-
W empik go
Agresja - nowe tabu? Dlaczego jest potrzebna nam i naszym dzieciom? - ebook
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
PDF
czytaj
na laptopie
czytaj
na tablecie
Format e-booków, który możesz odczytywać na tablecie oraz
laptopie. Pliki PDF są odczytywane również przez czytniki i smartfony,
jednakze względu na komfort czytania i brak możliwości skalowania
czcionki, czytanie plików PDF na tych urządzeniach może być męczące dla
oczu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na laptopie
Pliki PDF zabezpieczone watermarkiem możesz odczytać na dowolnym
laptopie po zainstalowaniu czytnika dokumentów PDF. Najpowszechniejszym
programem, który umożliwi odczytanie pliku PDF na laptopie, jest Adobe
Reader. W zależności od potrzeb, możesz zainstalować również inny
program - e-booki PDF pod względem sposobu odczytywania nie różnią
niczym od powszechnie stosowanych dokumentów PDF, które odczytujemy
każdego dnia.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Agresja - nowe tabu? Dlaczego jest potrzebna nam i naszym dzieciom? - ebook
Skąd bierze się agresja u dzieci? Jak na nią reagować?Jak uczyć dziecko radzenia sobie z silnymi emocjami? Co robić, kiedy rodzeństwo ze sobą walczy?
Zachowania agresywne u dzieci nie są przejawem złego charakteru, lecz ważnym sygnałem dla rodziców i nauczycieli. Czasami wskazują na chwilową frustrację, innym razem na poważny problem. Na dorosłych spoczywa obowiązek zrozumienia tego przekazu i nauczenie dzieci przekształcania agresji w konstruktywne działanie.
Spis treści
PRZEDMOWA
Zdrowie duchowe
Samoświadomość
Agresja u dorosłych
1. NIE CHCEMY PRZEMOCY!
Co to jest agresja?
A jeśli nie, to…!
Agresja między dziećmi
2. ŹRÓDŁA AGRESJI
Gdy agresja wybucha
Kto jest odpowiedzialny
Dzieci są ofiarami
Jak dzieci współdziałają
Źródła prowokacji
3. RADZENIE SOBIE Z AGRESJĄ
Konstruktywna i destrukcyjna agresja
Prawdziwe ,,łobuzy’’
Rodzice ‒ ,,łobuzy’’
Rywalizacja między rodzeństwem
4. MORALNOŚĆ CZY ŻYCIE?
5. PIĘĆ KROKÓW
Dialog
Zainteresowanie
Ciekawość
Akceptacja
Osobisty feedback
Droga jest celem
Włączenie w sieć społeczną
6. EMPATIA ‒ REMEDIUM NA PRZEMOC
7. GDY TWOJE DZIECKO STAJE SIĘ AGRESYWNE
Zakończenie
| Kategoria: | Poradniki |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-62445-33-2 |
| Rozmiar pliku: | 444 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
PRZEDMOWA
Tytuł niniejszej książki zawiera dwa pytania: czy nadmiar emocji, które psychologia nazywa agresją, stał się dzisiaj nowym tabu? A po drugie: czy tabu to jest niebezpieczne? Na oba te pytania odpowiadam: tak!
Pamiętam dokładnie okoliczności, w których uświadomiłem sobie problematyczny stosunek pedagogów, wychowawców, psychologów i rodziców do agresji. Było to mniej więcej piętnaście lat temu, gdy prowadziłem warsztaty dla wychowawców ośrodka dla tak zwanej trudnej młodzieży. Kiedy punkt po punkcie omawialiśmy rozmaite kwestie związane z dziećmi, słyszałem często takie zdanie: „A to jest Janek. On ma problem z agresją”.
Tego rodzaju diagnoza była dla mnie niezrozumiała. W końcu zapytałem: „Co on ma?”. Kiedy jednak chciałem dowiedzieć się więcej, moi rozmówcy stawali się niecierpliwi: „Po prostu jest agresywny!”. „Ale dla kogo jest to problemem?” – pytałem. Po tych słowach zaczęli niemal wątpić w moje kompetencje. To, co dla nich było oczywistością, dla mnie stanowiło nowość.
