50 wielkich mitów psychologii popularnej - ebook
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
50 wielkich mitów psychologii popularnej - ebook
Człowiek używa zaledwie dziesięciu procent swojego mózgu, przeciwieństwa się przyciągają, chcieć to móc, z raka można wyleczyć się samemu, wykrywacz kłamstw zawsze wskaże oszusta, człowiek zahipnotyzowany zrobi wszystko, co mu się każe, i przypomni sobie wszystkie złe rzeczy, jakie zdarzyły mu się w życiu, można się nauczyć obcego języka przez sen, mężczyźni są z Marsa, a kobiety z Wenus (i do tego bez przerwy gadają)…
Każdy z nas zna setki takich „psychologicznych prawd” i każdy z nas nieustannie się z nimi styka. W kinie, w telewizji, w setkach książek, audycji radiowych i artykułów prasowych nieustannie karmieni jesteśmy psychologiczną mitologią, a sądząc z tego, że taka „poppsychologia” regularnie – i to na całym świecie – trafia na listy bestsellerów, to bardzo chcemy takiej karmy. Jest tylko jeden „drobny” problem: większość tej „wiedzy” nie ma nic wspólnego z tym, co współczesna psychologia naukowa wie już o ludzkich postawach, zachowaniach, motywacjach, emocjach i osobowości.
Scott O. Lilienfeld, Steven Jay Lynn, John Ruscio, Barry L. Beyerstein, autorzy książki 50 wielkich mitów psychologii popularnej, to wykładowcy i profesorowie renomowanych amerykańskich uczelni. Dla kogoś, kto tak jak oni zajmuje się psychologią zawodowo i wykształcił już kolejne pokolenie psychologów, kariera mitów tworzonych przez przemysł psychologii popularnej stanowi poważne wyzwanie i to nie tylko dlatego, że dominujące w kulturze masowej mity i stereotypy w większości albo są fałszywe, albo odwołują się do dawno już zarzuconych teorii i koncepcji natury ludzkiej. Gorzej, że część z tych mitów jest po prostu szkodliwa!
Skąd się biorą psychologiczne mity i dlaczego niektóre z nich są groźne, jak nie dać się uwieść poppsychologii i dlaczego w psychologii fakty są zwykle znacznie ciekawsze od fikcji – na te pytania odpowiada 50 wielkich mitów psychologii popularnej.
| Kategoria: | Popularnonaukowe |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-61710-66-0 |
| Rozmiar pliku: | 1,6 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
PRZEDMOWA
Z psychologią stykamy się nieustannie. Młodość i starość, zapominanie i pamięć, sen i sny, miłość i nienawiść, szczęście i smutek, choroby psychiczne i psychoterapia — chcemy tego, czy nie, psychologia człowieka to nasz chleb powszedni. Kanały informacyjne, programy telewizyjne, filmy i Internet pełne są rozważań dotyczących rozmaitych zagadnień psychologicznych: funkcjonowania mózgu, psychiki, doświadczenia przebywania poza ciałem, odzyskanych wspomnień, przydatności wykrywaczy kłamstw, miłości, wychowywania dzieci, molestowania seksualnego, zaburzeń psychicznych, przestępstw i psychoterapii. Wystarczy rzucić okiem na książki wystawione na półkach najbliższej księgarni, aby znaleźć dziesiątki, a nawet setki pozycji poświęconych samopomocy, związkom, uzdrawianiu i uzależnieniom, książek pełnych rad, jak radzić sobie na wyboistej drodze życia. Zwolennicy bezpłatnych porad psychologicznych mogą z kolei znaleźć ich niewyczerpane źródło w Internecie. Nie da się ukryć, że przemysł psychologii popularnej, psychobiznes, jak niektórzy go nazywają, pod wieloma względami kształtuje społeczną rzeczywistość początków dwudziestego pierwszego wieku.
