Techniki stawiania baniek w powszechnych dolegliwościach. - ebook

Rozdział pierwszy CO TO JEST TERAPIA BAŃKAMI?

Stawianie baniek to jedna z metod terapeutycznych Tradycyjnej Medycyny Chińskiej (TMC) stosowana od ponad trzech tysięcy lat. Polega na użyciu specjalnych naczynek (zwanych bańkami), które przystawia się do skóry dotkniętych dolegliwościami okolic ciała i oddziałuje na nie poprzez ssanie. To działanie ssące uzyskuje się dzięki powstałemu wewnątrz bańki podciśnieniu, które można wytworzyć różnymi metodami: od podgrzewania naczynia czy użycia pompki mechanicznej do zwykłego odessania powietrza ustami. Wytworzone w bańce ujemne ciśnienie wciąga skórę pacjenta do jej wnętrza. Następnie bańki pozostawia się na miejscu lub też przesuwa nimi po skórze, aby pobudzić krążenie w danej okolicy, uwolnić ciało od toksyn, poprawić ogólne samopoczucie i pomóc w rozlicznych dolegliwościach, takich jak bóle, stany zapalne, infekcje oraz ukąszenia węży i owadów.

HISTORIA STAWIANIA BANIEK

Chociaż stawianie baniek kojarzy się powszechnie z TMC, jest (lub było) podstawową metodą medycyny ludowej w wielu regionach świata, między innymi w Egipcie, na Bliskim Wschodzie, w Indiach, w starożytnej Grecji i niektórych częściach Afryki. Do początku dwudziestego wieku była to terapia popularna w Europie, dopóki nie wypadła z łask pod wpływem medycyny akademickiej. Jednak bańki do dzisiaj są wciąż szeroko stosowane w wielu częściach świata, gdzie leczenie konwencjonalne nie jest dostępne.

Uważa się, że początkiem tej metody były proste techniki stosowane przez człowieka prehistorycznego, takie jak odsysanie ustami krwi z rany. Był to naturalny odruch, jak w sytuacji, gdy ssiemy palec po ukłuciu się igłą lub drzazgą. Później zamiast używać ust zaczęto wykorzystywać naczynia w kształcie kubka. Pierwsze bańki były prawdopodobnie wykonane z rogów zwierzęcych, dlatego tę metodę leczenia zwano początkowo „terapią rogami”. Aby uzyskać efekt podciśnienia, osoba wykonująca zabieg wysysała powietrze ustami z czubka rogu. Jako baniek używano nawet skorup dyni lub tykwy, także w tym przypadku odsysając powietrze przez otworek na szczycie w celu wytworzenia podciśnienia. Później zaczęto używać baniek wykonanych z innych materiałów, na przykład bambusowych, glinianych lub ceramicznych.

Jedna z najstarszych wzmianek o stawianiu baniek pochodzi ze staroegipskiego tekstu zwanego Papirusem Ebersa, najstarszej znanej księgi lekarskiej spisanej w 1550 roku p.n.e. Wspomina się tam, że bańki stosowano w leczeniu prawie wszystkich zaburzeń, w tym gorączki, bólu, zawrotów głowy, zaburzeń menstruacyjnych i osłabienia apetytu, co pomagało szybciej powrócić do zdrowia. Z Egiptu metodę tę przejęli zapewne starożytni Grecy. Hipokrates, zwany czasem ojcem współczesnej medycyny, stosował bańki w wielu chorobach wewnętrznych i strukturalnych. Był jednym z pierwszych lekarzy, którzy uważali, że choroba nie jest spowodowana działaniem sił nadnaturalnych, lecz przez przyczyny naturalne, takie jak niepogoda, warunki geograficzne, zła dieta, przepracowanie i emocje. Była to wówczas w Grecji epoka brązu, dlatego bańki wykonywano właśnie z tego materiału. W tym okresie historycznym terapia bańkami zajmowała w Grecji znacznie ważniejsze miejsce niż w Chinach.

Na Bliskim Wschodzie różne ludy wykorzystywały terapię bańkami w leczeniu stanów zapalnych. Po arabsku kuracja ta zwana jest hedżama lub hidżama, co znaczy „przywracanie podstawowej wielkości” czy „zmniejszanie objętości”. Twórca islamu Mahomet był zwolennikiem stawiania baniek, o których wielokrotnie wspominał w swoich pismach. Opisywał, w których miejscach należy przystawiać bańki w leczeniu różnych dolegliwości bólowych. Także inne islamskie teksty medyczne wskazują, jaka jest najlepsza pora na stawianie baniek, co należy jeść, a czego unikać przed takim zabiegiem i po nim, oraz jak stawiać diagnozę na podstawie pozostałych na skórze śladów po bańkach. W tradycyjnej medycynie Iranu bańki stosuje się w celu usunięcia tkanki bliznowatej; wierzy się też, że zabiegi takie oczyszczają narządy wewnętrzne.

