-
W empik go
W kręgu Księżnej de Clèves. Wybór francuskich nowel epoki klasycyzmu - ebook
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
W kręgu Księżnej de Clèves. Wybór francuskich nowel epoki klasycyzmu - ebook
Księżna de Clèves, autorstwa Marie-Madeleine de Lafayette, jest – jak dotychczas – jedyną siedemnastowieczną francuską powieścią psychologiczną, z którą polski czytelnik miał możliwość się zapoznać, dzięki tłumaczeniu Tadeusza Boya-Żeleńskiego z 1927 roku. Tymczasem to nie jedyny utwór narracyjny francuskiej pisarki, a ona sama nie jest jedyną reprezentantką pisarstwa kobiet w siedemnastowiecznej Francji. Autorka publikacji oddaje do rąk czytelników polską wersję dwóch pozostałych nowel pani de Lafayette (Księżna de Montpensier oraz Hrabina de Tende), a także opowieści Catherine Bernard (Hrabia d’Amboise) i Claudine-Alexandrine de Tencin (Pamiętniki hrabiego de Comminge). Są one przykładem dyskusji z Księżną de Clèves, a nawet próbą reinterpretacji, czy wręcz prze-pisania tej powieści, pozostającej punktem odniesienia dla francuskich pisarzy końca XVII wieku. Tragi-komiczna nowela Niezawinione cudzołóstwo Paula Scarrona, stanowiąca swoisty kontrapunkt dla pozostałych tekstów zawartych w tym wyborze, pozwoli dostrzec kontrast między poetyką francuskich romansów barokowych pierwszej połowy XVII stulecia a zupełnie nową formułą noweli historyczno-sentymentalnej epoki Ludwika XIV.
Przekłady zawarte w tej edycji czyta się bardzo dobrze. Wykonane są z filologicznym znawstwem, opatrzone cennymi, zróżnicowanymi przypisami, polszczyzna przekładu jest finezyjna, a tłumaczenie w pełni oddaje treści oryginału. Tłumaczka znakomicie poradziła sobie z zawiłymi czasami zdaniami wyrażającymi stany psychologiczne postaci. […] Polski tekst zachowuje głębię oryginału, a jednocześnie sens nie budzi żadnych wątpliwości. Użyty język jest współczesny, zrozumiały dla czytelnika, ale też wyszukany i elegancki, dopasowany do typu tłumaczonego tekstu.
Z recenzji dr hab. Moniki Kuleszy, prof. UW
Dr hab. Barbara Marczuk, prof. UJ, wykładowca literatury francuskiej w Instytucie Filologii Romańskiej UJ, autorka licznych publikacji dotyczących pisarstwa kobiecego w XVI i XVII wieku oraz polsko-francuskich związków literackich w tych epokach. W swym dorobku ma także cenione przekłady literatury francuskiej na język polski: Krwawy amfiteatr. Antologia francuskich historii tragicznych epoki renesansu i baroku (Kraków 2007); Francuskie pisma o dramacie (1537–1631) (Kraków 2016). Jej ostatnia monografia to Marie de Gournay (1565–1645) pierwsza francuska emancypantka (Kraków 2020).
Spis treści
Nota od Tłumacza
Przedmowa
I. Wprowadzenie do lektury
Narodziny noweli historyczno-sentymentalnej
Nowy bohater, czyli romans kobiety zamężnej
W stronę literatury „czułej”
