-
W empik go
W stronę krytycznej nowoczesności. Tom 1 - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
13 października 2023
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
PDF
czytaj
na laptopie
czytaj
na tablecie
Format e-booków, który możesz odczytywać na tablecie oraz
laptopie. Pliki PDF są odczytywane również przez czytniki i smartfony,
jednakze względu na komfort czytania i brak możliwości skalowania
czcionki, czytanie plików PDF na tych urządzeniach może być męczące dla
oczu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na laptopie
Pliki PDF zabezpieczone watermarkiem możesz odczytać na dowolnym
laptopie po zainstalowaniu czytnika dokumentów PDF. Najpowszechniejszym
programem, który umożliwi odczytanie pliku PDF na laptopie, jest Adobe
Reader. W zależności od potrzeb, możesz zainstalować również inny
program - e-booki PDF pod względem sposobu odczytywania nie różnią
niczym od powszechnie stosowanych dokumentów PDF, które odczytujemy
każdego dnia.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
W stronę krytycznej nowoczesności. Tom 1 - ebook
W stronę krytycznej nowoczesności to na polskim gruncie ukrainoznawczym dzieło pionierskie, zapełniające jedną z najdotkliwszych luk badawczych. Z pełnym przekonaniem mogę stwierdzić, że recenzowany tom, stanowiący pierwszą część projektowej trylogii, wejdzie na stałe do polskiego czytelniczego kanonu. Co więcej, uważam, że jest to lektura obowiązkowa dla wszystkich tych, którzy pragną dogłębnie poznać istotę specyfiki naszego obszaru geokulturowego.
prof. dr hab. Agnieszka Matusiak
Była zbyt mądra, by nadawać jakąkolwiek wagę i znaczenie wartościom, które poprzednie pokolenia uważały za ustalone reguły, pryncypia, normy i zasady moralne. Dla Zyny nie było nic zakazanego, niedozwolonego, niemożliwego lub nieosiągalnego. (…). Mówiła tak, jakby chciała zniszczyć wszystko, co dla innych było nietykalnym i nienaruszalnym.
Dziewczyna z misiem. Nieprawdopodobne historie
[Doktor Serafikus] mimo całej swojej ociężałej, masywnej przysadzistości zdawał się abstrakcją i fikcją. Jakby naprawdę nie był człowiekiem, tylko ponurym gnomem, mieszkającym w tajnych lochach, głuchych, splątanych przejściach podziemnych, odludnych samotnych jaskiniach i który nie przywykł do wychodzenia między ludzi i radowania się na widok słońca. Miał w sobie coś z homunkulusa, kolby, laboratorium, z legendy o Fauście, z teorii Plancka, z chimer, iluzji, schematów i wzorów .
Doktor Serafikus
Zaczynać i nie kończyć. Projektować i nie realizować. Dokładać ogromnych wysiłków, bez miary naprężać mięśnie, doprowadzać napięcie mięśni do granicy katastrofy i nie zwyciężać. (…) Czuję wewnętrzny lęk. Strach, taki jak u człowieka stojącego na skraju przepaści, ogarnia mnie. Dreszcz przebiega po plecach. Lodowacieją ostygłe czubki palców, które leżą nieruchomo, trzymając graniasty słupek, nagrzany w słońcu. Myślę: – Za rewolucji rozstrzeliwano k l a s y. Może należało rozstrzeliwać psychologię?
Bez gruntu
Seria: Re-trans-misje
Seria wydawnicza TAiWPN Universitas poświęcona jest interdyscyplinarnej refleksji nad kulturą ukraińską pod kątem transformacji dyskursów nowoczesności. Celem serii jest zrozumienie kodów, wyobrażeń, narracji oraz ich reemisji historycznych kształtujących Ukrainę (po)nowoczesną wraz z jej kulturowym otoczeniem.
