"Doktryny i strategie NATO 1949-2013 - ebook

Od autora

Szanowny Czytelniku, przekazuję do Twoich rąk książkę o doktrynach i strategiach NATO, czyli o dokumentach, które wyznaczały i narzucały priorytety rozwoju tej organizacji. W zasadzie o napisaniu tej książki, czyli o mechanizmach politycznych i militarnych, które rządziły tym Sojuszem marzyłem od dłuższego czasu. Wiedziałem, że muszę napisać o NATO, jako koalicji państw, która została zawiązana przeciwko sile, która mu zagrażała, której celem było opanowanie najpierw Europy, a następnie, być może, całego świata.

Kolejnym impulsem, który pobudzał moją wyobraźnię i chęć napisania książki o NATO były osobiste zainteresowania, które wynikały ze specyfiki wykonywanych obowiązków służbowych. Po skończeniu Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej zostałem skierowany do pełnienia służby na okrętach rozpoznania radioelektronicznego, co w zasadzie wymusiło na mnie zaangażowanie się – od początku mojej służby – w rozpoznanie.

Z perspektywy minionego czasu, zajmowanych stanowisk, a także nabytego doświadczenia i wiedzy z pełną odpowiedzialnością mogę stwierdzić, że czasu w Marynarce Wojennej nie zmarnowałem, wręcz przeciwnie, sprawy rozpoznania pochłonęły moje zainteresowania na dalsze lata służby, a kolejne zajmowane stanowiska tylko poszerzały wiedzę o siłach zbrojnych państw NATO i innych państw. Prawie cały okres spędzony w Marynarce Wojennej dotyczył spraw związanych z rozpoznaniem i bezpieczeństwem naszych granic, zarówno w okresie „zimnej wojny”, jak w okresie późniejszym, dlatego moja praca zawodowa została ściśle ukierunkowana na określone zagadnienia i zadania.

Oczywiście służba oprócz satysfakcji dawała mi bardzo precyzyjny obraz i przegląd całej sytuacji politycznej i wojskowej na obszarze, w którym prowadziliśmy działalność bojowo-rozpoznawczą, czyli na Północnoeuropejskim Teatrze Działań Wojennych. W zasadzie mogę mówić o dużym szczęściu, że moja służba na okrętach rozpoznawczych zbiegła się w czasie ze zmianami, jakie miały miejsce w Europie po zakończeniu „zimnej wojny”, rozpadzie dwubiegunowego świata, rozwiązaniu Układu Warszawskiego, którego byliśmy członkami, a także tworzeniem nowego układu sił w Europie i na arenie międzynarodowej.

W latach 80., pełniąc służbę bojową na okrętach Marynarki Wojennej, prowadziliśmy rozpoznanie ćwiczeń sił morskich państw członkowskich NATO w północnej Europie. Naszym głównym celem i zadaniem było rozpoznanie działalności bojowej i szkoleniowej Paktu Północnoatlantyckiego, w tym taktyki działania sił morskich, sytuacji radioelektronicznej, pracujących systemów radioelektronicznych, systemów okrętowych, lotniczych i brzegowych. Trzeba przyznać, że rozmach ćwiczeń i działalności sił zbrojnych NATO w tym okresie były ogromne. Ćwiczenia prowadzone były w ramach wiosennej i jesiennej serii ćwiczeń na całym obszarze traktatowym Sojuszu, z wykorzystaniem wszystkich rodzajów sił zbrojnych (wojsk lądowych, sił powietrznych i marynarki wojennej). Największy zakres terytorialny i organizacyjny miały ćwiczenia w ramach jesiennej serii pod kryptonimem „Autumn Forge” (Jesienna kuźnia), podczas której przeprowadzano jednocześnie kilkadziesiąt ćwiczeń na wszystkich teatrach działań, od północnej Norwegii, aż do wschodnich granic Turcji. Ich celem było przetestowanie i wykazanie zdolności NATO do wzmocnienia i prowadzenia działań w całym obszarze traktatowym Sojuszu, a także sprawdzenie możliwości przerzutu sił wzmocnienia z terytorium Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych na Europejski Teatr Wojny. Ćwiczenie to organizowane było corocznie i angażowało, w różnych latach, do 300000 żołnierzy, setki okrętów i samolotów z wydzielonych komponentów sił zbrojnych, w tym władze cywilne poszczególnych państw, na terytoriach których prowadzone były ćwiczenia.

Służąc na okrętach rozpoznawczych, prowadząc rozpoznanie i analizę zdobytych materiałów, już wtedy można było zauważyć, że we wszystkich ćwiczeniach, epizodach jest jakaś logika działania związana z użyciem sił na poszczególnych Teatrach Działań Wojennych, czy też w taktyce działania sił prowadzonych przez poszczególne państwa członkowskie. Oczywiście, niektóre procesy i zachodzące zależności, a także strategiczne i operacyjne decyzje i działania podejmowane przez strategów NATO nie do końca były dla nas zrozumiałe, przede wszystkim ze względu na naszą nieznajomość koncepcji strategicznych, które w tym czasie były tajne i dostępne tylko członkom Sojuszu. Koncepcje te narzucały rozwój i działanie sił, a także pełną integrację działania Sojuszu. Wyczuwało się jednak, że wszystkie działania i przedsięwzięcia wykonywane są kompleksowo, konkretnie ukierunkowane, z określoną strategią, której celem było powstrzymanie, zniechęcenie lub zniszczenie potencjalnego przeciwnika.