II. Paul Scarron, Niezawinione cudzołóstwo (1656)
Wstęp
Tekst
III. Marie-Madeleine de Lafayette – pierwsza dama klasycyzmu
1. Historia Księżnej de Montpensier za panowania Karola IX, króla Francji (1662)
Wstęp
Tekst
2. Historia Hrabiny de Tende (ok. 1664?)
Wstęp
Tekst
IV. Catherine Bernard, Hrabia d’Amboise (1689)
Wstęp
Tekst
V. Claudine-Alexandrine de Tencin, Pamiętniki hrabiego de Comminge (1735)
Wstęp
Tekst
Bibliografia
| Kategoria: | Literatura piękna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6824-5 |
| Rozmiar pliku: | 3,2 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Siedemnastowieczne nowele znajdujące się w tym wyborze zostały przetłumaczone językiem współczesnym, bez archaizacji tak charakterystycznej dla Księżnej de Clèves w wersji Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Jednakże dla nadania tekstom niezbędnej patyny, bez jednoczesnego utrudniania lektury, została zachowana skomplikowana składnia, nadużywająca niekiedy zaimków względnych oraz struktur hipotaktycznych wprowadzanych partykułą „że” kilkakrotnie w tym samym zdaniu. Utrzymany został także sposób zwracania się bohaterów do siebie w trzeciej osobie (pan/pani), nawet przez osoby sobie najbliższe (małżonkowie, kochankowie). Odtworzone zostały figury stylistyczne charakterystyczne dla francuskich narracji sentymentalnych tamtej epoki, takie jak podwójne przeczenia1, natrętne superlatywy charakteryzujące bohaterów2, paradoksy oparte na powtórzeniach i paralelizmach3 czy sentencje4. Zarówno w tłumaczonych nowelach, jak i w cytowanych w opracowaniu tekstach źródłowych zachowano istotne w siedemnastowiecznej typografii emfatyczne duże litery, podkreślające znaczenie danego słowa.
Zgodnie z oryginałem tekstów oraz z aktualnym uzusem francuskim, respektowanym także we współczesnej polszczyźnie, nazwiska arystokratyczne niepoprzedzone imieniem osoby lub jej tytułem, jak książę, diuk, markiz, hrabia, kawaler, występują w tłumaczeniu bez partykuły de (por. Sancerre, Sansac, Chabannes). Wyjątek stanowią nazwiska jednosylabowe (jak de Roye) oraz rozpoczynające się od samogłoski (jak d’Amboise).
1 „Nie mogę zatem sądzić, że pan mnie nie nienawidzi”; „Spostrzegł, że nie jest jej niemiły”.
2 „Królowa, jego małżonka, była jedną z najpiękniejszych i najbystrzejszych osób na świecie”.
3 „Za wystarczający powód, by móc go chwalić, uznała to, że nie ma wystarczającego powodu, aby go ganić”.
4 „Jakże jest się słabym, gdy się kogoś kocha”.
Marie-Madeleine Pioche de La Vergne hrabina de Lafayette (1634–1693)
Autor: Etienne Jehandier Desrochers, rycina wykonana w 1741 roku na podstawie wcześniejszego portretuPRZEDMOWA
Księżna de Clèves to bez wątpienia szczytowe osiągnięcie sztuki: nec plus ultra francuskiej powieści.
André Gide1
Księżna de Clèves autorstwa Marie-Madeleine de Lafayette2 jest, jak dotychczas, jedyną siedemnastowieczną francuską powieścią psychologiczną, z którą polski czytelnik mógł się zapoznać dzięki kanonicznemu tłumaczeniu Tadeusza Boya-Żeleńskiego z 1927 roku3. Powieść ta, jednogłośnie uznana przez krytyków dawnych i współczesnych za arcydzieło, wyznacza przełom w historii francuskiej literatury narracyjnej, a jej publikacja w 1678 roku traktowana jest jako moment narodzin powieści nowożytnej. W paryskim pierwodruku nie pojawia się jednak określenie gatunkowe „powieść”. W króciutkiej notce Do czytelnika wydawca Claude Barbin używa nazwy „historia”, co sugeruje zdecydowane odcięcie się od konwencji wielotomowych romansów pasterskich, heroicznych czy „uciesznych” pierwszej połowy XVII stulecia. Autorzy publikujący po roku 1660, czyli w epoce osobistego panowania Ludwika XIV, określają swoje utwory mianem histoire lub nouvelle i istotnie, narracje tego okresu charakteryzują się regułami obowiązującymi w noweli: zwięzłością, bliskością czasową i geograficzną, naturalnością oraz prawdopodobieństwem.