Zespół redakcyjny
Katarzyna Glinianowicz, Paweł Krupa
W przygotowaniu:
Wiktor Petrow, W stronę krytycznej nowoczesności, tom II
Spis treści
WSTĘP
Wiktor Petrow. Kwestionariusz (wielo)osobowy 1894–1921
Dziewczyna z misiem, albo seks, przemoc i rewolucja
Doktor Serafikus, albo Faust płynnej nowoczesności
Bez gruntu, albo pochwała niezakorzenienia
Bibliografia adnotowana dzieł Wiktora Petrowa
POWIEŚCI WIKTORA PETROWA
Dziewczyna z misiem. Nieprawdopodobne historie
Doktor Serafikus
Bez gruntu
INDEKS OSOBOWY
| Kategoria: | Literatura piękna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6729-3 |
| Rozmiar pliku: | 3,6 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
WSTĘP
Niniejsza książka stanowi pierwszą odsłonę trzytomowego wydania dzieł Wiktora Petrowa (1894–1969), jednego z najważniejszych ukraińskich intelektualistów XX w., którego twórczość John Fizer, autor znanych polskiemu czytelnikowi prac z zakresu psycholingwistyki i filozofii literatury, spuentował w tytule artykułu _Ukraiński Foucault czy francuski Petrow?_1. Niewątpliwie spuścizna naukowa i literacka autora _Bez gruntu_ stanowi jedno z najważniejszych osiągnięć nowoczesnej humanistyki ukraińskiej zarówno pod względem problematyki, poszukiwań artystycznych, jak i pod kątem bogactwa tematycznego. Jednocześnie twórczość ta wciąż pozostaje w cieniu skomplikowanej i mało znanej biografii pisarza, którego często oskarża się o „współpracę ze służbami wywiadowczymi”, „szpiegostwo”, „zdradę”, wywołując jałowe spory, wciąż nieznajdujące gruntownego pokrycia w faktach, dokumentach, materiałach archiwalnych.
Od momentu wydania w 1928 r. debiutanckiej _Dziewczyny z misiem_, Petrow kolejne czterdzieści lat poświęci pisaniu, wyrażając i przekształcając życie w literaturę, bez znaczenia, czy będzie to narracja fikcyjna, czy naukowa. Na podobieństwo Sørena Kierkegaarda czy Fernanda Pessoi, będzie ukrywać się za zmyślonymi postaciami, ich językiem, stylem, funkcją. Pisarstwo Petrowa to historia heteronimów, czy też bardziej semiheteronimów, „kolejnych nazwisk, za którymi kryje się inna osoba, z całkiem odmienną biografią, całkiem innym wyglądem, całkiem innymi poglądami i w końcu z osobną – publikowaną! – bibliografią”2. W wypadku ukraińskiego prozaika tego rodzaju całościowa biografia oraz bibliografia, która łączyłaby zróżnicowanie i specyfikę kolejnych literackich i naukowych „wcieleń” Petrowa – poczynając od Wiktora Bielicza, poprzez Wiktora Domontowycza, A. Siemionowa, W. Domontowycza, Wiktora Bera, Borysa Werigo, W. Petrenki, a na Pawle Kreczecie kończąc – jak dotąd nie została w pełni opracowana, choć badacze twórczości pisarza wskazują na intrygujące pozaliterackie, performatywne funkcje jego heteronimów3. Petrow, jak mało kto z grona ukraińskich prozaików, zrozumiał specyfikę nowoczesności, wywłaszczającą człowieka z jego własnej biografii, funkcji i rozumienia, zmuszającą jednostkę do krytycznego przemyślenia samej siebie, a także wymyślenia siebie na nowo. „Każda jednostka – pisał Petrow w _Historiozoficznych etiudach_ – posiada kilka biografii. Tym samym jedno imię i nazwisko w oczywisty sposób jest niewystarczające. Tożsamość imienia już więcej nie koresponduje z przełomowymi zmianami życiorysu”. I w innym miejscu: „Nikt z nas nie posiada własnej biografii, bowiem przynależy ona do specyfiki epok, które diametralnie różnią się względem siebie”4. Tak dla Petrowa, jak i dla Pessoi: „Być sobą można tylko wtedy, gdy się siebie – jako siebie – zapomina, unieważni, zdradza. Być sobą można tylko wtedy, gdy się siebie zmyśla”5. I Petrow zmyślał, zapominał, zdradzał i unieważniał jak mało kto w dwudziestowiecznej ukraińskiej literaturze. Ostatecznie stawką tego zmyślania – co zdecydowanie wyróżniało Petrowa jako mieszkańca świata radzieckiego od Kierkegaarda czy Pessoi – było przeżycie. Ta tożsamościowa gra stała się również podstawą konstrukcji bohaterów jego trzech najważniejszych powieści, które przedstawiamy w tym tomie.