Kiedy znowu padło zdanie, że ktoś ma problem z agresją, spróbowałem drążyć temat: „Czy ktoś z Państwa zadał tym chłopcom pytanie (w dziewięćdziesięciu pięciu procentach byli to bowiem chłopcy), z jakiego powodu albo na kogo są tak wściekli?”. Wychowawcy byli zdumieni moim pytaniem. Nikt wcześniej nie spytał ich o coś tak oczywistego.
Gdy zagłębiłem się później w biografie tych dziewcząt i chłopców, pomyślałem sobie, że zakrawa na cud, iż do tej pory nikogo jeszcze nie pozbawili życia. Ilość przemocy, z jaką zetknęli się w czasie swojej krótkiej egzystencji – ze strony rodziców, opiekunów, dziadków i nauczycieli – była przerażająca. Jednak nikt się tym nie interesował, oceniano ich tylko za agresywne zachowanie – i odpowiednio do tego traktowano.
Ta młodzież nie stosowała zresztą przemocy w przestępczym sensie, to znaczy nie atakowała, na przykład, wychowawców nożami czy pięściami. Zazwyczaj chodziło o to, że szturchali się między sobą albo ktoś kogoś uderzył, kiedy atmosfera stawała się zbyt napięta. W rzeczywistości wykazywali więcej samokontroli niż dorośli w podobnych okolicznościach. A mimo to izolowano ich z powodu agresji – dokładnie tak, jakby ciężkie zapalenie płuc leczono syropem na kaszel, a nie antybiotykami. Albo jakby ludzi, którzy żywią uzasadnione uczucia – bo są, na przykład, zakochani, szczęśliwi, smutni albo noszą po kimś żałobę – wysyłano do lekarza po pigułki.
Agresywne zachowanie dzieci i młodzieży świadczy o pewnych zaniedbaniach, których doświadczyli już w pierwszych latach swego życia.
W wielu krajach doszliśmy do tego punktu, w którym zaniedbania ze strony pedagogów mają dużo gorsze skutki niż brak właściwej opieki i wychowania w rodzinie. Niestety, społeczeństwo postrzega to inaczej. Mówi się, że coraz więcej dzieci „powoduje problemy wychowawcze albo przejawia brak kompetencji społecznych”.
Najnowsze duńskie badanie z 2012 roku, w którym po raz pierwszy w dziejach nauk społecznych mogły wypowiedzieć się dzieci w wieku przedszkolnym¹, pokazuje, że dwadzieścia cztery procent chłopców nie czuje się dobrze w przedszkolach. Te dane potwierdzają także wychowawcy – najczęściej są to kobiety – którzy twierdzą, że dwadzieścia dwa procent dzieci przejawia rozmaite problemy wychowawcze z powodu złości lub frustracji.
Okazuje się więc, że co czwarte dziecko w wieku od trzech do sześciu lat zostaje scharakteryzowane jako „dziecko z problemami”, a mogę zapewnić, że tylko niewielki odsetek z nich jest ofiarą zaniedbań i nadużyć ze strony swoich rodziców. Nie można tego interpretować inaczej niż jako kompromitację społecznego systemu opieki nad dziećmi, który ma być rzekomo wzorem dla innych krajów. Znajdujemy się na bardzo niebezpiecznej drodze i powinniśmy być tego świadomi. Jeśli nie znajdziemy konstruktywnych sposobów radzenia sobie z fenomenem agresji, będziemy wciąż szkodzić zbyt wielu ludziom.
W ciągu ostatnich piętnastu lat w przedszkolach i szkołach znacznie nasiliła się tendencja dyskryminowania dzieci, które przejawiają frustrację lub złość. Agresja stała się nowym tabu. Podobnie było jeszcze nie tak dawno temu z ludzką seksualnością: zajmowano się nią wyłącznie z moralnego punktu widzenia i żadne profesjonalne ani bardziej ludzkie podejście nie było możliwe. Wypieranie seksualności przysporzyło ludziom wielu szkód, zamykając ich na doświadczenie bliskości, radości i przyjemności. Nowe tabu – agresja – może być jeszcze bardziej szkodliwe, ponieważ stawia na szali psychiczne zdrowie dzieci i ich poczucie własnej wartości.
