101 słynnych czołgów - ebook

WSTĘP

Choć na początku pierwszej wojny światowej siły zbrojne obu walczących stron nie mogły się obyć bez kawalerii i koni pociągowych, już wtedy było wiadomo, że pojazdy opancerzone mogą zapewnić lepszą manewrowość, większą siłę rażenia i skuteczniejszą ochronę niż tradycyjne oddziały lądowe. Wkrótce po wybuchu wojny admiralicja brytyjska włączyła do służby samochody opancerzone takich marek, jak Lanchester czy Rolls-Royce.

Jednak samochody opancerzone nie mogły skutecznie niszczyć umocnionych i silnie bronionych pozycji, a impas wojny pozycyjnej na froncie zachodnim dodatkowo przyspieszył rozwój opancerzonych wozów bojowych. Zdawano sobie sprawę z tego, że konieczne będzie wprowadzenie innej mobilnej siły uderzeniowej. Nową broń ze względów bezpieczeństwa nazwano tank (zbiornik). Miała ona przełamać impas wojny pozycyjnej. Solidnie opancerzony i najeżony bronią pojazd miał pokonywać okopy dzięki długim gąsienicom i niszczyć bezkarnie opór wroga. Pomysł był niezły i kiedy pierwsze czołgi zostały użyte w bitwie pod Sommą w 1916 roku, wywołały panikę wśród niemieckich rekrutów, choć nie spełniły wyznaczonego im zadania. Pierwsze konstrukcje czołgów były bardzo awaryjne, a stosowana taktyka polegająca na użyciu pojedynczych pojazdów do wspierania ataków piechoty – nieskuteczna. Jednak do czasu bitwy pod Cambrai w 1917 roku wprowadzono wiele modyfikacji. Wysiłki Niemców, by dorównać aliantom, okazały się daremne i pod koniec wojny czołgi były produkowane i wykorzystywane w walkach na szerszą skalę tylko przez aliantów.

Jeszcze pod koniec wojny Niemcy nie dorównywali aliantom pod względem rozwoju wojsk pancernych. Jednak w okresie międzywojennym udoskonalili swoje czołgi, co miało istotny wpływ na późniejszy przebieg działań wojennych. O wartości bojowej pojazdów opancerzonych zdecydowała nie ich jakość, lecz sposób użycia. O ile Francuzi, aw pewnym stopniu także Brytyjczycy używali niewielkich oddziałów czołgów jako wsparcia dla piechoty, o tyle dowództwo armii niemieckiej doceniło znaczenie silnych formacji pojazdów opancerzonych.

Dzięki wprowadzeniu do produkcji znakomitej „Pantery” (Panzer V Panther), zaprojektowanej odpowiedzi na rosyjski czołg T-34, a później także „Tygrysa” i „Tygrysa Królewskiego”, Niemcy przez całą wojnę utrzymywali nieznaczną przewagę w dziedzinie konstrukcji pojazdów opancerzonych. Czołgi te jednak, choć potężne i praktycznie niezniszczalne, były zawodne technicznie i dostępne w ograniczonej liczbie, co zmniejszało ich wartość.

Ponieważ współczesne czołgi, takie jak Leclerc, M1 Abrams czy Challenger, mają bardzo złożoną konstrukcję, ich załogi muszą być coraz lepiej przygotowane i wyspecjalizowane. Czym może grozić wysłanie słabo wyszkolonych załóg, kierujących gorszymi pojazdami, do bitwy przeciw profesjonalistom w najlepszych istniejących w danej chwili czołgach można było zobaczyć podczas wojny w Zatoce w 1991 roku. Irackie dywizje pancerne zostały tam zdziesiątkowane przez siły koalicyjne, które same nie poniosły praktycznie żadnych strat. Prawie ten sam scenariusz powtórzył się w czasie inwazji na Irak w 2003 roku.

Czołgi przedstawione w tej książce to wozy bojowe, które odegrały największą rolę w prowadzeniu działań wojennych od pierwszej wojny światowej. Hasła ułożono w porządku chronologicznym, aby umożliwić czytelnikowi prześledzenie nieustającej ewolucji broni pancernej w kolejnych dekadach.

Chociaż Brytyjski czołg Challenger 2 bardzo przypomina wcześniejszy Challenger 1, jest to w rzeczywistości zupełnie nowa konstrukcja.

Główny czołg bojowy armii Stanów Zjednoczonych M1 Abrams. Udowodnił swoją wartość bojową podczas wojny w Zatoce w 1991 roku, kiedy masowo niszczył wyprodukowane w Rosji czołgi irackiej armii.