Książka składa się z dwóch części: pierwszej, biograficzno-krytycznej, i drugiej, centralnej, zawierającej powieści Petrowa. Publikację otwiera szkic biograficzny _Wiktor Petrow. Kwestionariusz (wielo)osobowy 1894–1921_, obejmujący pierwsze ćwierćwiecze biografii pisarza. To historia najbliższej rodziny, dzieciństwa oraz młodości w realiach Imperium Rosyjskiego, do czasów studiów i ukraińskiej rewolucji lat 1917–1921, która przyniosła kres imperium oraz proklamowanie Ukraińskiej Republiki Ludowej (1918) i zakończyła się podporządkowaniem Ukrainy naddnieprzańskiej władzom nowo powstałej Ukrainy radzieckiej (1922). Kolejne dwie części biografii ujrzą światło dzienne w tomie drugim i trzecim dzieł __ Petrowa.
Wprowadzenie do świata prozy pisarza stanowią trzy teksty krytyczne: _„Dziewczyna z misiem”, albo seks, przemoc i rewolucja_; „_Doktor Serafikus”, albo Faust płynnej nowoczesności_ oraz „_Bez gruntu”, albo pochwała niezakorzenienia_. Część pierwszą zamyka _Bibliografia adnotowana dzieł Wiktora Petrowa_, obejmująca teksty prozatorskie, historyczno- i krytycznoliterackie, filozoficzne oraz publicystyczne; dzięki niej mamy ogląd najważniejszej problematyki tej części dorobku intelektualnego pisarza.
Na drugą część książki składają się powieści Petrowa, których tłumaczenie zrealizowano na podstawie pierwodruków każdego z tekstów: _Dziewczyna z misiem. Nieprawdopodobne historie_6, _Doktor Serafikus_7 i _Bez_ _gruntu_8. Każdy z utworów opatrzono aparatem krytyczno-interpretacyjnym, do _Dziewczyny z misiem_ dodatkowo włączono odnalezione podczas kwerend fragmenty rękopisów. Zachowany maszynopis _Doktora Serafikusa_, z racji rozległych i istotnych różnic tekstualnych, nie mógł zostać dodany do tego wydania, jednak posłużył do całościowego przewartościowania dotychczasowej genezy tekstu, jego konstrukcji oraz przewodniej idei, które zawarto w tekście krytycznym _„Doktor Serafikus”, albo Faust płynnej nowoczesności_.
Wydanie dzieł Petrowa stanowi pokłosie projektu translatorsko-badawczego Zakładu Ukrainistyki Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego _Wiktor Petrow – w stronę krytycznej nowoczesności_, który ma na celu przybliżyć polskim czytelnikom i czytelniczkom spuściznę ukraińskiego twórcy: jego powieści, beletryzowane biografie, szeroki wybór małej prozy. Projekt zrealizowano przez zespół w składzie: Katarzyna Glinianowicz, Katarzyna Kotyńska, Paweł Krupa (kierownik projektu), Przemysław B. Tomanek, w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki moduł: Uniwersalia 2.2 (22H 16 0342 84).
Na koniec kilka uwag redakcyjnych. Ukraińskie nazwy własne zostały zapisane według zasad transkrypcji współczesnego alfabetu ukraińskiego, ujętych w _Wielkim słowniku ortograficznym PWN_ (2021). Bez względu na okres historyczny, używamy ukraińskich nazw topograficznych (np. Katerynosław, Dnipropetrowsk). Zasada ta nie dotyczy określeń od dawna spolszczonych (np. Kijów, Charków). Imiona i nazwiska postaci historycznych funkcjonujących w ukraińskiej i rosyjskiej przestrzeni kulturowej podano w brzmieniu ukraińskim (np. Ołeksandra Ekster). Wyjątek stanowią warianty dawno spolszczone (np. Mikołaj Gogol). Stosujemy wyrażenie „w Ukrainie”, zgadzając się z opinią Rady Języka Polskiego z lipca 2022 r.: „na Ukrainie” używamy, gdy mowa o ziemiach ukraińskich znajdujących się w nieukraińskich strukturach państwowych. W cytatach, tytułach i adresach bibliograficznych zachowujemy pisownię zgodną z oryginałem.
***
Książka ta zawdzięcza swoje istnienie wspaniałomyślności, wsparciu oraz pomocy kilku ważnych dla nas osób, którym chcielibyśmy serdecznie podziękować.