Przygotowując tę książkę, próbowałem znaleźć jakieś naukowe uzasadnienie dla działań instytucji odpowiedzialnych za opiekę nad dziećmi, które nie są w stanie zmierzyć się z tematem agresji w sensowny i konstruktywny sposób. Jednak niczego takiego nie znalazłem. Natknąłem się za to na wiele bardzo teoretycznych rozpraw z wymyślonymi sztucznie opisami przypadków (casusami), które nie czynią żadnej różnicy między przemocą u dorosłych i agresją u dzieci. Do tego oferują niewiele więcej ponad etyczny punkt widzenia, który sprowadza się do absolutnego potępienia agresji². Wyjątkiem jest angielski pediatra i psychoanalityk Donald W. Winnicott – najpewniej dlatego, że sam pilnie studiował zachowanie i rozwój dzieci³.
Skąd bierze się sprzeciw wobec agresji, jeśli nie da się go podeprzeć żadną teorią naukową? W niniejszej książce spróbuję odpowiedzieć na to pytanie. Spróbuję także przeprowadzić jasną linię podziału między konstruktywną i destrukcyjną agresją, ponieważ bez wątpienia istnieją te dwie odmiany. Kiedy dziewięcioletni uczeń atakuje werbalnie – albo nawet fizycznie – swoich nauczycieli lub rodziców, to nie ulega wątpliwości, że obie strony potrzebują pomocy. Chłopcu trzeba pomóc w nazwaniu frustracji, która go gnębi, i nauczyć wyrażać ją w mniej destrukcyjny sposób. Dorośli zaś potrzebują pomocy w określaniu swoich indywidualnych granic i umiejętności obrony ich na drodze osobistego autorytetu.
Terapia rodzinna, psychologia i neurobiologia zgadzają się co do tego, że agresja jest zachowaniem społecznym, którego przyczyny leżą w ludzkim mózgu. Nie jest w żaden sposób uwarunkowana genetycznie. Umiejętność odszyfrowywania i rozumienia agresywnych zachowań jednostki polega głównie na wyjściu ponad kwalifikacje moralne i osobisty stopień samoświadomości.
Pracuję w mniej więcej tuzinie różnych krajów, z których każdy ma własną kulturę i historię. Wielu ich mieszkańców ma za sobą ciężkie doświadczenia wojenne i jest obciążonych traumą. Ich niechęć wobec agresji jest więc uzasadniona. Zakazują jej już w dzieciństwie, ponieważ uważają, że tylko w ten sposób można w przyszłości uniknąć wojen. W żadnym kraju nie udało się tak zająć weteranami wojennymi, żeby zapobiec dalszej przemocy i autodestrukcji. Owa destrukcyjna energia zostaje później przenoszona na następne pokolenie. Nie dziwi mnie więc, że w społeczeństwach podtrzymuje się postawy przeciwne agresji.
Znalezienie prawdziwych korzeni złości, przemocy i agresji to jedna rzecz, a odkrycie sposobu radzenia sobie z nimi w naszych rodzinach, przedszkolach i na ulicach – to druga. Czterdzieści lat praktyki klinicznej i terapeutycznej dostarczyły mi pewnych wskazówek w tym względzie – i będę o nich mówił w ostatniej części książki.
Na początku mojej drogi stoi spotkanie z pewnym jedenastoletnim amerykańskim chłopcem, który był notorycznie agresywny i nadużywał przemocy. W żaden sposób nie można było do niego trafić. Naszą rozmowę zaczął od kategorycznych słów: „Nie mam zamiaru słuchać żadnych głupot. Czy to jest dla Pana jasne?” Jego przesłanie było jednoznaczne: jeśli chcę, żeby traktował mnie poważnie, muszę wyróżnić się wśród innych pedagogów tym, że GO dostrzegę. Chciał powiedzieć, że nie potrzebuje kazań na temat tego, kim jest, albo raczej, kim powinien być. Ma prawo sam o tym decydować!
W ostatnich latach nie tylko agresja stygmatyzuje dzieci i młodzież. Zauważam też tendencję, aby potępiać w ogóle wszelkie intensywne emocje w życiu rodzinnym – oczywiście poza uczuciem „szczęścia”. Nie wynika to z żadnej przeszłej ani teraźniejszej mądrości, nie jest też poparte żadną nową wiedzą na temat tego, co dobre dla człowieka. Powoduje natomiast, że dorośli odwracają się od swojego ludzkiego jądra i stają się kimś w rodzaju aktorów. Ideał, który leży u podstaw tej tendencji i określa, jak powinien zachowywać się „porządny człowiek” albo „człowiek sukcesu”, jest czymś w rodzaju botoksu dla duszy. Mam nadzieję, że jako ludzi stać nas na więcej.