Niemiecki Leopard 2 jest potężnym czołgiem i jednym z najlepszych swojej generacji.LITTLE WILLIE

Zaprojektowany i zbudowany z inicjatywy admiralicji brytyjskiej, a w szczególności ówczesnego Pierwszego Lorda Admiralicji Winstona Churchilla. Little Willie był pojazdem eksperymentalnym, który stanowił znaczący krok w kierunku powstania pierwszego czołgu Mark I.

KRAJ POCHODZENIA: Wielka Brytania

ZAŁOGA: 3

MASA: 18 300 kg

WYMIARY: długość: 8,07 m; szerokość: 3,47 m; wysokość: 3,20 m

PANCERZ: (stal niskowęglowa) 6 mm

UZBROJENIE: brak

NAPĘD: jeden 6-cylindrowy silnik benzynowy Daimlera o mocy 105 KM (77 kW) przy 100 obr./min

OSIĄGI: prędkość maksymalna na drodze 3,2 km/h

Little Willie można uznać za przodka wszystkich opancerzonych wozów bojowych. W 1915 roku dwaj oficerowie armii brytyjskiej, pułkownik Ernest Swinton i pułkownik Maurice Hankey, przekonali Winstona Churchilla, że traktory wyposażone w silniki benzynowe, opancerzone płytami stalowymi, mogłyby pokonywać umocnienia wroga, niewrażliwe na ostrzał z broni ręcznej. Pojazdom nadano nazwę tank (ang. zbiornik), ponieważ przypominały zbiorniki na wodę.

Nieudany debiut

Próby prototypowego czołgu odbyły się 19 września 1915 roku w okolicach Lincoln. Pojazd nie spełnił w pełni pokładanych w nim nadziei. Sześciocylindrowy silnik Daimlera pozwalał ponad 18-tonowemu pojazdowi na rozwinięcie prędkości zaledwie 3,2 kilometra na godzinę w trudnym terenie. Little Willie nie mógł także pokonywać większych okopów, ale to od tego czołgu rozpoczęło się doskonalenie pojazdów opancerzonych. Może wydawać się dziwne, że to admiralicja brytyjska, a nie Ministerstwo Wojny zaproponowała utworzenie Komitetu Budowy Okrętów Lądowych (Landships Committee), by zbadał możliwość udoskonalenia pojazdu, który początkowo miał być transporterem wojskowym, zdolnym do pokonywania głębokich i szerokich okopów oraz do likwidowania broni wroga. Jednak to właśnie admiralicja wprowadziła w czasie pierwszej wojny światowej wiele innowacyjnych pomysłów, w tym także projekt bombowca strategicznego dalekiego zasięgu.

Ze względów bezpieczeństwa pierwszy brytyjski pojazd opancerzony nazwano tank (z ang. zbiornik). Nazwa ta utrwaliła się w żargonie wojskowym.

Nazwę tank, wybrano po to, by ukryć prawdziwe przeznaczenie Little Willie. Pojazd kształtem przypominał zbiornik na wodę, co wyraźnie widać na poniższej ilustracji.CHAR D’ASSAUT ST CHAMOND

Char d’Assaut St Chamond, choć sklasyfikowany jako czołg, dzisiaj uznalibyśmy go za prototyp działa samobieżnego. Pojazd wykorzystywano w wielu działaniach bojowych w czasie pierwszej wojny światowej.

KRAJ POCHODZENIA: Francja

ZAŁOGA: 9

MASA: 23 400 kg

WYMIARY: długość łącznie z lufą działa 8,83 m; długość kadłuba 7,91 m; szerokość 2,67 m; wysokość: 2,34 m

ZASIĘG: 59 km

PANCERZ: 17 mm

UZBROJENIE: armata Modèle 1897 kalibru 75 mm, do czterech karabinów maszynowych

NAPĘD: jeden 4-cylindrowy silnik benzynowy Panharda o mocy 90 KM (66 kW), z transmisją elektryczną Crochat-Collardeau

OSIĄGI: prędkość maksymalna na drodze 8,5 km/h

St Chamond to własna konstrukcja armii francuskiej. Prototyp powstał w 1916 roku. Słabe osiągi w terenie ograniczyły przydatność bojową czołgu – po raz ostatni na większą skalę pojazd wykorzystano do kontrataku w pobliżu Reims w lipcu 1918 roku. Wiele St Chamond przebudowano na pojazdy zaopatrzeniowe (Char de Ravitaillement) i jako takie używano w ostatnich dniach pierwszej wojny światowej.