Dlatego moją książkę o Pakcie Północnoatlantyckim chciałbym poświęcić podbudowie ideowej, czyli doktrynom i strategiom, które miały bezpośredni wpływ na rozwój i kształt struktur dowodzenia i struktur sił, integrację i działanie połączonych sił zbrojnych NATO. Celem niniejszej książki jest przedstawienie, w formie skondensowanej, ewolucji doktryn i strategii Paktu Północnoatlantyckiego od momentu ich powstania do chwili obecnej. Doktryny i koncepcje strategiczne uznawane były przez polityków i dowódców Sojuszu za priorytety i wytyczne podczas ich działalności przez sześćdziesiąt lat. Mam nadzieję, że przedstawiony materiał umożliwi w sposób zrozumiały i szybki usystematyzować wiedzę o koncepcjach strategicznych Sojuszu, pogłębić wiedzę Czytelnika z zakresu przedstawianej problematyki, a także zrozumieć zachodzące zmiany w strategii NATO na przestrzeni tych lat. Ideą pracy jest także przedstawienie znaczenia i roli, jaką spełniały poszczególne koncepcje strategiczne w systemie obronności i bezpieczeństwa paktu w zmieniających się warunkach bezpieczeństwa środowiska europejskiego i światowego.

W rozdziale pierwszym, w celu lepszego zrozumienia problemu przedstawiono ogólną charakterystykę doktryn i strategii. Scharakteryzowano doktrynę wojenną i wojskową, a także strategię wojenną i wojskową. Istotnym elementem tego rozdziału jest także ukazanie zależności pomiędzy polityką, doktryną i strategią, które obowiązywały w NATO, i które w zasadniczy sposób wpływały na rozwój sił zbrojnych.

W rozdziale drugim opisano doktryny i strategie Paktu Północnoatlantyckiego okresu „zimnej wojny”. Szczegółowo scharakteryzowano treść czterech koncepcji strategicznych, które miały istotny wpływ na kształtowanie środowiska bezpieczeństwa i rozwoju myśli wojskowej do roku 1990. Często w literaturze można spotkać opinie, że treść pierwszej czy też następnych koncepcji była zbyt ogólna i nie zawierała szczegółowych danych do rozwoju i działania sił zbrojnych. Mam nadzieję, że książka daje odpowiedzi na te wątpliwości. Należy podkreślić, że pierwsze cztery koncepcje bez dokumentów uzupełniających nie byłyby w pełni koncepcjami strategicznymi. To właśnie dokumenty uzupełniające w pełni oddawały treść danej koncepcji strategicznej. I tak pierwszą pełną koncepcję strategiczną tworzyły trzy dokumenty: DC 6/1 Strategiczna Koncepcja Obrony Obszaru Północnoatlantyckiego, MC 14 Strategiczne zalecenia w sprawie planowania regionalnego NATO i DC 13 Średnioterminowy plan organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Podobnie jest z pozostałymi koncepcjami. Pełną drugą koncepcję strategiczną tworzyły dokumenty: MC 3/5 Strategiczna Koncepcja Obrony Obszaru Północnoatlantyckiego i MC 14/1 Strategiczne wytyczne, trzecią MC 14/2 Ogólna Strategiczna Koncepcja Obrony Obszaru Północnoatlantyckiego i MC 48/2 Środki do implementowania Koncepcji Strategicznej oraz czwartą MC 14/3 Ogólna Koncepcja Strategiczna Obrony Obszaru Północnoatlantyckiego i MC 48/3 Środki do implementowania Koncepcji Strategicznej Obrony Obszaru NATO. W analizie i opisie koncepcji strategicznych uwagę skupiono przede wszystkim na głównych założeniach i kierunkach działań. Trzeba nadmienić, że każda koncepcja strategiczna odzwierciedlała pewne założenia doktrynalne i uwzględniała możliwy rozwój sytuacji międzynarodowej, rozwój sił i środków militarnych, a także czas, w jakim została opracowana.

Istotnym elementem tworzonych doktryn i strategii był ich wpływ na kształt integracji wojskowych i struktur dowodzenia, które były rozbudowywane w zależności od pojawiających się wyzwań, zagrożeń i strategii NATO. Ich rozwój i wpływ na całokształt przedstawiono w rozdziale trzecim.