Konstruktywna agresja jest jak seksualność i miłość – wszystkie trzy wspierają życie, wzbogacają relacje międzyludzkie, prowadzą do głębszego zrozumienia i lepszej jakości życia. Jeśli w swoim wnętrzu zaakceptujemy ten aspekt życia, będziemy w stanie dać więcej przestrzeni dzieciom i młodym ludziom, którzy liczą na nasze empatyczne przywództwo.
Zdrowie duchowe
Mój zawód psychoterapeuty jest, z historycznego punktu widzenia, czymś nowym. Wiele psychoterapeutycznych „odkryć” ubiegłego wieku to po prostu powtórzenie starych mądrości – jedynie widzianych z nowej perspektywy i często popartych wynikami badań naukowych. Jako terapeuta rodzinny zajmuję się także jakością relacji między ludźmi. Pracuję na rzecz stosunkowo nowego fenomenu: wartości człowieka jako jednostki i określonych jakości w relacjach zbudowanych na miłości.
Rodzina jest początkiem wszystkiego. Jakość związku dziecka z jego pierwszymi opiekunami ma decydujące znaczenie dla jego życia w przyszłości. Oczywiście swoją rolę odgrywają również czynniki społeczno-ekonomiczne, takie jak wykształcenie, albo polityczne, jak dostęp do rozmaitych rozwiązań prawnych. Jednak to rodzice, wychowawcy i nauczyciele tworzą najważniejszą podstawę pod duchowe i społeczne zdrowie dziecka, które nie przekroczyło czternastego roku życia.
Dlatego trzeba sobie postawić pytanie: co wiemy o zdrowiu duchowym i społecznym i jak możemy je zapewnić naszym dzieciom? Wyobraźmy sobie, że zebraliśmy wszystkich psychoterapeutów, terapeutów rodzinnych i część psychologów na wielkim stadionie i spytaliśmy ich:
1. Co jest przyczyną kłopotów większości waszych pacjentów i klientów ze sobą, z bliskimi, partnerami, dziećmi, przyjaciółmi i pracodawcami?
2. Co pozwoliło im wyjść z tych kłopotów?
Jestem przekonany, że większość odpowiedzi wskazałaby na coś takiego: decydująca dla procesu wychodzenia z problemów osobistych jest większa samoświadomość oraz idąca za tym umiejętność określania własnych potrzeb i granic – i walczenia o nie.
Oto istota zdrowia duchowego i społecznego: samoświadomość! To takie proste, a zarazem takie trudne.
Samoświadomość
Co dzieje się z agresją? Dlaczego stała się tabu? Oto moja odpowiedź.
Sam fakt, że stajemy się świadomi swoich uczuć oraz wewnętrznych i zewnętrznych wzorców reagowania – oraz je akceptujemy – wyposaża nas w poczucie własnej wartości, którego potrzebujemy, aby mówić „tak” lub „nie”, zgodnie z interesem naszego zdrowia duchowego i społecznego.
Dzieci uczą się głównie na drodze doświadczenia, a nie dzięki pouczeniom dorosłych. Zdobywają wiedzę dokładnie tak samo jak naukowcy: wymyślają pewną teorię, sprawdzają ją na drodze eksperymentów i wyciągają wnioski ze swoich sukcesów i porażek. Dzieje się tak, na przykład, kiedy próbują wejść na krzesło albo zagrać na pianinie, albo gdy w wieku nastoletnim chcą zostać najlepszymi piłkarzami na świecie. Dzieje się tak również wtedy, kiedy się zakochują, uprawiają seks albo uczą się przekształcać impulsywną agresję w konstruktywne działanie.
Tytuł niniejszej książki zawiera dwa pytania: czy nadmiar emocji, które psychologia nazywa agresją, stał się dzisiaj nowym tabu? A po drugie: czy tabu to jest niebezpieczne? Na oba te pytania odpowiadam: tak!
Pamiętam dokładnie okoliczności, w których uświadomiłem sobie problematyczny stosunek pedagogów, wychowawców, psychologów i rodziców do agresji. Było to mniej więcej piętnaście lat temu, gdy prowadziłem warsztaty dla wychowawców ośrodka dla tak zwanej trudnej młodzieży. Kiedy punkt po punkcie omawialiśmy rozmaite kwestie związane z dziećmi, słyszałem często takie zdanie: „A to jest Janek. On ma problem z agresją”.