A oto kilka najwcześniejszych tekstów o stawianiu baniek z terenu Chin.

■ Najstarsze chińskie zapiski o stawianiu baniek znaleziono w księdze Boshu w grobie z okresu dynastii Han (206 p.n.e. – 220 n.e.).

■ Pierwsze zapiski na temat metod stawiania baniek znaleziono w księdze Zouhou Fang napisanej w 28 roku.

■ Pierwsze opisy leczenia konkretnych chorób zamieszczono w księdze Weitaimiyao z 755 roku, gdzie omawia się leczenie gruźlicy stawianiem baniek.

■ O stosowaniu rogów zwierzęcych do stawiania baniek i drenażu krost na skórze wspomina po raz pierwszy Ge Hong (281-341) w swoim Podręczniku przepisów na nagłe wypadki.

■ W okresie dynastii Qing (1644-1911) Zhao Xueming napisał Suplement do zarysu farmakopei ziołowej, gdzie omawia „qi naczynia ognia”, czyli wykorzystanie ognia w celu uzyskania efektu ssania podczas stawiania baniek, oraz zastąpienie rogów zwierzęcych bańkami z bambusa, ceramiki lub szkła. Pisze także o historii i pochodzeniu różnych form terapii bańkami, różnych kształtach baniek, ich funkcjach i zastosowaniach.

W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku w Chinach i ZSRR przeprowadzono wiele badań nad stawianiem baniek, a metodę tę wprowadzono jako element leczenia w szpitalach na terenie całych Chin.

W wieku dziewiętnastym i na początku dwudziestego leczenie bańkami było też powszechną praktyką w Europie. Londyński szpital Royal Marsden zatrudniał etatowych stawiaczy baniek, przy czym byli to często lekarze lub chirurdzy. Znany brytyjski pisarz George Orwell napisał w 1946 roku esej zatytułowany Jak umierają nędzarze, w którym daje opis stawiania baniek w jednym z paryskich szpitali. Pisze tam:

Najpierw doktor wydobył z czarnego kuferka tuzin niewielkich szklanych naczynek, przypominających kieliszki do wina, potem student zapalał zapałkę wewnątrz każdego z nich, żeby usunąć powietrze, a następnie przykładał je do pleców i do piersi półnagiego mężczyzny, któremu próżnia wysysała na skórze pokaźne żółte pęcherze. Dopiero po niejakim czasie połapałem się, co takiego robili ów medyk i praktykant. Nazywało się to stawianiem baniek i było zabiegiem leczniczym, o którym można przeczytać w starych podręcznikach medycznych…

(tłum. Bartłomiej Zborski)

W latach osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku stawianie baniek zaczęło wychodzić z użycia w świecie Zachodu, bardziej z powodu niezrozumienia mechanizmu ich działania niż braku wyników leczniczych. Jednak w ciągu ostatnich kilku dekad terapia ta przeżywa odrodzenie i jest stosowana przez szeroki krąg praktyków, w tym specjalistów Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, akupunkturzystów, masażystów, fizjoterapeutów, chiropraktyków, a także niektórych lekarzy medycyny akademickiej. Nie istnieje żaden organ regulujący zasady stosowania terapii bańkami, ale może ona stanowić opcjonalne uzupełnienie dla przedstawicieli wielu profesji opieki zdrowotnej, jeśli przejdą dodatkowe szkolenie.

JAK DZIAŁA STAWIANIE BANIEK?

Stawianie baniek ma poprawiać krążenie, uśmierzać bóle, usuwać toksyny z organizmu i aktywować układ odpornościowy. Jak zatem to robi? Wytworzone wewnątrz bańki podciśnienie sprawia, że tkanka miękka w obrębie brzegu naczynka zostaje wessana do środka. Dla wyrównania zaburzonej równowagi krew napłynie też w rejon poniżej bańki, w którym stężenie krwi stało się niższe niż wokół niego.

POPRAWA KRĄŻENIA

Kiedy krew zostaje wessana do obszaru poniżej bańki, pobudza to miejscowe krążenie. Ta poprawa ukrwienia sięga aż do warstwy mięśni, co pomaga tamtejszym komórkom szybciej się regenerować. Usprawnia to też ziarninowanie (tworzenie się nowej tkanki łącznej) i angiogenezę (powstawanie naczyń krwionośnych) podczas gojenia się ran. Może to pomóc w leczeniu urazów tkanki miękkiej, łagodzić napięcia mięśni i usuwać ból.