Sytuacja międzynarodowa jest zawsze dynamiczna i zmienia się w zależności od sytuacji w poszczególnych regionach świata. W sferze bezpieczeństwa diametralnie zmieniła się po zakończeniu „zimnej wojny” i rozpadzie dwubiegunowego świata. Zachodzące zmiany na początku lat 90., zarówno w sferze politycznej, jak i wojskowej, wymusiły dalsze ewolucyjne zmiany w rozwoju strategii NATO. Globalizacja, nowe zagrożenia, rozpad ZSRR i dążenie byłych krajów komunistycznych Europy Środkowej do ustalenia nowego porządku europejskiego, zaowocowały nowym spojrzeniem na problemy bezpieczeństwa i dalszymi koncepcjami strategicznymi.

NATO, jako koalicja państw szybko zareagowała na zmiany w środowisku bezpieczeństwa i szybko podjęła wyzwanie budowy nowego ładu w Europie, opartego na współpracy i pokojowym współistnieniu. Efektem nowego spojrzenia i działań było opracowanie, w latach 90. i na początku XXI wieku, trzech następnych koncepcji strategicznych, które uwzględniały zmiany, jakie zaszły po zakończeniu „zimnej wojny” oraz wyzwania i szanse, które stały przed Sojuszem.

Koncepcje te wyznaczyły nowe kierunki współpracy między NATO, a byłymi krajami Układu Warszawskiego i zbudowały atmosferę wzajemnego zaufania.

Analiza poszczególnych koncepcji strategicznych uwypukliła znaczenie broni jądrowej w strategii Sojuszu. Odgrywała ona główną rolę podczas opracowywania poszczególnych koncepcji, a przede wszystkim w koncepcji „zmasowanego ataku” oraz strategii „realistycznego odstraszania”. W pierwszym wypadku pełniła ona rolę miecza, natomiast w drugim – rolę tarczy. Wpływ broni atomowej na poszczególne strategie, a także rozwój tej broni i jej środków przenoszenia przedstawiono w rozdziale piątym.

W końcowym rozdziale książki przedstawiono analizę innych zmian polityczno-militarnych zachodzących w Europie i na świecie, które miały bezpośredni lub pośredni wpływ na doktryny i strategie Sojuszu. Przedstawiono nowe wyzwania i szanse, przed którymi stoi Sojusz, a także wnioski wypływające z ostatniego Szczytu NATO.

Ważną część książki stanowią przetłumaczone koncepcje strategiczne, które zostały zawarte w załącznikach. Ich dokładne przestudiowanie pozwoli czytelnikowi prześledzić i zrozumieć główne założenia i wytyczne, jakie zostały zawarte w poszczególnych koncepcjach strategicznych.

Drogi Czytelniku, zdaję sobie sprawę, że książka o doktrynach i strategiach NATO nie jest książką łatwą i zrozumiałą dla wszystkich bez odpowiedniego przygotowania. Na pewno wymaga skupienia, pewnego zaangażowania i zacięcia w studiowaniu i analizie materiałów źródłowych. Jednakże dla osób, które zajmują się zawodowo szeroko pojętym bezpieczeństwem, książka ta może stanowić dobry przewodnik oprowadzający po doktrynach i strategiach NATO. Mam także nadzieję, że książka usystematyzuje Twoją wiedzę o NATO, pozwoli lepiej zrozumieć korzenie powstania i działania Sojuszu w poszczególnych okresach, a także jego siły, jako koalicji państw, która budowana była wspólnym wysiłkiem, z pełną odpowiedzialnością i założonym celem. Wszystkie te działania wytyczały i wspierały kolejne doktryny i poszczególne koncepcje strategiczne.

W tym momencie nasuwa się wniosek, że dobrze opracowana doktryna wojenna zawsze będzie służyła interesom państwa (koalicji państw), będzie gwarantem jego bezpieczeństwa oraz realizacji polityki i osiągnięcia celów, jakie zostały w niej określone.

Szanowny Czytelniku, książka „Doktryny i strategie NATO 1949-2013” jest drugim uzupełnionym i poszerzonym wydaniem. Pierwsze wydanie obejmujące lata 1949-2012 ukazało się w ograniczonej edycji, w roku 2012 nakładem Marynarki Wojennej RP i było dystrybuowane głównie w środowisku wojskowym.

Zainteresowanie tematyką zmobilizowało mnie do poszerzenia i uzupełnienia treści uwzględniając również potrzeby czytelników spoza mojego środowiska zawodowego. Między innymi podrozdział 4.1. został uzupełniony o dokument zatwierdzony przez Komitet Wojskowy MC 400 Dyrektywa Komitetu Wojskowego do wojskowej implementacji Sojuszniczej Koncepcji Strategicznej (MC Directive for Military Implementation of the Alliances Strategic Concept), który był uzupełnieniem rzymskiej koncepcji strategicznej. Dyrektywa zawierała dalsze szczegóły prowadzenia misji wojskowych, zasady tworzenia nowych struktur wojskowych oraz reguły wykorzystania sił konwencjonalnych i jądrowych. Z kolei podrozdział 4.2. został uzupełniony o dokument MC 400/2 Wytyczne do Wojskowej Implementacji Sojuszniczej Strategii (MC Guidance for the Military Implementation of Alliance Strategy), który zawierał dalsze uszczegółowienie waszyngtońskiej koncepcji strategicznej. W dokumencie scharakteryzowano podstawy strategicznej koncepcji, główne misje Sojuszu, podstawowe operacyjne zdolności sił zbrojnych oraz zasady budowy struktur dowództw i struktur sił zbrojnych. Natomiast podrozdział 4.3. uzupełniono o dyrektywę MC 400/3 wydaną przez Komitet Wojskowy pod nazwą Wytyczne do Wojskowej Implementacji Sojuszniczej Strategii NATO (MC Guidance for the Military Implementation of Alliance Strategy), która z kolei zawierała dalsze uszczegółowienie lizbońskiej koncepcji strategicznej. W dokumencie scharakteryzowano sojusznicze misje wojskowe; struktury dowodzenia i struktury sił zbrojnych oraz wykorzystywane zdolności przez państwa Sojuszu.

