Życie i myśli JW Pana Tristrama Shandy - ebook
Życie i myśli JW Pana Tristrama Shandy - ebook
Laurence Sterne, osiemnastowieczny erudyta, miłośnik kultury humanistycznej, teatru, muzyki, ciekawy nauk przyrodniczych i wynalazków proboszcz anglikański zasłynął jako autor wyrafinowanej dowcipnej i przenikliwej powieści. "Życie i myśli JW Pana Tristrama Shandy" to klasyka literatury, dzieło na miarę "Don Kichota" czy "Gargantui i Pantagruela", inspirujące tuziny artystów. Powieść obszerna, pełna aluzji i dygresji, niepoddająca się streszczeniu, rozpięta między dwoistością postaw bohaterów: niepokojem racjonalności i spokojną religijną pewnością. Nie pierwszy raz po polsku, ale po raz pierwszy w edycji, która stara się oddać szaloną typografię Sterne'owską.
Kategoria: | Literatura piękna |
Zabezpieczenie: |
Watermark
|
ISBN: | 978-83-8196-683-2 |
Rozmiar pliku: | 4,0 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
¹ „Nie same rzeczy bynajmniej, ale mniemania o rzeczach budzą w ludziach niepokój” (Epiktet, Encheiridion, przeł. Leon Joachimowicz). Motto do tomów I i II opublikowanych razem. Podobnie jest z mottami do tomów III i IV, V i VI oraz VII i VIII. (Nieoznaczone przypisy i dopiski na podstawie Norton Critical Editions z 1980 i 2018 roku.)
² William Pitt Starszy (1708–1788) był sekretarzem stanu. Sukces dwóch pierwszych tomów ośmielił Sterne’a, który poprosił Pitta, by mógł mu je dedykować w drugiej edycji; tak też się stało.
³ Według dawnych teorii cztery płyny ustrojowe wypełniające ciało: krew, żółć, flegma i czarna żółć, których proporcje określają temperament.
⁴ U Sterne’a animal spirits. Ostateczny, rozumny produkt spiritus naturalis, po przejściu przez fazę spiritus vegetatis. Według dawnych teorii nadawały one materii siłę żywotną. W Dykcjonariuszu Krzysztofa Kluka, wydanym w 1781 roku, mowa jest o soku nerwowym albo o duchach ożywiających, po łacinie spitritus vitalis. W tym rozdziale Sterne parodiuje Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego Johna Locke’a.
⁵ Marek Tulliusz Cyceron (106–43 p.n.e.); Samuel von Pufendorf (1632–1694). O zapisie nazwisk i tzw. omyłkach autorskich zob. Nota edytorska.
⁶ 5 listopada to dzień szczególny dla protestantów: Dzień (lub Noc) Guya Fawkesa, czyli rocznica wykrycia tzw. spisku prochowego (1605), oraz dzień, w którym Wilhelm III Orański rozpoczął rewolucję, wskutek której został królem Anglii (1689). Święto Zwiastowania przypada na 25 marca, 9 miesięcy przed Bożym Narodzeniem, a zatem 5 listopada nie mijało 9 miesięcy; to jedna z aluzji, jakoby Walter nie był ojcem Tristrama.
⁷** Sterne dworuje tu z profesji prawniczej w ogóle, w szczególe zaś z dr. Francisa Tophama, swojego oponenta w Yorku, ukrytego tu pod postacią Didiusza.
⁸ Od łac. cunnus, wulgarnego określenia kobiecych narządów płciowych. Na taki przydomek zasłużył ponoć znany londyński lekarz Richard Mead (1673–1754).
⁹ Hobby-horse (ang.) to figura z dawnego tańca ludowego morris; zarówno hobby, zabawka dziecięca, jak też obsesja czy nierządnica.
¹⁰ James Dodsley (1724–1797) był wydawcą Sterne’a.
¹¹ Gra losowa; uczestnicy zgadują, czy liczba przedmiotów, o które grają, jest parzysta (cetno) czy nieparzysta (licho).
¹² (łac.) o próżności świata i przemijaniu
¹³ (łac.) w zwykłych latach
¹⁴ Pastor Yorick, bohater Podróży sentymentalnej, to alter ego Sterne’a.
¹⁵ (fr.) dosł. lekkością serca
¹⁶ Maksyma 257 François de la Rochefoucaulda w przekładzie Tadeusza Żeleńskiego (Boya).
¹⁷ Fragment prawdopodobnie oparty na wstępie Thomasa Tenisona (1636–1715), arcybiskupa Canterbury, do pism Francisa Bacona (Baconiana, 1679).
¹⁸ Podobnych słów używa kardynał Wolsey w Szekspirowskim Henryku VIII (zob. akt III, sc. II, w przekładzie Leona Ulricha).
¹⁹ Por. William Szekspir, Hamlet, akt V, sc. 1.
²⁰ Słowa Hamleta do czaszki błazna oraz czarne strony opłakujące śmierć mogą zawdzięczać coś The Life and Memoirs of Mr. Ephraim Tristam Bates (1756), a także niektórym siedemnastowiecznym elegiom mającym upodobanie w czarnym tuszu.
²¹ (łac.) za każdym razem
²² (łac.) odwołanie się w czasie dysputy do uczuć i osobistych zainteresowań oponenta
²³ (gr.) nauczony przez Boga
²⁴ (łac.) argument wykazujący niewiedzę oponenta
²⁵ (gr.) sentencja podsumowująca oraz pytanie retoryczne
²⁶ Rzymskokatolicki obrządek zaleca w wypadkach niebezpieczeństwa życia chrzest dziecka przed jego urodzeniem; – pod tym wszelako warunkiem, że jaka bądź część ciała dziecka widoczna jest oczom osoby udzielającej chrztu: – Jednakże doktorowie Sorbony po naradzie odbytej 10 kwietnia roku 1733, – rozszerzyli uprawnienia kobiet położnych, stwierdzając zgodnie, że nawet jeżeli żadna część ciała nie jest widoczna, chrzest winien dziecku być udzielony drogą wstrzyknięcia – par le moyen d’une petite canulle . – Rzecz to doprawdy zdumiewająca, iż św. Tomasz z Akwinu, człek łebski zarówno w zawiązywaniu, jak rozwiązywaniu scholastycznych węzłów, – po gruntownym przemyśleniu sprawy nie dał jej rozwiązania, – uznając ją za drugą chose impossible , – Infantes in maternis uteris existentes (powiada św. Tomasz) baptizari possunt nullo modo – Oj Tomaszu, Tomaszu!
Jeżeli czytelnik pragnie zaznajomić się dokładniej z zagadnieniem chrztu za pomocą lekarskiej strzykawki, czyli usłyszeć pytanie postawione doktorom Sorbony, a także poznać ich opinię w tej materii, oto jedno i drugie (przyp. aut.).
²⁷ Vide Deventer, wyd. Paris 1734, s. 366 (przyp. aut.).
²⁸ (fr.) za pomocą małej strzykawki (...) nie wyrządzając szkody ojcu
²⁹ (gr.) szczyt
³⁰ War begets poverty, popularna piosenka na cztery głosy Richarda Browne’a (zm. 1710).