Postawione bańki w rzeczywistości przyciągają w daną okolicę ciała tyle krwi, że może to spowodować znaczne rozszerzenie się naczyń włosowatych, a ostatecznie – nawet ich pęknięcie, co odpowiada za charakterystyczne siniaki. Pęknięcie tych naczyń powoduje krwawienie, a zatem działa podobnie jak autohemoterapia, kiedy to z organizmu pacjenta odciąga się krew, a następnie ponownie ją wstrzykuje. Uważa się, że pobudza to układ odpornościowy, zwalcza choroby i działa uzdrawiająco.

UŚMIERZANIE BÓLU

Stawianie baniek jest dobrze znane jako metoda łagodzenia bólu. To działanie może wynikać z podwyższenia progu czucia bólu w okolicy wykonywania zabiegu. Innego wyjaśnienia dostarcza teoria łagodnego terapeutycznego odczynu zapalnego (czyli przeciwpodrażnienia), według której dyskomfort i ból w miejscu stawiania baniek zmniejszają ból w miejscu pierwotnego urazu/choroby.

Wykazano też, że bańki aktywują punkty akupunkturowe, a akupunktura, jak wiadomo, pomaga uśmierzyć ból na kilka różnych sposobów. Po pierwsze, pobudza cienkie nerwy w tkance mięśniowej, które wysyłają impulsy do rdzenia kręgowego, gdzie uwalniane są neuroprzekaźniki blokujące sygnały bólowe mające dotrzeć do mózgu. Akupunktura może też aktywować uwalnianie działających podobnie jak morfina endorfin oraz serotoniny i kortyzolu, a wszystkie te substancje łagodzą ból.

Bańki, podobnie jak akupunktura, mogą stymulować wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne włókna typu A beta, które redukują dopływ impulsów czucia bólu, oraz aktywować włókna C i A delta, blokujące ból. Stawianie baniek może też łagodzić ból poprzez rozluźnianie zrostów w mięśniach lub powięzi, czyli tkance łącznej występującej między skórą a mięśniami. Postawienie baniek unosi powięź znad mięśni, co może zredukować ich napięcie i rozluźnić je. Bańki mogą też uśmierzyć ból, gdyż doprowadzają krew do cierpiących na zastój fragmentów skóry i mięśni, a jednocześnie odprowadzają z komórek mięśniowych takie substancje odpadowe, jak kwas mlekowy. Jego nagromadzenie się może powodować bóle i długotrwały dyskomfort.

USUWANIE TOKSYN

Postawienie baniek usuwa, jak wykazano, nieczystą krew z dotkniętego dolegliwościami obszaru. Może ona zawierać substancje inicjujące stan zapalny, rozpadłe komórki, skrzepy, fragmenty tkanki bliznowatej i inne substancje powodujące ból i uniemożliwiające powrót do zdrowia. Miejscowa poprawa krążenia ułatwia wydostanie się na powierzchnię ciała toksyn uwięzionych w warstwach tkanki miękkiej. Krwinki białe gromadzą się przy powierzchni ciała i patrolują okolice tuż pod skórą, dlatego kiedy toksyny wznoszą się ku powierzchni, mogą tam zostać szybko pochłonięte.

Stawianie baniek, jak wykazano, usprawnia też działanie układu odpornościowego, gdyż wywołuje miejscowy odczyn zapalny. Występowanie substancji prozapalnych przyciąga krwinki białe i aktywuje tak zwany układ dopełniacza, czyli część układu odpornościowego, która zwiększa zdolności przeciwciał i krwinek białych do niszczenia drobnoustrojów i uszkodzonych komórek własnych. Bańki podwyższają też poziom czynnika martwicy nowotworu (TNF) i interferonu, czyli białek sygnalizacyjnych, które pomagają zwalczać w ustroju patogeny i nieprawidłowe komórki.

I wreszcie bańki mogą poprawić przepływ chłonki (limfy). Układ limfatyczny jest częścią układu odpornościowego i pomaga organizmowi pozbyć się toksyn, odpadów metabolicznych i innych niepożądanych substancji, a także poprawia krążenie krwinek białych w całym ciele.

STAWIANIE BANIEK, TRADYCYJNA MEDYCYNA CHIŃSKA I WSPÓŁCZESNE ZASTOSOWANIA

Według TMC bańki mają poprawiać przepływ qi i krwi. Qi (albo: chi) dosłowne znaczy po chińsku „tchnienie”, „powietrze” lub „gaz”. Może też jednak oznaczać „energię” bądź „siłę życiową”. W myśl filozofii chińskiej qi tworzy wszystko we wszechświecie, zarówno rzeczy materialne, jak i niematerialne. Kiedy qi zagęszcza się, powstaje materia. Podobnie współczesna fizyka, w tym teoria względności, opiera się na słynnym równaniu Einsteina E = mc2, które stwierdza, że materia jest formą energii.