Dodatkowo w książce rozszerzono treść rozdziału 6. o zalecenia polityczne precyzujące zakres zaangażowania sił NATO w misje o charakterze stabilizacyjnym i rekonstrukcyjnym, a w zakończeniu przedstawiono główne tezy opublikowanego w styczniu 2013 roku w Brukseli, drugiego raportu rocznego sekretarza generalnego NATO

„The Secretary General’s Annual Report 2012”, w którym podsumowano osiągnięcia i wyzwania, z którymi borykał się Sojusz Północnoatlantycki w 2012 roku.

Stanisław ZARYCHTAWYKAZ SKRÓTÓW

ACCHAN – Dowództwo Połączonych Sił Sojuszniczych Kanału La Manche (Allied Command Channel)

ACE – Naczelne Dowództwo Połączonych Sił Sojuszniczych NATO w Europie (Allied Command Europe)

ACLANT – Naczelne Dowództwo Połączonych Sił Sojuszniczych NATO Atlantyku (Allied Command Atlantic)

ACO – Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Operacji (Allied Command Operation)

ACT – Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (Allied Command Transformation)

AFCENT – Dowództwo Połączonych Sił Sojuszniczych Centralnej Europy (Allied Forces Central Europe)

AFMED – Dowództwo Połączonych Sił Sojuszniczych Morza Śródziemnego (Allied Forces Mediterranean)

AFNORTH – Dowództwo Połączonych Sił Sojuszniczych Europy Północnej (Allied Forces North Europe)

AFSOUTH – Dowództwo Połączonych Sił Sojuszniczych Europy Południowej (Allied Forces South Europe)

AFWESTLANT – Dowództwo Sił Sojuszniczych Zachodniego Atlantyku (Allied Forces West Atlantic)

AFEASTLANT – Dowództwo Sił Sojuszniczych Wschodniego Atlantyku (Allied Forces East Atlantic)

ALTBMD – Wielowarstwowa obrona przeciwrakietowa Teatru Działań (Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence)

AWACS – Lotniczy system wczesnego ostrzegania i kontroli (Airborne Warning and Control System)

CA – Kompleksowe podejście (Comprehensive Approach)

CAFJO – Koncepcja NATO dotycząca przyszłych sojuszniczych połączonych operacji (NATO’s Concept for Alliance Future Joint Operations)

CBRN – Obrona chemiczna, biologiczna, radiologiczna i nuklearna (Chemical, Biological, Radiological and Nuclear)

CESDP – Wspólna europejska polityka bezpieczeństwa i obrony (Common European Security and Defence Policy)

CFE – Traktat o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe)

CIMIC – Współpraca cywilno-wojskowa (Civil-Military Cooperation)

CJTF – Wielonarodowe Połączone Siły Zadaniowe (Combined Joint Task Force)

COM – Dowództwo (Command)

COMBALTAP – Dowództwo Połączonych Sił Cieśnin Bałtyckich i Bałtyku Zachodniego (Allied Forces Baltic Approaches)

CPG – Wszechstronne wytyczne polityczne (Comprehensive Political Guidance)

CUSRPG – Regionalna Grupa Planowania Kanady i Stanów Zjednoczonych (Canada-US Regional Planning Group)

DC – Komitet obrony (Defence Committee)

DCI – Inicjatywa zdolności obronnych (Defence Capabilities Initiative)

DPC – Komitet planowania obrony (Defence Planning Committee)

EAPC – Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego (Euro-Atlantic Partnership Council)

EBAO – Koncepcja planowania operacji stosownie do oczekiwanych efektów (Effects-Based Approach to Operations)

ESDI – Europejska tożsamość bezpieczeństwa i obrony (European Security and Defence Identity)

ESDP – Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony (European Security and Defence Policy)

ETW – Europejski Teatr Wojny

ETDW – Europejski Teatr Działań Wojennych

EULEX – Misja Policyjna Unii Europejskiej w Kosowie (European Union Rule of Law Mission)

FR – Federacja Rosyjska

ICBM – Międzykontynentalne rakiety balistyczne (Intercontinental Ballistic Missile)

IMS – Międzynarodowy Sztab Wojskowy (International Military Staff)