W pierwszej kolejności pragniemy wyrazić wdzięczność najważniejszym twórcom tomu: tłumaczce Katarzynie Kotyńskiej i tłumaczowi Przemysławowi B. Tomankowi z Zakładu Ukrainistyki IFW UJ, którzy z pełnym zaangażowaniem i pasją zechcieli dołączyć do naszego zespołu, by podjąć się wymagającego translatorskiego zadania.
Prace nad trzema tomami dzieł Petrowa zostały poprzedzone kwerendą w zagranicznych ośrodkach naukowych, które objęły pieczę nad rozległym archiwum pisarza.
Państwowe Centralne Archiwum-Muzeum Literatury i Sztuki Ukrainy w Kijowie to z pewnością najważniejszy ośrodek przechowujący spuściznę Petrowa i tylko dzięki wsparciu jego dyrektorki, Ołeny Czyżowej, a także pomocy kierowniczki sekcji udostępniania dokumentów, Ludmyły Szwajkowskiej, udało się dotrzeć do najważniejszych materiałów literackich i biograficznych pisarza.
Instytut Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie to nie tylko długoletnie miejsce pracy uczonego, z którym był związany do końca swoich dni; to również miejsce przechowywania największej kolekcji dokumentów autora _Bez gruntu_, jego archiwum naukowego oraz rozległego zbioru rękopisów. Nieoceniony dostęp do każdego z tych zasobów zawdzięczamy kierowniczce archiwum naukowego tej instytucji, Ołeksandrze Buźko, badaczce dorobku archeologicznego Petrowa.
Ukraińska Wolna Akademia Nauk w USA w Nowym Jorku to najważniejszy ośrodek poza granicami Ukrainy, który przechowuje największą kolekcję rękopisów tekstów literackich Petrowa, jego emigracyjną publicystykę, część tekstów naukowych. To też archiwum najważniejszego ukraińskiego emigracyjnego ugrupowania literackiego Związku Pisarzy Ukraińskich „Ukraiński Ruch Artystyczny” (1945–1948), którego Petrow był współtwórcą. Bez nieocenionej pomocy i zaangażowania w niezwykle trudnym okresie pandemii kierowniczki archiwum, Tamary Skrypki, oraz pracownicy biblioteki, Ludmyły Szpyłewej, kwerenda byłaby nie tylko niezwykle ograniczona, wręcz – niemożliwa.
Wreszcie, Ukraiński Wolny Uniwersytet w Monachium, jedno z ostatnich emigracyjnych miejsc pracy Petrowa przed jego tajemniczym zniknięciem w 1949 r., a w czasach radzieckich najważniejszy niezależny ukraiński ośrodek naukowy. Dzięki zaangażowaniu rektorki Mariji Pryszlak oraz dzięki zespołowi archiwistek i archiwisty uniwersytetu: Iwannie Rebet, Nadiji Chomanczuk, Wiktorowi Hołowaczowi, udało się zebrać ważny materiał archiwalny dotyczący emigracyjnego okresu życia pisarza.
Ponadto chcielibyśmy podziękować gronu naukowczyń i naukowców, którzy pomogli przy merytorycznych konsultacjach: Switłanie Andriejewej (Kijowski Uniwersytet im. Borysa Hrinczenki) oraz Witalijowi Andriejewowi (Kijowski Uniwersytet im. Borysa Hrinczenki), za wskazówki dotyczące archiwów pisarza i kontakt z zespołem Instytutu Archeologii UAN. Ołeksandrowi Boroniowi (Instytut Literatury im. T. Szewczenki Narodowej Akademii Nauk Ukrainy) za pomoc i konsultacje bibliograficzne; Mykole Szafowałowi (Towarzystwo Naukowe im. Tarasa Szewczenki w Europie) za ważne odniesienia do emigracyjnych tekstów opisujących zniknięcie Petrowa w 1949 r.; muzykolożce i badaczce twórczości Karola Szymanowskiego Teresie Chylińskiej – za inspirujące wskazówki dotyczące odczytań wątków muzycznych w powieści _Bez gruntu_, Gabrieli Glinianowicz (Muzeum Historyczne w Sanoku) za konsultacje archeologiczne i kostiumologiczne.
Podziękowania kierujemy również do: Seweryna Jezierskiego (Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Chełmie), Kseni Kiebuzinski (Koordynatorka Slawistycznych Księgozbiorów Uniwersytetu w Toronto), Kostiantyna Kuryłyszyna (Kierownik Działu Ukrainików Lwowskiej Narodowej Biblioteki Naukowej Ukrainy im. Wasyla Stefanyka), Olgi Słowik (Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej w Pradze), Ewy Tomczyk (Biblioteka Wydziału Filologicznego UJ) oraz zespołu Oddziału Rękopisów Narodowej Biblioteki Ukrainy im. Wołodymyra Werdnadskiego w Kijowie – za nieocenioną pomoc w wyszukiwaniu oraz skanowaniu cennych materiałów archiwalnych.