W ludzkim ciele qi jest konieczne do wszystkich funkcji metabolicznych. Według współczesnej medycyny molekuły adenozynotrifosforanu (ATP) odpowiadają za dostarczenie energii do wszystkich funkcji metabolicznych organizmu. Według TMC, jeśli qi i krew mogą krążyć swobodnie i bez przeszkód, to nie pojawi się choroba ani ból. Kiedy jednak przepływ qi i krwi zostanie spowolniony lub zablokowany, powoduje to chorobę, w szczególności ból.

Według współczesnej medycyny efekty blokad qi i krwi są analogiczne do tego, co dzieje się, kiedy doznajemy urazu. Obrażenia powodują często krwawienie. Aby je powstrzymać, organizm dysponuje płytkami krwi i czynnikami, które powodują jej krzepnięcie, co zapobiega dalszemu krwawieniu, i „łata” miejsce urazu za pomocą tkanki bliznowatej. Potem jednak skrzepy krwi i tkanka bliznowata utrudniają ruch krwi i często wywołują ból. Stawianie baniek świetnie się sprawdza w leczeniu bólu, ponieważ jest w stanie poruszyć qi i krew. Ssanie odciąga je z otaczających miejsc do dotkniętego obszaru, a jeśli zastosuje się omówioną na stronie 37 technikę baniek przesuwanych, może to poruszyć większą ilość qi i krwi, także na rozleglejszym obszarze.

Według TMC stawianie baniek ma usuwać czynniki patogenne. Występuje sześć patogenów zewnętrznych: wiatr, zimno, gorąco, wilgoć, suchość i upalne gorąco. Mogą one wtargnąć do organizmu ze środowiska zewnętrznego. Głównym patogenem jest wiatr, gdyż może przeniknąć przez pory skóry i wprowadzić ze sobą każdy z pozostałych. Podczas ich ataku powstają objawy podobne do infekcji wirusowych lub bakteryjnych znanych ze współczesnej medycyny.

Możemy wykorzystać stawianie baniek, aby odessać „wiatr” z ciała poprzez skórę i jej pory, a wraz z nim odciągnąć inne patogeny. Ssanie wytworzone przez bańki może przyciągnąć w dany rejon płyny limfatyczne, świeżą krew i krwinki białe, co pomoże zniszczyć wirusy czy bakterie. Bańki przesuwane mogą pobudzić układ limfatyczny i za pośrednictwem chłonki wypłukać szkodliwe drobnoustroje z organizmu.

Te zewnętrzne patogeny mogą też być efektem działania czynników pogodowych, klimatycznych lub położenia geograficznego miejsca zamieszkania. Pospolitym tego przykładem jest wilgotna pogoda, która u osób z zapaleniem stawów wywołuje bóle. Podczas zimnej aury mięśnie napinają się i kurczą, co powoduje ból. Postawienie baniek może pomóc usunąć patogeny wilgoci i/lub zimna, ponieważ uśmierza te dolegliwości.

Postawienie baniek ma doprowadzać tak zwaną obronną qi do dotkniętego dolegliwościami rejonu ciała. Ten szczególny rodzaj energii organizmu broni go przed patogenami. Przypomina to działanie krwinek białych współczesnej medycyny. Obronna qi pozostaje blisko powierzchni skóry, aby chronić ciało przed patogenami, które próbują wtargnąć od zewnątrz. W medycynie współczesnej stwierdzono, że krwinki białe często krążą tuż pod skórą jako „patrole” przeciw atakującym wirusom i bakteriom. Zatem bańki, odsysające patogeny w kierunku skóry, odciągają wirusy lub bakterie tam, gdzie czekają gotowe do ataku krwinki białe. Te ostatnie odpowiadają też za redukcję tkanki bliznowatej lub zrostów, które powstają często po urazie i wywołują ból.

Terapia bańkami może też pomóc uregulować funkcje narządu. Jeśli jest on słaby, delikatne postawienie baniek na skórze ponad nim pomaga dostarczyć mu świeżej krwi, a wraz z nią – substancji odżywczych, co sprzyja optymalizacji jego działania. Niekiedy funkcję narządu wewnętrznego mogą blokować atakujące go patogeny. Bańki ułatwią ich usunięcie z organizmu i przyczynią się do przywrócenia prawidłowych czynności.