INF – Traktat o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu (Treaty on Intermediate Range Nuclear Forces)

IRBM – Pociski zasięgu pośredniego (Intermediate – Range Ballistic Missile)

ISAF – Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa (International Security Assistance Force)

KBWE – Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

KFOR – Siły Międzynarodowe NATO w Kosowie (Kosovo Force)

LoA – Poziom ambicji (Level of Ambition)

MC – Komitet wojskowy (Military Committee)

MRBM – Pociski średniego zasięgu (Medium – Range Ballistic Missile)

NAC – Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council)

NACC – Północnoatlantycka Rada Współpracy (North Atlantic Cooperation Council)

NADGE – Naziemna infrastruktura obrony powietrznej NATO (Nato Air Defence Ground Environment)

NATO – Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organisation)

NCS – Struktura Dowodzenia NATO (NATO Command Structure)

NDAC – Komitet Obrony Jądrowej (Nuclear Defence Committee)

NFS – Struktura Sił Zbrojnych NATO (NATO Force Structure)

NPG – Grupa planowania jądrowego (Nuclear Planning Group)

NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna

NRF – Siły Odpowiedzi NATO (NATO Response Force)

NSC – Rada Bezpieczeństwa Narodowego (National Security Council)

NTM-A – Misja Szkoleniowa NATO – Afganistan (NATO Training Mission – Afghanistan)

NTM-I – Misja Szkoleniowa NATO-Irak (NATO Training Mission – Irak)

OBWE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych

PdP – Partnerstwo dla Pokoju (Partnership for Peace)

plot – Przeciwlotniczy

PMSP – Połączone Morskie Siły Powietrzne

RFN – Republika Federalna Niemiec

SACEUR – Naczelny Dowódca Połączonych Sił Sojuszniczych NATO w Europie (Supreme Allied Commander Europe)

SACT – Naczelny Sojuszniczy Dowódca Transformacji (Supreme Allied Commander Transformation)

SG – Stała grupa (Standing Group)

SHAPE – Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa Połączonych Sił NATO w Europie (Supreme Headquarters Allied Powers Europe)

SLMB – Rakiety balistyczne odpalane z okrętów podwodnych (Submarine Launched Ballistic Missile)

SOSUS – System obserwacji akustycznej (Sound Surveillance System)

SPS – Program naukowy NATO na rzecz pokoju i bezpieczeństwa (NATO Science for Peace and Security Program)

SSBN – Atomowy okręt podwodny, nosiciel strategicznych pocisków balistycznych (Strategic Submarine Ballistic Nuclear)

SRBM – Pociski krótkiego zasięgu (Short – Range Ballistic Missile)

START – Traktat o redukcji i ograniczeniu zbrojeń strategicznych (Strategic Arms Reduction Treaty)

STRIKFLTANT – Flota Uderzeniowa Atlantyku (Striking Fleet Atlantic)

TDW – Teatr Działań Wojennych

TRADOC – Dowództwo Szkolenia i Doktryn Sił Lądowych Stanów Zjednoczonych (U.S. Army Training and Doctrine Command)

UA – Unia Afrykańska

UE – Unia Europejska

UW – Układ Warszawski

UZE – Unia Zachodnioeuropejska

ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik RadzieckichNATO musi być w tym samym miejscu i czasie gdzie transatlantycka polityka bezpieczeństwa w szybko zmieniającym się świecie, następnie musi dostosować swoją politykę oraz struktury do jej wymogów.

Sekretarz Generalny NATO
Jaap de Hoop Scheffer

WSTĘP

Zakończenie II wojny światowej, podpisanie przez Niemcy bezwarunkowej kapitulacji, wzrost potęgi ZSRR sprawiło, że sytuacja polityczno-militarna w Europie uległa radykalnej zmianie. Nowy układ sił potęgowany przez aspiracje mocarstwowe ZSRR generował nowe wyzwania i zagrożenia. Narastające napięcie i wrogość między byłymi sojusznikami, a w szczególności pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim, bardzo szybko doprowadziły do rozpadu Wielkiej Koalicji.

Sytuacja, która wytworzyła się po II wojnie światowej, wykluczała pokojową koegzystencję dwóch przeciwstawnych bloków polityczno-gospodarczych. Główną przyczyną tej sytuacji był stosunek sił, jaki pozostał po zakończeniu działań wojennych. Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej, kraje zachodnie przeprowadziły demobilizację swoich sił zbrojnych, podczas gdy ZSRR zwiększał ekspansywność poprzez dodatkowe rozmieszczenie swoich wojsk w krajach Europy Środkowej (Polsce, NRD, Czechosłowacji, Węgrzech i Rumunii). Utrzymywanie potężnego potencjału militarnego oraz wprowadzanie niedemokratycznych metod sprawowania władzy w kontrolowanych państwach Europy Środkowo-Wschodniej, utrwalały przekonanie państw zachodnich o narastającym niebezpieczeństwie agresji zewnętrznej ze strony ZSRR. Skłoniło to państwa zachodnie do zrewidowania poglądów odnoszących się do kolektywnej obrony.