Księżna de Clèves pozostała przez kilka dekad po swej publikacji obowiązkowym punktem odniesienia nie tylko dla krytyków i czytelników, ale przede dla innych autorów powieści i nowel. Proponowane w tej antologii tłumaczenia tekstów Catherine Bernard (Hrabia d’Amboise) oraz Claudine-Alexandrine de Tencin (Pamiętniki hrabiego de Comminge) są przykładem podjętej przez obie autorki dyskusji z dziełem pani de Lafayette czy nawet próbą jego reinterpretacji lub prze-pisania4. Tłumaczenie dwóch nowel samej pani de Lafayette: Księżna de Montpensier oraz Hrabina de Tende pozwoli polskiemu czytelnikowi zapoznać się z tymi utworami pisarki, do których dotychczas nie miał dostępu w języku ojczystym i rozwiać przekonanie (panujące także w opinii francuskiej), jakoby pani de Lafayette była autorką jednej tylko powieści.
Nowela Niezawinione cudzołóstwo Paula Scarrona, otwierająca wybór i pierwsza pod względem chronologicznym, ma stanowić swoisty kontrapunkt dla utworów następnych, nie tylko ze względu na męskie autorstwo, ale przede wszystkim z racji odmiennej konwencji gatunkowej oraz przyjętego przez narratora ironicznego dystansu wobec opowiadanej historii. Utwór ten, będący swobodną adaptacją noweli hiszpańskiej, reprezentuje romansowość „starego typu”, opartą na dramatycznej kumulacji wydarzeń niepodporządkowanych zasadom prawdopodobieństwa czy stosowności. Lektura tej tragi-komicznej historii pozwoli dostrzec kontrast między poetyką „dawnych romansów” a zupełnie nową formułą noweli historyczno-sentymentalnej (nouvelle historique et galante) epoki Ludwika XIV. Pani de Lafayette, Catherine Bernard, Claudine-Alexandrine de Tencin, a także współcześni im pisarze, nieobecni w tym wyborze5, stworzyli gatunek, który późniejsi badacze określą mianem powieści analizy psychologicznej (roman d’analyse) i który na kilka kolejnych stuleci stanie się najbardziej rozpoznawalną marką powieści francuskiej.
1 Cytat pochodzi z tekstu Les dix romans français que..., opublikowanego w „Nouvelle Revue française” w kwietniu 1913 (cyt. za M. Laugaa, Lectures de Madame de Lafayette, Paris, Armand Colin, 1971, s. 233). Ten i wszystkie pozostałe cytaty z nietłumaczonych tekstów francuskich podaję w moim przekładzie (B.M.).
2 W tradycji edytorskiej istnieje też forma zapisu tego nazwiska jako La Fayette (tak się dzieje w wydaniach Boyowskiego tłumaczenia Księżnej de Clèves). W aktualnych edycjach i opracowaniach francuskich dominuje zapis Lafayette, który tutaj został przyjęty.
3 Powieści XVII wieku, przetłumaczone współcześnie na język polski, reprezentują typ romansów barokowych, uprawianych we Francji w pierwszej połowie stulecia: Honoré d’Urfé, Astrea (Warszawa, Czytelnik, 1978) to romans pasterski; Przygody Francjona Charles’a Sorela (Warszawa, Czytelnik, 1986) oraz Opowieść ucieszna Paula Scarrona (Warszawa, PIW, 1954) to tzw. powieści komiczne; Tamten świat Cyrana de Bergerac (Warszawa, PIW, 1956) to powieść fantastyczno-utopijna.
4 Fakt oczywistego dla ówczesnych czytelników oraz podkreślanego przez dzisiejszych historyków literatury nawiązania przez obie autorki do Księżnej de Clèves zadecydował o umieszczeniu tłumaczenia ich nowel w proponowanym wyborze.
5 W epoce Ludwika XIV nowele historyczno-sentymentalne wychodziły także spod męskiego pióra, by wspomnieć Jeana Regnault de Segrais (Nouvelles Françaises, 1657) czy Césara Vicharda de Saint-Réal (Dom Carlos, 1672). Jednakże siedemnasto- i osiemnastowieczni krytycy jednogłośnie przyznawali, że panie są najznamienitszymi reprezentantkami tego gatunku literackiego.