Okazuje się jednak, że zadziwiająco duża część uznawanych przez nas przekonań psychologicznych nie jest prawdziwa. Księgarnie i Internet istotnie oferują łatwy dostęp do licznych opracowań z zakresu psychologii popularnej, ale w nich aż roi się od błędów i przesądów. W dzisiejszym, rozwijającym się w zawrotnym tempie i przeładowanym informacjami świecie, dezinformacja jest w istocie co najmniej równie powszechna, jak rzetelna wiedza. Istnieje niestety znikomo mało książek, które mogłyby służyć nam pomocą w ambitnej próbie odróżnienia faktów od fikcji w świecie psychologii popularnej. W rezultacie często pozostajemy na łasce różnych guru samopomocy, gospodarzy programów telewizyjnych i samozwańczych radiowych ekspertów od zdrowia psychicznego, których psychologiczne porady stanowią na ogół dezorientującą mieszaninę prawd, półprawd i jawnych nonsensów. Bez godnego zaufania przewodnika, umożliwiającego oddzielenie psychologicznych mitów od naukowych faktów, ryzykujemy zagubienie w gąszczu błędnych przekonań.
Poppsychologiczne mity nie tylko przedstawiają fałszywy obraz natury ludzkiej, ale mogą też być przyczyną podejmowania co najmniej nierozsądnych decyzji w codziennym życiu. Ktoś, kto uwierzył, że ludzie zwykle wypierają wspomnienia bolesnych przeżyć (por. Mit #13), może poświęcić większość życia na bezowocne próby odzyskania wspomnień o traumatycznych zdarzeniach z dzieciństwa; bezowocne, zdarzenia takie bowiem nigdy nie miały miejsca. Ci, którzy uznają, że warunkiem szczęścia są głównie okoliczności zewnętrzne (por. Mit #24), zmarnują życie, poszukując doskonałej „formuły” zapewniającej najwyższą satysfakcję i koncentrując się wyłącznie na tym, co znajduje się poza nimi, a nie na własnym wnętrzu. Ktoś jeszcze inny, kto usłyszał, że miłość to przyciąganie się przeciwieństw (por. Mit #27), może spędzić lata na poszukiwaniu swej „drugiej połowy” wśród ludzi o diametralnie odmiennej osobowości i ceniących sobie inne wartości — a wszystko jedynie po to, by zbyt późno odkryć, że takie „dobrane pary” istnieją tylko w filmach. Cóż — mity też tworzą rzeczywistość.
Jak zauważył znany historyk i analityk nauki David Hammer (1996), naukowe przesądy mają cztery podstawowe cechy: (1) to trwałe i często stanowczo podtrzymywane przekonania o świecie, którym (2) przeczą dobrze ugruntowane świadectwa. Mity te jednak (3) wpływają na sposób pojmowania świata przez ludzi i (4) należy je obalać, aby umożliwić dostęp do autentycznej wiedzy (Stover, Saunders, 2000). Dla nas ten ostatni punkt jest szczególnie ważny, w naszym przekonaniu bowiem obalanie mitów powinno stanowić istotny element psychologicznej edukacji, jako że głęboko zakorzenione przesądy psychologiczne mogą stanowić poważną przeszkodę na drodze do zrozumienia natury ludzkiej i to niebezpieczeństwo czyha nie tylko na studentów.
Istnieją liczne słownikowe definicje słowa „mit”, ale z naszego punktu widzenia najodpowiedniejsze znaleźć można w American Heritage Dictionary: „popularne (lecz fałszywe) przekonanie lub historia kojarzona z jakąś osobą, instytucją, bądź zdarzeniem” albo „fikcja lub półprawda, zwłaszcza taka, która stanowi element ideologii”. Większość zaprezentowanych w tej książce mitów to powszechnie podzielane i powielane przekonania, które ewidentnie niezgodne są z wynikami badań psychologicznych, pozostałe natomiast związane są z wyolbrzymianiem lub zniekształcaniem twierdzeń dobrze opisujących rzeczywistość, zatem czasem, jak to się mówi, tkwi w nich ziarno prawdy. W każdym razie, większość omawianych przez nas mitów również dlatego może wydawać się tak nieodparcie prawdziwa, że wpisuje się w ogólniejszy pogląd na ludzką naturę, który przez wielu ludzi uznawany jest za wiarygodny. Na przykład fałszywe przekonanie, że człowiek wykorzystuje jedynie 10 procent mocy swojego mózgu (por. Mit #1), jest spójne z wiarą, że ludzie przeważnie nie zdają sobie w pełni sprawy z własnego intelektualnego potencjału. Natomiast mit głoszący, że przyczyną niedostosowania jest zaniżona samoocena (por. Mit #33), jest odbiciem przekonania, że jeśli tylko ktoś uwierzy w siebie, może osiągnąć praktycznie wszystko.