W następstwie głębokiej analizy sytuacji bezpieczeństwa w Europie, państwa zachodnie uświadomiły sobie, że konieczne jest powołanie paktu militarnego, który byłby gwarantem bezpieczeństwa państw Europy Zachodniej. Ostatecznie, 4 kwietnia 1949 roku, 10 państw europejskich: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania, Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy oraz USA i Kanada utworzyły Pakt Północnoatlantycki.

Akt powołujący NATO wpisywał się w scenariusz totalnego zagrożenia, którego zasadniczym elementem była niezdolność do zapewnienia skutecznej obrony przez poszczególne państwa Europy Zachodniej wobec ewentualnego zmasowanego radzieckiego ataku. W myśl podpisanego porozumienia, państwa członkowskie zobowiązywały się do udzielania wzajemnej pomocy wojskowej państwu, które stałoby się obiektem zbrojnej napaści. Swoim zasięgiem NATO objęło: Europę, Amerykę Północną i tereny położone na północ od Zwrotnika Raka.

Cel utworzenia Paktu scharakteryzował Hastings Lionel Ismay, pierwszy sekretarz generalny NATO w latach 1952-1957, brytyjski wojskowy, dyplomata i malarz, który stwierdził w swoim wystąpieniu, że NATO powstało by „Rosjan trzymać z dala, Amerykanów jak najbliżej, a Niemców pod kontrolą” (Keeping Russians out, the Americans in and the Germans down). Z perspektywy czasu wydaje się, że te wszystkie cele zostały osiągnięte. Cel pierwszy został zrealizowany na początku lat 90., kiedy upadł mur berliński, nastąpił rozpad ZSRR, a radzieckie wojska opuściły terytoria państw Europy Środkowo-Wschodniej. Natomiast dwa pozostałe cele są aktualne i dalej realizowane.

Zmiany w Europie Wschodniej na początku lat 90., zjednoczenie Niemiec, rozpad ZSRR i rozwiązanie Układu Warszawskiego spowodowały przełom w sposobie postrzegania zagrożeń i problematyki bezpieczeństwa oraz skłoniły państwa członkowskie do podjęcia dyskusji i reform w kierunku budowy nowych zdolności Sojuszu, w nowej sytuacji w Europie i w obliczu nowych wyzwań. Aby sprostać tym wyzwaniom i nowej sytuacji politycznej, jak również militarnej w Europie, Sojusz w 1991 roku, czyli po 24 latach od ostatniej opublikowanej koncepcji wydał swoją piątą koncepcję strategiczną.

Nowa strategia została przyjęta po rozpadzie dwubiegunowego świata i podkreślała, że bezpieczeństwo członków NATO jest podstawowym celem Sojuszu, i że członkowie NATO deklarują chęć współpracy z byłymi przeciwnikami, a nie konfrontacji. Zawierała dyrektywy do poprawy bezpieczeństwa w całej Europie. Głównymi elementami nowej koncepcji strategicznej było zachowanie więzi transatlantyckich, utrzymanie skutecznych zdolności wojskowych oraz rozwój Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony w ramach Sojuszu. Podkreślono w niej, że bezpieczeństwo wszystkich sojuszników nadal pozostaje niepodzielne, a atak na jednego członka Sojuszu będzie traktowany, jak atak na wszystkich. Strategia NATO zachowała swoją elastyczność, w celu uwzględnienia dalszych zmian w środowisku polityczno-wojskowym. Nowa koncepcja stanowiła podstawę do dalszego rozwoju polityki obronnej Sojuszu i przedstawiała szerokie podejście do bezpieczeństwa opartego na dialogu i współpracy. Koncepcja zakładała zmniejszenie uzależnienia od broni jądrowej, zmiany w zintegrowanych siłach zbrojnych NATO, a także poprawy ich zdolności w zakresie zarządzania kryzysowego i utrzymania pokoju.

Zadania narzucone przez nową koncepcję strategiczną zmusiły Sojusz do podjęcia głębokich reform. Od początku lat 90. NATO dokonało istotnej transformacji w takich dziedzinach jak: strategia i struktury wojskowe, zasady współpracy z państwami postkomunistycznymi oraz udział w rozwiązywaniu i zapobieganiu konfliktów międzynarodowych. Duże znaczenie w procesie transformacji NATO miała wiosenna sesja, w czerwcu 1996 roku w Berlinie, na której Francja zgłosiła chęć powrotu (po 30 latach nieobecności) do struktur militarnych NATO. Innym ważnym problemem były stosunki NATO z Rosją i Ukrainą, jako największymi państwami po rozpadzie ZSRR. Rozwiązywanie problemu zapoczątkowano na Szczycie w Paryżu w 1997 roku, na którym podpisano „Akt stanowiący o podstawach wzajemnych stosunków, współpracy i bezpieczeństwa NATO – Rosja” i „mapę drogową” do przyszłej współpracy. Natomiast na szczycie NATO w Madrycie, w lipcu 1997 roku podpisano „Kartę o szczególnym partnerstwie między NATO i Ukrainą”.