Tego rodzaju diagnoza była dla mnie niezrozumiała. W końcu zapytałem: „Co on ma?”. Kiedy jednak chciałem dowiedzieć się więcej, moi rozmówcy stawali się niecierpliwi: „Po prostu jest agresywny!”. „Ale dla kogo jest to problemem?” – pytałem. Po tych słowach zaczęli niemal wątpić w moje kompetencje. To, co dla nich było oczywistością, dla mnie stanowiło nowość.
Kiedy znowu padło zdanie, że ktoś ma problem z agresją, spróbowałem drążyć temat: „Czy ktoś z Państwa zadał tym chłopcom pytanie (w dziewięćdziesięciu pięciu procentach byli to bowiem chłopcy), z jakiego powodu albo na kogo są tak wściekli?”. Wychowawcy byli zdumieni moim pytaniem. Nikt wcześniej nie spytał ich o coś tak oczywistego.
Gdy zagłębiłem się później w biografie tych dziewcząt i chłopców, pomyślałem sobie, że zakrawa na cud, iż do tej pory nikogo jeszcze nie pozbawili życia. Ilość przemocy, z jaką zetknęli się w czasie swojej krótkiej egzystencji – ze strony rodziców, opiekunów, dziadków i nauczycieli – była przerażająca. Jednak nikt się tym nie interesował, oceniano ich tylko za agresywne zachowanie – i odpowiednio do tego traktowano.
Ta młodzież nie stosowała zresztą przemocy w przestępczym sensie, to znaczy nie atakowała, na przykład, wychowawców nożami czy pięściami. Zazwyczaj chodziło o to, że szturchali się między sobą albo ktoś kogoś uderzył, kiedy atmosfera stawała się zbyt napięta. W rzeczywistości wykazywali więcej samokontroli niż dorośli w podobnych okolicznościach. A mimo to izolowano ich z powodu agresji – dokładnie tak, jakby ciężkie zapalenie płuc leczono syropem na kaszel, a nie antybiotykami. Albo jakby ludzi, którzy żywią uzasadnione uczucia – bo są, na przykład, zakochani, szczęśliwi, smutni albo noszą po kimś żałobę – wysyłano do lekarza po pigułki.
Agresywne zachowanie dzieci i młodzieży świadczy o pewnych zaniedbaniach, których doświadczyli już w pierwszych latach swego życia.
W wielu krajach doszliśmy do tego punktu, w którym zaniedbania ze strony pedagogów mają dużo gorsze skutki niż brak właściwej opieki i wychowania w rodzinie. Niestety, społeczeństwo postrzega to inaczej. Mówi się, że coraz więcej dzieci „powoduje problemy wychowawcze albo przejawia brak kompetencji społecznych”.
Najnowsze duńskie badanie z 2012 roku, w którym po raz pierwszy w dziejach nauk społecznych mogły wypowiedzieć się dzieci w wieku przedszkolnym¹, pokazuje, że dwadzieścia cztery procent chłopców nie czuje się dobrze w przedszkolach. Te dane potwierdzają także wychowawcy – najczęściej są to kobiety – którzy twierdzą, że dwadzieścia dwa procent dzieci przejawia rozmaite problemy wychowawcze z powodu złości lub frustracji.
Okazuje się więc, że co czwarte dziecko w wieku od trzech do sześciu lat zostaje scharakteryzowane jako „dziecko z problemami”, a mogę zapewnić, że tylko niewielki odsetek z nich jest ofiarą zaniedbań i nadużyć ze strony swoich rodziców. Nie można tego interpretować inaczej niż jako kompromitację społecznego systemu opieki nad dziećmi, który ma być rzekomo wzorem dla innych krajów. Znajdujemy się na bardzo niebezpiecznej drodze i powinniśmy być tego świadomi. Jeśli nie znajdziemy konstruktywnych sposobów radzenia sobie z fenomenem agresji, będziemy wciąż szkodzić zbyt wielu ludziom.
W ciągu ostatnich piętnastu lat w przedszkolach i szkołach znacznie nasiliła się tendencja dyskryminowania dzieci, które przejawiają frustrację lub złość. Agresja stała się nowym tabu. Podobnie było jeszcze nie tak dawno temu z ludzką seksualnością: zajmowano się nią wyłącznie z moralnego punktu widzenia i żadne profesjonalne ani bardziej ludzkie podejście nie było możliwe. Wypieranie seksualności przysporzyło ludziom wielu szkód, zamykając ich na doświadczenie bliskości, radości i przyjemności. Nowe tabu – agresja – może być jeszcze bardziej szkodliwe, ponieważ stawia na szali psychiczne zdrowie dzieci i ich poczucie własnej wartości.
