303. Dywizjon Myśliwski „Warszawski” im. Tadeusza Kościuszki. Działania wojenne 1940-1945 - ebook

Wstęp

Książka ta opowiada historię dywizjonu lotniczego, o którym słyszał prawdopodobnie każdy Polak. Jego godło, malowane w czasie wojny na samolotach, jest dziś noszone przez polską młodzież na koszulkach i bluzach, a książka napisana o nim jeszcze w czasie wojny stanowi obowiązkową lekturę w szkole podstawowej¹. Wyrazem współczesnego nim zainteresowania są też liczne strony internetowe, poświęcone bądź jemu samemu, bądź też któremuś z jego pilotów, a debaty na temat jego historii wciąż budzą skrajne emocje. Mowa oczywiście o 303. Dywizjonie Myśliwskim, który obok okrętu podwodnego ORP Orzeł i polskiej 1. Dywizji Pancernej dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka, a także II Korpusu gen. Władysława Andersa, jest dla Polaków symbolem odwagi i męstwa Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w czasie II wojny światowej.

303. Dywizjon Myśliwski, który od sierpnia 1940 r. do ostatnich miesięcy wojny uczestniczył w działaniach lotniczych nad Europą Zachodnią, ma w kształtowaniu obrazu polskiego pilota miejsce szczególne. Lotnicy pełniący służbę w jego szeregach wykonali podczas wojny niemal 10 tys. lotów, meldując o zestrzeleniu ponad 200 samolotów Luftwaffe. 126 z tych zwycięstw zameldowano podczas zaledwie 43 dni walk nad Anglią w 1940 r., co z 303. Dywizjonu Myśliwskiego uczyniło najskuteczniejszą jednostkę obrońców Wysp Brytyjskich. Dla miłośników historii zmagań lotniczych w okresie II wojny światowej stanowi on przykład doskonałego wyszkolenia, znakomitego bojowego doświadczenia i hartu ducha, które zaowocowały zadziwiającymi rezultatami walk powietrznych, toczonych przeciwko silnemu i zdeterminowanemu nieprzyjacielowi.

Niejako w tle owej popularności pozostaje fakt, że wyniki naukowych badań nad historią 303. Dywizjonu Myśliwskiego można uznać za nader skromne. Świadczy o tym niewielka liczba publikacji o zdecydowanie przyczynkowym charakterze. W badaniach nad dziejami tego oddziału niezbędne staje się więc prześledzenie całego dorobku poświęconego Polskim Siłom Powietrznym działającym w Europie Zachodniej. Wśród publikacji podejmujących całokształt wzmiankowanej problematyki można wyróżnić opracowania o charakterze ogólnym, opisujące całokształt problematyki, i monograficzne, poświęcone organizacji i działaniom bojowym poszczególnych jednostek. Niniejsze opracowanie należy zaliczyć z całą pewnością do tej drugiej kategorii, przy czym nie rości sobie ono pretensji do wyczerpania tematu i powinno być traktowane jako punkt wyjścia do dalszych, pogłębionych rozważań związanych ze wstępnie zarysowanymi w nim zagadnieniami.

Piloci 303. Dywizjonu Myśliwskiego walczyli nieprzerwanie do zakończenia działań wojennych, a ostateczny kres jego historii nastąpił dopiero w listopadzie 1946 r., kiedy dywizjon został rozwiązany. Sześcioletni okres „dywizjonowej służby” charakteryzowała niezwykle zróżnicowana dynamika działań lotniczych trwających nad Europą. W 1940 r., kiedy piloci jednostki po raz pierwszy starli się z Luftwaffe nad angielską ziemią, walki trwały praktycznie nieprzerwanie i miały miejsce niemal każdego dnia. Polacy obok innych nacji bronili Wysp Brytyjskich. Kilka miesięcy później występowali już w zupełnie innej roli, uczestnicząc w akcjach ofensywnych nad Francją, początkowo o ograniczonym zasięgu. Rok 1941 przyniósł bowiem na Zachodzie „odwrócenie ról”. Teraz to samoloty alianckie atakowały, a Niemcy bronili się. Intensywność owych działań przybierała na sile do 1943 r., kiedy to 303. Dywizjon Myśliwski odniósł swoje ostatnie powietrzne zwycięstwo w wojnie. Później jego piloci zostali wykorzystani do działań osłonowych wypraw bombowych, podczas których rzadko dochodziło do starć z nieprzyjacielem, oraz – po lądowaniu Aliantów w Normandii – do atakowania celów naziemnych i nawodnych.