Oddzielnie chcielibyśmy wyrazić wdzięczność najwybitniejszym znawcom życia oraz twórczości Wiktora Petrowa: Wałentynie Korpusowej (Instytut Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy) oraz Wjaczesławowi Briuchoweckiemu (Narodowy Uniwersytet „Akademia Kijowsko-Mohylańska”), którzy od samego początku prac wspierali nas i dzielili się swoją rozległą wiedzą. Сердечно Вам дякуємо!
------------------------------------------------------------------------
1 І. Фізер, _Український Фуко чи французький Петров? Разюча схожість двох історіософів_, „Наукові записки Національного університету «Києво-Могилянська академія»” 1999, t. 17, s. 42–44.
2 M.P. Markowski, _Pessoa: kaznodzieja wyrzeczenia_, w: idem, _Życie na miarę literatury_, Kraków 2009, s. 261–289.
3 Na temat historii wybranych semiheteronimów oraz ich funkcji – zob. В. Брюховецький, _Казкар-містифікатор_ _„Павло Кречет”_, w: _Віктор Петров. Мапування творчости письменника_, red. К. Ґлінянович, П. Крупа, Й. Маєвська, Краків 2020, s. 43–74; Г. Гнедкова, _Пессоа поневолі. Віктор Домонтович та його_ _„двійники”_, w: _Віктор_ _Петров. Мапування творчости письменника_, red. К. Ґлінянович, П. Крупа, Й. Маєвська, Краків 2020, s. 303–316.
4 В. Петров, _Історіософічні етюди_, „МУР” 1946, nr 2, s. 8 .
5 M.P. Markowski, _Pessoa: kaznodzieja wyrzeczenia_, op. cit., s. 271.
6 В. Домонтович, _Дівчина з ведмедиком. Неправдоподібні істини_, Київ 1928.
7 В. Домонтович, _Доктор Серафікус_, Мюнхен 1947.
8 В. Домонтович, _Без ґрунту_, Реґенсбурґ 1948.
Niniejsza książka stanowi pierwszą odsłonę trzytomowego wydania dzieł Wiktora Petrowa (1894–1969), jednego z najważniejszych ukraińskich intelektualistów XX w., którego twórczość John Fizer, autor znanych polskiemu czytelnikowi prac z zakresu psycholingwistyki i filozofii literatury, spuentował w tytule artykułu _Ukraiński Foucault czy francuski Petrow?_1. Niewątpliwie spuścizna naukowa i literacka autora _Bez gruntu_ stanowi jedno z najważniejszych osiągnięć nowoczesnej humanistyki ukraińskiej zarówno pod względem problematyki, poszukiwań artystycznych, jak i pod kątem bogactwa tematycznego. Jednocześnie twórczość ta wciąż pozostaje w cieniu skomplikowanej i mało znanej biografii pisarza, którego często oskarża się o „współpracę ze służbami wywiadowczymi”, „szpiegostwo”, „zdradę”, wywołując jałowe spory, wciąż nieznajdujące gruntownego pokrycia w faktach, dokumentach, materiałach archiwalnych.