Wiele mitów poppsychologii wywodzi się ze zrozumiałych prób usensownienia świata. Niemiecki socjolog i filozof nauki Klaus Manhart (2005) zaobserwował, że w całej historii ludzkości mity pełniły pewną kluczową funkcję: pomagały wyjaśnić to, co w przeciwnym razie było niewyjaśnialne. Wiele mitów omawianych w tej książce, jak choćby ten, że symboliczne znaczenie snów zostało naukowo udowodnione (por. Mit #20), to w istocie próby rozwiązania pewnych odwiecznych tajemnic życia — w tym wypadku zrozumienia ukrytego sensu nocnego świata naszego umysłu.
Nasza książka to pierwsza publikacja tak szeroko omawiająca problematykę poppsychologicznej mitologii poprzez konfrontację powszechnie żywionych przesądów ze zgromadzonymi do tej pory naukowymi świadectwami. Mamy nadzieję, że uda nam się obalić liczne popularne, lecz fałszywe przekonania, a także uzbroić naszych czytelników w wiedzę, która może okazać się pomocna przy podejmowaniu lepszych decyzji w prawdziwym świecie. Książka ma formę dość swobodnego wykładu, acz czasem uciekamy się też do ironii. Szczególnie zatroszczyliśmy się o to, by była ona przystępna dla początkujących studentów i laików — nie oczekujemy od naszych czytelników formalnej psychologicznej wiedzy i dlatego staramy się posługiwać w miarę łatwym, niefachowym językiem. Dzięki temu, taką mamy przynajmniej nadzieję, z książki będą mogli skorzystać zarówno specjaliści, jak i amatorzy.
Naszą podróż po bezkresnych przestworach psychologii popularnej rozpoczynamy od wskazania zagrożeń wiążących się z psychologicznymi mitami oraz dziesięciu głównych źródeł, z których mity te wypływają. W zasadniczej części książki analizujemy natomiast 50 rozpowszechnionych mitów. W przypadku każdego mitu analizujemy jego popularność, omawiamy przykłady zaczerpnięte z kultury masowej i opracowań poppsychologicznych, rozważamy kwestię pochodzenia i wreszcie prezentujemy przeczące mu wyniki badań. Mimo iż jednym z naszych najważniejszych celów jest obalenie mitów, staramy się robić znacznie więcej. W ramach każdego tematu przedstawiamy również to, o czym wiemy, że jest prawdą, a więc przekazujemy autentyczną wiedzę psychologiczną, którą czytelnicy mogą wykorzystać w codziennym życiu. Do niektórych rozdziałów dołączyliśmy też (w ramkach) krótkie tekściki tworzące cykl „Obalanie mitów. Przyjrzyjmy się bliżej”, w których rozpatrujemy pokrewne do omawianych właśnie mitów. Każdy rozdział zakończony jest z kolei zestawieniem innych mitów, które wymagają zbadania — w sumie wskazaliśmy ich 250 — i odsyłaczami do przydatnej w tym celu literatury. Wykładowcy psychologii mogą potraktować te dodatkowe mity jako tematy prezentacji lub prac zaliczeniowych dla studentów. Pragnąc mocniej podkreślić, że psychologiczna prawda jest nieraz równie, o ile nie bardziej fascynująca niż psychologiczne mity, w Postscriptum zamieściliśmy naszą psychologiczną „listę przebojów”: „Pierwszą dziesiątkę” najbardziej niezwykłych odkryć psychologicznych, które mogą wydawać się mitami, lecz w istocie są prawdziwe. Książkę zamyka Dodatek zawierający wykaz polecanych witryn internetowych, stanowiących ważne źródło wiedzy o rozmaitych mitach psychologicznych.