Powyższy stan rzeczy w oczywisty sposób przekłada się na charakter narracji, która obfituje w dużą liczbę wydarzeń w latach 1940-1943, by następnie tracić dynamikę i ograniczyć się do opisu lotów, w czasie których nic się nie wydarzyło. Trzeba jednak pamiętać, że dla ich uczestników były one wciąż dużym zagrożeniem i mimo że aktywność nieprzyjaciela była w latach 1944-1945 stosunkowo mała, wciąż czyhało na nich dużo niebezpieczeństw.

W związku z tym w niniejszej pracy świadomie zrezygnowano z tradycyjnego układu i nie zastosowano jej podziału na rozdziały. Narrację podporządkowano układowi chronologicznemu, odpowiadającemu kolejnym lotniskom, na których w poszczególnych okresach stacjonował 303. Dywizjon Myśliwski. Ma to umożliwić Czytelnikowi łatwiejsze wyszukiwanie kluczowych informacji z wybranego etapu jego historii.

W publikacji zrezygnowano także z rozbudowanych przypisów, co należy tłumaczyć przeznaczeniem jej dla szerokiego spektrum Czytelników, nie tylko dla pasjonatów i ekspertów tematów lotniczych. Nie oznacza to oczywiście, że Czytelnik został pozbawiony możliwości identyfikacji źródła pochodzenia informacji. O ile nie pochodzą one z wymienionej poniżej bazy źródłowej, zostało to każdorazowo zaznaczone w tekście.

Baza źródłowa do historii działań bojowych 303. Dywizjonu Myśliwskiego jest bogata i znajduje się w Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego oraz w The National Archives. Obie instytucje znajdują się w Londynie, a szczegółowe omówienie posiadanych przez nie zasobów znacznie wykracza poza ramy niniejszego tekstu. Dla Czytelnika jest jednak istotne, że opis działań dywizjonu został sporządzony w oparciu o jego dzienniki bojowe, prowadzone przez cały okres wojny. Tak więc informacje pochodzące z Operations Record Books (tzw. ORB) nie były w opracowaniu opatrywane przypisem, chyba że dokument ten był in extenso cytowany. Źródłem cytatów był także Pamiętnik wojenny pilota eskadry kościuszkowskiej Mirosława Fericia, który z czasem został uznany za kronikę dywizjonu, a ponadto raporty bojowe pilotów, miesięczne sprawozdania z jego działalności i rozkazy dzienne jednostki. Jako materiały uzupełniające służyły przede wszystkim dokumenty wytworzone w 11. Grupie Myśliwskiej RAF, w ramach której dywizjon walczył przez niemal całą wojnę.

Opracowanie zostało uzupełnione czterema aneksami. Zawierają one wykazy dowódców jednostki, personelu latającego, lotów bojowych (z uwzględnieniem zwycięstw i strat) oraz podstawową statystykę „wojennej aktywności” najbardziej znanej polskiej jednostki lotniczej walczącej w II wojnie światowej.2. Leconfield, 11 października 1940 - 2 stycznia 1941 r.