Od momentu wydania w 1928 r. debiutanckiej _Dziewczyny z misiem_, Petrow kolejne czterdzieści lat poświęci pisaniu, wyrażając i przekształcając życie w literaturę, bez znaczenia, czy będzie to narracja fikcyjna, czy naukowa. Na podobieństwo Sørena Kierkegaarda czy Fernanda Pessoi, będzie ukrywać się za zmyślonymi postaciami, ich językiem, stylem, funkcją. Pisarstwo Petrowa to historia heteronimów, czy też bardziej semiheteronimów, „kolejnych nazwisk, za którymi kryje się inna osoba, z całkiem odmienną biografią, całkiem innym wyglądem, całkiem innymi poglądami i w końcu z osobną – publikowaną! – bibliografią”2. W wypadku ukraińskiego prozaika tego rodzaju całościowa biografia oraz bibliografia, która łączyłaby zróżnicowanie i specyfikę kolejnych literackich i naukowych „wcieleń” Petrowa – poczynając od Wiktora Bielicza, poprzez Wiktora Domontowycza, A. Siemionowa, W. Domontowycza, Wiktora Bera, Borysa Werigo, W. Petrenki, a na Pawle Kreczecie kończąc – jak dotąd nie została w pełni opracowana, choć badacze twórczości pisarza wskazują na intrygujące pozaliterackie, performatywne funkcje jego heteronimów3. Petrow, jak mało kto z grona ukraińskich prozaików, zrozumiał specyfikę nowoczesności, wywłaszczającą człowieka z jego własnej biografii, funkcji i rozumienia, zmuszającą jednostkę do krytycznego przemyślenia samej siebie, a także wymyślenia siebie na nowo. „Każda jednostka – pisał Petrow w _Historiozoficznych etiudach_ – posiada kilka biografii. Tym samym jedno imię i nazwisko w oczywisty sposób jest niewystarczające. Tożsamość imienia już więcej nie koresponduje z przełomowymi zmianami życiorysu”. I w innym miejscu: „Nikt z nas nie posiada własnej biografii, bowiem przynależy ona do specyfiki epok, które diametralnie różnią się względem siebie”4. Tak dla Petrowa, jak i dla Pessoi: „Być sobą można tylko wtedy, gdy się siebie – jako siebie – zapomina, unieważni, zdradza. Być sobą można tylko wtedy, gdy się siebie zmyśla”5. I Petrow zmyślał, zapominał, zdradzał i unieważniał jak mało kto w dwudziestowiecznej ukraińskiej literaturze. Ostatecznie stawką tego zmyślania – co zdecydowanie wyróżniało Petrowa jako mieszkańca świata radzieckiego od Kierkegaarda czy Pessoi – było przeżycie. Ta tożsamościowa gra stała się również podstawą konstrukcji bohaterów jego trzech najważniejszych powieści, które przedstawiamy w tym tomie.
Książka składa się z dwóch części: pierwszej, biograficzno-krytycznej, i drugiej, centralnej, zawierającej powieści Petrowa. Publikację otwiera szkic biograficzny _Wiktor Petrow. Kwestionariusz (wielo)osobowy 1894–1921_, obejmujący pierwsze ćwierćwiecze biografii pisarza. To historia najbliższej rodziny, dzieciństwa oraz młodości w realiach Imperium Rosyjskiego, do czasów studiów i ukraińskiej rewolucji lat 1917–1921, która przyniosła kres imperium oraz proklamowanie Ukraińskiej Republiki Ludowej (1918) i zakończyła się podporządkowaniem Ukrainy naddnieprzańskiej władzom nowo powstałej Ukrainy radzieckiej (1922). Kolejne dwie części biografii ujrzą światło dzienne w tomie drugim i trzecim dzieł __ Petrowa.
Wprowadzenie do świata prozy pisarza stanowią trzy teksty krytyczne: _„Dziewczyna z misiem”, albo seks, przemoc i rewolucja_; „_Doktor Serafikus”, albo Faust płynnej nowoczesności_ oraz „_Bez gruntu”, albo pochwała niezakorzenienia_. Część pierwszą zamyka _Bibliografia adnotowana dzieł Wiktora Petrowa_, obejmująca teksty prozatorskie, historyczno- i krytycznoliterackie, filozoficzne oraz publicystyczne; dzięki niej mamy ogląd najważniejszej problematyki tej części dorobku intelektualnego pisarza.
Na drugą część książki składają się powieści Petrowa, których tłumaczenie zrealizowano na podstawie pierwodruków każdego z tekstów: _Dziewczyna z misiem. Nieprawdopodobne historie_6, _Doktor Serafikus_7 i _Bez_ _gruntu_8. Każdy z utworów opatrzono aparatem krytyczno-interpretacyjnym, do _Dziewczyny z misiem_ dodatkowo włączono odnalezione podczas kwerend fragmenty rękopisów. Zachowany maszynopis _Doktora Serafikusa_, z racji rozległych i istotnych różnic tekstualnych, nie mógł zostać dodany do tego wydania, jednak posłużył do całościowego przewartościowania dotychczasowej genezy tekstu, jego konstrukcji oraz przewodniej idei, które zawarto w tekście krytycznym _„Doktor Serafikus”, albo Faust płynnej nowoczesności_.