Istotnym punktem tego procesu było wypracowanie nowych doktryn i strategii, transfer innowacji technologicznych, a także zmiany struktur militarnych. Z całą pewnością, przeprowadzona transformacja definiuje współczesny Sojusz. Jej celem jest utrzymanie i budowa zdolności wojskowych, które nadążają za pojawiającymi się wyzwaniami w środowisku bezpieczeństwa i wpływają na ich efektywną realizację. Również fakt, że przeprowadzana transformacja i dążenie do wytyczonych celów nie może mieć negatywnego wpływu na zdolności NATO do prowadzenia bieżących operacji (takich jak: KFOR i ISAF), podejmowania nowych inicjatyw, jak również na proces integrowania nowych członków, wskazuje na skalę wyzwań, które stoją przed Sojuszem. Jeśli NATO ma zachować swoją pozycję, musi nadążać za szybko zmieniającymi się potrzebami w zakresie szeroko pojmowanego bezpieczeństwa. Obecnie jest on faktycznie jedynym paktem zdolnym do podejmowania pełnego spektrum działań militarnych, co więcej, należy przypuszczać, że nadal będzie odgrywał czołową rolę w rozwiązywaniu i stabilizowaniu pojawiających się sytuacji kryzysowych.

W 1998 roku J. Kaczmarek w książce „NATO w systemie bezpieczeństwa świata” stwierdził, że Sojusz jest najskuteczniejszym systemem w historii dzięki swoim właściwościom, takim jak:

- oparcie się na tych samych wartościach państw należących do tego samego kręgu cywilizacyjnego;
- jest silnym Sojuszem obronnym, który skutecznie łączy strategiczne interesy Ameryki Północnej i Europy;
- zarówno w Traktacie Waszyngtońskim, jak i we wspólnocie interesów państw członkowskich NATO tkwi potencjał, który umożliwia wszechstronny rozwój, co umożliwia stworzenie Sojuszu na miarę europejskiej cywilizacji.

Kaczmarek podkreślił, że NATO może być kośćcem euroatlantyckiego systemu bezpieczeństwa, jego głównym elementem.

Z perspektywy minionych lat wynika, że dzięki swoim właściwościom, strukturze, potencjale i zdolnościom NATO dalej, pozostaje głównym filarem bezpieczeństwa w Europie. NATO ma zatem do odegrania unikatową rolę gwaranta bezpieczeństwa. Będzie to oczywiście możliwe, gdy zarówno sam Sojusz, jak i państwa go tworzące w pełni zaangażują się w wysiłki związane z jego ciągłą transformacją. Budowa nowych i utrzymanie szerokiego spectrum zdolności w zależności od pojawiających się wyzwań, szans i zagrożeń bezpieczeństwa, a także ścisła współpraca z organizacjami międzynarodowymi w kreowaniu nowego środowiska bezpieczeństwa jest priorytetowym zadaniem określonym, przez lizbońską koncepcję strategiczną (załącznik 7).

Drugim istotnym aktorem tej sceny jest ZSRR, który musiał poradzić sobie z zaistniałą sytuacją i zmianami, które doprowadziły do jego upadku. ZSRR musiał pogodzić się z utratą mocarstwowości, powstaniem niepodległych państw, takich jak: Litwa, Łotwa, Estonia, Ukraina, Białoruś, Mołdawia, czy też innych państw w rejonie Azji Środkowej, a tym samym utratą lub zmniejszeniem wpływów w byłych republikach. Dodatkowo zmuszony został do wycofania wszystkich swoich sił z krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a następnie do ich redukcji.

Wszystkie te zmiany tworzyły klimat i atmosferę w środowisku bezpieczeństwa Europy w latach 90. W nowym wieku nastąpiła poprawa stosunków między Rosją i NATO. Wymiernym tego rezultatem było utworzenie w 2002 roku stałej Rady „NATO – Rosja”, jako forum o konsultacji w sprawach bezpieczeństwa i współpracy pomiędzy państwami NATO oraz Federacją Rosyjską. Główne obszary współpracy stanowiły: walka z terroryzmem, nierozpowszechnianie broni masowego rażenia, kontrola zbrojeń, budowa środków wzajemnego zaufania, obrona przeciwrakietowa, współpraca w dziedzinie wojskowości, zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, a także pojawiające się nowe wyzwania i zagrożenia.

W opublikowanych przez Rosję doktrynach (pierwsza wydana jako dekret Borysa Jelcyna w 1993 roku, druga sygnowana przez Władimira Putina w 2000 roku), Rosja nie wymieniała potencjalnego przeciwnika, który zagrażałby jej bezpieczeństwu.