Mamy nadzieję, że nasza książka trafi do kilku różnych kręgów odbiorców. Najbardziej powinna zainteresować studentów uczestniczących w takich zajęciach jak wstęp do psychologii lub wstęp do metodologii nauk, jak również prowadzących je wykładowców. Sporo studentów rozpoczyna te kursy z błędnymi wyobrażeniami o wielu zagadnieniach, więc skonfrontowanie ich wiedzy (a raczej niewiedzy) z rzeczywistością może być ważnym krokiem na drodze do przekazania rzetelnej wiedzy. Jako że treść książki przedstawiliśmy w jedenastu grupach tematycznych tradycyjnie omawianych w ramach wstępu do psychologii — funkcjonowanie mózgu i percepcja, pamięć, uczenie się i inteligencja, emocja i motywacja, psychologia społeczna, osobowości, psychopatologia i psychoterapia — może ona służyć albo jako niezależne źródło wiedzy, albo jako uzupełnienie obowiązkowego podręcznika. Wykładowcy korzystający z tej książki równolegle ze standardowym podręcznikiem z łatwością mogą zestawić część lub wszystkie mity z każdego rozdziału z odpowiednim rozdziałem zalecanego studentom podręcznika.
Niespecjaliści pragnący dowiedzieć się czegoś więcej o psychologii mogą uznać tę książkę zarówno za przydatne źródło wiedzy, jak i za ciekawe kompendium wiedzy psychologicznej. Dla praktykujących psychologów i innych specjalistów w zakresie zdrowia psychicznego (na przykład psychiatrów, pomocniczego personelu medycznego w zakładach psychiatrycznych, pedagogów szkolnych i pracowników opieki społecznej), wykładowców psychologii i naukowców pracujących w tej dziedzinie, studentów, którzy wybrali psychologię jako specjalizację, oraz absolwentów psychologii również może ona być ciekawą lekturą, nie mówiąc już o tym, że odniesienia stanowi również cenne źródło informacji. Mamy ponadto cichą nadzieję, że nasza książka będzie stanowić rekomendowaną (a może nawet obowiązkową?) lekturę dla dziennikarzy, pisarzy, nauczycieli i prawników, którzy w swojej pracy ocierają się o problemy psychologiczne. Może ona uchronić ich przed właśnie tymi rodzajami psychologicznych błędów, przed jakimi tak stanowczo przestrzegamy czytelników.
Nasze przedsięwzięcie nigdy nie mogłoby dojść do skutku, gdyby nie pomoc grupy utalentowanych i pełnych oddania ludzi. Szczerze dziękujemy przede wszystkim Christine Cardone, naszej redaktorce z wydawnictwa Wiley-Blackwell, o której na zawsze zachowamy jak najlepszą opinię. Chris nieustannie udzielała nam bezcennych rad i jesteśmy jej niezmiernie wdzięczni za wsparcie i słowa zachęty. Mieliśmy niezwykłe szczęście, że mogliśmy pracować z kimś tak kompetentnym, uprzejmym i cierpliwym jak ona. Chcielibyśmy podziękować również Seanowi O’Hagenowi za jego łaskawą pomoc w opracowaniu Bibliografii i tekstu poświęconego mitowi starzenia się, Alison Cole za pomoc przy micie kryzysu wieku średniego, Otto Wahlowi za mit schizofrenii oraz Fern Pritikin Lynn, Ayelet Meron Ruscio i Susan Himes za przydatne sugestie odnoszące się do różnych mitów. Ponadto dziękujemy Constance Adler, Hannah Rolls i Annette Abel z Wiley-Blackwell za redakcję i adiustację.
Chcielibyśmy podziękować też osobom, które przejrzały pierwsze szkice całości i kolejnych rozdziałów książki. Ich komentarze, wskazówki i konstruktywna krytyka w znacznej mierze pomogły nam udoskonalić wstępną wersję. Osoby, którym szczególnie jesteśmy wdzięczni za mądre rady, to: David R. Barkmeier z Northeastern University, Barney Beins z Ithaca College, John Bickford z University of Massachusetts-Amherst, Stephen F. Davis z Morningside College, Sergio Della Sala z University of Edinburgh, Brandon Gaudiano z Brown University, Eric Landrum z Boise State University, Dap Louw z University of the Free State, Loreto Prieto z Iowa State University, Jeff Ricker ze Scottsdale Community College oraz liczni wykładowcy, którzy wzięli udział w naszym wstępnym sondażu.
Mamy zaszczyt zadedykować tę książkę pamięci naszego drogiego przyjaciela, kolegi i współautora — Barry’ego Beyersteina. Mimo iż jego praca nad tym tomem została przerwana wskutek przedwczesnej śmierci w 2007 roku, jego błyskotliwość i dar przekazywania skomplikowanych idei szerokiemu kręgowi odbiorców odcisnęły wyraźne piętno na tej książce. Wiemy, że Barry byłby niezmiernie dumny z tego tomu, który jest ucieleśnieniem jego misji — uświadomienia społeczeństwu obietnicy złożonej przez psychologię naukową, że dowiemy się więcej o naturze człowieczeństwa, jak również o niebezpieczeństwach pseudonauki. Ze wzruszeniem wspominamy jego pasję życia i współczucie dla innych. Dedykujemy mu tę książkę na pamiątkę jego nieprzemijającego wkładu do popularyzacji wiedzy naukowej.
Jako autorzy, mamy ogromną nadzieję, że lektura tej książki będzie równie przyjemna, jak jej pisanie. Zachęcamy do jej komentowania, a tym bardziej do wskazywania kolejnych mitów, które mogłyby zostać omówione w przyszłych edycjach.
Przystąpmy zatem do obalania mitów!
Z psychologią stykamy się nieustannie. Młodość i starość, zapominanie i pamięć, sen i sny, miłość i nienawiść, szczęście i smutek, choroby psychiczne i psychoterapia — chcemy tego, czy nie, psychologia człowieka to nasz chleb powszedni. Kanały informacyjne, programy telewizyjne, filmy i Internet pełne są rozważań dotyczących rozmaitych zagadnień psychologicznych: funkcjonowania mózgu, psychiki, doświadczenia przebywania poza ciałem, odzyskanych wspomnień, przydatności wykrywaczy kłamstw, miłości, wychowywania dzieci, molestowania seksualnego, zaburzeń psychicznych, przestępstw i psychoterapii. Wystarczy rzucić okiem na książki wystawione na półkach najbliższej księgarni, aby znaleźć dziesiątki, a nawet setki pozycji poświęconych samopomocy, związkom, uzdrawianiu i uzależnieniom, książek pełnych rad, jak radzić sobie na wyboistej drodze życia. Zwolennicy bezpłatnych porad psychologicznych mogą z kolei znaleźć ich niewyczerpane źródło w Internecie. Nie da się ukryć, że przemysł psychologii popularnej, psychobiznes, jak niektórzy go nazywają, pod wieloma względami kształtuje społeczną rzeczywistość początków dwudziestego pierwszego wieku.
Okazuje się jednak, że zadziwiająco duża część uznawanych przez nas przekonań psychologicznych nie jest prawdziwa. Księgarnie i Internet istotnie oferują łatwy dostęp do licznych opracowań z zakresu psychologii popularnej, ale w nich aż roi się od błędów i przesądów. W dzisiejszym, rozwijającym się w zawrotnym tempie i przeładowanym informacjami świecie, dezinformacja jest w istocie co najmniej równie powszechna, jak rzetelna wiedza. Istnieje niestety znikomo mało książek, które mogłyby służyć nam pomocą w ambitnej próbie odróżnienia faktów od fikcji w świecie psychologii popularnej. W rezultacie często pozostajemy na łasce różnych guru samopomocy, gospodarzy programów telewizyjnych i samozwańczych radiowych ekspertów od zdrowia psychicznego, których psychologiczne porady stanowią na ogół dezorientującą mieszaninę prawd, półprawd i jawnych nonsensów. Bez godnego zaufania przewodnika, umożliwiającego oddzielenie psychologicznych mitów od naukowych faktów, ryzykujemy zagubienie w gąszczu błędnych przekonań.
Poppsychologiczne mity nie tylko przedstawiają fałszywy obraz natury ludzkiej, ale mogą też być przyczyną podejmowania co najmniej nierozsądnych decyzji w codziennym życiu. Ktoś, kto uwierzył, że ludzie zwykle wypierają wspomnienia bolesnych przeżyć (por. Mit #13), może poświęcić większość życia na bezowocne próby odzyskania wspomnień o traumatycznych zdarzeniach z dzieciństwa; bezowocne, zdarzenia takie bowiem nigdy nie miały miejsca. Ci, którzy uznają, że warunkiem szczęścia są głównie okoliczności zewnętrzne (por. Mit #24), zmarnują życie, poszukując doskonałej „formuły” zapewniającej najwyższą satysfakcję i koncentrując się wyłącznie na tym, co znajduje się poza nimi, a nie na własnym wnętrzu. Ktoś jeszcze inny, kto usłyszał, że miłość to przyciąganie się przeciwieństw (por. Mit #27), może spędzić lata na poszukiwaniu swej „drugiej połowy” wśród ludzi o diametralnie odmiennej osobowości i ceniących sobie inne wartości — a wszystko jedynie po to, by zbyt późno odkryć, że takie „dobrane pary” istnieją tylko w filmach. Cóż — mity też tworzą rzeczywistość.
Jak zauważył znany historyk i analityk nauki David Hammer (1996), naukowe przesądy mają cztery podstawowe cechy: (1) to trwałe i często stanowczo podtrzymywane przekonania o świecie, którym (2) przeczą dobrze ugruntowane świadectwa. Mity te jednak (3) wpływają na sposób pojmowania świata przez ludzi i (4) należy je obalać, aby umożliwić dostęp do autentycznej wiedzy (Stover, Saunders, 2000). Dla nas ten ostatni punkt jest szczególnie ważny, w naszym przekonaniu bowiem obalanie mitów powinno stanowić istotny element psychologicznej edukacji, jako że głęboko zakorzenione przesądy psychologiczne mogą stanowić poważną przeszkodę na drodze do zrozumienia natury ludzkiej i to niebezpieczeństwo czyha nie tylko na studentów.
Istnieją liczne słownikowe definicje słowa „mit”, ale z naszego punktu widzenia najodpowiedniejsze znaleźć można w American Heritage Dictionary: „popularne (lecz fałszywe) przekonanie lub historia kojarzona z jakąś osobą, instytucją, bądź zdarzeniem” albo „fikcja lub półprawda, zwłaszcza taka, która stanowi element ideologii”. Większość zaprezentowanych w tej książce mitów to powszechnie podzielane i powielane przekonania, które ewidentnie niezgodne są z wynikami badań psychologicznych, pozostałe natomiast związane są z wyolbrzymianiem lub zniekształcaniem twierdzeń dobrze opisujących rzeczywistość, zatem czasem, jak to się mówi, tkwi w nich ziarno prawdy. W każdym razie, większość omawianych przez nas mitów również dlatego może wydawać się tak nieodparcie prawdziwa, że wpisuje się w ogólniejszy pogląd na ludzką naturę, który przez wielu ludzi uznawany jest za wiarygodny. Na przykład fałszywe przekonanie, że człowiek wykorzystuje jedynie 10 procent mocy swojego mózgu (por. Mit #1), jest spójne z wiarą, że ludzie przeważnie nie zdają sobie w pełni sprawy z własnego intelektualnego potencjału. Natomiast mit głoszący, że przyczyną niedostosowania jest zaniżona samoocena (por. Mit #33), jest odbiciem przekonania, że jeśli tylko ktoś uwierzy w siebie, może osiągnąć praktycznie wszystko.
Wiele mitów poppsychologii wywodzi się ze zrozumiałych prób usensownienia świata. Niemiecki socjolog i filozof nauki Klaus Manhart (2005) zaobserwował, że w całej historii ludzkości mity pełniły pewną kluczową funkcję: pomagały wyjaśnić to, co w przeciwnym razie było niewyjaśnialne. Wiele mitów omawianych w tej książce, jak choćby ten, że symboliczne znaczenie snów zostało naukowo udowodnione (por. Mit #20), to w istocie próby rozwiązania pewnych odwiecznych tajemnic życia — w tym wypadku zrozumienia ukrytego sensu nocnego świata naszego umysłu.
Nasza książka to pierwsza publikacja tak szeroko omawiająca problematykę poppsychologicznej mitologii poprzez konfrontację powszechnie żywionych przesądów ze zgromadzonymi do tej pory naukowymi świadectwami. Mamy nadzieję, że uda nam się obalić liczne popularne, lecz fałszywe przekonania, a także uzbroić naszych czytelników w wiedzę, która może okazać się pomocna przy podejmowaniu lepszych decyzji w prawdziwym świecie. Książka ma formę dość swobodnego wykładu, acz czasem uciekamy się też do ironii. Szczególnie zatroszczyliśmy się o to, by była ona przystępna dla początkujących studentów i laików — nie oczekujemy od naszych czytelników formalnej psychologicznej wiedzy i dlatego staramy się posługiwać w miarę łatwym, niefachowym językiem. Dzięki temu, taką mamy przynajmniej nadzieję, z książki będą mogli skorzystać zarówno specjaliści, jak i amatorzy.
Naszą podróż po bezkresnych przestworach psychologii popularnej rozpoczynamy od wskazania zagrożeń wiążących się z psychologicznymi mitami oraz dziesięciu głównych źródeł, z których mity te wypływają. W zasadniczej części książki analizujemy natomiast 50 rozpowszechnionych mitów. W przypadku każdego mitu analizujemy jego popularność, omawiamy przykłady zaczerpnięte z kultury masowej i opracowań poppsychologicznych, rozważamy kwestię pochodzenia i wreszcie prezentujemy przeczące mu wyniki badań. Mimo iż jednym z naszych najważniejszych celów jest obalenie mitów, staramy się robić znacznie więcej. W ramach każdego tematu przedstawiamy również to, o czym wiemy, że jest prawdą, a więc przekazujemy autentyczną wiedzę psychologiczną, którą czytelnicy mogą wykorzystać w codziennym życiu. Do niektórych rozdziałów dołączyliśmy też (w ramkach) krótkie tekściki tworzące cykl „Obalanie mitów. Przyjrzyjmy się bliżej”, w których rozpatrujemy pokrewne do omawianych właśnie mitów. Każdy rozdział zakończony jest z kolei zestawieniem innych mitów, które wymagają zbadania — w sumie wskazaliśmy ich 250 — i odsyłaczami do przydatnej w tym celu literatury. Wykładowcy psychologii mogą potraktować te dodatkowe mity jako tematy prezentacji lub prac zaliczeniowych dla studentów. Pragnąc mocniej podkreślić, że psychologiczna prawda jest nieraz równie, o ile nie bardziej fascynująca niż psychologiczne mity, w Postscriptum zamieściliśmy naszą psychologiczną „listę przebojów”: „Pierwszą dziesiątkę” najbardziej niezwykłych odkryć psychologicznych, które mogą wydawać się mitami, lecz w istocie są prawdziwe. Książkę zamyka Dodatek zawierający wykaz polecanych witryn internetowych, stanowiących ważne źródło wiedzy o rozmaitych mitach psychologicznych.
Mamy nadzieję, że nasza książka trafi do kilku różnych kręgów odbiorców. Najbardziej powinna zainteresować studentów uczestniczących w takich zajęciach jak wstęp do psychologii lub wstęp do metodologii nauk, jak również prowadzących je wykładowców. Sporo studentów rozpoczyna te kursy z błędnymi wyobrażeniami o wielu zagadnieniach, więc skonfrontowanie ich wiedzy (a raczej niewiedzy) z rzeczywistością może być ważnym krokiem na drodze do przekazania rzetelnej wiedzy. Jako że treść książki przedstawiliśmy w jedenastu grupach tematycznych tradycyjnie omawianych w ramach wstępu do psychologii — funkcjonowanie mózgu i percepcja, pamięć, uczenie się i inteligencja, emocja i motywacja, psychologia społeczna, osobowości, psychopatologia i psychoterapia — może ona służyć albo jako niezależne źródło wiedzy, albo jako uzupełnienie obowiązkowego podręcznika. Wykładowcy korzystający z tej książki równolegle ze standardowym podręcznikiem z łatwością mogą zestawić część lub wszystkie mity z każdego rozdziału z odpowiednim rozdziałem zalecanego studentom podręcznika.