Przygotowując tę książkę, próbowałem znaleźć jakieś naukowe uzasadnienie dla działań instytucji odpowiedzialnych za opiekę nad dziećmi, które nie są w stanie zmierzyć się z tematem agresji w sensowny i konstruktywny sposób. Jednak niczego takiego nie znalazłem. Natknąłem się za to na wiele bardzo teoretycznych rozpraw z wymyślonymi sztucznie opisami przypadków (casusami), które nie czynią żadnej różnicy między przemocą u dorosłych i agresją u dzieci. Do tego oferują niewiele więcej ponad etyczny punkt widzenia, który sprowadza się do absolutnego potępienia agresji². Wyjątkiem jest angielski pediatra i psychoanalityk Donald W. Winnicott – najpewniej dlatego, że sam pilnie studiował zachowanie i rozwój dzieci³.
Skąd bierze się sprzeciw wobec agresji, jeśli nie da się go podeprzeć żadną teorią naukową? W niniejszej książce spróbuję odpowiedzieć na to pytanie. Spróbuję także przeprowadzić jasną linię podziału między konstruktywną i destrukcyjną agresją, ponieważ bez wątpienia istnieją te dwie odmiany. Kiedy dziewięcioletni uczeń atakuje werbalnie – albo nawet fizycznie – swoich nauczycieli lub rodziców, to nie ulega wątpliwości, że obie strony potrzebują pomocy. Chłopcu trzeba pomóc w nazwaniu frustracji, która go gnębi, i nauczyć wyrażać ją w mniej destrukcyjny sposób. Dorośli zaś potrzebują pomocy w określaniu swoich indywidualnych granic i umiejętności obrony ich na drodze osobistego autorytetu.
Terapia rodzinna, psychologia i neurobiologia zgadzają się co do tego, że agresja jest zachowaniem społecznym, którego przyczyny leżą w ludzkim mózgu. Nie jest w żaden sposób uwarunkowana genetycznie. Umiejętność odszyfrowywania i rozumienia agresywnych zachowań jednostki polega głównie na wyjściu ponad kwalifikacje moralne i osobisty stopień samoświadomości.
Pracuję w mniej więcej tuzinie różnych krajów, z których każdy ma własną kulturę i historię. Wielu ich mieszkańców ma za sobą ciężkie doświadczenia wojenne i jest obciążonych traumą. Ich niechęć wobec agresji jest więc uzasadniona. Zakazują jej już w dzieciństwie, ponieważ uważają, że tylko w ten sposób można w przyszłości uniknąć wojen. W żadnym kraju nie udało się tak zająć weteranami wojennymi, żeby zapobiec dalszej przemocy i autodestrukcji. Owa destrukcyjna energia zostaje później przenoszona na następne pokolenie. Nie dziwi mnie więc, że w społeczeństwach podtrzymuje się postawy przeciwne agresji.
Znalezienie prawdziwych korzeni złości, przemocy i agresji to jedna rzecz, a odkrycie sposobu radzenia sobie z nimi w naszych rodzinach, przedszkolach i na ulicach – to druga. Czterdzieści lat praktyki klinicznej i terapeutycznej dostarczyły mi pewnych wskazówek w tym względzie – i będę o nich mówił w ostatniej części książki.
Na początku mojej drogi stoi spotkanie z pewnym jedenastoletnim amerykańskim chłopcem, który był notorycznie agresywny i nadużywał przemocy. W żaden sposób nie można było do niego trafić. Naszą rozmowę zaczął od kategorycznych słów: „Nie mam zamiaru słuchać żadnych głupot. Czy to jest dla Pana jasne?” Jego przesłanie było jednoznaczne: jeśli chcę, żeby traktował mnie poważnie, muszę wyróżnić się wśród innych pedagogów tym, że GO dostrzegę. Chciał powiedzieć, że nie potrzebuje kazań na temat tego, kim jest, albo raczej, kim powinien być. Ma prawo sam o tym decydować!