Ograniczona przydatność taktyczna

Do budowy St Chamond, podobnie jak czołgu Schneider, wykorzystano ciągnik gąsienicowy Holta. Miał nietypową trakcję elektryczną napędzaną silnikiem benzynowym. To rozwiązanie zwiększało masę pojazdu o 5,1 ton. Zbyt wydłużony z przodu i z tyłu kadłub oraz spora masa powodowały, że St Chamond grzęznął w trudnym terenie i przy pokonywaniu okopów. Innym problemem było to, że długość kadłuba ograniczała możliwości celowania działa, co znacznie zmniejszało taktyczną przydatność pojazdu. Mimo to był wykorzystywany od jego debiutu w maju 1917 roku do końca pierwszej wojny światowej. Konstrukcja została zaprojektowana przez pułkownika Rimailho, a produkcję uruchomiono w fabryce w Saint Chamond. Pod koniec wojny tylko 72 z 400 wyprodukowanych wozów było nadal w służbie.

Konstrukcja St Chamonda sprawiała, że pojazd nadawał się do operacji wojennych prowadzonych wyłącznie na płaskim terenie.

Długość St Chamonda w połączeniu z jego masą sprawiały, że był mało zwrotny i czasem trudny w obsłudze.CHAR D’ASSAUT SCHNEIDER

Schneider był pierwszym francuskim czołgiem z prawdziwego zdarzenia, miał jednak liczne usterki i ponosił spore straty w walce, głownie na skutek ognia artyleryjskiego nieprzyjaciela.

KRAJ POCHODZENIA: Francja

ZAŁOGA: 7

MASA: 14 800 kg

WYMIARY: długość 6,00 m; szerokość 2,00 m; wysokość 2,39 m

ZASIĘG: 48 km

PANCERZ: 7 – 24 mm

UZBROJENIE: armata kalibru 37 mm, dwa dodatkowe karabiny maszynowe

NAPĘD: jeden 4-cylindrowy silnik benzynowy Schneidera o mocy 55 KM (40 kW)

OSIĄGI: prędkość maksymalna na drodze 6 km/h

Czołg Schneider miał być początkowo opancerzonym traktorem do przeciągania opancerzonych platform wojskowych nad niemieckimi okopami na froncie zachodnim. W jego konstrukcji wykorzystano amerykański ciągnik rolniczy Holta. Pojazd wszedł do użycia w kwietniu 1917 roku. Schneider był pomysłem pułkownika J.E. Estienne’a, który szczegółowo przestudiował budowę podwozia i gąsienic ciągnika Holta. W styczniu 1915 roku główny projektant Schneidera, Eugene Brillié, pojechał do Stanów Zjednoczonych, by osobiście obejrzeć ciągnik Holta i po powrocie przedstawił koncepcję Tracteur Blindé et Armé (opancerzonego ciągnika z uzbrojeniem).

Trudności w pokonywaniu przeszkód

Czołgi napędzane silnikami benzynowymi były mało odporne na ostrzał wroga i łatwo płonęły. Używane były do wsparcia piechoty, miały jednak słabą manewrowość w terenie, głównie z powodu krótkich gąsienic w stosunku do długiego kadłuba, co przeszkadzało w pokonywaniu przeszkód. Wersja uzbrojona w armatę była produkowana do maja 1917 roku, a potem została zastąpiona Char de Ravittaillement, czołgiem używanym do transportu zaopatrzenia. Duża awaryjność i szybkie zużywanie się podzespołów sprawiły, że pod koniec wojny w służbie było niespełna 100 sztuk.

Czołgi Schneider jadące na front w pobliżu L’Eglantiers nad Oise. Członkowie załogi zgromadzili się na pancerzu kadłuba, aby uniknąć gorąca bijącego od silnika.

Jedną z głównych wad konstrukcyjnych Schneidera było osadzenie dużego, masywnego kadłuba na krótkich gąsienicach, co niekorzystnie wpływało na stabilność pojazdu.RENAULT FT-17

Renault FT-17 był prawdopodobnie najlepszym czołgiem swojej epoki i pozostał w służbie przez wiele lat po wojnie. Niektóre państwa używały go do działań bojowych jeszcze w 1939 roku.

KRAJ POCHODZENIA: Francja

ZAŁOGA: 2

MASA: 6 600 kg

WYMIARY: długość z „ogonem” 5,00 m; szerokość 1,71 m; wysokość 2,13 m

ZASIĘG: do 65 km

PANCERZ: 8–16 mm

UZBROJENIE: armata kalibru 37 mm lub jeden karabin maszynowy

NAPĘD: jeden 4-cylindrowy silnik benzynowy Renault o mocy 35 KM (26 kW)