Wydanie dzieł Petrowa stanowi pokłosie projektu translatorsko-badawczego Zakładu Ukrainistyki Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego _Wiktor Petrow – w stronę krytycznej nowoczesności_, który ma na celu przybliżyć polskim czytelnikom i czytelniczkom spuściznę ukraińskiego twórcy: jego powieści, beletryzowane biografie, szeroki wybór małej prozy. Projekt zrealizowano przez zespół w składzie: Katarzyna Glinianowicz, Katarzyna Kotyńska, Paweł Krupa (kierownik projektu), Przemysław B. Tomanek, w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki moduł: Uniwersalia 2.2 (22H 16 0342 84).
Na koniec kilka uwag redakcyjnych. Ukraińskie nazwy własne zostały zapisane według zasad transkrypcji współczesnego alfabetu ukraińskiego, ujętych w _Wielkim słowniku ortograficznym PWN_ (2021). Bez względu na okres historyczny, używamy ukraińskich nazw topograficznych (np. Katerynosław, Dnipropetrowsk). Zasada ta nie dotyczy określeń od dawna spolszczonych (np. Kijów, Charków). Imiona i nazwiska postaci historycznych funkcjonujących w ukraińskiej i rosyjskiej przestrzeni kulturowej podano w brzmieniu ukraińskim (np. Ołeksandra Ekster). Wyjątek stanowią warianty dawno spolszczone (np. Mikołaj Gogol). Stosujemy wyrażenie „w Ukrainie”, zgadzając się z opinią Rady Języka Polskiego z lipca 2022 r.: „na Ukrainie” używamy, gdy mowa o ziemiach ukraińskich znajdujących się w nieukraińskich strukturach państwowych. W cytatach, tytułach i adresach bibliograficznych zachowujemy pisownię zgodną z oryginałem.
***
Książka ta zawdzięcza swoje istnienie wspaniałomyślności, wsparciu oraz pomocy kilku ważnych dla nas osób, którym chcielibyśmy serdecznie podziękować.
W pierwszej kolejności pragniemy wyrazić wdzięczność najważniejszym twórcom tomu: tłumaczce Katarzynie Kotyńskiej i tłumaczowi Przemysławowi B. Tomankowi z Zakładu Ukrainistyki IFW UJ, którzy z pełnym zaangażowaniem i pasją zechcieli dołączyć do naszego zespołu, by podjąć się wymagającego translatorskiego zadania.
Prace nad trzema tomami dzieł Petrowa zostały poprzedzone kwerendą w zagranicznych ośrodkach naukowych, które objęły pieczę nad rozległym archiwum pisarza.
Państwowe Centralne Archiwum-Muzeum Literatury i Sztuki Ukrainy w Kijowie to z pewnością najważniejszy ośrodek przechowujący spuściznę Petrowa i tylko dzięki wsparciu jego dyrektorki, Ołeny Czyżowej, a także pomocy kierowniczki sekcji udostępniania dokumentów, Ludmyły Szwajkowskiej, udało się dotrzeć do najważniejszych materiałów literackich i biograficznych pisarza.
Instytut Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie to nie tylko długoletnie miejsce pracy uczonego, z którym był związany do końca swoich dni; to również miejsce przechowywania największej kolekcji dokumentów autora _Bez gruntu_, jego archiwum naukowego oraz rozległego zbioru rękopisów. Nieoceniony dostęp do każdego z tych zasobów zawdzięczamy kierowniczce archiwum naukowego tej instytucji, Ołeksandrze Buźko, badaczce dorobku archeologicznego Petrowa.
Ukraińska Wolna Akademia Nauk w USA w Nowym Jorku to najważniejszy ośrodek poza granicami Ukrainy, który przechowuje największą kolekcję rękopisów tekstów literackich Petrowa, jego emigracyjną publicystykę, część tekstów naukowych. To też archiwum najważniejszego ukraińskiego emigracyjnego ugrupowania literackiego Związku Pisarzy Ukraińskich „Ukraiński Ruch Artystyczny” (1945–1948), którego Petrow był współtwórcą. Bez nieocenionej pomocy i zaangażowania w niezwykle trudnym okresie pandemii kierowniczki archiwum, Tamary Skrypki, oraz pracownicy biblioteki, Ludmyły Szpyłewej, kwerenda byłaby nie tylko niezwykle ograniczona, wręcz – niemożliwa.