W ostatnich latach nie tylko agresja stygmatyzuje dzieci i młodzież. Zauważam też tendencję, aby potępiać w ogóle wszelkie intensywne emocje w życiu rodzinnym – oczywiście poza uczuciem „szczęścia”. Nie wynika to z żadnej przeszłej ani teraźniejszej mądrości, nie jest też poparte żadną nową wiedzą na temat tego, co dobre dla człowieka. Powoduje natomiast, że dorośli odwracają się od swojego ludzkiego jądra i stają się kimś w rodzaju aktorów. Ideał, który leży u podstaw tej tendencji i określa, jak powinien zachowywać się „porządny człowiek” albo „człowiek sukcesu”, jest czymś w rodzaju botoksu dla duszy. Mam nadzieję, że jako ludzi stać nas na więcej.
Konstruktywna agresja jest jak seksualność i miłość – wszystkie trzy wspierają życie, wzbogacają relacje międzyludzkie, prowadzą do głębszego zrozumienia i lepszej jakości życia. Jeśli w swoim wnętrzu zaakceptujemy ten aspekt życia, będziemy w stanie dać więcej przestrzeni dzieciom i młodym ludziom, którzy liczą na nasze empatyczne przywództwo.
Zdrowie duchowe
Mój zawód psychoterapeuty jest, z historycznego punktu widzenia, czymś nowym. Wiele psychoterapeutycznych „odkryć” ubiegłego wieku to po prostu powtórzenie starych mądrości – jedynie widzianych z nowej perspektywy i często popartych wynikami badań naukowych. Jako terapeuta rodzinny zajmuję się także jakością relacji między ludźmi. Pracuję na rzecz stosunkowo nowego fenomenu: wartości człowieka jako jednostki i określonych jakości w relacjach zbudowanych na miłości.
Rodzina jest początkiem wszystkiego. Jakość związku dziecka z jego pierwszymi opiekunami ma decydujące znaczenie dla jego życia w przyszłości. Oczywiście swoją rolę odgrywają również czynniki społeczno-ekonomiczne, takie jak wykształcenie, albo polityczne, jak dostęp do rozmaitych rozwiązań prawnych. Jednak to rodzice, wychowawcy i nauczyciele tworzą najważniejszą podstawę pod duchowe i społeczne zdrowie dziecka, które nie przekroczyło czternastego roku życia.
Dlatego trzeba sobie postawić pytanie: co wiemy o zdrowiu duchowym i społecznym i jak możemy je zapewnić naszym dzieciom? Wyobraźmy sobie, że zebraliśmy wszystkich psychoterapeutów, terapeutów rodzinnych i część psychologów na wielkim stadionie i spytaliśmy ich:
1. Co jest przyczyną kłopotów większości waszych pacjentów i klientów ze sobą, z bliskimi, partnerami, dziećmi, przyjaciółmi i pracodawcami?
2. Co pozwoliło im wyjść z tych kłopotów?
Jestem przekonany, że większość odpowiedzi wskazałaby na coś takiego: decydująca dla procesu wychodzenia z problemów osobistych jest większa samoświadomość oraz idąca za tym umiejętność określania własnych potrzeb i granic – i walczenia o nie.
Oto istota zdrowia duchowego i społecznego: samoświadomość! To takie proste, a zarazem takie trudne.
Samoświadomość
Co dzieje się z agresją? Dlaczego stała się tabu? Oto moja odpowiedź.
Sam fakt, że stajemy się świadomi swoich uczuć oraz wewnętrznych i zewnętrznych wzorców reagowania – oraz je akceptujemy – wyposaża nas w poczucie własnej wartości, którego potrzebujemy, aby mówić „tak” lub „nie”, zgodnie z interesem naszego zdrowia duchowego i społecznego.
Dzieci uczą się głównie na drodze doświadczenia, a nie dzięki pouczeniom dorosłych. Zdobywają wiedzę dokładnie tak samo jak naukowcy: wymyślają pewną teorię, sprawdzają ją na drodze eksperymentów i wyciągają wnioski ze swoich sukcesów i porażek. Dzieje się tak, na przykład, kiedy próbują wejść na krzesło albo zagrać na pianinie, albo gdy w wieku nastoletnim chcą zostać najlepszymi piłkarzami na świecie. Dzieje się tak również wtedy, kiedy się zakochują, uprawiają seks albo uczą się przekształcać impulsywną agresję w konstruktywne działanie.
więcej..