OSIĄGI: prędkość maksymalna na drodze 7,7 km/h

FT-17 był jednym z najbardziej udanych czołgów pierwszej wojny światowej. Zbudowano go według klasycznego projektu, a całe wyposażenie umieszczono bezpośrednio na kadłubie w wieży, która obracała się o 360 stopni. Czołgi Renault zamawiano w dużych ilościach (ponad 3 000 w czasie pierwszej wojny światowej), co było konieczne, ponieważ kiedy je projektowano, nie przewidziano problemu konserwacji i napraw, wskutek czego często nie były w pełni sprawne. Spośród produkowanych wariantów można wymienić wersję uzbrojoną w armatę kalibru 75 mm umieszczoną w nieruchomej wieży i wersję wyposażoną w radiostację. W działaniach bojowych czołgi te stosowano do prowadzenia ataków w większych grupach. W kontrataku koło Soissons użyto ich 480. Pozostały w służbie aż do roku 1944, kiedy Niemcy użyli zdobytych FT-17 do walk ulicznych w Paryżu. Były już wówczas kompletnie przestarzałe.

Wpływ na konstrukcję późniejszych czołgów

Lekki czołg FT-17, z obrotową wieżą na szczycie kadłuba i zamontowanym z tyłu silnikiem, miał ogromny wpływ na konstrukcję późniejszych czołgów. Ponieważ francuskie Ministerstwo Wojny było bardziej zainteresowane produkcją ciężkich czołgów, FT-17 prawdopodobnie nigdy nie zostałby użyty w boju, gdyby nie konsekwentne poparcie pułkownika Jean-Baptiste’a Eugène’a Estienne’a, który przekonał ważne osoby wśród wojskowych, że lekki czołg wspierający piechotę byłby bardzo użyteczny.

FT-17 był małym lekkim czołgiem. Ta wersja ma wieżę odlewaną, a nie nitowaną. Utrzymanie sprawności czołgu było ciągłym źródłem problemów. Czołg wymagał częstych przeglądów i regulacji.

FT-17 był także używany przez Amerykańskie Siły Ekspedycyjne (US Expeditionary Force) we Francji od lata 1918 roku. Wiele egzemplarzy tego modelu pozostawało na służbie przez wiele lat po wojnie.CZOŁG ŚREDNI MARK A (WHIPPET)

Whippet (z ang. Chart) odegrał istotną rolę w sierpniu 1918 roku, gdy opóźnił odwrót brytyjskiej armii w czasie niemieckiej ofensywy. W nieruchomej wieży zamontowano 3 karabiny maszynowe.

KRAJ POCHODZENIA: Wielka Brytania

ZAŁOGA: 3

MASA: 14 300 kg

WYMIARY: długość 6,10 m; szerokość 2,62 m; wysokość 2,74 m

ZASIĘG: 100 km

PANCERZ: 5–14 mm

UZBROJENIE: trzy karabiny maszynowe

NAPĘD: dwa 4-cylindrowe silniki benzynowe Tylora o mocy 45 KM (33 kW)

OSIĄGI: prędkość maksymalna na drodze 13,4 km/h

Czołg Medium Tank Mk A z pierwszej wojny światowej został zaprojektowany nie tyle z myślą o pokonywaniu przeszkód, ile o wykorzystaniu wyłomów zrobionych przez większe czołgi. Dlatego położono nacisk na jego szybkość i manewrowość. Zaprojektowany przez Williama Trittona prototyp Mk A (potocznie zwany Chartem) został wyposażony w silniki identyczne jak w londyńskich autobusach i był gotowy w lutym 1917, jednak pierwsze modele produkcyjne dostarczono dopiero pod koniec 1917 roku.

Udowodnił swoją wartość

Whippet został włączony do walki w marcu 1918 roku, by wypełnić luki w liniach obronnych. Siedem Whippetów wzięło udział w drugiej bitwie pancernej pod Villers Bretonneux/Cachy w kwietniu 1918 roku, gdzie doszło do walki brytyjskich Mk IV z niemieckimi A7V. Jeden z Whippetów został zniszczony, a drugi uszkodzony przez niemiecki A7V, ale za pozostałymi czołgami ruszyły na otwarte pole dwa niemieckie bataliony piechoty, co doprowadziło do dużych strat. Udowodniły swoją wartość podczas kontrataków, wjeżdżając głęboko poza linie frontu i siejąc panikę na tyłach niemieckich wojsk. Po wojnie Mk A służył w Irlandii, a w latach 20. pewną liczbę czołgów wyeksportowano do Japonii.

To ujęcie Whippeta pokazuje złożoną konstrukcję wieżyczki i konstrukcję osłony zawieszenia czołgu

Przedstawiony tutaj Whippet został wyraźnie oznaczony dużymi biało-czerwonymi znakami identyfikacyjnymi. Miało to chronić pojazdy przez ostrzałem własnych wojsk. Głównym zadaniem czołgu było wykorzystywanie wyłomów na terytorium wroga.

* * *

koniec darmowego fragmentu
zapraszamy do zakupu pełnej wersji