Wreszcie, Ukraiński Wolny Uniwersytet w Monachium, jedno z ostatnich emigracyjnych miejsc pracy Petrowa przed jego tajemniczym zniknięciem w 1949 r., a w czasach radzieckich najważniejszy niezależny ukraiński ośrodek naukowy. Dzięki zaangażowaniu rektorki Mariji Pryszlak oraz dzięki zespołowi archiwistek i archiwisty uniwersytetu: Iwannie Rebet, Nadiji Chomanczuk, Wiktorowi Hołowaczowi, udało się zebrać ważny materiał archiwalny dotyczący emigracyjnego okresu życia pisarza.
Ponadto chcielibyśmy podziękować gronu naukowczyń i naukowców, którzy pomogli przy merytorycznych konsultacjach: Switłanie Andriejewej (Kijowski Uniwersytet im. Borysa Hrinczenki) oraz Witalijowi Andriejewowi (Kijowski Uniwersytet im. Borysa Hrinczenki), za wskazówki dotyczące archiwów pisarza i kontakt z zespołem Instytutu Archeologii UAN. Ołeksandrowi Boroniowi (Instytut Literatury im. T. Szewczenki Narodowej Akademii Nauk Ukrainy) za pomoc i konsultacje bibliograficzne; Mykole Szafowałowi (Towarzystwo Naukowe im. Tarasa Szewczenki w Europie) za ważne odniesienia do emigracyjnych tekstów opisujących zniknięcie Petrowa w 1949 r.; muzykolożce i badaczce twórczości Karola Szymanowskiego Teresie Chylińskiej – za inspirujące wskazówki dotyczące odczytań wątków muzycznych w powieści _Bez gruntu_, Gabrieli Glinianowicz (Muzeum Historyczne w Sanoku) za konsultacje archeologiczne i kostiumologiczne.
Podziękowania kierujemy również do: Seweryna Jezierskiego (Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Chełmie), Kseni Kiebuzinski (Koordynatorka Slawistycznych Księgozbiorów Uniwersytetu w Toronto), Kostiantyna Kuryłyszyna (Kierownik Działu Ukrainików Lwowskiej Narodowej Biblioteki Naukowej Ukrainy im. Wasyla Stefanyka), Olgi Słowik (Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej w Pradze), Ewy Tomczyk (Biblioteka Wydziału Filologicznego UJ) oraz zespołu Oddziału Rękopisów Narodowej Biblioteki Ukrainy im. Wołodymyra Werdnadskiego w Kijowie – za nieocenioną pomoc w wyszukiwaniu oraz skanowaniu cennych materiałów archiwalnych.
Oddzielnie chcielibyśmy wyrazić wdzięczność najwybitniejszym znawcom życia oraz twórczości Wiktora Petrowa: Wałentynie Korpusowej (Instytut Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy) oraz Wjaczesławowi Briuchoweckiemu (Narodowy Uniwersytet „Akademia Kijowsko-Mohylańska”), którzy od samego początku prac wspierali nas i dzielili się swoją rozległą wiedzą. Сердечно Вам дякуємо!
------------------------------------------------------------------------
1 І. Фізер, _Український Фуко чи французький Петров? Разюча схожість двох історіософів_, „Наукові записки Національного університету «Києво-Могилянська академія»” 1999, t. 17, s. 42–44.
2 M.P. Markowski, _Pessoa: kaznodzieja wyrzeczenia_, w: idem, _Życie na miarę literatury_, Kraków 2009, s. 261–289.
3 Na temat historii wybranych semiheteronimów oraz ich funkcji – zob. В. Брюховецький, _Казкар-містифікатор_ _„Павло Кречет”_, w: _Віктор Петров. Мапування творчости письменника_, red. К. Ґлінянович, П. Крупа, Й. Маєвська, Краків 2020, s. 43–74; Г. Гнедкова, _Пессоа поневолі. Віктор Домонтович та його_ _„двійники”_, w: _Віктор_ _Петров. Мапування творчости письменника_, red. К. Ґлінянович, П. Крупа, Й. Маєвська, Краків 2020, s. 303–316.
4 В. Петров, _Історіософічні етюди_, „МУР” 1946, nr 2, s. 8 .
5 M.P. Markowski, _Pessoa: kaznodzieja wyrzeczenia_, op. cit., s. 271.
6 В. Домонтович, _Дівчина з ведмедиком. Неправдоподібні істини_, Київ 1928.
7 В. Домонтович, _Доктор Серафікус_, Мюнхен 1947.
8 В. Домонтович, _Без ґрунту_, Реґенсбурґ 1948.
więcej..