Kolejne trzy miesiące służby nie obfitowały w wydarzenia tak dramatyczne jak te, które przypadły w udziale lotnikom w poprzednich tygodniach. Dywizjon pozostawał w dyspozycji 12. Grupy Myśliwskiej, której głównym zadaniem było zapobieżenie atakom – możliwym do wykonania przez samoloty Luftwaffe startujące zarówno z baz w Norwegii, jak i Francji – na obiekty położone we wschodniej części „środka” Wysp Brytyjskich. Niemieckie samoloty pojawiały się tu rzadko, a piloci dziewięciu dywizjonów broniących tego odcinka raczej wypoczywali niż latali bojowo. Nie oznaczało to jednak, że nie było zagrożenia ze strony Luftwaffe. 27 października w godzinach popołudniowych nad lotnisko nadleciały dwa He 111, które obrzuciły je bombami i ostrzelały z broni maszynowej. Ciężko ranny został jeden z mechaników (zmarł w szpitalu), a kilka samolotów zostało uszkodzonych. Dobitnie przekonało to wszystkich o zagrożeniu także na tym odcinku. Na kolejne odwiedziny Niemców nie trzeba było długo czekać. 11 listopada nad Leconfield pojawił się Junkers 88, ale tym razem jego załoga zrzuciła bomby w pole, nie wyrządzając nikomu krzywdy.

Wykorzystując przerwę w lotach bojowych, personel latający miał możliwość podnoszenia swoich umiejętności w powietrzu, szykując się do nowych zadań w zbliżającym się kolejnym roku wojny. Do jednostki przydzielano także nieoperacyjnych pilotów, którzy w jej szeregach zdobyć mieli pierwsze doświadczenia. Niestety nie obyło się bez wypadków. 24 października w trakcie jednego z takich lotów, w którym toczono pozorowany pojedynek powietrzny, zginął P/O Jan Bury-Burzymski.

Piloci 303. Dywizjonu Myśliwskiego po przylocie na lotnisko w Leconfield. IPMS.

W Wigilię Bożego Narodzenia piloci podjęli uchwałę o ustanowieniu dnia 1 września dniem święta dywizjonu. Zapisano w niej:

Dnia 24.12.1940 roku w dzień wigilijny, na lotnisku w Leconfield, na ziemi angielskiej, wszyscy obecni dowódcy Dywizjonu, mjr pil. Krasnodębski Zdzisław, kpt. pil. Urbanowicz Witold i kpt. pil. Kowalczyk Adam, wszyscy oficerowie, podoficerowie i szeregowcy postanawiają uroczyście i jednogłośnie, by:

1. Dzień 1 września każdego roku był dniem święta 303 Dywizjonu Myśliwskiego Warszawskiego im. Tadeusza Kościuszki, bez względu na to, jaką numerację otrzyma w Odrodzonej i Niepodległej Polsce.

2. W dniu tym po wieczne czasy postanawiamy: składać hołd wszystkim kolegom Dywizjonu poległym na ziemi angielskiej w walce o niepodległość Naszej Ojczyzny przez złożenie wieńców na grobach i zrzucenie wieńca do kanału La Manche.

Tabela 2. Stan pilotów 303. Dywizjonu Myśliwskiego w dniu 14 listopada 1940 r.

S/L A. Kowalczyk

S/L R.G. Kellet

Dowódcy dywizjonu

F/L F.N. Brinsden

F/L Z. Henneberg

Dowódcy eskadry „A”

F/L J. Adams

F/L J. Frey

Dowódcy eskadry „B”

F/O M. Ferić

F/O B. Grzeszczak

F/O J. Jankiewicz

Sgt. S. Karubin

P/O F. Kornicki

P/O B. Kudrewicz

F/O Z. Kustrzyński

P/O M. Neyder

P/O J. Palusiński

Sgt. E. Paterek

P/O J. Radomski

Sgt. J. Rogowski

Sgt. E. Szaposznikow

Sgt. K. Wünsche

P/O B. Zieliński

F/O J. Zumbach

F/L W. Barański

Sgt. M. Bełc

P/O E. Fiedorczuk

F/O A. Gabszewicz

P/O W. Kamiński

F/S J. Kaňa

Sgt. J. Kowalski

F/O W. Łokuciewski

P/O B. Mierzwa

P/O W. Miksa

Sgt. J. Palak

F/O M. Pisarek

F/O T. Sawicz

Sgt. M. Wojciechowski

F/O Z. Zadroziński

3. W dniu tym postanawiamy zjazd wszystkich byłych żołnierzy 303 Dywizjonu w przyszłym miejscu jego postoju¹.