jest możliwe, żeby reguły, za którymi kryją się pewne strategie, blokowały w nas sferę serca zdolną do cudownych przemian? Sferę, która, dzięki uzmysłowieniu sobie, że w życiu dysponujemy wystarczającą liczbą strategii na zaspokojenie wszystkich potrzeb, pozwala nam z radością odpuścić to, co jeszcze przed minutą „musieliśmy” uzyskać?

Oczywiście, że zasady i prawa są w naszym społeczeństwie kluczowe. Jako praktycy PBP możemy przekładać każdą napotkaną regułę na stojącą za nią potrzebę. Szczególnie możemy próbować wsłuchiwać się w potrzeby, które stoją za naszymi własnymi decyzjami, by uszanować lub złamać daną zasadę. Obracając się w grupie ludzi świadomych PBP, zdajemy sobie sprawę, jak wysoką cenę zapłacimy, gdy któryś z uczestników zinterpretuje regułę jako żądanie!

F – Jak zachęcić uczestników, by dawali informację zwrotną

Gruntowna i precyzyjna wiedza o tym, jak nasze słowa i czyny wpływają na innych, to podstawa samorozwoju i skutecznej komunikacji. W PBP istotne jest branie odpowiedzialności za własne uczucia i czyny. Zdajemy sobie również sprawę z tego, że nasze słowa i czyny nie mogą sprawić, by inni coś czuli lub coś robili, że uczucia innych biorą się z ich własnych potrzeb: zaspokojonych bądź nie.

Wiemy jednak, że wszyscy mamy niezwykłą moc wpływania na dobrostan (lub jego brak) innych ludzi. Jeśli czerpiemy radość z ulepszania świata (naszego własnego życia lub życia innych), cenimy sobie informację zwrotną na ten temat. Wzdęcie brzucha może być informacją zwrotną po zjedzeniu pięciodaniowego obiadu. Uśmiech kuriera może być informacją zwrotną o tym, że jest wdzięczny za to, że przytrzymałam mu drzwi, gdy załadowany przesyłkami próbował wejść do budynku. Trąbienie samochodu z tyłu może być informacją zwrotną na temat tego, w jaki sposób próbuję wyjechać z parkingu.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki