Stłuszczenie wątroby - naturalne terapie - ebook

MÓJ PROGRAM PRZECIW STŁUSZCZENIU WĄTROBY

Ta książka niesie dobry przekaz: tak jak poważne mogą być konsekwencje stłuszczenia wątroby, tak samo łatwo jest w porę uratować nasz najważniejszy organ metaboliczny i utrzymać go w dobrym zdrowiu. Kluczową rolę odgrywa tu prawidłowe odżywianie.

Nasza wątroba to cichy organ o fantastycznych możliwościach. Znosi wiele, nie zwracając na siebie uwagi bólem. Dlatego często poddajemy ją zbyt dużym obciążeniom i beztrosko dopuszczamy do jej otłuszczenia. Podczas gdy my jesteśmy jeszcze uśpieni poczuciem bezpieczeństwa, wątroba często już toczy trudną walkę, o której nie mamy pojęcia. Większość ludzi wie na przykład, że alkohol w dużych ilościach znacząco uszkadza wątrobę. Ale związek między stłuszczeniem wątroby a dietą jest mało znany.

Nadmiar cukru, niezdrowych węglowodanów, zbędne przekąski, rzekomo zdrowe soki owocowe, a nawet owoce w nadmiarze zagrażają wątrobie w niespodziewany sposób. Zła dieta sprawia, że stłuszczenie wątroby jest najczęstszą przewlekłą chorobą wątroby na świecie. Od 30 do 40 procent dorosłych powyżej 40. roku życia choruje na stłuszczenie wątroby. Wprawdzie dotyczy to głównie mężczyzn – seniorów z nadwagą, jednak dotyka to również szczupłe i młode kobiety – a nawet dzieci. Często ma to dramatyczne konsekwencje. Powolne i długotrwałe, niezauważalne otłuszczenie nadorganu zwiększa ryzyko marskości wątroby i raka wątroby. Nie pozwólcie, by zaszło tak daleko! Powiększona wątroba nie jest nieuniknionym przeznaczeniem. Każdy ma w swoich rękach dobrą opiekę nad swoją osobistą „mistrzynią samoleczenia”, zapobieganie chorobom i odwracanie już istniejących szkód. To jest najważniejsze przesłanie tej książki: dzięki odpowiedniemu odżywianiu wątroba może bardzo szybko odzyskać dobre zdrowie i pozostać zdrową. Aby to zrobić, musisz tylko zmienić kilka nawyków.

W tej książce nie tylko poznasz fascynujące sekrety naszej wątroby, ale także dowiesz się, co należy zrobić, aby ten milczący organ był szczęśliwy i nie dopuścić do jego „degeneracji” w postaci stłuszczenia wątroby. Najważniejszym filarem mojego programu przeciw otłuszczeniu wątroby jest właściwe odżywianie: Co powinno znaleźć się na twoim talerzu każdego dnia? Dlaczego przerwy między posiłkami są tak ważne? Które produkty spożywcze są najlepsze? Czego należy unikać za wszelką cenę? Poza tym istotne są również aktywność fizyczna, radzenie sobie z alkoholem i stresem, zmiana nawyków i wreszcie psychologiczne sztuczki, które wspierają dobre intencje. W obszernym dziale z przepisami znajdziesz mnóstwo propozycji zdrowej dla wątroby kuchni od śniadania do kolacji, a także propozycje 800-kalorycznego postu.

Dobrego zdrowia życzy wam

WĄTROBA – CENTRALNY NARZĄD METABOLIZMU

Wątroba jest organem o fascynujących możliwościach, jest prawdziwym zawodowcem. Reguluje metabolizm, może przechowywać, przebudowywać, rozkładać, odtruwać, wydalać i wiele więcej. Jak powstaje superorgan? Jak jest zbudowany i jak działa?

Wątroba jest naszym największym organem metabolicznym, bez niej życie nie byłoby możliwe. Wszystko, co przyjmujemy poprzez pokarm, najpierw trafia do wątroby. Wątroba odbiera to, co przychodzi, i sprawdza, co nadaje się dla naszego organizmu jako budulec. Bierze udział w metabolizmie tłuszczów, białek i węglowodanów, czyli przekształca składniki odżywcze. Ponadto wątroba jest gruczołem i wspomaga trawienie tłuszczów dzięki produkowanej przez siebie żółci. Jeśli wątroba wykryje szkodliwe substancje, zapewnia ich detoksykację i wydalenie. Magazynuje witaminy i minerały oraz odgrywa decydującą rolę w tworzeniu krwi i obronie immunologicznej.

ROZWÓJ W ŁONIE MATKI

Zarodek w łonie matki jest jeszcze malutki, gdy wątroba już zaczyna się rozwijać: jego ciało mierzy zaledwie 2,5 milimetra w trzecim tygodniu ciąży. Jest to czas, w którym „rodzi się” wątroba. Powstaje z przedniego jelita poniżej serca i tworzy wybrzuszenie ku przodowi: zatokę wątrobową. Z jej górnej części rozwija się wątroba z przewodami żółciowymi, a z dolnej – pęcherzyk żółciowy z przewodem żółciowym prowadzącym do dwunastnicy. Pod koniec czwartego tygodnia ciąży rozwijają się komórki wątroby (hepatocyty).

Wątroba jest narządem symetrycznym o dwóch płatach. W późniejszym okresie embrionalnym lewy płat przestaje rosnąć, podczas gdy prawy wciąż się powiększa. Główną funkcją wątroby nienarodzonego dziecka jest produkcja krwi aż do momentu znacznie przekraczającego połowę ciąży. Ponadto komórki wątroby zaczynają magazynować glikogen już we wczesnym okresie rozwoju embrionalnego. Inne funkcje metaboliczne, takie jak detoksykacja i glikogenoliza (patrz: strona 15) rozwijają się dopiero na krótko przed urodzeniem.

MASA I KLASA

U osób dorosłych wątroba waży 1,5 kilograma – odpowiada to około dwóm procentom masy ciała. To sprawia, że wątroba jest naszym najcięższym organem wewnętrznym i największym gruczołem w organizmie człowieka. Wątroba leży poziomo w prawej górnej części brzucha bezpośrednio pod przeponą, do której jest przymocowana. Dlatego uczestniczy w każdym ruchu oddechowym. Prawy większy płat wątroby leży przy prawej ścianie brzucha. Mniejszy płat lewy rozciąga się w lewej górnej części brzucha prawie do śledziony i obejmuje żołądek (patrz ilustracja strona 20). Ponieważ ma ona niemal płynną konsystencję, narządy leżące przy plecach (prawe nadnercze, prawa nerka, dwunastnica i jelito grube) pozostawiają na wątrobie głębokie odciski (impresje).

Ścisła łącznotkankowa kapsuła zapewnia, że tkanka trzyma się razem. Jej wnętrze składa się w 80 procentach z hepatocytów, które rozchodzą się promieniście od środka wątroby. Blaszki komórek wątrobowych (hepatocyty) tworzą sześciokątne zraziki. Ponadto istnieją tzw. komórki Kupffera, fagocyty, które są częścią układu odpornościowego, oraz komórki gwiaździste wątroby, które mogą magazynować tłuszcz i witaminę A.

SIEĆ CUDÓW ŻYLNYCH

Wątroba jest zaopatrywana w krew za pośrednictwem dwóch układów naczyniowych: tętnicy wątrobowej (25 procent) i żyły wrotnej (75 procent). W żyle wrotnej krew z narządów trawiennych (żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego, trzustki i śledziony) zbiera się i transportuje składniki odżywcze, ale także produkty odpadowe, bezpośrednio do wątroby, czyli omijając duży krwiobieg. Krew w żyle wrotnej ma niską zawartość tlenu. Tętnica wątrobowa i żyła wrotna rozdzielają się w wątrobie i otaczają płaty wątroby jako małe gałęzie. Lekarze nazywają ten system naczyniowy „sieć cudów żylnych”. Krew przetworzona przez komórki wątroby płynie dalej do większych żył zbiorczych, stamtąd do żyły głównej dolnej i wreszcie do prawego przedsionka serca. Po dotlenieniu w płucach, bogata w składniki odżywcze krew jest następnie rozprowadzana po całym organizmie, aby zaopatrzyć w nie wszystkie narządy.

NIEROZŁĄCZNI: WĄTROBA I WORECZEK ŻÓŁCIOWY

W dolnej części prawego płata wątroby znajduje się pęcherzyk żółciowy o długości około 10 centymetrów. Żółć wytwarzana w sposób ciągły przez komórki wątroby przepływa przez kanaliki żółciowe – rozgałęziony system drenażu otaczający płatki wątroby – do przewodu żółciowego, a stamtąd do dwunastnicy. Wzdłuż tej drogi odgałęzia się kolejny przewód żółciowy do pęcherzyka żółciowego. Część żółci jest wchłaniana i dziesięciokrotnie zagęszczana, jako rezerwa na wypadek nagłych wypadków. Dzieje się tak dlatego, że w razie potrzeby, na przykład gdy dużo tłustego jedzenia opuszcza żołądek, koncentrat z pęcherzyka żółciowego jest uwalniany w kierunku jelita, aby pomóc w rozbiciu znajdujących się tam tłuszczów. Wątroba produkuje codziennie 500 do 800 mililitrów żółci, która w 90 procentach składa się z wody i ma stosunkowo wysokie pH 6,2 do 8,5, czyli jest bardziej zasadowa. Oprócz wody, płyn żółciowy zawiera kwasy żółciowe i barwnik żółciowy. Kwasy żółciowe są tworzone przez wątrobę z cholesterolu. Między innymi zabijają one bakterie w jelitach. Barwnik żółciowy – bilirubina – powstaje podczas rozkładu czerwonego barwnika krwi – hemoglobiny – w tym przypadku śledziona i wątroba współpracują ze sobą. Bilirubina i cholesterol są wydalane z żółcią w stolcu.

PODWÓJNA ROLA W METABOLIZMIE TŁUSZCZÓW

W metabolizmie tłuszczów wątroba pełni zarówno funkcję degradującą, jak i konstruującą. Z jednej strony pomaga rozkładać tłuszcze pokarmowe poprzez wydzielanie kwasów żółciowych do jelita. Tam kwasy żółciowe doczepiają się do tłuszczów z sosu sałatkowego, filetu z łososia czy frytek, które niejako „poddają obróbce wstępnej “. Dopiero wtedy enzymy z trzustki mogą rozłożyć tłuszcze (trójglicerydy) na kwasy tłuszczowe i glicerol. Składniki tłuszczu są wchłaniane do ściany jelita, gdzie są już ponownie składane do swojej pierwotnej postaci. Następnie przechodzą jako kropelki tłuszczu przez limfę brzuszną i przewód piersiowy do żyły głównej górnej i serca. I tak tłuszcze wędrują do wątroby przez bogatą w tlen krew tętnicy wątrobowej, podczas gdy budulec białek i węglowodanów płynie bezpośrednio do wątroby przez żyłę wrotną. Następnie w wątrobie tłuszcze są uwalniane do krwi w postaci VLDL (Very Low Density Lipoprotein, czyli lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości). Oprócz trójglicerydów do VLDL transportowany jest również cholesterol. Tłuszcze dostarczają energii niektórym narządom, a także budują ściany komórkowe i hormony. Nadmiar tłuszczu jest najpierw zdeponowany w magazynach na biodrach i pośladkach, następnie w podskórnej tkance tłuszczowej, a na końcu między narządami – niebezpieczny tłuszcz brzuszny (patrz: strona 26). Dopiero wtedy wątroba sama gromadzi tłuszcz.

Z drugiej strony wątroba pełni również funkcję anaboliczną w metabolizmie tłuszczów: wytwarza kwasy tłuszczowe, trójglicerydy i cholesterol oraz tłuszcze z węglowodanów (glukozy). Cholesterol jest substancją wyjściową dla kwasów żółciowych i wielu hormonów, a także ważnym składnikiem budulcowym błon komórkowych. Odgrywa również ważną rolę w metabolizmie witaminy D. Dzienne zapotrzebowanie na około 1 grama cholesterolu jest w stanie wytworzyć sam organizm; połowa tego procesu – w przybliżeniu – zachodzi w wątrobie. Jeżeli dużo cholesterolu jest dostarczane z pożywieniem, na przykład z jajami lub masłem, wątroba zmniejsza jego produkcję. Dlatego wysoki cholesterol nie jest tak niebezpieczny, jak długo sądzono. Poziom cholesterolu zwiększa się głównie z powodu tłuszczów nasyconych, ale także z powodu braku aktywności fizycznej lub genetycznych obciążeń. Zbyt wysoki poziom cholesterolu (zwłaszcza zbyt wysoki poziom cholesterolu LDL, a w szczególności cholesterolu sd-LDL) jest uważany za czynnik ryzyka chorób serca. Kiedy pościmy długo i wyczerpujemy zapasy glukozy, wątroba może również wytwarzać substancje z kwasów tłuszczowych, które mogą być wykorzystywane jako paliwo dla komórek nerwowych, głównie mózgu, zwanych ciałami ketonowymi.

STRAŻNICY W METABOLIZMIE BIAŁEK

Człowiek – podobnie jak wszystkie żywe organizmy – potrzebuje białka jako elementarnego materiału budulcowego. Osoba ważąca 70 kilogramów ma około 10 kilogramów białka. Każdego dnia około 400 gramów białka jest metabolizowane w wątrobie. Z tego 300 gramów jest rozkładane i produkowane ponownie poprzez recykling, reszta musi być uzupełniona poprzez żywność. Białka składają się z 20 aminokwasów. Dostają się one do wątroby z pożywienia przez żyłę wrotną i tam są przetwarzane w komórkach wątroby. W tym procesie jeden aminokwas może być przekształcony w inny i w miarę potrzeby wyprowadzony z obiegu, dzięki czemu poziom białka we krwi jest w dużej mierze utrzymywany na jednym poziomie. Jest to niezmiernie ważne, aby zawsze była dostępna odpowiednia ilość białka. 90 procent wszystkich białek osocza jest syntetyzowane w wątrobie. Największy udział ma albumina – białko transportowe dla substancji, które nie są rozpuszczalne w wodzie. Utrzymuje również odpowiednie ciśnienie w naczyniach krwionośnych, co z kolei sprawia, że nie za dużo płynu przedostaje się do otaczających tkanek. Jeśli w wyniku choroby, np. marskości wątroby, wytwarzana jest zbyt mała ilość albuminy, dochodzi do nagromadzenia płynu (obrzęku) w podudziach, kostkach lub jamie brzusznej. Czynniki krzepnięcia to inne białka we krwi, które są produkowane przez wątrobę. W przypadku zranienia substancje te zatrzymują krwawienie. Jednak jest dziewięć aminokwasów, których organizm człowieka nie potrafi wytworzyć i muszą być przyjmowane z pożywieniem.

MISTRZ W DZIEDZINIE METABOLIZMU CUKRÓW

Wątroba odgrywa również główną rolę w metabolizmie węglowodanów, potocznie zwanym metabolizmem cukrów. Węglowodany, czyli cukry wielowartościowe, które przyjmujemy z pożywieniem, takim jak chleb, makaron, ziemniaki czy słodycze, są rozkładane na cukry proste przez enzymy ściany jelita i trzustki. Cukry proste: glukoza, fruktoza i galaktoza przepływają z krwią wrotną do wątroby zaraz po przekroczeniu ściany jelita. Glukoza jest ulubionym paliwem dla większości narządów – mózg pracuje tylko z glukozą lub w razie potrzeby z ciałami ketonowymi. Dlatego potrzebny jest tu szczególnie wyrafinowany system regulacyjny, w którym głównym graczem jest wątroba. Przekształca glukozę w jej formę magazynującą – glikogen: wątroba może zmagazynować od 300 do 400 gramów glikogenu. W razie potrzeby, na przykład podczas przerw w posiłkach, może ponownie rozłożyć składnik odżywczy (glikogenoliza) i uwolnić go do krwi w postaci glukozy. Wątroba reguluje w ten sposób poziom cukru we krwi. Podczas postu organizm jest początkowo zaopatrywany w glukozę z zapasów cukru w wątrobie. Dopiero po około drugim dniu przechodzi do zapasów tłuszczu, a także białka. Wątroba może przekształcać tłuszcz i niektóre składniki budulcowe białek w glukozę (glukoneogeneza). Wątroba wytwarza również cząsteczki glukozy z mleczanu, który powstaje w mięśniach. W tym wszystkim wątroba jest kierowana przez trzustkę. Kiedy do wątroby dociera dużo glukozy, trzustka używa hormonu insuliny, aby upewnić się, że wątroba buduje glikogen. Insulina przekazuje również glukozę z krwi do komórek organizmu: poziom cukru spada. Jeśli rezerwy energetyczne są puste, trzustka produkuje glukagon. Jest to sygnał dla wątroby do uwolnienia glukozy. Trzustka i wątroba wspólnie utrzymują poziom cukru we krwi na stałym poziomie. Ogromnie ważne jest, aby poziom cukru nie był zbyt wysoki ani nie spadał zbyt nisko. W przeciwnym razie istnieje ryzyko poważnych konsekwencji, z utratą przytomności włącznie. Niestety, na zapasy cukru w wątrobie ma wpływ także inny hormon: hormon stresu – kortyzol. Podczas stresu glikogen jest rozkładany na cukier w wątrobie. W końcu dla naszych przodków w epoce kamienia łupanego ważne było, aby dostarczać organizmowi dużo energii do walki lub ucieczki (Fight-or-Flight Response). Jeśli dziś mamy kłopoty, to zazwyczaj nie uciekamy, ale pozostajemy w swoim fotelu biurowym. Dlatego dostępne paliwo nie jest spalane, ale podnosi poziom cukru we krwi. To z kolei wyzwala insulinę: ponieważ produkowana jest duża ilość cukru, uwalnia się także dużo insuliny. W efekcie cukier we krwi spada bardzo gwałtownie i powoduje nagłe napady głodu.

Fruktoza obciąża wątrobę

Fruktoza to duży problem dla wątroby. Wchłanianie fruktozy do organizmu jest inne niż glukozy. Jest wchłaniany wyłącznie przez wątrobę i nie jest wydzielana insulina. To dlatego fruktoza była kiedyś błędnie promowana jako „cukier dla cukrzyków”, dopóki nie uznano, że szybko prowadzi do otyłości i stłuszczenia wątroby. Powód: kiedy wątroba jest zalana zbyt dużą ilością fruktozy, przekształca jej nadmiar, którego nie może zmetabolizować w tłuszcz i magazynuje go. Dodatkowo fruktoza spowalnia działanie hormonu leptyny, który odpowiada za nasze uczucie sytości. Efektem tego jest to, że jemy coraz więcej. W USA fruktoza jest obecnie uważana za czynnik tuczący numer jeden. Jest ona odpowiedzialna za dużą część stłuszczeniowych chorób wątroby. Dlatego lepiej trzymać się z dala od gotowych posiłków i napojów gazowanych, które zawierają fruktozę.

WAŻNY MAGAZYN MINERAŁÓW I WITAMIN

Oprócz makroskładników, wątroba jest również centrum logistycznym dla witamin i minerałów. Przechowuje ona pierwiastki śladowe, takie jak żelazo, miedź, cynk i mangan, a także rozpuszczalne w tłuszczach witaminy A, B₁₂, E i K. Wątroba może przechowywać tak duże ilości witaminy B₁₂, że zapasy te wystarczają na kilka lat. To jest powód, dla którego nieodpowiednia podaż witaminy B₁₂* ma u niektórych wegan konsekwencje zdrowotne dopiero po latach (witamina B₁₂ występuje tylko w pokarmach zwierzęcych, których weganie unikają). Podczas ciąży i karmienia piersią zapasy w wątrobie są jednak szybciej opróżniane, ponieważ witamina B₁₂ jest ważna dla rozwoju mózgu zarodka. W metabolizmie żelaza wątroba pełni nie tylko funkcję magazynu, ale także pomaga w recyklingu. Gdy wątroba rozkłada hemoglobinę do bilirubiny, uwalnia się żelazo, które jest niezbędne do transportu tlenu. Żelazo jest następnie sprzęgane z cząsteczką białka wytwarzaną przez wątrobę – transferyną – i transportowane z powrotem do szpiku kostnego. Tam ponownie zostaje włączone do tworzących się czerwonych krwinek. W ten sposób magazyn żelaza w organizmie, który jest obecny już w momencie narodzin, trwa prawie całe nasze życie – musimy jedynie przyjmować niewielkie ilości żelaza poprzez pożywienie.

W skrócie

Tutaj można zobaczyć przegląd wielu zadań wątroby. Wątroba...

...jest miejscem, w którym do siódmego miesiąca ciąży odbywa się proces tworzenia krwi płodu.

...reguluje cały metabolizm makroskładników. Są to: metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów.

...jest największym gruczołem ludzkiego organizmu. Jej sekretem jest wytwarzanie żółci.

...działa jako organ magazynujący tłuszcze, glukozę, witaminy i pierwiastki śladowe, takie jak żelazo.

...tworzy cholesterol, białka krwi pełniące funkcje obronne, białka krzepnięcia i transportu krwi, a także żółć (barwnik żółciowy i kwasy żółciowe).

...rozkłada: cholesterol na kwasy żółciowe, barwnik krwi na barwnik żółciowy, amoniak na mocznik (wydalanie przez nerki). Pomaga również w rozkładaniu tłuszczów za pomocą kwasów żółciowych.

...eliminuje szkodliwe zarazki, leki, hormony i alkohol.

OGROMNE MOŻLIWOŚCI DETOKSYKACYJNE

Oprócz składników odżywczych do naszego organizmu codziennie dostają się także niezliczone ilości szkodliwych dla nas substancji. Natura wyposażyła nas w doskonały system detoksykacji, który jest kontrolowany przez wątrobę. Może przekształcać toksyny w swoich komórkach przy pomocy enzymów i eliminować je za pośrednictwem żółci i nerek. Podczas rozkładu białka w wątrobie powstaje szkodliwy amoniak, który wątroba przekształca w mocznik i przekazuje do nerek. Wątroba identyfikuje również leki jako substancje obce i rozbija je na mniejsze składniki, które organizm wydala przez żółć. I wreszcie wątroba pokazuje swoją siłę w rozkładzie alkoholu. W ciągu godziny może rozłożyć jeden gram alkoholu na 10 kilogramów masy ciała. W procesie tym powstaje najpierw aldehyd octowy, a na końcu kwasy tłuszczowe, dwutlenek węgla i woda. Jeśli spożycie alkoholu jest zbyt wysokie, kwasy tłuszczowe są ostatecznie magazynowane również w wątrobie: powstaje alkoholowe stłuszczenie wątroby (patrz: strona 24).