Niespecjaliści pragnący dowiedzieć się czegoś więcej o psychologii mogą uznać tę książkę zarówno za przydatne źródło wiedzy, jak i za ciekawe kompendium wiedzy psychologicznej. Dla praktykujących psychologów i innych specjalistów w zakresie zdrowia psychicznego (na przykład psychiatrów, pomocniczego personelu medycznego w zakładach psychiatrycznych, pedagogów szkolnych i pracowników opieki społecznej), wykładowców psychologii i naukowców pracujących w tej dziedzinie, studentów, którzy wybrali psychologię jako specjalizację, oraz absolwentów psychologii również może ona być ciekawą lekturą, nie mówiąc już o tym, że odniesienia stanowi również cenne źródło informacji. Mamy ponadto cichą nadzieję, że nasza książka będzie stanowić rekomendowaną (a może nawet obowiązkową?) lekturę dla dziennikarzy, pisarzy, nauczycieli i prawników, którzy w swojej pracy ocierają się o problemy psychologiczne. Może ona uchronić ich przed właśnie tymi rodzajami psychologicznych błędów, przed jakimi tak stanowczo przestrzegamy czytelników.
Nasze przedsięwzięcie nigdy nie mogłoby dojść do skutku, gdyby nie pomoc grupy utalentowanych i pełnych oddania ludzi. Szczerze dziękujemy przede wszystkim Christine Cardone, naszej redaktorce z wydawnictwa Wiley-Blackwell, o której na zawsze zachowamy jak najlepszą opinię. Chris nieustannie udzielała nam bezcennych rad i jesteśmy jej niezmiernie wdzięczni za wsparcie i słowa zachęty. Mieliśmy niezwykłe szczęście, że mogliśmy pracować z kimś tak kompetentnym, uprzejmym i cierpliwym jak ona. Chcielibyśmy podziękować również Seanowi O’Hagenowi za jego łaskawą pomoc w opracowaniu Bibliografii i tekstu poświęconego mitowi starzenia się, Alison Cole za pomoc przy micie kryzysu wieku średniego, Otto Wahlowi za mit schizofrenii oraz Fern Pritikin Lynn, Ayelet Meron Ruscio i Susan Himes za przydatne sugestie odnoszące się do różnych mitów. Ponadto dziękujemy Constance Adler, Hannah Rolls i Annette Abel z Wiley-Blackwell za redakcję i adiustację.
Chcielibyśmy podziękować też osobom, które przejrzały pierwsze szkice całości i kolejnych rozdziałów książki. Ich komentarze, wskazówki i konstruktywna krytyka w znacznej mierze pomogły nam udoskonalić wstępną wersję. Osoby, którym szczególnie jesteśmy wdzięczni za mądre rady, to: David R. Barkmeier z Northeastern University, Barney Beins z Ithaca College, John Bickford z University of Massachusetts-Amherst, Stephen F. Davis z Morningside College, Sergio Della Sala z University of Edinburgh, Brandon Gaudiano z Brown University, Eric Landrum z Boise State University, Dap Louw z University of the Free State, Loreto Prieto z Iowa State University, Jeff Ricker ze Scottsdale Community College oraz liczni wykładowcy, którzy wzięli udział w naszym wstępnym sondażu.
Mamy zaszczyt zadedykować tę książkę pamięci naszego drogiego przyjaciela, kolegi i współautora — Barry’ego Beyersteina. Mimo iż jego praca nad tym tomem została przerwana wskutek przedwczesnej śmierci w 2007 roku, jego błyskotliwość i dar przekazywania skomplikowanych idei szerokiemu kręgowi odbiorców odcisnęły wyraźne piętno na tej książce. Wiemy, że Barry byłby niezmiernie dumny z tego tomu, który jest ucieleśnieniem jego misji — uświadomienia społeczeństwu obietnicy złożonej przez psychologię naukową, że dowiemy się więcej o naturze człowieczeństwa, jak również o niebezpieczeństwach pseudonauki. Ze wzruszeniem wspominamy jego pasję życia i współczucie dla innych. Dedykujemy mu tę książkę na pamiątkę jego nieprzemijającego wkładu do popularyzacji wiedzy naukowej.
Jako autorzy, mamy ogromną nadzieję, że lektura tej książki będzie równie przyjemna, jak jej pisanie. Zachęcamy do jej komentowania, a tym bardziej do wskazywania kolejnych mitów, które mogłyby zostać omówione w przyszłych edycjach.
Przystąpmy zatem do obalania mitów!
więcej..