Jednakże w nowej doktrynie, wydanej w lutym 2010 roku przez prezydenta Rosji Dmitrija Miedwiediewa, pod tytułem „Doktryna Wojskowa Federacji Rosyjskiej do 2020 roku”, jako zagrożenie militarne uznano rozszerzanie NATO, budowę nowych instalacji w ramach tarczy antyrakietowej, przesuwanie zachodnich wojsk ku swym granicom oraz dążenia NATO do przejmowania funkcji globalnych. Rosja określiła NATO, jako źródło niebezpieczeństwa militarnego dla Rosji. Tak więc przez te zapisy oraz zapowiedź użycia broni nuklearnej nawet w razie ewentualnego konfliktu konwencjonalnego z NATO, Rosja powróciła do retoryki zimnowojennej.

Na potwierdzenie tych założeń, Rosja zapowiedziała rozbudowę instalacji wojskowych w Obwodzie Kaliningradzkim, co skutkowało uruchomieniem, w listopadzie 2011 roku, stacji radiolokacyjnej Woroneż DM o zasięgu 4500 km przeznaczonej do wykrywania i śledzenia rakiet strategicznych, operacyjno-taktycznych i rakiet manewrujących. Zapowiedziano także, że w razie rozmieszczenia w Polsce elementów amerykańskiej tarczy antyrakietowej, w Obwodzie Kaliningradzkim rozmieszczone zostaną również systemy rakietowe czwartej generacji typu ziemia-powietrze S-400 Triumf, które przeznaczone są do obrony powietrznej obiektów wojskowych i państwowych oraz rozmieszczone zostaną ofensywne pociski rakietowe typu Iskander, o zasięgu 380-500 km, mogące przenosić ładunki nuklearne.

------------------------------------------------------------------------

1 Niemiecka Republika Demokratyczna powstała 7 października 1949 roku na terenie byłej radzieckiej strefy okupacyjnej i liczyła 17 milionów mieszkańców. Stolicą kraju był Berlin Wschodni. Likwidacja NRD nastąpiła 3 października 1990 roku, gdy powstało jednolite państwo niemieckie.

2 Szerzej, The Alliance’s New Strategic Concept agreed by the Heads of State and Government participating in the Meeting of the North Atlantic Council, 7-8 Nov 1991, (http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23847.htm) .

3 Podczas jubileuszowego szczytu NATO w Strasburgu i Kehl w 2009 roku, prezydent Francji N. Sarkozy ogłosił powrót Francji do zintegrowanych struktur militarnych NATO. W praktyce polega to na oddaniu do dyspozycji dowództwa wojskowego NATO ok. 800 oficerów. Francja uzyskała jednak wymierne korzyści w zamian za reintegrację. Dowódcą jednego ze strategicznych dowództw – ACT został generał francuski.

4 NATO – Russia Summit, Paris, 27 May 1997, (http://www.nato.int/docu/comm/1997/970527/home.htm) .

5 Charter on a Distinctive Partnership between the North Atlantic Treaty Organization and Ukraine, 9 July 1997, (http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_25457.htm) .

6 W obowiązujących dokumentach NATO nie ma dokładnej definicji – zdolności. Jednakże szczegółowy wykaz zdolności wraz z dokładnym opisem ich obszaru został przedstawiony w dokumencie „BI-SC Agreed Capability Codes and Capability Statements” wydanym przez ACT i ACO 14 października 2011 roku. Po analizie obowiązujących w NATO dokumentów wydaje się, że przez zdolności wojskowe należy rozumieć zdolności do osiągnięcia pożądanego efektu w określonym środowisku walki. Stanowią one aktywa, które istnieją do wykonywania określonych funkcji w stosunku do wymagań przyszłych operacji wojskowych. W planie rozwoju zdolności dąży się do zapewnienia globalnego zrozumienia potrzeb w zakresie trendów i potencjalnych braków. W „Strategii Obronności RP” z 2009 roku w rozdziale IV zatytułowanym „Siły Zbrojne RP w systemie obronnym państwa”, w podrozdziale 4.2. przedstawiono założenia oraz poziom zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP. W punkcie 80 stwierdzono, że Warunki prowadzenia przyszłych działań narzucają konieczność osiągnięcia (rozbudowy bądź poprawy) kluczowych, najważniejszych z punktu widzenia skutecznego wykonywania zadań przez Siły Zbrojne RP, zdolności operacyjnych. Natomiast w punkcie 81, stwierdzono, że Siły Zbrojne RP utrzymują niezbędny poziom zdolności operacyjnych, które powinny zapewnić wykonanie zadań w czasie pokoju, w razie konfliktu zbrojnego o małej i konfliktu o dużej skali.

7 J. Kaczmarek, NATO w systemie bezpieczeństwa świata, Wydawnictwo Atla 2, Wrocław 1998, s. 215.Rozdział 2 DOKTRYNY I STRATEGIE PAKTU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO OKRESU „ZIMNEJ WOJNY”

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

2.1. Strategiczna Koncepcja Obrony DC 6/1 z 1 grudnia 1949 roku

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

2.2. Strategiczna Koncepcja Obrony MC 3/5 z 3 grudnia 1952 roku

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

2.3. Ogólna Strategiczna Koncepcja Obrony MC 14/2 z 23 maja 1957 roku

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

2.4. Ogólna Koncepcja Strategiczna Obrony MC 14/3 z 16 stycznia 1968 roku

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.